بررسی علم قاضی از منظر فقهی و حقوقی

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات میان رشته ای فقه

علیرضا مهدوی ¹ , حسین احمری ² , مصطفی رجائی پور ³

1 - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران. نویسنده مسئول و استاد راهنما): [e-mail]
2 - دانشجوی دکترای گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران. [e-mail]
3 - استادیارگروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران. [e-mail]

تاریخ دریافت : 1401/06/03 تاریخ پذیرش : 1401/09/13 تاریخ انتشار : 1402/01/01

کلید واژه: اجتهاد, قضاوت, قاضی, علم قاضی,

چکیده مقاله :

قضاوت، ازنظر جامعه و اندیشمندان فقه و حقوق، همواره نیازمند توجه ویژه‌ای بوده و در سازمان حکومتی جزء اساسی‌ترین محورهای تحقق عدالت محسوب می‌شود. در تمام نظام‌های حقوقی، امر قضاوت، قاضی و قوه قضائیه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است لیکن تحقق این محورها حافظ عدالت و مجری قانون، شخص قاضی است که در بحث اجرای عدالت با داشتن قضاتی عالم و عادل این خواسته محقق خواهد شد. بررسی عدالت و علم قضات از اهداف مهم این پژوهش بوده و نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که در بین صفات و ویژگی‌های یک قاضی موضوع شروط علم و اجتهاد او، مهم‌ترین مبحث است. علم قاضی از ادله اثبات دعوا و طرق اثبات جرائم است و چه‌بسا نزد قائلین به آن بر سایر ادله مقدم باشد. در این مقاله، ادله قائلین به جواز عمل حاکم به علم خویش و محاجه قائلین به عدم جواز ارائه‌شده است. درنهایت، ادله قائلین به جواز تقویت‌شده و جانب ایشان را گرفته است، بدون این‌که تفصیلی بین حق‌الله و حق‌الناس قائل شود. برخی از عناوین استنادی عبارت‌اند از: اجماع، اقوا بودن علم بر بینه، استلزام فسق قاضی یا استنکار از صدور حکم و نیز استلزام عدم وجوب انکار منکر و اظهار حق با عدم دادرسی بر طبق علم خویش، آیات دال بر حکم بما انزل الله و اقامه حق و عدل و روایات عمومی و خصوصی مشعر به آن‌که با تبیین و تقویت آن‌ها و ذکر موارد قانونی مربوط فتوای امام خمینی (ره) را نتیجه گرفته و حسن ختام مقاله تلقی نموده است.

چکیده انگلیسی:

Judging is a subject that received special attention from the perspective of society and scholars of jurisprudence and law. Therefore, in the governance structure, it is deemed as one of the fundamental axes of justice administration. Therefore, the judge is assumed to be the center of justice. In all legal systems, judging, the judge and the judiciary have a special place, but the one who upholds these axes, mete out justice and execute the law is the judge and the justice is dispensed by prudent and fair judges. Hence, the analysis of justice and judge knowledge, one of the primary goals of this research, is of particular importance at the present time. This paper attempts to explore judge knowledge because knowledge is the prelude to the proper administration of justice. The results of this research suggest that judging is a serious matter, and that among the qualities and traits of a judge, the factors of his knowledge and ijtihad are of paramount importance. Now the question raised is that, “Should the judge be a scholar?” “Should the judge's knowledge be limited to ijtihad?” It seems that if ijtihad is seen as essential for a judge, then how will the urgent demand for a judge and the absence of a mujtahid in the current judicial system be solved? And what are the characteristic traits of a mujtahid judge? In light of the questions raised, the present research, which was conducted using document analysis and library study, in form of a jurisprudential and legal review of the knowledge and ijtihad of the judges, sets out to answer the said questions.