مردم نگاری مناسک تاسوعا و عاشورا در روستای دلویی بر اساس نظریه تحلیل نمایشی گافمن

محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی

فاطمه صدرنبوی ¹ , منیره مهدی‌زاده ² , حسین محمدیان‌دلویی ³

1 - استادیار، گروه علوم اجتماعی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - کارشناسی ارشد، رشته علوم اجتماعی، پژوهشگری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
3 - کارشناسی ارشد، رشته علوم اجتماعی، جامعه شناسی، واحد قوچان، دانشگاه آزاد اسلامی، قوچان، ایران

تاریخ دریافت : 1401/08/09 تاریخ پذیرش : 1401/09/23 تاریخ انتشار : 1402/09/30

کلید واژه: تاسوعا و عاشورا, مناسک مذهبی, مردم‌نگاری, گافمن, گارفینکل,

چکیده مقاله :

مطالعه حاضر به تحلیل مناسک تاسوعا و عاشورا در روستای دلویی پرداخته است. هدف از این پژوهش درک معانی کنش‌های کنشگران در مناسک مذهبی بوده و هم چنین سعی برآن بوده تا واقعیت‌های پنهان ورای نمودهای ظاهری کنشگران کشف شود. همچنین با رویکردی اتنومتدلوژی و در سطحی خرد به تحلیل پدیده محرم پرداخته شده است. تکنیک جمع‌آوری اطلاعات مطالعات کتابخانه‌ای، مصاحبه‌های عمیق و مشاهده همراه با مشارکت بوده. نمونه‌گیری هدفمند انجام شده و بمنظور پایایی و روایی برای هر یک از مقوله‌ها و تعابیری که مفهوم سازی شده‌اند شواهدی از مصاحبه‌ها، عکس، فیلم و... نمایش داده شده است. یافته‌ها پس از بررسی کنش‌های کنشگران در چارچوب صحنه نمایش در دو بخش روی صحنه و پشت صحنه نشان می‌دهد بسیاری از افراد در مناسک محرم بیشتر به بعد اجتماعی و عرفی آن توجه دارند تا بعد مذهبی مناسک. هرچند در ظاهر، همه کنشگران انگیزه‌های خود را مذهبی می‌دانند. نگاهی به تاریخچه شکل‌گیری مناسک محرم و به ویژه عاشورا مبیّن این امر است که حمایت یا عدم حمایت حکومت‌ها از این مناسک موجب اوج و یا افول آنها در جامعه ما شده است. این مناسک متاثر از نظام اجتماعی در سطح کلان است و در بعد فردی نیز بر عواطف و احساسات تاکید می‌شود و جنبه‌های شناختی اهمیت کمتری دارد. درنهایت؛ در بعد اقتصادی بیشتر بر وقف و نذر تاکید می‌شود. هر چند واقفین و نذرکنندگان انگیزه خود را مذهبی بیان می‌کنند ولی در پاره‌ای از موارد از طریق آزمایش‌های نقض‌کننده می‌توان به ورای کنش‌های ظاهری کنشگران پی برد.

منابع و مأخذ:

ـ ارل ببی، (1390). روش های تحقیق در علوم اجتماعی، مترجم: رضا فاضل، تهران: سمت
ـ استونر، رابرت (1379). متفکرین بزرگ جامعه‌شناسی، ترجمه مهرداد میردامادی، تهران: مرکزی.
ـ الیاسی، حسین (1389). تحلیل جامعه‌شناختی نذر، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ ایمان، محمدتقی؛ مرادی، گلمراد (1390). روش‌شناسی نظریه اجتماعی گافمن، فصلنامه علمی و پژوهشی جامعه‌شناسی زنان، شماره 2.
ـ اووه فلیک، (1400). درآمدی بر تحقیق کیفی، مترجم: هادی جلیلی، تهران: نی.
ـ باقر آبادی، شهریار؛ معروف، یحیی (1398). بررسی کارکردهای نمادهای دینی و عناصر قدسی در شعر جبران خلیل جبران و سهراب سپهری.
ـ تاج بخش، غلامرضا (1399). فهم پدیدارشناسانه تجارب زیسته جوانان از حضور در هیئت عزاداری در محرم کرونایی.
ـ جعفری، علی‌اکبر؛ هاشمی، شبنم؛ هاشمی، سمیه (1400). بازتاب مراسم امام حسین (ع) و عاشورا در آثار سیاحان اروپایی در ایران عصر صفوی.
ـ جوادی، قاسم؛ موسوی، محمدجمال (1393). مراسم عاشورا در کابل.
ـ حاجی زاده بهمدی، اسماعیل؛ سیروس، عفت (1390 ). بررسی آیین نخل برداری روز عاشورا بر سبک زندگی مردم فردوس، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور فردوس.
ـ داوری، محمود؛ بابایی، امید (1395). تفسیر نمادهای دینی در مناسک شیعی.
ـ دهخدا، علي‌اکبر (1330). لغت نامه‌ دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
ـ دولتیاری، عباس (1390). ویژگی های تعزیه در سیستان، فصل نامه فرهنگ مردم ایران، شماره 26.
ـ روح الاامینی، محمود (1388). زمینه فرهنگ شناسی، تهران: عطار.
ـ ریتزر، جرج؛ گودمن، داگلاس جی (1380 ). نظریه های جامعه‌شناسی مدرن، ترجمه خلیل میرزایی و عباس لطفی زاده، تهران: جامعه‌شناسان.
ـ زند وکیلی، محمدتقی؛ قاسمیان، مرضیه (1396). کارکردهای سنتی در شعر متوکل طه.
ـ سرمدی، محمدرضا؛ زارع، آزاده؛ حسنی، محمد (1393). تبیین دیدگاه مذهبی روسو و نقد درونی دلالت‌های آن در آموزش دینی.
ـ سلیمانی، ایران؛ کاظمی، صدیقه (1395). تحلیلی بر مناط بدعت و مشروعیت مناسک عزاداری.
ـ شهیدی، عنایت (1380). تعزیه وتعزیه‌خوانی از آغاز تا دوران قاجار، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
ـ صادقی، حمید؛ دهقان نژاد، مرتضی (1390). نگرشی براجرای آیین تعزیه در آثار سفرنامه نویسان در دربار ناصرالدین شاه مجله تاریخ اسلام در آیینه پژوهش.
ـ عبادی، رضا؛ بالویی، عمران، بازاری، روح الله، بالویی، حبیب الله، رسولی، حسن (1397). بررسی ساختارهای دسته‌های عزاداری در دو روستای جامخانه و اسرم در روزهای تاسوعا و عاشورا.
ـ فرامرزی، سامیه (1390). تأثیر مناسک مذهبی شیعه (عاشورا ) در پیشگیری از انحرافات اجتماعی (اعتیاد) در مشکین شهر، پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان.
ـ قبادی، علیرضا (1382). بررسی کارکردهای اجتماعی مراسم دینی با تأکید بر مراسم عاشورا، پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
ـ مجتبوی، سیدحسین (1389 ). جغرافیای تاریخی گناباد، مشهد: مرندیز.
ـ محمدپور، احمد؛ شاهی‌زاده، رامین (1390). مطالعه مردم شناختی مراسم عاشورا در اردبیل، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره پنجم.
ـ مدرسی طباطبایی، سیدحسین (1386). مکتب در فرایند تکامل (نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین، مترجم: هاشم ایزد پناه، تهران: کویر.
ـ مروتی، سهراب؛ یعقوبی، مینا (1392). بررسی تأثیر مناسک اسلامی بر فرایند معنویت‌یابی دینی.
مرکز آمار ایران (1395 )« سرشماری نفوس و مسکن 1395"
ـ مظاهری، محمدحسام (1390). «رسانه شیعه» جامعه‌شناسی آیین های سوگواری و هیئت های سوگواری و هیئت های مذهبی در ایران، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
ـ منتظر القائم، کشاورز (1398). بررسی تغییرات اجتماعی مراسم و مناسک عزاداری عاشورا در ایران.
ـ واعظی، حمزه (1390 ). بررسی مردم نگارانه آیین عزاداری محرم در بوشهر، پایان نامه کارشناسی پژوهشگری علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ وحیدی، طاهر؛ خالقی، کشاورز؛ خاکپور، مینو (1394). نگاهی به مراسم عزاداری دهه محرم در لاهیجانی.


- Denzin, N. K. (2001). Interpretive Interactions, Thousand Oaks, London, New Delhi.
- Giddens, A. (1383). Sociology. Translated by M. Sabouri. 11ed. Tehran: Naei Publication.
- Goffman, E. (1959). Presentation of Self in Everyday Life. Garden City, Anchor Books.
- Goffman, E. (1961). Asylums. (Ed) D. Cressey. New York: Holt, Reinhart & Winston
- Karous, M.D. Roubert. (1386). Social Psychology Theories. Translated by M. Kotobi, 3ed. Tehran University press. (Persian).
- Kivisto, P. (2008). Classical Contemporary Theory, Sage Publication, United Kingdom.
- MM Zarifpooya, M.M., Sadrnabavi, F. & Fouladiyan, M. (2021). Transformations in the Mourning Rituals of Muharram among Afghans Residing in Iran (Mashhad) Journal of Religious & Theological Information 20 (4), 113-122.
- Reitzer, G. (1383). Contemporary Sociological Theory. Translated by M. Salasi. 5ed. Tehran: Scientific Publication.
- Straus, M. A. (1996). A sociological perspective on the prevention and treatment of wife beating in battered women, in M. Roy (Ed.). Battered women: A psycho sociological study of domestic violence. pp. 194-239. New York: van Netherlands Reinhold.
- Turner, J. H. (2003). The Structure of Sociological Theory, United State, Wadsworth
- Williams, S. (1986). “Appraising Goffman”, the British Journal of Sociology. No 3. PP, 49-8.
- Journal of Iranian, (2021). «Studies Faculty of Literature and Humanities Shahid Bahonar University of Kerman” Year 19, No. 38, Winter A Comparative Study of "41-Menbari» Religious Ritual in Shahreza, Iran Sepehr Tabatabaei, Peyman Raei.