تعبیر رؤیای سیاوش در شاهنامه از دیدگاه خواب‌گزاری سنتی و روان‌شناسی یونگ

محورهای موضوعی : حماسه

سیده زهرا صابری نیکو ¹ , میرجلال الدین کزازی ² , موسی پرنیان ³

1 - دانشجو دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی
2 - استاد ربان و ادبیات فارسی و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه
3 - دانشیار دانشگاه رازی

تاریخ دریافت : 1397/03/27 تاریخ پذیرش : 1399/03/02 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: شاهنامه, یونگ, خواب‌گزاری, داستان سیاوش, ناخودآگاه,

چکیده مقاله :

چکیده یکی از مشترکات بین ادبیات و روان‌شناسی بحث رؤیا و خواب‌گزاری است که مهم‌ترین یک‌سانی این دو در زبان نمادین شان است. در آثار متعدد ادبی و تاریخی ملل و اقوام مختلف، روایت رؤیاهایی را می‌بینیم که توسط خواب‌گزارانی تفسیر و تعبیر شده‌ و به‌وقوع پیوسته‌اند. شاهنامه نیز به عنوان یک اثر ادبی، خالی از این مقوله نیست و امر خواب‌گزاری، یکی از موارد تکرار شونده در این کتاب است. تا جایی که می‌توان از آن به عنوان یک بن‌مایه یاد کرد. این رؤیاها گاهی عیناً به وقوع می‌پیوندد، گاهی نیمی نمادین و نیمی حقیقی و گاه تماماً نمادین است. در این جستار، تعبیر رؤیای سیاوش در شاهنامه، از دو منظر خواب‌گزاری سنتی و مباحث ناخوداگاه فردی و جمعی یونگ مورد بررسی قرار گرفته و با تعبیر مد نظر روایت داستانی مقایسه شده است. روش تحقیق در این مقاله، تحلیل و مقایسه است یعنی در بخش خواب‌گزاری سنتی، تعبیر تک‌تک نمادهای آمده در رؤیا براساس کتاب‌های تعبیر خواب ایرانی و اسلامی گزارش می‌شود، اما در بخش تحلیل روان‌شناسی رؤیا، ابتدا با در نظر گرفتن زندگی، شخصیت و روحیات سیاوش و با نگاهی به روش تداعی آزاد یونگ، نمادهای رؤیای او تحلیل و در بخش پایانی نیز شباهت‌های ساختاری این رؤیا با اسطوره‌ای کهن بررسی شده ‌است. نتیجه این‌که نمادها در این رؤیا به‌گونه‌ای کامل و بسامان پرداخته شده و کنار هم قرار گرفته‌اند که در هر دو روی‌کرد تعبیر سنتی و کاوش روان‌شناختی، به پاسخی منطبق با روند طبیعی این داستان در شاهنامه می‌رسیم.

چکیده انگلیسی:

Abstract One of common grounds between literature and psychology is the concept of dreaming and its interpretation.  The most significant resemblance lies in their symbolic language.  In numerous literary and historical works of nations one comes across account of dreams that are realized and interpreted by dream interpreters.  Shahnameh as a singular literary work is no exception in this regard to an extent that this recurring feature can be considered as a motif.  Sometimes these dreams are fully realized, at times half come true and other times are totally symbolic.   Jung’s individual and collective unconscious arguments and traditional dream interpretation approach are applied to Siavash’s dream in Shahnameh in order to arrive at an interpretation so that it can be compared with the interpretation provided in the narrative tale.  The method of research in this article is analysis and comparison.  In traditional dream interpretation, every single symbol in the dream is interpreted according to the Persian and Islamic dream interpretation books, but in the Psychological dream analysis section first in view of Siavash’s life, personality and his temperaments and also in view of Jung’s free association method, the symbols in his dream are analyzed, then in the final part the structural similarities of this dream are compared with a certain ancient myth.   The result shows that irrespective of the approaches applied, the perfect juxtaposition of symbols in the dream are well in accordance with the natural trend of the tale in Shahnameh.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

-           افشار، ایرج. (1385). خواب‌گزاری، تهران: المعی.

-           الیاده، میرچا. (1381). اسطوره و رمز، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: مرکز.

-           بهار، مهرداد. (1386). از اسطوره تا تاریخ، تهران : چشمه.

-           پاولف، ایوان پتروویچ (1374). خواب و رؤیا، ترجمه غلامرضا اربابی. تهران: فرخی.

-           تفلیسی، حبیش بن ابراهیم. (1396). کلیات تعبیرخواب، قم: ملینا.

-           جونز، ارنست و هم­کاران. (1366). رمز و مثل در روان‌کاوی، ترجمۀ جلال ستاری، تهران :توس.

-           رستگار، نصرت. (1390). «مشروعیت حکومت از دیدگاه فردوسی»، رازهای شاهنامه، به کوشش یاسر موحد فرد، تهران: بنیاد فردوسی. صص 243-275.

-           ستاری، جلال. (1384). جهان اسطوره ­شناسی، اسطوره در جهان عرب و اسلام، تهران: مرکز.

-           سرّامی، قدمعلی. (1378). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.

-           سرّامی، قدمعلی. (1390). «شاهنامه آیینۀ زندگی ایرانیان از اسطوره‌های ایرانی تا روان‌شناسی جهانی»، رازهای شاهنامه، به کوشش یاسر موحدفر، تهران: بنیاد فردوسی. صص 171-189.

-           شولتز، دوان پی، و شولتز، سیدنی الن. (1370). تاریخ روان‌شناسی نوین، ترجمه علی‌اکبر سیف و هم­کاران. تهران: رشد.

-           فردوسی، ابوالقاسم. (1369). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، ج دوم، کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.

-           قلی‌زادگان، فرض‌الله. (1376). روان‌شناسی شخصیت، تبریز: هادی.

-           کزازی، میر جلال‌الدین. (1372). رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: مرکز.

-           کیا، خجسته. (1378). خواب و پنداره: در جست­ وجوی ویژگی‌های خواب‌های ایرانی،تهران: مرکز.

-           گنجی، حمزه. (1382). روان‌شناسی عمومی، تهران: ساز الان.

-           میر‌میران، سید ‌مجتبی. (1390). فـرایـند فـردیت در شـاهنـامه (پایان نامه­ دکتری)، استاد راه­نما: علی تسلیمی، استاد مشاور: موسی کافی، دانش­کدۀ ادبیات، دانش‌گاه گیلان.

-           نرم‌افزار کتاب تعبیر خواب جامع: http://www.beytoote.com.

-           یوسفی، غلامحسین. (1349). «چهره‌ای معصوم و روشن در شاهنامه»، مجلۀ دانش­کدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال هشتم، شمارۀ 21، صص 1- 24 .

-           یونگ، کارل گوستاو. (1385). مشکلات روانی انسان مدرن، ترجمه محمود بهروزی‌فر، تهران : جامی.

-           یونگ، کارل گوستاو. (1387). انسان در جست­وجوی هویت خویشتن، ترجمۀ محمود بهروزی‌فر، تهران: جامی.

-           یونگ، کارل گوستاو. (1377الف). انسان و سمبول­هایش، ترجمه محمود سلطانیه، تهران: جامی.

-           یونگ، کارل گوستاو. (1377ب). تحلیل رؤیا، ترجمه رضا رضایی، تهران: افکار.

-           یونگ، کارل گوستاو. (1383). روان‌شناسی و تعلیم و تربیت، ترجمه علی محمد برادران رفیعی، تهران: جامی.