تحلیلی بر کهن‌الگوی آنیما در منظومة غنایی مهر و مشتری اثر عصار تبریزی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

ویدا رکاب ¹ , آرش مشفقی ² , غلامحسین جوانمرد ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/08/06 تاریخ پذیرش : 1400/03/10 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: آنیما, یونگ, نقد روان‌شناختی, کلید واژه‌ها: منظومة غنایی, مهر و مشتری, عصار تبریزی,

چکیده مقاله :

چکیده از مهمّ ترین ویژگی های منظومه های غنایی، پرداختن به احوال درونی شخصیّت ها و نمودهای آن است. این احوال، با کهن الگوهای مطرح شده در علم روان‌شناسی رابطة تنگاتنگی دارد که نمونة آن، آنیما و آنیموس است. بر اساس نظریّة یونگ، کهن الگوهای آنیما، تجسّم روحیّات و گرایش‌های زنانه در مرد، بر اساس تجارب نژادی در طول تاریخ است. در منظومة غنایی مهر و مشتری اثر عصار تبریزی، شاعر قرن هشتم، این گرایش به اشکال مختلف نمود یافته است. مهر، به عنوان معشوق کارکرد گسترده ای در پیشبرد داستان دارد؛ ولی در برخی از موارد، روحیة زنانه، او را از دیگر شخصیّت ها برجسته تر کرده است. همچنین، مشتری با ویژگی هایی از قبیل خلق و خوی مبهم و... به شخصیّت زنانه نزدیک می شود. در پژوهش حاضر که با بهره گیری از منابع کتابخانه و روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است، به بررسی و تحلیل این نمودها پرداخته می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Abstract         Dealing with the internal conditions of the characters and its symbols is of the important traits of the lyric poetry. This internality has close relationship with the archetypes posed in psychology which include anima and animus. Based on the Jung theory, the archetypes of anima are the portrayal of feministic morality and approach in masculine gender and by the experience of race throughout the history. This approach in its various forms, has manifested itself in the lyric poem of Mehr and Moshtari from Assar Tabrizi ( 8th c ). Mehr, as a beloved, has extensive function in the development of the story; but in some occasions her feministic morality has made her distinct from other characters. And also, Moshtary, with ambiguous behavior approaches much to feministic character. In this research, which has been done by descriptive-analytic method, by taking advantage of library technique, we have tried to study and analyze these phenomena.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتابنامه

1- آلندی، رنه، 1378، عشق، ترجمه جلال ستّاری، تهران: توس.

2- اردوبادی، احمد، (1354)، مکتب روان­شناسی تحلیلی کارل گوستاو یونگ، تهران: امیرکبیر.

3- داد، سیما، (1375)،  فرهنگ اصطلاحات ادبی ، تهران: مروارید، چاپ2.

4- ستّاری، جلال، (1366)، سه مفهوم اساسی در روانشناسی یونگ، رمز و مثل در روانکاوی. تهران: توس.

5- شمیسا، سیروس، (1371)، انواع ادبی، تهران: فردوس.

6- عصار تبریزی، شمس­الدّین محمّد بن احمد، (1375)، مهر و مشتری؛ عشقنامه، تصحیح رضا مصطفوی سبزواری، تهران: دانشگاه علامة طباطبایی، چاپ اوّل.

7- فرودهام، فریدا، (1346)، روانشناسی تحلیلی یونگ، ترجمة مسعود میر بهاء، تهران: اشرفی.

8- فروزانفر، بدیع الزّمان، (1373)، شرح مثنوی شریف(سه جلد)، تهران: زوّار.

9- مورنو، آنتونیو، (1376)، یونگ، خدایان  و انسان مدرن، ترجمة داریوش مهرجویی، تهران: مرکز.

10- یوسفی، غلامحسین، (1383)، چشمه روشن دیدار با شاعران، تهران: علمی، چاپ دهم.

11- یونگ، کارل گوستاو، (1370الف)، خاطرات رؤیاها اندیشه‌ها، ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

 12- ___________ ، (1370ب)، روان‌شناسی و دین، ترجمة فؤاد روحانی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی(با همکاری امیرکبیر)، چاپ سوم.

13- ___________ ،  (1376)، چهار صورت مثالی، ترجمة پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ دوم.

14- ___________ ، (1383)، انسان و سمبولهایش، ترجمة محمود سلطانیه، تهران: جامی، چاپ چهارم.

 

ب- مجلاّت

15- باقری خلیلی، علی اکبر و منیره محرابی کالی، (1395)، «تحلیل آنیما در غزلیات حافظ شیرازی»، پژوهش­نامه ادبیّات غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال چهاردهم، شمارة بیست و ششم، صص: 9-26.

16- بهرامی رهنما، خدیجه و همکاران، (1392)، «نقد و بررسی دو کهن الگوی آنیما و آنیموس در منظومة بانوگشسب نامه»، پژوهش نامة ادب حماسی، سال نهم، شمارة شانزدهم، صص: 126-146.

17- سلمانی­نژاد، صغری و همکاران، (1391)، «بررسی و تحلیل چیستی و چگونگی ظهور کهن الگوی آنیما و آنیموس در شعر طاهره صفارزاده» نشریة زن در فرهنگ و هنر، دورة چهارم، شمارة اوّل، صص: 107- 126.

18- صرفی، محمّدرضا و جعفر عشقی، (1387)، «نمودهای مثبت آنیما در ادبیات فارسی» فصلنامة نقد ادبی، دورة اوّل، شماره سوم، صص: 59- 88.

19- طایفی، شیرزاد، (1393)، «نقد کهن­الگوی عشق در منظومة لیلی و مجنون نظامی»، نشریه تاریخ ادبیّات، شمارة 3/74، صص: 133- 150.

20- مصطفوی سبزواری، رضا، (1386)، «عصار شاعر و عارف توانمند آذربایجان»، مجلّة میراث، شمارة چهارم، صص: 9-15.

21- مونسان، فرزانه و همکاران، (1392)، «اسطوره‌های زن محور، مشخّصه‌ای سبکی در آثار پارسی پور، گلی ترقّی و غزّاله علیزاده»، فصلنامة تخصّصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) سال ششم، شمارة سوم، پائیز، شمارة پیاپی 21 صص: 475 -  496.

• Beebe, John, (2007), Type and archetype. Journal of Analytical Psychology. Vol 18, No.2.