فرهنگ و تمدّن در اشعار صائب تبریزی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

فریده نادری زنوز ¹ , کامران پاشائی فخری ²

1 - کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1395/05/23 تاریخ پذیرش : 1396/09/26 تاریخ انتشار : 1397/06/01

کلید واژه: فرهنگ, باورها, فرهنگ عامیانه, اجتماع, طلسم, کلید واژه‌ها: صائب تبریزی, تمدّن,

چکیده مقاله :

چکیدهفرهنگ و تمدّن در اشعار شاعران که یکی از درون مایه‌های ادبی است، از دیرباز نه تنها در ادب فارسی، بلکه در ادبیّات اکثر ملل، بازتابی گسترده داشته و به عنوان منبع و مرجعی مستند برای محقّقان و پژوهشگران تاریخ و فرهنگ و تمدّن هر ملّتی به شمار می‌رود. در این میان صائب تبریزی شاعری است که قابلیّت بررسی و پژوهشی جامع از هر نظر به ویژه جامعه‌ شناسی و مردم شناسی، در حیطه شناخت فرهنگ دوره و به تبع آن فرهنگ و تمدّن مردم ایران در روزگار صفویّه را دارد. بازتاب فرهنگ قرآنی در دیوان صائب جایگاه ویژه‌ای دارد و تأثّر شاعر از آیات قرآنی، تأثّری آگاهانه، همراه با برداشتی عمیق است. امّا اشعار وی از باورهای عامیانه به لحاظ ویژگی واقع‌گرایی سبک صائب و به تبع آن، سبک دوره، خالی نیست. باورهای عامیانه‌ای نظیر؛ وارد شدن زنبور در خانه کسی (نشان از آمدن مهمان)، نحسی عدد سیزده، شکستن آینه، پرش چشم (اختلاج)، شومی جغد، نعل در آتش افکندن و طلسم، اعتقاد به فال و... . صائب به ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی پایبند بوده است. آنچه از اشعار وی برمی‌آید، این است که او شاعری صلح‌طلب، قانع، اهل مدارا، به دور از ضعیف‌کشی و تکبّر و غرور است و حفظ آبرو را لازم می‌شمارد و شاه زمان را از شراب‌خواری به سوی توبه می‌خواند.

چکیده انگلیسی:

Abstract         Culture and civilization are the literary themes which not only have extensively been reflected in Farsi literature but also in the literature of most nations are considered as the best source for researching. In general Saeb is a poet who deserves comprehensive research from anthropological and sociological views and in the understanding of culture in the Safavid era. The reflection of Qur'anic culture in Saeb's divan ( book of poetry ) has a particular place. The influence of the Qur'anic verses has a conscious impact in profound understanding. His realistic style has roots in folkloric beliefs, for example the entrance of a bee in someone's home is an augury that a guest will come. It also talks about the portent of number 13, breaking the mirror which brings bad luck, the tic of the eye muscle, the unauspiciouness of the owl, throwing the horse shoe in the fire and belief in fortune telling, etc... Saeb was loyal to moral and social values. What we understand from his poetry is that he was a peace-seeking man and a contented person. He was away from pride and considered the prestige of man important.He invited the king of the time to avoid drinking wine and advised him to repent of sins.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مأخذ

• قرآن مجید


• آذر بیگدلی، لطفعلی بیگ، (1337)، آتشکده آذر، انتشارات علمی، چاپ سوم، تهران.


• آریان پور، امیرحسین، (1352)، زمینة جامعه شناسی، انتشارات دهخدا، چاپ ششم، تهران.


• انوری، حسن، (1383)، فرهنگ روز سخن، سخن، تهران.


• بیهقی، حسینعلی، (1367)، پژوهش و بررسی فرهنگ عامّة ایران، چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.


• جان محمّدی، فاطمه، (1394)، تاریخ فرهنگ و تمدّن اسلامی، دفتر نشر معارف، چاپ بیست و ششم، تهران.


• دریا گشت، محمّدرسول، (1355)، صائب و سبک هندی در گسترة تحقیقات ادبی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اوّل، تهران.


• دستغیب، عبدالعلی، (1341)، صائب افسونگر و طرز سخن او، مجلّة پیام نوین، جلد5 شمارة 1، تهران.


• دهخدا، علی اکبر، (1361)، امثال و حکم، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم، تهران.


• رادمنش، عطاء‌الله، (1370)، سبک‌های تاریخی و نظریّه‌های نژادی‌، انتشارات کویر‌، تهران.


• راشدی، سیّدحسام‌الدّین، (1346)، تذکره شعرای کشمیر، کراچی.


• شاملو هروی، ولی‌قلی‌بیگ، (1374)، قصص‌الخاقانی، تصحیح سادات ناصری، حسن، تهران.


• صائب، محمّدعلی، (1383)، دیوان صائب تبریزی، به کوشش قهرمان، محمّد، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم، تهران.


• فلور، ویلیام، (1365)، برافتادن صفویّان و برآمدن افغانان، ترجمة سری، ابوالقاسم، گوس، تهران.


• قهرمان، محمّد‌، (1371)مجموعة رنگین گل، گزیده اشعار صائب تبریزی، انتشارات سخن، چاپ اوّل، تهران.


• ________ ، (1376)، برگزیده اشعار صائب، انتشارات سمت، چاپ اوّل، تهران.


• گلچین معانی، احمد، (1364)، فرهنگ اشعار صائب، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسّسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اوّل، تهران.


• لوکاس، هنری، (1373)، تاریخ تمدّن، ترجمة آذرنگ، عبدالحسین، انتشارات کیهان، تهران.


• محمّدزاده صدیق، حسین، (1392)، شرح اشعار ترکی صائب تبریزی، انتشارات یاران، چاپ دوم، تبریز.


• مدرس تبریزی، محمّدعلی، (1369)، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، خیّام، تهران.


• نصر‌آبادی، محمّدطاهر، (1091 ق)، تذکرة نصر‌آبادی‌، به کوشش احمد مدقّق‌یزدی، (1379)‌، ‏انتشارات دانشگاه یزد، یزد.‏


• واحدی، غلامرضا، (1364)، دیدگاه صائب تبریزی در پرتو عرفان‌، آستان قدس رضوی، چاپ اوّل، تهران.


• ویل‌دورانت، جیمز، (1372)، تاریخ تمدّن، ترجمة احمد آرام و سایرین، نشر آموزش انقلاب اسلامی، ج اوّل، چاپ چهارم، تهران.


• هانینگتون، ساموئل، (1374)، نظریّه برخورد تمدّن‌ها، ترجمة امیری، مجتبی، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، تهران.