تعبیر رؤیای سیاوش در شاهنامه از دیدگاه خواب‌گزاری سنتی و روان‌شناسی یونگ

الموضوعات :

سیده زهرا صابری نیکو ¹ (دانشجو دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی)
میرجلال الدین کزازی ² (استاد ربان و ادبیات فارسی و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه)
موسی پرنیان ³ (دانشیار دانشگاه رازی)

تاريخ الإرسال : 03 الأحد , شوال, 1439 تاريخ التأكيد : 29 الجمعة , رمضان, 1441 تاريخ الإصدار : 28 الخميس , رمضان, 1441

الکلمات المفتاحية: شاهنامه, یونگ, خواب‌گزاری, داستان سیاوش, ناخودآگاه,

ملخص المقالة :

چکیده یکی از مشترکات بین ادبیات و روان‌شناسی بحث رؤیا و خواب‌گزاری است که مهم‌ترین یک‌سانی این دو در زبان نمادین شان است. در آثار متعدد ادبی و تاریخی ملل و اقوام مختلف، روایت رؤیاهایی را می‌بینیم که توسط خواب‌گزارانی تفسیر و تعبیر شده‌ و به‌وقوع پیوسته‌اند. شاهنامه نیز به عنوان یک اثر ادبی، خالی از این مقوله نیست و امر خواب‌گزاری، یکی از موارد تکرار شونده در این کتاب است. تا جایی که می‌توان از آن به عنوان یک بن‌مایه یاد کرد. این رؤیاها گاهی عیناً به وقوع می‌پیوندد، گاهی نیمی نمادین و نیمی حقیقی و گاه تماماً نمادین است. در این جستار، تعبیر رؤیای سیاوش در شاهنامه، از دو منظر خواب‌گزاری سنتی و مباحث ناخوداگاه فردی و جمعی یونگ مورد بررسی قرار گرفته و با تعبیر مد نظر روایت داستانی مقایسه شده است. روش تحقیق در این مقاله، تحلیل و مقایسه است یعنی در بخش خواب‌گزاری سنتی، تعبیر تک‌تک نمادهای آمده در رؤیا براساس کتاب‌های تعبیر خواب ایرانی و اسلامی گزارش می‌شود، اما در بخش تحلیل روان‌شناسی رؤیا، ابتدا با در نظر گرفتن زندگی، شخصیت و روحیات سیاوش و با نگاهی به روش تداعی آزاد یونگ، نمادهای رؤیای او تحلیل و در بخش پایانی نیز شباهت‌های ساختاری این رؤیا با اسطوره‌ای کهن بررسی شده ‌است. نتیجه این‌که نمادها در این رؤیا به‌گونه‌ای کامل و بسامان پرداخته شده و کنار هم قرار گرفته‌اند که در هر دو روی‌کرد تعبیر سنتی و کاوش روان‌شناختی، به پاسخی منطبق با روند طبیعی این داستان در شاهنامه می‌رسیم.

المصادر:

فهرست منابع

-           افشار، ایرج. (1385). خواب‌گزاری، تهران: المعی.

-           الیاده، میرچا. (1381). اسطوره و رمز، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: مرکز.

-           بهار، مهرداد. (1386). از اسطوره تا تاریخ، تهران : چشمه.

-           پاولف، ایوان پتروویچ (1374). خواب و رؤیا، ترجمه غلامرضا اربابی. تهران: فرخی.

-           تفلیسی، حبیش بن ابراهیم. (1396). کلیات تعبیرخواب، قم: ملینا.

-           جونز، ارنست و هم­کاران. (1366). رمز و مثل در روان‌کاوی، ترجمۀ جلال ستاری، تهران :توس.

-           رستگار، نصرت. (1390). «مشروعیت حکومت از دیدگاه فردوسی»، رازهای شاهنامه، به کوشش یاسر موحد فرد، تهران: بنیاد فردوسی. صص 243-275.

-           ستاری، جلال. (1384). جهان اسطوره ­شناسی، اسطوره در جهان عرب و اسلام، تهران: مرکز.

-           سرّامی، قدمعلی. (1378). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.

-           سرّامی، قدمعلی. (1390). «شاهنامه آیینۀ زندگی ایرانیان از اسطوره‌های ایرانی تا روان‌شناسی جهانی»، رازهای شاهنامه، به کوشش یاسر موحدفر، تهران: بنیاد فردوسی. صص 171-189.

-           شولتز، دوان پی، و شولتز، سیدنی الن. (1370). تاریخ روان‌شناسی نوین، ترجمه علی‌اکبر سیف و هم­کاران. تهران: رشد.

-           فردوسی، ابوالقاسم. (1369). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، ج دوم، کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.

-           قلی‌زادگان، فرض‌الله. (1376). روان‌شناسی شخصیت، تبریز: هادی.

-           کزازی، میر جلال‌الدین. (1372). رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: مرکز.

-           کیا، خجسته. (1378). خواب و پنداره: در جست­ وجوی ویژگی‌های خواب‌های ایرانی،تهران: مرکز.

-           گنجی، حمزه. (1382). روان‌شناسی عمومی، تهران: ساز الان.

-           میر‌میران، سید ‌مجتبی. (1390). فـرایـند فـردیت در شـاهنـامه (پایان نامه­ دکتری)، استاد راه­نما: علی تسلیمی، استاد مشاور: موسی کافی، دانش­کدۀ ادبیات، دانش‌گاه گیلان.

-           نرم‌افزار کتاب تعبیر خواب جامع: http://www.beytoote.com.

-           یوسفی، غلامحسین. (1349). «چهره‌ای معصوم و روشن در شاهنامه»، مجلۀ دانش­کدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال هشتم، شمارۀ 21، صص 1- 24 .

-           یونگ، کارل گوستاو. (1385). مشکلات روانی انسان مدرن، ترجمه محمود بهروزی‌فر، تهران : جامی.

-           یونگ، کارل گوستاو. (1387). انسان در جست­وجوی هویت خویشتن، ترجمۀ محمود بهروزی‌فر، تهران: جامی.

-           یونگ، کارل گوستاو. (1377الف). انسان و سمبول­هایش، ترجمه محمود سلطانیه، تهران: جامی.

-           یونگ، کارل گوستاو. (1377ب). تحلیل رؤیا، ترجمه رضا رضایی، تهران: افکار.

-           یونگ، کارل گوستاو. (1383). روان‌شناسی و تعلیم و تربیت، ترجمه علی محمد برادران رفیعی، تهران: جامی.