رابطة شناخت و بینش با عین و ذهن در مثنوی
محورهای موضوعی : اسطوره
سیدناصر جابر یاردکانی
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خلیج فارس و بوشهر)
کلید واژه: مثنوی, ذهن, مولانا, بینش, عین,
چکیده مقاله :
در این مقاله به رابطة مقوله‌های شناخت و بینش با عین و ذهن در مثنوی پرداخته شده است. انگیزة انتخاب این موضوع تشکیک مولانا در تطابق عین و ذهن است و این خود یکی از اشتراکات او با فیلسوفان است؛ به همین دلیل، در بخشی از مقاله دیدگاه برخی از فیلسوفان دربارۀ توانایی انسان در شناخت حقیقت به اختصار بررسی شده است. از دید مولانا امکان شناخت حقیقت به وسیلۀ چشم حس، غیر ممکن است. او عوامل گوناگونی را بر بینش و شناخت انسان مؤثر می‌داند؛ عواملی چون تقدیر، نفس و انواع تمایلات درونی، شیطان، تغییر ناشی از زمان، تقلید و...؛ اما از تأثیر ذهنیات بیش از دیگر موارد سخن گفته است. پرداختن به عوامل مخلّ دید در مثنوی لزوماً برای رسیدن به تطابق میان عین و ذهن نیست، بلکه برای رسیدن به بینشی از گونه‌ای دیگر است؛ بینشی که خود طریقی بکر و فراتر از دریافت عقلی است که تنها معتقدان آن را درک می‌کنند. در این بینش فرد باید بتواند به مقام آخِر‌بینی برسد و هستی حقیقی را در ورای جهان نمودها مشاهده کند.
