ایران و ترکیه در مجموعه امنیتی آسیای مرکزی

محورهای موضوعی : روابط بین الملل

الهه کولایی ¹ , پیمان کاویانی فر ²

1 - مدیر گروه مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران
2 - کارشناس ارشد مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1398/03/28 تاریخ پذیرش : 1398/03/28 تاریخ انتشار : 1398/03/01

کلید واژه: سیاست خارجی, ایران, ترکیه, آسیای مرکزی, امنیت, توسعه‌گرایی, مجموعه امنیتی,

چکیده مقاله :

چکیده در بیست و پنج سال گذشته ثبات در محیط امنیتی آسیای مرکزی، همواره با پیچیدگی‌ها و چالش‌های فزاینده‌ای رو‌به‌رو بوده است. گرایش‌های ملی‌گرایانه با شدت و ضعف در جمهوری‌های آسیای مرکزی تجربه شده‌اند. در کنار این گرایش‌ها، پیدایش چالش‌های داخلی، دشواری‌های دوران استقلال، ضعف در دولت‌سازی و ملت‌سازی، سرریز مسایل پیرامونی، خلا ژئوپلیتیکی و سرانجام ورود قدرت‌های خارجی به‌ویژه پس از یازده سپتامبر، محیط امنیتی را در آسیای مرکزی با پیچیدگی‌های فزاینده‌ای روبه‌رو کرده است. در چنین بستری از همکاری‌ها و رقابت‌ها، مداخله‌ی بازیگران خارج از منطقه از مولفه‌های تاثیرگذار در محیط امنیتی این منطقه است که می‌توانند نقشی مثبت یا منفی در ثبات منطقه داشته باشند. با توجه به این مساله، نوشتار پس از تحلیل مجموعه امنیتی آسیای مرکزی در چارچوب موازین و مولفه‌های مکتب کپنهاگ، در پی پاسخ به این سوال است که چه فرصت‌هایی برای نقش‌آفرینی ایران و ترکیه در مجموعه امنیتی آسیای مرکزی وجود دارد؟. برای پاسخ به این سوال محیط امنیتی آسیای مرکزی و نگرانی‌های کشورها با استفاده از الگوی تحلیلی مجموعه امنیتی بررسی شده و سپس با واکاوی علایق نظامی-امنیتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران و ترکیه، نتایج پژوهش در قالب فرصت‌های نقش‌آفرینی دو کشور در این محیط امنیتی استخراج و ارائه خواهد شد. پیشنهادهایی نیز با هدف بهره‌گیری ایران از فرصت‌ها در این منطقه ارائه شده است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است.

چکیده انگلیسی:

During last 25 years, Central Asia’s stability has permanently witness with increasing difficult and complicated situation. All the countries of the region have experienced low or high pressures of nationalistic trends. Meanwhile appearance of domestic challenges, difficulties of the ear of independence, weakness in state- building and nation- building, spread of peripheral problems in the region, geopolitical vacuum, and finally activities of regional and international players especially after 9/11, have made very complicated the security sphere of Central Asia. In a such condition of cooperation and competition of foreign players, intervention of trans regional powers have a very deep impact on the regional security that could have positive or negative effects on these developments. This paper focus on this question that, “what are the opportunities for Iran and Turkey to play their role in the Central Asian security complex?” To answer this question, the authors first describe the security sphere pf Central Asia and use the theory of “Security Complex”. Then by analyzing Iran’s and Turkey’s capacities to play role in this context. The method of this research is descriptive- analytical.

منابع و مأخذ:

منابع:

-      احمدیان، قدرت الله و غلامی، طهمورث. (1388). «آسیای مرکزی و قفقاز، عرصه‌ی تعارض منافع روسیه و غرب»، مطالعات اوراسیای مرکزی. 2 (4)، صص 1-20. 

-      امیراحمدیان، بهرام. (1387). «حمل و نقل و ترانزیت در آسیای مرکزی»، فصلنامه‌ی مطالعات اوراسیای مرکزی. 1 (2)، صص 29-48.

-      امیر احمدیان، بهرام. (1392). «بحران آب در آسیای مرکزی با تاکید بر مناقشه‌ی کشورهای منطقه بر سر آب»، فصلنامه‌ی مطالعات اوراسیای مرکزی. 6 (1)، صص1-20.

-      بوزان، باری و الی ویور. (1388). مناطق و قدرت‌ها، ترجمه‌ی رحمان قهرمان­پور، تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی.

-      بوزان، باری. (1389). مردم، دولت‌ها و هراس، ترجمه‌ی انتشارت پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی.

-      بوزان، باری، الی ویور و پاپ دوویلد. (1392). چارچوب تازه برای تحلیل امنیت، ترجمه علیرضا طیب، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

-      بی بی سی. (1393). قابل دسترسی در   https://goo.gl/twX2Fc (تاریخ دسترسی: 22/4/1396).

-      حافظ نیا، محمدرضا، شمس دولت­آبادی، محمود و افشردی، محمدحسین. (1386). «علایق ژئوپلیتیکی ایران در آسیای مرکزی و فرصت‌های پیش رو»،  ژئوپلیتیک. 3 (3)، صص 78-119.

-      درخور، محمد، فرجی راد، عبدالرضا و میرهاشمی، علی. (1392). «بحران آب و نتایج زیست محیطی آن در آسیای مرکزی»، مطالعات اوراسیای مرکزی. 6 (1)، صص 41-54.

-      رنجکش، محمدجواد و لطفیان، نوید رضا. (1395). «بررسی تاثیر رقابت روسیه و آمریکا بر روند همگرایی و واگرایی منطقه‌ای آسیای مرکزی(سال‌های 2001 تا 2008)»، مطالعات اوراسیای مرکزی. 9 (2)، صص 269-288.

-      زیباکلام، صادق و گودرزی، مهناز. (1392). «سیاست خارجی ایران و ترکیه در آسیای مرکزی (امکان سنجی روابط راهبردی دو کشور بر مبنای مدل تطبیقی)»، پژوهشنامه‌ی روابط بین­الملل. 6 (21)، صص 165-205.

-      سازمند، بهاره و کاویانی فر، پیمان. (1394). «ایران و برنامه تراسیکا و ابتکار راهرو گاز جنوبی اتحادیه اروپایی در دوران پساتحریم»، روابط خارجی. 7 (3)، صص 33-62.

-      عبدا... خانی، علی. (1389). نظریه‌های امنیت، تهران: ابرار معاصر.

-      کرمی، جهانگیر و عزیزی، حمیدرضا. (1392). «روابط امنیتی چین با آسیای مرکزی: از پیوندهای امنیتی تا مجموعه امنیتی منطقه­ای»، مطالعات اوراسیای مرکزی. 6 (1)، صص 135-154.

-      کولایی، الهه. (1379). «پیوندهای امنیتی افغانستان و تاجیکستان»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز. 1 (32)، صص 83-108.

-      کولایی، الهه. (1384). بازی بزرگ جدید در آسیای مرکزی: زمینه‌ها و چشم­اندازها، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.

-      مک کین لای، رابرت و ریچارد لیتل. (1380). امنیت جهانی؛ نظریه‌ها و رویکرد‌ها، ترجمه‌ی اصغر افتخاری، تهران: انتشارات پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی.

-      فاطمی نژاد، سید احمد و هاشمی، محمدرضا. (1395). «روسیه و آسیای مرکزی: زمینه­سازی برای جامعه‌ی بین­الملل منطقه­ای»، مطالعات اوراسیای مرکزی. 9 (2)، صص 325-340.

-      وحیدی، موسی الرضا. (1381). «حضور نظامی آمریکا در آسیای مرکزی و قفقاز: واکنش روسیه»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز. 1 (37)، صص 89-102.

-      یزدانی، عنایت ا... ، مسعودی، نجمه و دالوند، حسین. (1391). «بررسی رویکرد امنیتی جمهوری اسلامی ایران به آسیای مرکزی»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز. 1 (79)، صص 139-166.

-        Afghanistan Analysts Network. (2016). “The Islamic State in ‘Khorasan’: How it began and where it stands now in Nangarhar”. Available at: https://goo.gl/to1iJe  (Accessed on: 16/7/2017).

-        Bagbaslioglu, Arif. (2014). “Beyond Afghanistan NATO's Partnership with Central Asia and South Caucasus: A tangled partnership?”. Journal of Eurasian Studies. Vol. 5 (1), pp. 88-96.

-        Buzan B. (2003). “Regional Security Complex Theory in the Post-Cold War World”. In: Söderbaum F., Shaw T.M. (eds). Theories of New Regionalism. International Political Economy Series. Palgrave Macmillan: London.

-        Carnegie Endowment. (2016). ”U.S. Policy Toward Central Asia”, Available at: https://goo.gl/oq1RVN)Accessed on 16/7/2017(.

-        Embassy Pages. (2017). “List of Israel Embassies”. Available at: https://goo.gl/678q3F (accessed on: 16/7/2017(.

-        ICG. (2002). “Central Asia: Border Disputes and Conflict Potential”. Available at: http://old.crisisgroup.org/en/regions/asia/central-asia/033-central-asia-border-disputes-and-conflict-potential.html (Accessed on: 16/7/2017).

-        Lain, Sarah. (2016). “Strategies for Countering Terrorism and Extremism in Central Asia”. Asian Affairs. Vol. 47 (3), pp.386-405.

-        Nourzhanov, Kirill. (2009). “Changing Security Threat Perceptions in Central Asia”. Australian Journal of International Affairs. Vol. 63(1), pp. 85-104.

-        Saferworld. (2013). “Turkey’s Role and interests in Central Asia”. Available at: https://goo.gl/YtxQsE (Accessed on: 16/7/2017)

-        The Diplomat. (2016). “The Israel-Kazakhstan Partnership”. Available at: http://thediplomat.com/2016/07/the-israel-kazakhstan-partnership/ (Accessed on: 17/6/2017).

-        Wæver, Ole. (2004). “Aberystwyth, Paris, Copenhagen. New 'Schools' in Security Theory and their Origins between Core and Periphery, Paper Presented”. at the Annual Meeting of theInternational Studies Association, Montreal, pp. 17-20.