تأملی بر روایتهای متفرد محمد بن سنان در کتب اربعه حدیثی شیعه
الموضوعات : نشریه پژوهشنامه معارف اهل بیت علیه السلامسجاد سلامی 1 , مژگان سرشار 2 , محمد شریفانی 3
1 - دانشجوی علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران ایران
2 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشکده حقوق و علوم سایسی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - دانشیار دانشکده الهیات، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: محمد بن سنان زاهری, روایت مفرد, جرح و تعدیل, تضعیف و توثیق.,
ملخص المقالة :
یکی از راویان پر حدیث در کتب اربعه حدیثی شیعه، محمد بن سنان زاهری (م.220ق) است. تعداد زیادی از بزرگان رجالی همچون ابنالغضائری در الضعفاء، ابننجاشی در الرجال، شیخ طوسی در الفهرست و التهذیبین، شهیدثانی در الروضه البهیه و خوئی در معجم رجالالحدیث وی را تضعیف کردهاند و بعضاً معتقدند که وی متهم به غلو، ارتفاع و ضعف است، لذا به ویژه روایتهای مفرد او را از حیز اعتبار ساقط کردهاند و در مقابل گروهی دیگر همانند سیدبنطاووس در فلاحالسائل، شیخ حر عاملی در وسائلالشیعۀ، مجلسی اول در روضۀالمتقین، مجلسی دوم در المرآۀالعقول و الوجیزه، سید بحرالعلوم در الفوائدالرجالیۀ او را توثیق کردهاند. در این نوشتار کوشش شده است تا با بررسی 8 روایت مفرد محمدبنسنان در الکافی، الفقیه و التهذیب و استناد به قرائن مختلف به بررسی ویژگیهای تضعیفی نامبرده بپردازیم تا به اطلاعات جامعی از احوال او دست یابیم. متن این روایتها را با توجه به مخالفت آنها با قرآن، مقایسه با سایر احادیث صحیح متشابه یا مخالف، میزان سازش آنها با عقل، نظرات مفسران و مانند این معیارها ارزیابی کردهایم. مهمترین نتیجه پژوهش این است که با توجه به بررسی و تحلیل متن روایتهای متفرد ابنسنان، روایتهای وی به دلیل برخورداری از ویژگیهای تضعیفی متعددی همچون اختلال، اضطراب غلو، ارتفاع و افراط دارای ضعف هستند و در نتیجه آرای بزرگان رجالی در باب ضعیف بودن شخصیت محمدبنسنان و روایتهای مفرد وی صحیح است.
قرآن کریم.
- ابناثیر جزری، مبارکبنمحمد. (1367ش). النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم.
- ابنبابویه، محمدبنعلی. (1414ق). الإعتقادات الإمامیه، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ دوم.
- .......................................... (1413ق). منلایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
- ابنداود حلی، حسنبنعلی. (1392ق). رجال ابنداود، نجف: المطبعه الحیدریه.
- ابنغضائری (واسطی بغدادی) احمدبنحسین. (1422ق). الرجال، قم: مؤسسه دارالحدیث، چاپ اول.
- ابنقولویه، جعفربنمحمد. (1356ش). کاملالزیارات، نجف اشرف: دارالمرتضویه، چاپ اول.
- ابنمنظور، محمدبنمکرم. (1414ق). لسانالعرب، بیروت: دارصادر، چاپ سوم.
- ابننجاشی، ابوالعباس احمدبنعلی. (1365ش). الرجال، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ ششم.
- بحرالعلوم طباطبائی، محمدمهدیبنمرتضی. (1363ش). الفوائد الرجالیه، تهران: مکتبه الصادق(ع)، چاپ اول.
- بهبودی، محمدباقر. (1370ش). گزیده تهذیب، تهران: انتشارات کویر، چاپ اول.
- جبعی عاملی، زینالدینبنعلی. (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعهالدمشقیه، قم: انتشارات داوری، چاپ اول.
- جوادی آملی، عبدالله. (1401ش). تسنیم فی تفسیر القرآن الکریم، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ اول.
- خویی، ابوالقاسم. (1409ق). معجمرجالالحدیث، قم: الخوئی الإسلاميه، چاپ چهارم.
- راغب اصفهانی، حسینبنمحمد. (1412ق). مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دارالقلم و دمشق: الدارالشامیه، چاپ اول.
- سبحانی تبریزی، جعفر. (1377ش). کلیات فی علمالرجال، قم: جماعه المدرسين بقم، مؤسسة النشر الاسلامي.
- طباطبایی، محمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
- طبرسی، فضلبنحسن. (1372ش). مجمعالبیان لعلوم القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، چاپ سوم.
- طوسی، محمدبنحسن. (1390ق). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول.
- ........................................... (بیتا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، چاپ اول.
- ............................................ (1407ق). تهذیبالأحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
- ............................................. (1373ش). رجال الطوسی، قم: جماعه المدرسين في الحوزه العلميه بقم، مؤسسة النشر الإسلامي، چاپ سوم.
- ............................................. (1420ق). فهرست کتب الشیعه و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول، قم: مکتبه المحقق الطباطبایی، چاپ اول.
- فراهیدی، خلیلبناحمد. (1409ق). کتاب العین، قم: مؤسسه دارالهجره، چاپ دوم.
- فولادوند، محمدمهدی. (1418ق). ترجمه فولادوند، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ سوم.
- کشی، محمدبنعمر. (1409ق). اختیار معرفهالرجال، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول.
- کلینی، محمدبنیعقوب. (1407ق). الکافی، تهران: دارالکتبالاسلامیه.
- مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوار الجامعه لدرر الأخبار الائمه الاطهار، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم.
- .................................. (1406ق). ملاذالأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم: کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی، چاپ اول.
- ................................... (1404ق). مرآةالعقول في شرح أخبار آلالرسول، تهران: دارالکتبالاسلامیه، چاپ دوم.
- مشکور، محمدجواد. (1372ش). فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ دوم.
- مکارم شیرازی، ناصر. (1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول.
- نوری، میرزا حسین. (بیتا). فصلالخطاب، چاپ فرهنگ و معارف اسلامی، چاپ افست.