روایت‌شناسی منظومۀ «سام و بهرام» فیاض لاهیجی براساس الگوی گرماس

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

هاله اژدرنژاد ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران)
احمدرضا یلمه‌ها ² (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1397/02/16 تاریخ پذیرش : 1397/06/13 تاریخ انتشار : 1398/03/01

کلید واژه: فیّاض لاهیجی, گرماس, الگوی کنشی, کلید واژه‌ها: روایت‌شناسی, سام و بهرام, مربّع معناشناسی,

چکیده مقاله :

چکیده گرماس از نظریّه‌پردازان مطرح در زمینة روایت‌شناسی است. وی به منظور بررسی انواع مختلف روایت، با ارائة الگوهای معیّن و ثابت، تلاش‌های فراوانی انجام داد و روایت‌شناسی را بر پایۀ ریخت‌شناسی حکایت پراپ استوار کرد. گرماس از دامنۀ مطالعات پراپ فراتر رفت و الگوی کنشی، مربّع معناشناسی و زنجیره‌های روایی خود را به گونه‎ای طرّاحی نمود که بر تمام روایت‌ها منطبق باشد. در این پژوهش سعی بر آن است، که ساختار منظومۀ سام و بهرام اثر فیّاض لاهیجی براساس الگوی گرماس بررسی شود، تا ضمن مشخّص نمودن الگوی کنشی، کنشگران و نظام روایی، زنجیرۀ سه گانۀ روایی و مربّع معناشناسی این منظومه هم تحلیل شود. نتیجۀ این پژوهش که به روش تحلیلی- توصیفی و بر اساس مطالعات کتابخانه‎ای انجام شده، بیانگر این است که داستان سام و بهرام از انسجام روایی خاصّی برخوردار و از منظر تقابل‌های دوگانه، زنجیره های روایی سه‎گانه و مربّع معناشناسی قابل بررسی است. همچنین این منظومه از الگوی ساختاری و روایی کاملی برخوردار است و در قالب نظریّه‌ ساختارگرایانه و معناشناسانۀ گرماس قابل بررسی است.

چکیده انگلیسی:

Abstract         Greimas is one of the prominent theorists in the field of narratology. In order to evaluate different types of narratives, he offered fixed patterns and made great efforts and established narratology on the basis of Prop morphology. Greimas exceeded the scope of Prop's studies and presented action patterns, narrative chains and semantics square to fit all the narratives. In this study, we aimed to investigate the structure of " The Saam and Bahram " by Fayyaz Lahiji based on the pattern of Greimas to identify actors and pattern of narrative system and also analyze the analytical capability of ' The Saam and Bahram " through the chain of narrative and semantic square of Greimas. The result of this research which has been conducted through descriptive-analytic and bibliotheca method indicated that the story of " The Saam and Bahram " has a full structural and narrative pattern and from the perspective of dual-action activism triple-denominational chains and square semantics can be examined.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

• آدام، ژان میشل و فرانسواز رواز، (1383)، تحلیل انواع داستان، ترجمة آذین حسین‎زاده و کتایون شهپرراد، تهران، قطره.


• آستین، آلن، (1386)، نشانه‎شناسی متن و اجرای تئاتری، تهران، شرکت انتشارات سورۀ مهر.


• احمدی، بابک، (1372)، ساختار و تأویل متن، جلد دوم، تهران، مرکز، چاپ دوم.


• اخوّت، احمد، (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان، فردا.


• اسکولز، رابرت، (1383)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیّات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران، آگاه، چاپ دوم.


• اسماعیل آذر، امیر، (1393)، الهی‎‎نامه عطّار در نظریّه نشانه- معناشناسی آلژیر گرماس و شکل‎شناسی ژرار ژنت، به اهتمام ویدا آزاد، تهران، سخن.


• ایگلتون، تری، (1383)، پیش درآمدی بر نظریّۀ ادبی، ترجمۀ عبّاس مخبر، تهران، مرکز.


• برتنز، یوهانس ویلهلم، (1382)، نظریّۀ ادبی، ترجمۀ فرزان سجودی، تهران، آهنگ دیگر.


• شعیری، حمیدرضا، (1381)، مبانی معناشناسی نوین، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.


• شمیسا، سیروس، (1381)، شاهد بازی در ادبیّات فارسی، تهران، فردوس.


• عبّاسی، علی، (1385)، پژوهشی بر عنصر پیرنگ، پژوهش‌نامۀ دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه تهران. پاییز، شماره 33، صص103-85.


• عبّاسی، علی و علی کریمی فیروزجائی، (1391)، کارکرد روائی فراراوی در داستان حضرت آدم، مطالعات قرآن و حدیث، پاییز و زمستان، دورۀ 6، شمارۀ 1 (پیاپی 11)، صص159-185.


• فیاض لاهیجی، عبدالرّزاق بن علی، (1388)، سام و بهرام، تصحیح عبدالحسین نوایی و الهام ملک‎زاده، تهران، لوح محفوظ.


• گرین، کیت و جیل لبیهان، (1383)، درسنامۀ نظریّه و نقد ادبی، ویرایش دکتر پاینده، تهران، روزنگار، چاپ اول.


• مرکز پژوهشی دائره‎المعارف علوم انسانی اسلامی، (1389)، فرهنگ اعلام علوم عقلی اسلامی، قم، مؤسّسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.


• مکاریک، ایرنا ریما، (1384)، دانشنامۀ نظریـّه ادبـی معاصر، ترجمـۀ مهـران مهـاجر و محمـّد نبـوی، تهران، آگه.


• نبی‎لو چهرقانی، علیرضا، (1389)، روایت‎شناسیِ داستان بوم و زاغ در کلیله و دمنه، مجلّۀ ادب پژوهشی. دورۀ چهارم، شمارة چهاردهم، زمستان، صص27-7.


• والاس، مارتین، (1382)، نظریّه‌های روایت، ترجمۀ محمّد شهبا، تهران، هرمس.