عوامل ژئوپلیتیک ﺗﺄثیرگذار بر تغییر نگاه سیاست خارجی ایران از غرب به شرق با ﺗﺄکید بر روسیه بین سال‌های 1991-2016
محورهای موضوعی : روابط بین الملل
1 - دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
2 - استادیار روابط بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
کلید واژه: روسیه, سیاست خارجی, ایران, ژئوپلیتیک, نگاه به شرق,
چکیده مقاله :
چکیده فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد، اهمیت ژئوپلتیک و منطقه گرایی را در نظام بین الملل دوچندان کرده، به طوری که بسیاری از کشورها در سیاست خارجی خود منطقه گرایی را به عنوان اصلی ثابت و اساسی جهت ﺗﺄمین منافع و امنیت ملی خود برگزیده اند. نگاه عملی و نظری در طول سال های گذشته در سیاست خارجی ایران عدم توجه به راهبرد نگاه به شرق و نگاه یک جانبه به غرب، باعث غفلت از سایر مراکز و منابع قدرت و ثروت جهانی به خصوص در نزدیکی مرزها گشته است، اما در سال های اخیر راهبرد نگاه به شرق، به راهبردی منطقه گرایانه از سوی جمهوری اسلامی ایران در منظومه نگاه ژئوپلتیک و جغرافیایی تبدیل شده است، چرا که ایران از جمله کشورهایی می باشد که به لحاظ موقعیت جغرافیایی و سیاسی، از مزیت ژئواستراتژیک، ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک بهره مند می باشد. بر این اساس راهبرد نگاه به شرق که از منطق علمی و تاریخی؛ همچنین ریشه های جغرافیایی و سیاسی در سیاست خارجی کشور برخوردار است و هویت سازی جدیدی در گفتمان سیاست خارجی ایجاد می کند، از اهمیت مضاعفی برخوردار شده است.در این مقاله دنبال بررسی عوامل ژئوپلیتیک ﺗﺄثیر گذار بر تغییر نگاه سیاست خارجی ایران از غرب به شرق با ﺗﺄکید بر روسیه می باشیم.
Abstract: The collapse of the Soviet Union and the end of the Cold War have increased the geopolitical and regional significance of the international system, so that many countries in their foreign policy have chosen regionalism as the main constituent of their own interests and national security. The practical and theoretical look in Iran's foreign policy over the past years, the lack of attention to the strategy of looking at the East and the unilateral view of the West has led to neglect of other centers and sources of global power and wealth, especially near the borders, but in years The recent strategy of looking at the East has become a regionalist strategy of the Islamic Republic of Iran in the geopolitical and geographic view system, Because Iran is one of the countries that has geostrategic, geo-economical and geopolitical advantages in terms of geographic and political location. Accordingly, the strategy of looking into the East which has scientific and historical logic, as well as the geopolitical and political roots in the foreign policy of the country, has created a new identity in the foreign policy discourse. This paper is followed by a review. The geopolitical factors affecting the change in Iran's foreign policy from west to east with an emphasis on Russia.
منابع:
- آدمی، علی. (1389). راهبرد نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: مطالعات سیاسی.
- احمدپور، زهرا و لشکری‌تفرشی، احسان. (1389).ژئوپلیتیک دریای خزر. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح..
- اخباری، محمد و نامی، محمدحسن. (1388). جغرافیای مرز با ﺗﺄکید بر مرزهای ایران. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
- حافظ‌نیا، محمدرضا. (1381). جغرافیای سیاسی ایران. تهران: انتشارات سمت..
- حافظ‌نیا، محمدرضا. (1385). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. مشهد: انتشارات پاپلی.
- دهقانی فیروزآبادی، جلال. (1389). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: سمت.
- دوئرتی، جیمز و فالتزگراف، رابرت. (1372). نظریههای متعارض در روابط بینالملل. ترجمه وحید بزرگی و علیرضا طیب. تهران: انتشارات قومس.
- زین‌العابدین، یوسف. (1389). ژئوپلیتیک (ایده-کاربرد). رشت: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت.
- صفری، مهدی. (1384). ساختار و تحولات سیاسی در فدراسیون روسیه و روابط با جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
- عزتی، عزت‌الله. (1380). ژئوپلیتیک. تهران: انتشارات سمت.
- فلاح، رحمت‌الله. (1389). «راهبردهای اسراییل در اوراسیا با تأکید بر آسیای مرکز و قفقاز». تهران: اندیشه‌سازان نور.
- کولایی،الهه. (1376). سیاست و حکومت در فدراسیون روسیه. تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
- کریمی‌پور، یدالله و محمدی، حمیدرضا. (1388). ژئوپلیتیک ناحیه‌گرایی و تقسیمات کشوری. تهران: نشر انتخاب.
- کریمی پور، یدالله. (1379). مقدمه‌ای بر ایران و همسایگان (منابع تنش و تهدید). تهران: انتشارات تربیت معلم.
- مجتهدزاده، پیروز. (1389). سیاست‌های مرزی و مرزهای بین‌المللی ایران. ترجمه: حمیدرضا ملک محمدی. تهران: انتشارات سمت.
- احمدپور، زهرا و لشگری تفرشی، احسان. (1389). «چالش‌های ژئوپلیتیکی ایران در بهره برداری از منافع خود در خزر». مطالعات اوراسیای مرکزی، سال سوم، شماره6، صص 18-1.
- ارشدی، علی‌یار و طیبی، سبحان. (1386). «بررسی رژیم حقوقی دریا چه خزر با ﺗﺄکید بر مواضع حقوقی دول ساحلی». عدالت آراء، شماره 6 و 7.
- اعظمی، هادی. (1385). «وزن ژئوپلیتیکی و نظام قدرت منطقه‌ای (بررسی موردی: جنوب غربی آسیا)». فصلنامه ژئوپلیتیک، سال دوم، شماره سوم و چهارم.
- باباجانی، مصطفی. (1390). «ایران و روسیه در دوره تزارها». ایراس، شماره32.
- ترابی، یوسف، (1388). «سیاست‌های جمهوری اسلامی در مدیریت تنوعات اجتماعی». فصلنامه دانش سیاسی، سال پنجم، شماره اول.
- حاجی‌یوسفی، امیرمحمد. (1388). «هلال شیعی؛ فرصت‌ها و تهدیدها برای جمهوری اسلامی ایران، اعراب و آمریکا»، فصلنامه دانش سیاسی، سال پنجم، شماره اول.
- حافظ‌نیا، محمدرضا و قالیباف، محمدباقر. (1380). «راهبرد توزیع فضایی قدرت سیاسی در ایران از طریق توسعه نهادهای محلی». فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال شانزدهم، شماره 2( پیاپی61 ).
- حاجی‌یوسفی، امیرمحمد. (1388). «هلال شیعی؛ فرصت‌ها و تهدیدها برای جمهوری اسلامی ایران، اعراب و آمریکا». فصلنامه دانش سیاسی، سال پنجم، شماره اول.
- حق‌پناه، جعفر. (1390). «هویت، قومیت و سیاست خارجی در خاورمیانه». فصلنامه سیاست، دوره 41، شماره 1.
- حجت شمامی، رضا. (1388). «ناباکو؛ از حرف تا عمل». ایراس، شماره 25. صص. 24-22.
- خلیلی،محسن. (1390). «مفهوم قلمرو در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: مرز جغرافیایی/ بی مرزی عقیدتی». فصلنامه راهبرد، دوره 20، شماره 58.
- صدرموسوی، میرستار. (1386). «ارزیابی وضعیت تسهیلات گردشگری استان آذربایجان شرقی از دید گردشگران». پژوهش های جغرافیایی ، دوره 39، شماره 61.
- عزتی، عزت الله و احمدی‌سیلوه، جمال. (1389). «تحلیل فضایی بحران قومیتها در خاورمیانه؛ مطالعه موردی کردهای ایران». فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره دوم.
- علی‌زاده، عمران و بردبار طاهرگورابی، مهرداد. (1386). «بررسی سیاست های روسیه در خلیج فارس ( دوران جنگ سرد و پس از آن)». گزارش، سال 17، شماره189.
- قالیباف، محمدباقر و پورموسوی، سیدموسی. (1387). «ژئوپلیتیک و سیاست خارجی». پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 66.
- کرمی، جهانگیر. (1388). «ایران و روسیه: متحد شرقی یا تهدید جنوبی؟». فصلنامه بین المللی روابط خارجی. سال 2، شماره 3، صص 199-171.
- کرمی، جهانگیر. (1388). «هویت ملی و سیاست روسیه در خارج نزدیک». فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال 12، شماره 44،صص62-35.
- کرمی، مجتبی. (1390). «بحران کاهش جمعیت و وضعیت خانواده در روسیه امروز». ایراس، شماره 35، صص 48-42.
- گل‌وردی، عیسی. (1389). « مرزها، آسیب‌ها و کارکردها». فصلنامه ره‌نامه سیاستگذاری سیاسی دفاعی و امنیتی، سال اول، شماره2.
- مجتهدزاده، پیروز و رشیدی‌نژاد، احمد. (1389). «تحلیل ژئوپلتیکی سیاست خارجی روسیه در رابطه با برنامه اتمی ایران». فصلنامه ژئوپلیتیک، سال هفتم، شماره دوم، صص36-1.
- مختاری هشی، حسین. (1387). «بررسی وضعیت هیدروپلیتیک ایران». پژوهشنامه‌ی حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، سال3، شماره 10.
- نوری، علیرضا. (1386). «راهبرد ابرقدرت انرژی در سیاست خارجی روسیه». ایراس، شماره نوزدهم، صص 31-27.
- نواح، عبدالرضا و دیگران. (1389). «آسیب‌شناسی مسائل قومی در ایران، مطالعه موردی: عرب‌های ساکن شهرستان اهواز». فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره 3، شماره 3 ، صص. 47 - 69.
- هرسیج، حسین و دیگران. (1388). «ژئوپلیتیک قدرت نرم ایران». پژوهشنامه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره2.
- سجادپور، کاظم. (1372). «ژئوپلیتیک و سیاست خارجی ایران: تداوم و تغییر». مجموعه مقالات نخستین کنگره علمی انجمن ژئوپلیتیک ایران. دانشگاه آزاد، تهران، ایران.
- قصاب زاده، مجید. (1391). «جایگاه ژئواکونومی ایران در منطقه خاورمیانه بزرگ». جلد دوم،رشت (دانشگاه آزاد اسلامی). ایران.
- نامی، محمدحسن و احمدی‌دهکاء، فریبرز. (1391). «بررسی چالش‌های حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس و تنگه هرمز». مجموعه مقالات پنجمین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران، جلد دوم، رشت(دانشگاه آزاد اسلامی)، ایران.
- حسینی، احمد. (1395). «همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه: الزامات و ضرورت‌ها». قابل دسترس در سایت دیپلماسی ایرانی.
- سقائیان، علی. (1393). «ایران و روسیه»؛ از روابط عادی تا تعامل راهبردی. قابل دسترس در سایت فارس‌نیوز.
_||_