علل و انگیزه اعتراض در مثنوی مولانا بر اساس روان‌شناسی اعتراض مانوئل اسمیت

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

کلثوم طبخ کار حسن کیاده ¹ (دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک. ایران.)
محسن ایزدیار ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران)
شاهرخ حکمت ³ (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/01/18 تاریخ پذیرش : 1402/01/18 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: مثنوی معنوی, نقد ادبی, ادبیّات تطبیقی, عدالت‌جویی, روان‌شناسی اعتراض,

چکیده مقاله :

مانوئل جی اسمیت (1934–2007م.) روان شناس آمریکایی و پیشگام در جنبش آموزش قاطعیّت در تغییر زندگی بود. کتاب روان شناسی اعتراض(1975م.) وی مبارزه عملی با سلطه‌ جویی دیگران است. از دید وی، سلطه‌ جو کسی است که انسان ‌ها را شیء می‌ بیند و اصرار به شئ کردن انسان‌ ها دارد، زیرا انسان شئ می ‌تواند عامل فسادها و بی ‌عدالتی ‌ها باشد. کمتر عاملی در زندگی انسان به اندازه ظلم و سلطه‌جویی، آفت سلامت، حقیقت، عدالت و سدّ راه رشد و تکامل و اتّحاد آدمی است. استفاده از دستاوردهای دانش روان شناسی در ادبیّات، ابزاری سودمند در تحلیل متون ادبی است. در شعر فارسی، اعتراض، گونه‌ ای ادبی است که به مقتضای برخی بی ‌عدالتی ‌ها و تبعیض‌ ها به وجود آمد و شکل گرفت. عنصر اعتراض برای انعکاس واقعیّت ‌های تلخ سیاسی و اجتماعی در جامعه ، در شعر فارسی نمود یافته است. اعتراض، دغدغه‌های فکری و درد دل و شکایت کردن از رخداد های دردناک زندگی است. از آنجا که بخشی از محتوای مثنوی مولوی به موضوع اعتراض، شِکوه و گلایه اختصاص داده شده و بن مایه اعتراض یکی از مضمون ‌های مثنوی مولوی است که در انحنای سکوت وی پدید آمد؛ این نوع ادبی در مثنوی مولوی خیزشی متفکرانه و سیاسی، اجتماعی در مقابل دسیسه‌ ها است. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخ به این پرسش اصلی است که بر اساس دیدگاه روان شناسی اعتراضی مانوئل اسمیت، بیشترین بن مایه اعتراض و دغدغه‌ های فکری مولوی در مثنوی را کدام موضوع تشکیل می‌ دهد؟ به استناد دستاوردهای پژوهش، اعتراض از حاکمان و سلطه‌ جویان بخش اعظم اعتراض در مثنوی مولانا را تشکیل می ‌دهد.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

الف- کتابنامه

1. قرآن کریم.


2. زرّین‌کوب، عبدالحسین، (1362)، سرّ نی، جلد دوم، تهران: نشر علمی.


3. _____________ ، (1380)، پلّه­پلّه تا ملاقات خدا، تهران: نشر علمی.


4. _____________، (1354)، نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.


5. فرشیدورد، خسرو، (1378)، در باره ادبیّات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.


6. فروزان­فر، بدیع الزّمان، (1366)، زندگانی مولانا جلال­الدّین محمّد، تهران: نشر کتاب پارسه، چاپ پنجم.


7. _____________ ، (1380)، شرح مثنوی شریف، چاپ دهم، تهران: دانشگاه تهران.


8. کفافی، محمّد عبدالسّلام، (1382)، ادبیّات تطبیقی، ترجمۀ سیّد حسین سیّدی، مشهد: آستان قدس رضوی.


9. غفّاری، سعید، (1381)، گامی در ادبیات کودکان و نوجوانان، تهران: دبیزش.


10. مولوی­بلخی، جلال­الدّین محمّد، (1381)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد الین نیکلسون، تهران: امیرکبیر.


11. ولتون، دومینک، (1387)، جهانی­سازی دیگر با کتاب­شناسی و نمایه موضوعی، ترجمة عبدالحسین نیک­گهر، تهران: فرهنگ معاصر.


12. ولک، رنه و وارن، آوستن، (1382)، نظریّۀ ادبیّات، ترجمۀ ضیا موحّد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.


13. یاحقّی، محمّدجعفر، (1384)، بث­الشکوی، دانشنامة زبان و ادب فارسی تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

 

ب - مقالات

1. آقایاری زاهد، رضا؛ نوری، زهرا، (1398)، «بررسی ادب اعتراض در شعر سنایی و مولوی»، فصلنامه شفای دل، سال دوم، ش 4، پاییز و زمستان، صص: 24ـ1.


2. اسمیت، مانوئل جی، (1400)، روان­شناسی اعتراض، ترجمة مهدی قراچه­داغی، تهران: درسا.


3. انوشیروانی، علی‌رضا، (1389)، «ضرورت ادبیّات تطبیقی در ایران»، ویژه‌نامۀ فرهنگستان (ادبیّات تطبیقی)، دورة 1، شمارة 1، بهار، صص: 38-6.


4. باباصفری، علی­اصغر؛ طالب­زاده، نوشین، (1392)، «بررسی و تحلیل شکواییه اجتماعی در شعر معاصر»، ادبیّات پارسی معاصر، سال سوم، شمارة 1، بهار و تابستان، صص: 45ـ31.


5. سجّادی­راد، صدیقه؛ ذاکری، احمد، (1398)، «اعتراض در مثنوی مولانا» ، فصلنامة علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیّات فارسی (دهخدا)، دورة 11، شمارة 42، پاییز، صص: 132ـ 105.


6. صالح­بک، مجید، (1387)، «ادبیّات تطبیقی در ایران: پیدایش و چالش‌ها»، مجلّۀ زبان و ادب پارسی دانشگاة علاّمه، ش 38، دورة 12، زمستان، صص: 28ـ9.


7. عناقه، عبدالرّحیم؛ کلاهدوز، الهه، (1389)، «بررسی غربت انسان در اشعار مولانا»، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، دورة 4، شمارة 3، پاییز، صص: 188ـ161.


8. کلاهچیان، فاطمه؛ قبادی، حسینعلی، (1386)، «تحلیل امید و یأس در اندیشه و داستان‌پردازی مولوی»، پژوهش­های ادبی، دورة 4، شمارة 17، صص: 178ـ149.


9. ملک­زاده، نرگس، (1388)، «شکواییّه در سبک عراقی»، پایان­نامه گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان.


10. نوری، محمّدعلی، (1392)، «شکواییه در شعر فارسی از آغاز تا پایان قرن هشتم»، پایان­نامه گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه تبریز.