بررسی نقش شهبانوهای ایرانی و انیرانی در ساختار فرمانروایی بر پایة شاهنامة فردوسی

محورهای موضوعی : مطالعات نقد ادبی

اسماعیل خیرآبادی ¹ , سپیده سپهری ² , سیده ماندانا هاشمی اصفهان ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، رودهن، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، رودهن، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادربیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن، ایران

تاریخ دریافت : 1401/01/20 تاریخ پذیرش : 1401/03/07 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: شاهنامه, ایران, فردوسی, حکومت, شهبانوها, ‌ فرّه, انیران,

چکیده مقاله :

مهم‌ترین بن‌مایة محوری در کلّ شاهنامه، شخصیت شاه است که از دو خاستگاه تاریخ و اسطوره منبعث شده است. عناصری که در شکل‌گیری حکومت پادشاهان در شاهنامه مؤثر بوده‌اند، عبارتند از: فرّه ایزدی، فرّه شاهی (وراثت)، ثروت و سیاست، قدرت وداشتن پشتوانه وپایگاه اجتماعی. از پنجاه و چهار پادشاه در شاهنامه، سه نفر زن و بقیه مرد بوده اند. زنان شاهنامه نقش کلیدی در حکومت دارند زیرا از طریق وراثت، ناقل خون پادشاهی‌اند و در امور کشوری (حکومت) و لشکری نقش بسزایی ایفا می‌کنند. آنان گاه به عنوان مادر و زنِ پادشاه و گاه به عنوان ملکه و شهبانو ظاهر می‌شوند. این جستار با روش تحلیلی - توصیفی به بررسی حکومت و پایه‌های فرمانروایی شهبانوهای ایرانی و انیرانی و مقایسة میان جهانداری پادشاهان مرد با شهبانوها پرداخته‌ است. یافته های پژوهش نشان می دهد که سه شهبانوی ایرانی(همای چهرآزاد، پوران دخت وآزرم دخت) از طریق فرّه شاهی به حکومت رسیده اند و مشروعیت حکومتشان بر پایۀ داد و دهش بوده است به غیر از همای که برپایۀ بیدارگری وقدرت منفی بود و دو شهبانوی انیرانی(قیدافه و مادر تلخند وگو) زنانی با درایت وخردمند بوده اند که با ویژگی های شاهانه و حماسی ایرانی بر تخت نشسته اند.

چکیده انگلیسی:

 The most important central element in the entire Shahnameh is the character of the king, which is derived from the two origins of history and mythology. The elements that were effective in the formation of the kings' rule in the Shahnameh are: Divine Farr, Royal Farr (inheritance), wealth and politics, power and having support and social base. Among the fifty-four kings in the Shahnameh, three were women and the rest were men. Shahnameh’s women play a key role in the government because they carry the blood of the kingdom through heredity and play a significant role in the affairs of the country (governance) and army. Sometimes they appear as the king's mother and wife, and sometimes as queens and empresses. This essay has analyzed the rule and foundations of Iranian and Non Iranian queens with analytical-descriptive method and compared the worldliness of male kings with queens. The findings of the research show that three Iranian queens (Homai Chehrazad, Puran Dokht and Azram Dokht) came to power through Royal Farr and the legitimacy of their government was based on fear and terror, except for Homa who was based on vigilance and negative power and two Non Iranian queens (Qidafa and Mother Talchand and Gov) were women with tact and wisdom who sat on the throne with royal and epic Iranian characteristics.

منابع و مأخذ:

اسلامی، روح الله و وحید بهرامی. (1394). مقالة «پدیدارشناسی سیاسی فرّه در اوستا و شاهنامه»، پژوهشنامة علوم سیاسی، پاییز، سال دهم، شمارة 4، صص 26-28.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1372). فردوسی، زن، تراژدی. به کوشش ناصر حریری، بابل: کتاب­سرا.

اصفهانی، حمزه بن حسن (1367)، تاریخ پیامبران و شهریاران، ترجمة جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.

ثعالبی، ابومنصور. (1900م). غرر اخبار ملوک الفرس وسیرهم. پاریس: چاپ زوتنبرگ(zotenberg)

خالقی مطلق، جلال. (1393). یادداشت­های شاهنامه. ج5. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.

دورانت، ویل. (1385). تاریخ تمدن. مشرق زمین گاهوارۀ تمدن. ج1. تهران: علمی و فرهنگی.

دهباشی، علی. (1370). فردوسی و شاهنامه. تهران: مدّبر.

دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

رحیمی، مصطفی (1376)، تراژدی قدرت، تهران: نیلوفر.

رستگار فسایی، منصور (1379)، فرهنگ نام­های شاهنامه، دورة ۲ جلدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

سرّامی،‌ قدمعلی (1388)، از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.

ستّاری، جلال‌(1373)، سیمای زن در فرهنگ ایران، تهران: مرکز.

شاهسواری معصومه؛ حیدری، فاطمه. (1395). «حضور زنان در اسکندرنامه با توجه به نامه ها و روایت ها». فصل نامه تخصصی تحلیل و نقد متون زبان و ادبیات فارسی. شماره 29، صص193-218.

صفا، ذبیح الله. (1390). حماسه­سرایی در ایران. چاپ پنجم. تهران: انتشارات فردوس.

عاملی، ‌سید حمید (1381)، بررسی ابعاد فرهنگی و سیاسی جهانی شدن و پیامدهای آن، اصفهان: دانشگاه اصفهان.

فردوسی، ابوالقاسم (1380)، شاهنامه، براساس چاپ مسکو، دورة ۹ جلدی، تهران: ققنوس.

قائمی، فرزاد (1390)،‌ مقالة «داستانهای شاهنامه فردوسی: از استقلال تا انسجام»، مجلة جستارهای ادبی، تابستان، شمارة 173، صص (33-55).

کزازی، جلال الدین. (1380). مازهای راز(جستارهایی در شاهنامه). چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.

معین، محمد (1375)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.

نبئی، مینا؛ فهیمی، رضا. (پاییز 1398). «بررسی مهارت حل مساله در شاهنامه فردوسی». مجله رخسار زبان. شماره 10. صص115-145.

یوسفی فریده. (1382). جایگاه سیاسی اجتماعی زنان در شاهنامه. ساری: شلفین.