تأملی بر روایت‌های متفرد محمد بن سنان در کتب اربعه حدیثی شیعه
محورهای موضوعی : نشریه پژوهشنامه معارف اهل بیت علیه السلام
سجاد سلامی
1
(دانشجوی علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران ایران)
مژگان سرشار
2
(استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشکده حقوق و علوم سایسی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
محمد شریفانی
3
(دانشیار دانشکده الهیات، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.)
کلید واژه: محمد بن سنان زاهری, روایت مفرد, جرح و تعدیل, تضعیف و توثیق.,
چکیده مقاله :
یکی از راویان پر حدیث در کتب اربعه حدیثی شیعه، محمد بن سنان زاهری (م.220ق) است. تعداد زیادی از بزرگان رجالی همچون ابن‌الغضائری در الضعفاء، ابن‌نجاشی در الرجال، شیخ طوسی در الفهرست و التهذیبین، شهیدثانی در الروضه البهیه و خوئی در معجم رجال‌الحدیث وی را تضعیف کرده‌اند و بعضاً معتقدند که وی متهم به غلو، ارتفاع و ضعف است، لذا به ویژه روایت‌های مفرد او را از حیز اعتبار ساقط کرده‌اند و در مقابل گروهی دیگر همانند سید‌بن‌طاووس در فلاح‌السائل، شیخ حر عاملی در وسائل‌الشیعۀ، مجلسی اول در روضۀ‌المتقین، مجلسی دوم در المرآۀالعقول و الوجیزه، سید بحرالعلوم در الفوائد‌الرجالیۀ او را توثیق کرده‌اند. در این نوشتار کوشش شده است تا با بررسی 8 روایت مفرد محمدبنسنان در الکافی، الفقیه و التهذیب و استناد به قرائن مختلف به بررسی ویژگی‌های تضعیفی نامبرده بپردازیم تا به اطلاعات جامعی از احوال او دست یابیم. متن این روایت‌ها را با توجه به مخالفت آن‌ها با قرآن، مقایسه با سایر احادیث صحیح متشابه یا مخالف، میزان سازش آن‌ها با عقل، نظرات مفسران و مانند این معیارها ارزیابی کرده‌ایم. مهم‌ترین نتیجه پژوهش این است که با توجه به بررسی و تحلیل متن روایت‌های متفرد ابن‌‌‌سنان، روایت‌های وی به دلیل برخورداری از ویژگی‌های تضعیفی متعددی همچون اختلال، اضطراب غلو، ارتفاع و افراط دارای ضعف هستند و در نتیجه آرای بزرگان رجالی در باب ضعیف بودن شخصیت محمدبنسنان و روایت‌های مفرد وی صحیح است.
Moḥammad ibn Sinān Zāhari (d. 220 AH) is one of the prolific narrators who has had a significant impact on the Jurisprudence and Hadith of the Imāmiyyah. Many prominent schʾolars of Hadith criticism, such as Ibn al-Ghadhāʾīri in al-Dhuʿafā, Ibn Najāshi in al-Rijāl, Sheikh Tūsi in al-Fihrist and al-Tahdhibain, Shahid Thāni in al-Rawḍāt al-Bahīyyah, and Khoei in Muʿjam Rijāl al-Hadith, have criticized him and some believe that he is accused of exaggeration, elevation, and weakness. Consequently, especially his solitary narrations have been deemed unreliable. This paper endeavors to examine 8 solitary narrations of Mohammad ibn Sinān in al-Kāfi and al-Tahdhīb, by referring to evidence and real testimonies, as well as the statements of eminent scholars of Hadith criticism, to delve into the attributes of weakness attributed to his narrations in order to achieve a more comprehensive understanding of his status. The texts of these narrations have been evaluated considering their tendency towards exaggeration and lack of rational consistency. The most significant finding of this research is that upon scrutinizing and analyzing some of Ibn Sinan's narrations, the narrations are weakened due to possessing numerous characteristics such as exaggeration, elevation, and extremism, rendering them unreliable and contrary to reason. Therefore, the opinions of prominent scholars in regard to the weakness of Mohammad ibn Sinan's character and the rejection of his solitary narrations are deemed accurate and valid.
قرآن کریم.
- ابن‌اثیر جزری، مبارک‌بن‌‌محمد. (1367ش). النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم.
- ابن‌بابویه، محمد‌بن‌علی. (1414ق). الإعتقادات الإمامیه، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ دوم.
- .......................................... (1413ق). من‌لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
- ابن‌داود حلی، حسن‌بن‌علی. (1392ق). رجال ابن‌داود، نجف: المطبعه الحیدریه.
- ابن‌غضائری (واسطی بغدادی) احمد‌بن‌حسین. (1422ق). الرجال، قم: مؤسسه دارالحدیث، چاپ اول.
- ابن‌قولویه، جعفر‌بن‌محمد. (1356ش). کامل‌الزیارات، نجف اشرف: دارالمرتضویه، چاپ اول.
- ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم. (1414ق). لسان‌العرب، بیروت: دارصادر، چاپ سوم.
- ابن‌نجاشی، ابوالعباس احمد‌بن‌علی. (1365ش). الرجال، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ ششم.
- بحرالعلوم طباطبائی، محمد‌مهدی‌بن‌مرتضی. (1363ش). الفوائد الرجالیه، تهران: مکتبه الصادق(ع)، چاپ اول.
- بهبودی، محمدباقر. (1370ش). گزیده تهذیب، تهران: انتشارات کویر، چاپ اول.
- جبعی عاملی، زین‌الدین‌بن‌علی. (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه‌الدمشقیه، قم: انتشارات داوری، چاپ اول.
- جوادی آملی، عبدالله. (1401ش). تسنیم فی تفسیر القرآن الکریم، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ اول.
- خویی، ابوالقاسم. (1409ق). معجم‌رجال‌الحدیث، قم: الخوئی الإسلاميه، چاپ چهارم.
- راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. (1412ق). مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دارالقلم و دمشق: الدارالشامیه، چاپ اول.
- سبحانی تبریزی، جعفر. (1377ش). کلیات فی علم‌الرجال، قم: جماعه المدرسين بقم، مؤسسة النشر الاسلامي.
- طباطبایی، محمد‌حسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
- طبرسی، فضل‌بن‌حسن. (1372ش). مجمع‌البیان لعلوم القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، چاپ سوم.
- طوسی، محمد‌بن‌حسن. (1390ق). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول.
- ........................................... (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، چاپ اول.
- ............................................ (1407ق). تهذیب‌الأحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
- ............................................. (1373ش). رجال الطوسی، قم: جماعه المدرسين في الحوزه العلميه بقم، مؤسسة النشر الإسلامي، چاپ سوم.
- ............................................. (1420ق). فهرست کتب الشیعه و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول، قم: مکتبه المحقق الطباطبایی، چاپ اول.
- فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد. (1409ق). کتاب العین، قم: مؤسسه دارالهجره، چاپ دوم.
- فولادوند، محمد‌مهدی. (1418ق). ترجمه فولادوند، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ سوم.
- کشی، محمد‌بن‌عمر. (1409ق). اختیار معرفه‌الرجال، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول.
- کلینی، محمد‌بن‌یعقوب. (1407ق). الکافی، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
- مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوار الجامعه لدرر الأخبار الائمه الاطهار، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم.
- .................................. (1406ق). ملاذ‌الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول.
- ................................... (1404ق). مرآة‌العقول في شرح أخبار آل‌الرسول، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، چاپ دوم.
- مشکور، محمد‌جواد. (1372ش). فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ دوم.
- مکارم شیرازی، ناصر. (1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول.
- نوری، میرزا حسین. (بی‌تا). فصل‌الخطاب، چاپ فرهنگ و معارف اسلامی، چاپ افست.
