خوانش بینامتنی اشعار عرفانی علاّمه حسن‌زادۀ آملی با قرآن کریم

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

جواد عابدی ¹ , حسین پلارسایی ² , رضا فرصتی جویباری ³

1 - دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/03/03 تاریخ پذیرش : 1399/08/27 تاریخ انتشار : 1400/06/01

کلید واژه: قرآن, دیوان اشعار, کلید واژه‌ها: بینامتنیّت, مفاهیم عرفانی, علّامه حسن‌زاده,

چکیده مقاله :

چکیده نظریۀ بینامتنیّت یکی از پرکاربردترین مسائل نقد ادبی است؛ یکی از مواردی که موجب زیبایی و دل‌نشینی آثار ادبی می‌گردد، تأثیرپذیری شاعران و نویسندگان از متون دیگر است و واکاوی آنها لذّت بخش است. سراسر اشـعار علّامه حسن‌زادۀ آملی، سرشار از مفاهیم عرفانی، مضمامین قرآنی و روایات می‌باشد، اشعارش سرشار از مضامین و مفاهیم عرفانی است، از این حیث شـعرهای او از پشتوانۀ عرفانی بسیـار غنی برخـوردار است و با توجّه به رویکرد بینـامتنیّت قـابل بررسی می‌باشد. در این مقاله تلاش برآن است، مفاهیم عرفانی و مضامین قرآنی در اشعار علّامه حسن‌زادۀ آملی با نگاه بینامتنی که به روش تطبیقی و تحلیلی- توصیفی است، مورد تحلیل قرارگیرد. بنابر این اشعار عرفانی او بر مبنای بینامتنی با قرآن کریم خوانش می‌شود؛ علّامه کوشیده است ضمن بیان احساسات خود در شعر به مسائل اعتقادی، آداب اسلامی و قرآنی بپردازد. با بررسی‌های به عمل آمده در اشعار علاّمه، انواع روابط بینامتنی از جمله: اشاره‌ای، الهامی و مفهومی، اسلوبی، جزئی و واژگانی دیده می‌شود، امّا به ترتیب، روابط الهامی و مفهومی، واژگانی، جزئی، اسلوبی بیشتر نمایان است.

چکیده انگلیسی:

Abstract           The theory of intertextuality is one of the most prolific subjects on literary criticism; it is one of the items which adds exquisite beauty to the literary works. Affectability of the poets and writers from each other's texts and exploring them are really enjoyable. Allameh Hassan Zadeh Amoli's poetry is replete of mystical implications, Qur'anic and traditional themes. His poetry is saturated with mystical themes and is surveyable with the intertextual approach. In this paper, we have tried to analyze his poetry in mystical implications and themes which have rich supporting, by comparative analytical-descriptive method. Therefore, his mystical poetry is perusalled based on intertextuality with the Holy Qur'an. Allameh has tried, in addition to revealing his own feelings in poetry, to deal with belief problems and the Qur'anic Islamic manners. By scrutinizing in the poetry of Allameh one can see various kinds of intertextual relationship including: allusive, inspirational, thematical, technical, trivial and lexical. But by the sequence, the relationship of inspirational, thematical, lexical, trivial and technical are of the conspicuous ones.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

الف- کتابنامه

1- قرآن کریم، (1386)، مترجم: محمود اشرفی تبریزی، تهران: بدرقۀ جاویدان، چاپ11.

2- حسن‌زادۀ آملی(علاّمه)، حسن، (1391)، دیوان اشعار، با اهتمام سیّد سعید هاشمی، قم: الف. لام . میم، چاپ اوّل.

3- حلبی، علی اصغر، (1390)، تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی، تهران: دانشگاه پیام نور، چاپ چهارم.

5- دانش پژوه، منوچهر، (1386)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی، تهران: فرزان، چاپ اوّل.

6- راستگو، محمّد، (1397)، تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران: سمت، چاپ13.

7- صمدی آملی، داود، (1379الف)، شرح دفتردل، قم: نبوغ، چاپ اوّل.

8- ___________، (1384ب)، شرح دفتردل، قم: نبوغ، چاپ سوم.

9- فشارکی، محمّد، (1387)، نقد بدیع، تهران: سمت، چاپ سوم.

10- نامور مطلق، بهمن، (1390)، درآمدی بر بینامتنیّت، تهران: سخن، چاپ اوّل.

11- یثربی، سیّدیحیی، (1370)، فلسفۀ عرفان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اوّل.

12- ـــــــــــــــ ، (1385)، آب طربناک، تهران: علم، چاپ اوّل.

 

ب- مقالات

13- حبیبی، علی اصغر، (1392)، «بررسی روابط بر بینامتنی میان شعرصفی الدّین حلّی و قرآن کریم»، «علوم قرآن و حدیث»، سال 1، شمارۀ 4، صص: 27 - 62.

14- حلبی، احمد طعمه، (2007)، «اشکال التناص الشعری شعرالبیاتی النموذجا»، مجلّۀ «الموقف الادبی»، شمارۀ430، صص: 80 – 83.

15- سلامت باویل، لطیفه، (1397)، «بینامتنیّت آیات و احادیث در غزلیّات شمس»،  فصلنامۀ علمی- پژوهشی «پژوهش دینی»، شمارۀ 36، صص: 33 - 61.

16- شاهرخی، فرانگیس، (1397)، «بررسی انواع روابط بینامتنی اشعار احمد عزیزی و قرآن کریم»،  فصلنامۀ علمی- پژوهشی «کاوش نامه»، سال19، شمارۀ 36، صص: 204 - 232.

17- صفری‌نیا، سمیّه، (1392)، «بررسی بینامتنیّت در آثار سیمین دانشور»، کارشناسی ارشد، زبان و ادبیّات فارسی، سنندج: دانشگاه کردستان.

18- کامیاب، مرجان؛ محمّدی، سمیّه، (1396)، «بررسی تطبیقی انواع بینامتنیّت ژنت با نظریۀ بلاغت اسلامی در نفثه المصدور زیدری نسوی»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی «زیبایی شناسی ادبی»، سال 15، شمارۀ 31، صص: 217 – 242.

19- یلمه‌ها، احمدرضا؛ رجبی، مسلم، (1394)، «بینامتنیّت آیات و روایات در گلستان سعدی»،  فصلنامۀ علمی- پژوهشی «پژوهش‌های ادبی- قرآنی»، سال 3، شمارۀ 4، صص: 83 - 97.