راهبردهای مدیریت منابع طبیعی بر پایه تحلیل مدیریت استراتژیک (مورد مطالعه: شهرستان دیواندره)
ایوب پهلوانی 1 , احمد ولی‌پور 2 , هدایت غضنفری 3
1 - جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان
2 - جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان
3 - عضو هیات علمی گروه جنگلداری دانشگاه کردستان
کلید واژه: تحلیل سوات, ماتریس برنامه‌ریزی استراتژیک, مدیریت راهبردی, موقعیت پدافندی,
چکیده مقاله :
مدیریت منابع طبیعی به عنوان یک اکوسیستم پیچیده با دست‌اندرکاران متنوع، با چالش‌های ویژه‌ای همراه است. خواسته‌های گوناگون و در اغلب موارد متناقض ذی‌نفعان، وابستگی معیشتی جوامع محلی و دگرگونی شرایط اکولوژیک، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ضرورت بازنگری در روش‌های مدیریت را گریزناپذیر می‌نماید. این پژوهش با هدف تدوین راهبردهای مدیریتی برای بهبود و ارتقای مدیریت منابع طبیعی با استفاده از چارچوب برنامه‌ریزی راهبردی انجام شد. به منظور جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، روش‌های توصیفی و تحلیلی، بررسی کتابخانه‌ای، مصاحبه و تکمیل پرسشنامه‌ها استفاده قرار گرفت. دست‌اندرکاران شامل کارشناسان اداری - سیاسی شهرستان، کارشناسان فنی اداره منابع طبیعی، نمایندگان جوامع محلی، نمایندگان سازمان‌های مردم‌نهاد، کارشناسان مرکز تحقیقات و اساتید دانشگاه در انجام تحقیق مشارکت نمودند. پس از تدوین بیانیه ماموریت و ارزیابی عوامل داخلی (IFE) و خارجی (EFE)، ماتریس داخلی – خارجی نشان داد که مدیریت منابع طبیعی شهرستان در موقعیت راهبردی پدافندی قرار دارد. بر این پایه، ماتریس سوات (SWOT) برای شناسایی راهبردهای سازگار در فضای ضعف‌ها و تهدیدها (WT) تشکیل و منجر به فرموله شدن شش استراتژی برای مدیریت منابع طبیعی شد. ارزیابی جذابیت راهبردها با استفاده از ماتریس برنامه‌ریزی راهبردی کمی (QSPM) نشان داد که "نهادینه کردن مشارکت دست‌اندرکاران در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی" و "انجام برنامه‌ها، طرح‌ها و پروژه‌ها مطابق دستورالعمل‌های ابلاغی اداره کل" به ترتیب دارای بیشترین و کمترین اولویت هستند. بر پایه یافته‌ها، رویکرد مدیریتی کنونی منابع طبیعی شهرستان مورد پذیرش دست‌اندرکاران نیست و تغییر آن به سمت بهره‌برداری از مشارکت ذی‌نفعان به ویژه جوامع محلی، ارتقای ابعاد داخلی منابع طبیعی و تقویت ارتباط‌های بین‌بخشی ضروری است.
Natural resources management as a complex ecosystem with diverse stakeholders faces many challenges. Due to the varying and often contradictory interests, livelihood dependence of local communities and changes in ecologic, social,economic and political conditions, re-establishment of management approaches seems inevitable. The purpose of this study was to develop management strategies to improve and enhance the natural resources management using strategic planning framework. Both descriptive and analytical approaches, library survey,interview and questionnaire were used for collection and analyzing data. Stakeholders including administrative-political experts, technical experts of the natural resources office, representatives of local communities and NGOs, experts of research center and university professors participated in this research. Following development of a mission statement and internal (IFE) and external factor evaluation (EFE), Internal-External matrix showed that the natural resources management of the county was located in the defensive position. Regarding that,the SWOT matrix was developed to identify appropriate strategies mainly considering weaknesses and threats (WT) which resulted in formulating six strategies for management of natural resources. Evaluation of the strategies attractiveness using quantitative strategic planning matrix (QSPM) indicated that “institutionalizing the participation of stakeholders in decision-making and planning” and “Carrying out programs, plans and projects according to the instructions of the General Administration'' (i.e.business as usual) are of the highest and lowest priority respectively. Based on the results, the current management approach of the county’s natural resources is not accepted by stakeholders and change towards benefit from participation of stakeholders, especially local communities, improvement of the internal features of natural resources and strengthening interorganizational communications is required.
امینی، م.، و خباز باویل، ص. (1388) تدوين استراتژي به روش چارچوب جامع تدوين استراتژي مطالعه موردي: شركت سهند خودرو تبريز. نشريه مديريت بازرگاني، 1 (2): 17-32.
امانی، م. (1385) روستازیستی در ایران: راهبردها – سیاست‌ها. انتشارات دانشگاه تهران، تهران. 224 صفحه.
ابراهیمی رستاقی، م. (1384) نقش سیاستگزاری و تصمیم‌سازی در مدیریت و حفاظت جنگل‌های خارج از شمال. کیمیای سبز: 137-151.
حیدری، م.، لطفعلیان، م.، تشکری، م.، و ولی‌پور، ا. (1395) فرصت‌ها و تهدیدها در بهره‌برداری از محصولات غیر چوبی در جنگل‌های شهرستان بانه. فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 24 (1): 89-102.
رهنما، م. ر.، خاکپور، ب.، و صادقی، م. (1391) تحلیل مدیریت استراترژیک در کلانشهر مشهد با مدل SWOT. نشریه علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 16 (42): 173-198.
زندبصیری، م.، وغضنفری، ه. (1389) تدوین مهم‌ترین پیامدها و عوامل تاثیرگذار بر مدیریت مردم محلی جنگل‌های زاگرس (مطالعه موردی: حوضه آبخیز قلعه گل استان لرستان). مجله جنگل ایران، 2 (2): 127-238.
شامخی، ن. (1390) قوانین و مدیریت منابع طبیعی (جنگل¬ها و مراتع). انتشارات دانشگاه تهران، تهران. 475 صفحه.
عواطفی همت، م.، شامخی، ت.، زبیری، م.، عرب، د.، و قاضی طباطبایی، م. (1392) دلایل تخریب جنگل: بررسی مدل‌های ذهنی کارشناسان منابع طبیعی و مردم محلی با استفاده از روش پویایی‌های سیستم. نشریه جنگل و فراورده‌های چوب مجله منابع طبیعی ایران، 66 (1): 39-54.
سرمدی، م. (1397) چالش‌های تثبیت مالکیت عمومی منابع طبیعی در استان کردستان (مطالعه موردی: شهرستان سروآباد). پایان‌نامه کارشناسی ارشد جنگلداری، دانشگاه کردستان.
کشاورز، م.، قدیری معصوم، م.، عیاشی، ا.، و سرپرست، ح. (1395) تحلیل راهبردهای توسعه گردشگری پایدار بر اساس مدل ماتریس داخلی- خارجی و تحلیل استراتژیک سوات (SWOT) (مطالعه موردی شهرستان خرم‌آباد). فصلنامه علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، 16 (54): 21-46.
کرمی، ع.، و کشاورز، م. (1394) ابعاد انسانی حفاظت از منابع طبیعی. علوم و ترویج کشاورزی ایران، 11 (2): 101-120.
موحد، ع.، کهزادی، س.، و عابدین‌زاده، ف. (1393) راهبردهای توسعه اکوتوریسم استان کردستان با استفاده از مدل SWOT و QSPM. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 14 (32): 181-204.
میردیلمی، ز.، سپهری، ع.، و بارانی، ح. (1396) تحلیل جامع مشکلات عمده مراتع از دیدگاه حافظان منابع طبیعی (مطالعه موردی: مراتع استان‌های گلستان و خراسان شمالی). نشریه علمی پژوهشی مرتع، 11 (1): 43-56.
Bettinger, P., Boston, K., Siry, P.J., and Grebner, L.D. (2009) Forest Management and Planning. Academic press. Oxford, UK, 331 p.
Ghazanfari, H., Namiranian, M., Sobhani, H. and Mohajer, R.M. (2004) Traditional Forest Management and its Application to Encourage Public Participation for Sustainable Forest Management in the Northern Zagros Mountains of Kurdistan Province, Iran. Scandinavian Journal of Forest Research, 19 (S4): 65-71.
Henareh, Kh.A., Mayer, L.A., Falkowski, J.M., Muralidharan, D. (2012) Deforestation and landscape structure changes related to socioeconomic dynamics and climate change in Zagros forests. Journal of Land Use Science, 8 (3): 321–340.
Krott, M. (2005) Forest Policy Analysis. Springer. Netherlands, 323 P.
Mintzberg, H., Ahlstrand, B. and Lampel, J. (1998) Strategy Safari: A Guided Tour through the Wilds of Strategic Management. Prentice Hall. New York, 406 p.
Ramaloo, P., Siwar, C., Liong, C.Y., and Isahak, A. (2018) Identification of strategies for urban agriculture development: a SWOT analysis. Planning Malaysia Journal, 16 (3):320-331.
Rauch, P. (2007). SWOT analysis and SWOT strategy formulation for forest owner cooperations in Austria. European Journal of Forest Research, 126: 413-420.
Stainback, G.A., Masozera, M., Mukuralinda, A. and Dwivedi, P. (2012) Small holder agroforestry in Rwanda: a SWOT-AHP analysis. Small-Scale Forestry, 11 (3): 285-300.
Strebova, M., Loucanova, E., Palus, H., Ivan, L., and Salka, J. (2016) Innovation Strategy in Slovak Forest Contractor Firms- A SWOT Analysis. Forests, 7 (6): 118.
Vaccaro, I. and Norman, K. (2008) Social sciences and landscape analysis: opportunities for the improvement of conservation policy design. Journal of Environmental Management, 88 (2): 360-371.
Wijayanto, D., Triarso, I., Taufiq, S. N. & Sugianto, D. N. (2019) Strategies of marine tourism development in Talaud Islands Regency, Indonesia. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 246 (1): 012009.
