بررسی محتوایی مرثیه‌‌های عاشورایی حیدر شبگرد «در قالب: آزادگی، احیای دین اسلام، عشق الهی و هدایت»

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

فاطمه آقازاده ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.)
رسول اعتباری ² (کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.)

تاریخ دریافت : 1398/12/17 تاریخ پذیرش : 1399/05/12 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: عشق, اسلام, هدایت, عاشورا, آزادگی, کلید واژه‌ها: مرثیه, حیدر شبگرد,

چکیده مقاله :

چکیده یکی از موضوعات موثّری که از آغاز شعر فارسی تا امروز توجّه ادب شناسان و شعر دوستان را به خود جلب کرده است، مرثیه سرایی است که به طور عامّ بر شعری دلالت می‌کند که در اندوه از دست دادن عزیزی و ذکر نیکی‌های او سروده شده باشد و به طور خاصّ بر شعری که در مورد سوگ و شهادت حضرت امام حسین(ع) و حوادث مربوط به کربلا و امامان معصوم(عم) باشد اشاره می‌کند، و در این میان تنها تفاوت در محتوا و نوع ابراز آن و شدّت و ضعف بیان تأثّرات قلبی است؛ مخصوصاً در حوزۀ مرثیه‌های خاصّ که از ارادت قلبی و عشق فراوان شاعران نسبت به حضرت اباعبدالله(ع) و اهل بیت عصمت و طهارت(عم) حکایت می‌کند. حیدر شبگرد یکی از شاعران مرثیه سرایی است که در زمینۀ مرثیه های خاصّ مخصوصاً مرثیه‌های عاشورایی طبع آزمایی کرده و مهارت و استادی و نهایت عشق خود را به امام حسین(ع) به اثبات رسانیده است. مرثیه‌های این شاعر پراحساس که- غوغا و آشوب را در دل تمام عاشقان حضرت اباعبدالله(ع) بر پا می‌کند - از سوز دل و آتش درونش نسبت به فجایع کربلا و مصائب امام حسین(ع) حکایت دارد. استاد شبگرد در مرثیه‌هایش ضمن اشاره به حوادث کربلا، به اهداف مهمّ قیام عاشورا همچون: احیاء و تبلیغ دین اسلام، آزادگی و عزّت طلبی و خودداری از بیعت با ذلّت، مبارزه با ظلم و ستم، حمایت از حجاب و ... اشاره کرده است.

چکیده انگلیسی:

Abstract         One of the impressive matters which has appealed the attention of the literary men and those who are poetry lovers is the threnody which denotes, in common, the poetry which is composed on the death of a loved one and enumerating his/her positive affairs; and specifically the dole and martyrdom of Imam Hossein (p. b. u. H) and the tragic events of Karbala and the innocent Imams; and in this case, the only difference lies in its content and the way it is presented and its strength and weakness in the grievance of the heart, specifically when it comes to the devotion to Aba Abdollah Hossein and his household. Haydar Shabgard is one of the elegist poets who has tried his talent in the lamentation of Ashura and proved his ultimate love for Imam Hossein (a.s.). The threnodies of this emotive poet which arouse a sad turmoil in the hearts of Imam Hossein's lovers, which initiates from his intense grief towards the tragic events of Karbala. Master Shabgard, in his elegies, besides allusion to the events of Karbala, points out the important aim of Ashura uprising such as reviving and propagating the Islamic religion, liberty, dignity and rejecting the false obedience, fighting against cruelty and supporting the "hejab" ( Islamic coverage for women).

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و ماخذ

1- قرآن کریم.

2- امام علی(ع)، (بی تا)، نهج البلاغه، به قلم و ترجمه و شرح حاج سیّد علی‌نقی فیض الاسلام.

3- ابن جوزی، سبط، (1379)، تذکره الخواصّ من الامّه فی ذکر خصائص الائمّه، مشهد: آستان قدس رضوی.

4- افسری کرمانی، عبدالرّضا، (1371)، نگرشی بر مرثیه سرایی در ایران، تهران: اطّلاعات.

5- الافریقی المصری، ابن منظور محمّد بن مکرّم، (1375ق)، لسان العرب، بیروت: دار الصّادر.

6- الفاخوری، حنا، (1427ق)، الجامع فی التّاریخ الادب العربی، بیروت: ذوی القربی.

7- توشی هیکو، ایزوتسو، (1374)، خدا و انسان در قرآن، مترجم؛ احمد آرام، تهران: نشر و فرهنگ اسلامی.

8- دشتی، محمّد، (1376)، انگیزه های قیام عاشورا، قم: موسسۀ تحقیقاتی امیرالمومنین.

9- دهخدا، علی اکبر، (1373)، لغت نامۀ دهخدا، زیر نظر دکتر محمّد معین و دکتر سیّدجعفر شهیدی، چاپ اوّل، تهران، موسّسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

10- رستگار فسایی، منصور، (1372)، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.

11- زاد صادق ثمرین، مجتبی، (1381)،گنجینۀ گذشتگان، تبریز: احرار.

12- سیّد بن طاووس، (1384)، الملهوف(اللهوف)، چاپ سوّم، قم: دارالاسوه.

13- شاعری، محمّدحسین، (1385)، مرثیۀ عشق (مقدّمه‌ای بر مرثیه‌سرایی و نوحه‌های جدید در عزای شهیدان کربلا و اهل بیت(عم))، قم، میراث ماندگار.

14- شبگرد تبریزی(خوندل)، حاج حیدر، (1379)، دیوان خوندل، جلد اوّل، تبریز: منشور.

15- _____________________ ، (1391)، دیوان خوندل، جلد دوّم، تبریز: ندای شمس.

16- شرطونی، سعید، (1992م)، اقرب الموارد، بیروت: دار الکتب الیومیّه.

17- شیخ مفید، محمّد بن محمّد بن نَعمان (معروف به ابن المعلّم)، (1380)، الارشاد، چاپ اوّل، تهران، اسلامیّه.

18- طباطبایی، محمّد، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیّۀ.

19- طبرسی، ابوعلی، (1415ق)، مجمع البیان، بیروت: موسّسۀ اعلمی.

20- طریحی، فخرالدّین، (1375)، مجمع البحرین و مطلع النّیرین، تهران: مرتضوی.

21- محمّدی ری شهری، محمّد، (1384)، میزان الحکمه، مترجم حمی رضا شیخی، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.

22- مطهّری، مرتضی، (1389)، مجموعه آثار، تهران: موسّسۀ فرهنگی صراط.

23- مقرّم، عبدالرّزّاق، (1411ق)، مقتل الحسین، چاپ دوّم، قم: منشورات دارالثّقافه و النّشر.

24 - معین، محمّد، (1375)، فرهنگ فارسی معین، چاپخانة سپهر، تهران.

25- موتمن، زین‌العابدین، (1364)، شعر و ادب فارسی، تهران: انتشارات بنگاه مطبوعاتی افشاری.