بررسی آرایه‌های بدیع معنوی درآثار منظوم خاکسار ابهری با تکیه بر کتاب «کهنه خرابات» او

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

حسن رجبی ¹ , محمد غلامرضائی ² , تورج عقدائی ³ , نزهت نوحی ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
2 - استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکده ادبیّات، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
4 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/11/28 تاریخ پذیرش : 1399/03/29 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: غزل, کلید واژه‌ها: شعر فارسی, خاکسار ابهری, بدیع معنوی,

چکیده مقاله :

چکیده بدیع یکی از شاخه‌های اصلی علوم بلاغت است که از وجوه تحسین کلام بحث می‌کند. در این مقاله، صنایع معنوی بدیعی به ‌کار رفته در اشعار خاکسار ابهری، با تکیه بر مجموعه شعر "کهنه خرابات" با دقّت بررسی گردیده است. سپس، آرایه‌های بدیع معنوی، بر اساس بیشترین بسامد، با ذکر نمونه تنظیم و درپایان، نتیجه‌گیری شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که در حوزۀ بدیع معنوی مراعات نظیر، تضادّ، تلمیح و تضمین بیشترین بسامد را دارد. کاربرد دیگر روش‌های بدیع معنوی بسیار نادر است، استفاده از آرایه‌های معنوی نسبت به آرایه‌های لفظی بیشتر می‌باشد .در مجموع مهمّ‌ترین ویژگی غزلیات خاکسار، علاوه بر فصاحت و بلاغت و انسجام استفاده از صنعت ابداع می‌باشد، یعنی در اغلب ابیات چند صنعت به ‌کار رفته است. هدف از این پژوهش، تعیین و انتخاب نمونه‌هایی از آرایه‌های بدیعی معنوی در غزلیّات خاکسار ابهری، با استفاده از کتب بدیعی معتبر فارسی و با تکیه بر کتاب کهنه خرابات او بوده است.

چکیده انگلیسی:

Abstract         Rhetoric is one of the main branches of eloquence which deals with the praised aspects of verbalization. We have precisely investigated, in this article, the spiritual rhetoric figure of speech used in Khaksar Abhari's poetry, based on his collection of poetry – The Desolated Tavern ( Kohneh Kharabat ). Later, we've regulated the spiritual rhetoric arrays based on the most frequency by giving samples and come to relative conclusion. The findings of this research show that in the sphere of spiritual rhetoric, observing the examplar, contradiction, allusion and guarantee have the most frequency. The other usage of spiritual rhetoric is very rare, the usage of spiritual arrays are more than verbal arrays. Totally, the most significant traits of Khaksar's odes, besides the eloquence and rhetoric and coherence and innovation is that he used several figures of speech in most of his verses. The aim of this research is to assign and choose the samples of spiritual rhetoric arrays in his poetry through the utilization of valid Persian rhetoric books based on " The Desolated Tavern ".

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

1ـ اسفندیارپور، هوشمند، (1383)، عروسان سخن، نقد و بررسی اصطلاحات و صناعات ادبی در بدیع، تهران: فردوس، چ سوم.

2ـ برقعی، سیّد ‌محمّد‌باقر، (1391)، سخنوران نامی معاصر ایران، جلد2،  قم: نشر دارالعلم، چاپ سوم.

3ـ تقوی، نصرالله، (1317)، هنجار گفتار در فن معانی و بیان و بدیع فارسی، تهران: چاپخانه مجلس، بدون نوبت چاپ.

4ـ حسینی نیشابوری، (1384)، امیر برهان الدّین عطاء‌الله محمود، بدایع الصنایع، مقدّمه و تصحیح: رحیم مسلمانیان قبادیانی، ویرایش: ناصر رحیمی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، چ اوّل.

5- خاکسار ابهری، غلامعلی، (1372)، کهنه خرابات، تهران: انتشارات دیهیم با همکاری انتشارات گوتنبرگ، چ اوّل.

6ـ خان محمّدی، محمّد‌حسین، (1384)، علم بدیع آشنایی با آرایه‌های سخن، قم: انتشارات مهر امیر‌المومنین، چ اوّل.

7ـ رادویانی، محمّد بن عمر، (1362)، ترجمان البلاغه، به تصحیح و اهتمام: پروفسور احمد آتش و انتقاد استاد ملک الشّعرای بهار، تهران: اساطیر، چ دوم.

8ـ رازی، شمس‌الدّین محمّد بن قیس، (1360)، المعجم فی المعاییر اشعار العجم، به تصحیح: محمّد بن عبدالوهابّ قزوینی، با مقابله با شش نسخة خطّی قدیمی و تصحیح: مدرّس رضوی، تهران: زوّار، چ سوم.

9ـ رامی تبریزی، شرف‌الدّین حسن بن محمّد، (1385)، حقایق الحدائق، علم بدیع و صنایع شعری در زبان پارسی، تصحیح: سیّد محمّد کاظم امام، تهران: دانشگاه تهران، چ دوم.

10- رجبی، حسن، (1398)، تنظیم، تحلیل و تدوین آثار منظوم خاکسار ابهری، رسالة دکتری، زنجان، دانشگاه آزاداسلامی.

11ـ زاهدی، زین‌الدّین جعفر، (1346)، روش گفتار علم‌البلاغه معانی و بیان و بدیع، مشهد: چاپخانۀ دانشگاه مشهد، بدون نوبت چاپ.

12- شفیعی‎کدکنی، محمّدرضا، (1386)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه، چ یازدهم.

13ـ شمس‌العلمای گَرکانی، حاج محمّد‌حسین، (1377)، ابدع البدایع، به اهتمام: حسین جعفری، با مقدمۀ جلیل تجلیل، تبریز: احرار، چ اوّل.

14ـ شمیسا، سیروس، (1376)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس، چ نهم.

15- فخیمی، آقاجان، (1374)، تاریخ ابهر، زنجان: زنگان.

16- موسوی، میر نعمت‌الله، (1382)،  فرهنگ بدیعی (شرح بیش از 900 اصطلاح از بدیع و بیان و معانی)، تبریز: احرار، چ اوّل.

17- نجفقلی میرزا (آقا سردار)، (1362)، دُرّه نجفی در علم عروض و بدیع و قافیه، به تصحیح و حواشی حسین آهی، تهران: کتاب‌فروشی فروغی، چ اوّل.

18- نشاط، سیّد محمود، (1342)، زیب سخن یا علم بدیع فارسی، جلد دوم، تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران.

17ـ واعظ کاشفی سبزواری، کمال‌الدّین حسین، (1369)، بدایع الافکار فی الصنایع الاشعار، ویراسته و گزاردۀ میر‌جلال‌الدّین کزّازی، تهران: مرکز، چ اوّل.

18ـ وحیدیان کامیار، تقی، (1379)، بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، ویراستار: رضا انزابی‌نژاد، تهران: دوستان، چ اوّل.

19ـ وطواط، رشیدالدّین محمّد کاتب بلخی، (1362)، حدائق السّحر فی دقائق الشعر، تهران: طهوری، چ اوّل.

20ـ هاشمی، احمد، (1385)، جواهر البلاغه، ترجمه و شرح: حسن عرفان، قم: نشر بلاغت، جلد دوم، چ ششم.

21ـ همایی، جلال‌الدّین، (1383)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما، چ بیست و دوم.