بررسی وجوه نوستالژی در شعر حافظ

نظری, نجمه; شاهدی, مریم

کد مقاله : 526670 بازدید : 145 صفحه: 239 - 265

20.1001.1.20084420.1395.12.44.8.5

نوع مقاله: پژوهشی

بررسی وجوه نوستالژی در شعر حافظ

محورهای موضوعی : اسطوره

نجمه نظری ¹ , مریم شاهدی ²

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینای همدان
2 - کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینای همدان

تاریخ دریافت : 1395/09/21 تاریخ پذیرش : 1395/09/21 تاریخ انتشار : 1395/09/01

کلید واژه: نوستالژی, شعر حافظ, غم غربت, تحلیل متن, آرمان‌شهر,

چکیده مقاله :

نوستالژی از اصطلاحات علم روان‌شناسی و به معنای دل تنگی، حسرت‌زدگی، و غم غربت است که از دیرباز، در ادبیات فارسی نمود گسترده‌ای داشته و جایگاهی ویژه را در شعر غنایی به خود اختصاص داده اسـت. هدف ما در پژوهـش حاضر بررسی وجوه نوستالژی در اشعار حافظ در سـه بخش فردی، سیـاسی- اجتماعی، و عرفانی با روش توصیفی – تحلیلی است. عصر حـافـظ دوره‌ای بحـرانی در تـاریخ ایران بوده است؛ از ایـن‌رو، تأثـرات حاصـل از اوضـاع نـابهنـجار سیاسـی- اجتماعی در سروده‌های این شاعر بسیار برجسته است؛ به گونـه‌ای‌که بسیاری از مصـادیق نوستـالژی در شـعر حافــظ ریـشه در زمیـنـه هــای ســیاسی- اجتماعی عـصر او دارد. اندیشه‌های عرفانی خواجه در نگاه به گذشته ازلی و هبوط انسان به کره خاکی با حسرت و اندوه جدا شدن از عالم مـعنا پیوند مـی‌خورد و نگاه متفاوت حافظ به این مسأله هم شایسته بررسی است. با توجه به شخصیت فعال و مؤثر حافظ، در شعر او موارد نقض نوستالژی را نیز می‌توان مشاهده کرد؛ اندیشه‌هایی چون غم‌ستیزی و شادخواری، امیدواری به آینده، توکل به لطف خدا و رضا دادن به داده او حافظ را یاری کرده است تا در آن روزگار سیاه، اسیر سلطه غم و حسرت نشود.

چکیده انگلیسی:

Nostalgia, as a psychological term, has been put forward in Persian literature from way back and has an especial place in lyrical poetry. By using descriptive-analytical method the present research is to study the different aspects of nostalgia in personal, politico-social and mystical levels in Hāfez poetry. In the history of Iran, the era of Hafez was a critical situation, so the influences of abnormal politico-social events in his poems are distinct. Many of nostalgic cases in the poems of Hāfez are rooted in political and social backgrounds of his period. His mystical thoughts about eternity and the fall of man to the terrestrial globe are connected to the nostalgia of sepreation; a distinct view which is worthy of study. On the other hand, we can find the contrary cases in his poems, cases like joy, fighting with sadness, hope to future, resignation to God and submission to Him. These were the methods which helped him to keep his serenity and peace in spite of the discouraging circumstances of the age.

منابع و مأخذ:

آشوری، داریوش. 1390. عرفان و رندی در شعر حافظ. چ نهم. تهران: مرکز.

استراوس، کلود لوی. 1376. اسطوره و معنا. ترجمة شهرام خسروی. چ دوم. تهران: مرکز.

استعلامی، محمد. 1378. حافظ به گفته حافظ. تهران: نگاه.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1388. تأمل در حافظ. تهران: یزدان.

ــــــــــــــــــــــــــ. 1374. ماجرای پایان‌ناپذیر حافظ. تهران: یزدان.

پورنامداریان، تقی. 1388. گمشده لب دریا. تهران: سخن.

تادیه، ژان ایو. 1377. نقد ادبی در سده بیستم. ترجمة محمدرحیم احمدی. تصحیح و ویرایش علی بختیاری. تهران: سوره.

حافظ شیرازی، شمس‌الدین‌محمد. 1388 دیوان. به‌سعی امیرهوشنگ ابتهاج (سایه). چ چهاردهم. تهران: کارنامه.

حجازی، بهجت‌السادات و اکبر کریمی. 1390. «گونه‌ای از نوستالژی عارفانه در مثنوی «مرداب‌ها و آب‌ها»». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب. س7. ش 22.

دشتی، علی. 1364. کارنامه: نقشی از حافظ. تهران: اساطیر.

رحیمی، رضوان. 1381. «یادمان ازلی غربت و انعکاس آن در شعر حافظ». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه خوارزمی.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1369. از کوچه رندان. تهران: امیرکبیر.

سه‌یر، رابرت و میشل لووی. 1383. «رمانتیسم و تفکر اجتماعی»، ترجمۀ یوسف اباذری. رمانتیسم (مجموعه مقالات). تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

سیدحسینی، رضا. 1366. مکتب‌های ادبی. ج1. تهران: نگاه.

شایگان‌فر، حمیدرضا. 1380. نقد ادبی. تهران: دستان.

شمیسا، سیروس. 1383. انواع ادبی. تهران: فردوس.

صادقی، کبری. 1381. «بررسی نوستالژی و غم غربت در شعر عرفانی». پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمدبن ابراهیم. 1385. منطق‌الطیر. تصحیح و تعلیقات محمد‌رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.

کلاهچیان، فاطمه. 1386. «نوستالژی در شعر کلاسیک عرفانی (حدیقه، مخزن‌الاسرار، منطق‌الطیر و مثنوی معنوی)». پایان‌نامه مقطع دکتری دانشگاه خوارزمی.

کراپ، الکساندر و دیگران. 1376. جهان اسطوره‌شناسی. ترجمة جلال ستّاری. تهران: مرکز.

معین، محمد. 1375 حافظ شیرین‌سخن. به کوشش مهدخت معین. چ سوم. تهران: صدای معاصر.

نیکویی، علی‌رضا. 1383. «زمان و روایت در شعر حافظ»، حافظ‌پژوهی. دفتر هفتم. به کوشش جلیل سازگارنژاد. شیراز: مرکز حافظ‌شناسی.

References

Āshouri, Daryoush. (2011/1390SH). 'Erfān o rendi dar she'r-e Hāfez. 9^th ed. Tehrān: Markaz.

Attār Neyshābouri, Farid-oddin Mohammad ibn Ebrāhim. (2006/1385SH). Mantegh-otteir. Edition and introduction by Mohammad Reza Shafi'i Kadkani. Tehrān: Sokhan.

Dashti, 'Ali. (1985/1384SH). Kārnāmeh: naghshi az Hāfez. Tehrān: Asātir.

Eslāmi Nodoushan, Mohammad 'Ali. (1995/1374SH). Mājerā-ye payān-nāpazir-e Hāfez. Tehrān: Yazdān.

Eslāmi Nodoushan, Mohammad 'Ali. (2009/1388SH). Ta'ammol dar Hāfez. Tehrān: Yazdān.

Este'lāmi, Mohammad. (1999/1378SH). Hāfez beh gofteh Hāfez. Tehrān: Negāh.

Hāfez Shirāzi, Shams-oddin Mohammad. (2009/1388SH). Divān. With the effort of Amir-houshang Ebtehāj (Sāyeh). 14^th ed. Tehrān: Kārnāmeh.

Hejāzi, Behjat-ossādāt and akbar Karimi. (2011/1390SH). "gouneh-i az nostālzhi-e 'ārefāneh dar masnavi (mordāb-hā o āb-hā)". Āzād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 7. No. 22.

Kolāhchiyān, Fātemeh. (2007/1386SH). "nostālzhi dar she'r-e ke; āsik-e 'erfāni (hadigheh, makhzan-olasrār, mantegh-otteir and masnavi ma'navi)". Ph.D Dissertation of Khārazmi University.

Krapp, Aleksander and et.al. (1997/1376SH). Jahān-e ostoureh-shenāsi (the world of mythology). Tr. by Jalāl Sattari. Tehrān: markez.

Levi-Strauss, Claude. (1997/1376SH). Ostoureh va ma'nā (myth and meaning). Tr. by Khosravi. Tehrān: Markaz.

Sayere, Robert and et.al. (2004/1383SH). Majmou'eh maghālāt-e romāntism (Ramanticism (A collecton of articles)). Tr. by Morād Farhād-pour and et.al. Tehrān: Arqanoun.

Mo'in, Mohammad. (1996/1375SH). Hāfez-e shirin sokhan. With the effort of Mahdokht Mo'in. 3^rd ed. Tehrān: Sedā-ye Mo'āser.

Nikoui, 'Ali Rezā. (2004/1383SH). "zamān o revāyat dar she'r-e Hāfez". Hāfez-Pazhouhi. Daftar-e haftom. With the effort of Jalil Svzgār-nezhād. Shiraz: Markaz-e Hāfez-shenāsi.

Pournāmdāriyān, Taghi. (2009/1388SH). Gom-shodeh lab-e daryā. Tehrān: Sokhan.

Rahimi, Rezvān. (2002/1381SH). "yadmān-e azali-e qorbat va en'ekās-e ān dar she'r-e Hāfez". The M.A Thesis of Khārazmi University.

Sādeghi, Kobra. (2002/1381SH). "Barresi-e nostālzhi dar she'r-e 'erfāni". M.A Thesis of Dezfoul Āzād University.

Seyyed-hosseini, Rezā. (1987/1366SH). Maktab-hā-ye adabi. Vol 1. Tehrān: Negāh.

Shamisā, Sirous. (2004/1383SH). Anvā'-e adabi. Tehrān: Ferdows.

Shāyegān-far, Hamid Rezā. (2001/1380SH). Naghd-e adabi. Tehrān: Dastān.

Tadie, Jean-Yves. (1998/1377SH). Naghd-e adabi dar sadeh bistom (La critique litteraire au xxe Siecle). Tr. by M. Rahim Ahmadi. Tehrān: Soureh.

Zarrinkoub, 'Abdol-hossein. (1990/1369SH). Az Koucheh Rendān. Tehrān: Amirkabir.

_||_