تحلیل نمودهای روانی اسطوره‌ها در شعر احمد شاملو و إمل دنقل براساس اصل تضاد یونگ

محورهای موضوعی : اسطوره

فریدون طهماسبی ¹ , شبنم حاتم پور ² , فرزانه سرخی ³ , نسرین بیگدلی ⁴

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران، شوشتر
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی
3 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران، شوشتر
4 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر

تاریخ دریافت : 1399/10/14 تاریخ پذیرش : 1400/01/15 تاریخ انتشار : 1400/04/01

کلید واژه: احمد شاملو, اصل تضاد یونگ, اصل بقای انرژی, نقاب (پرسونا), إمل دنقل,

چکیده مقاله :

اصل تضاد یونگ، از مهم‌ترین عوامل رشد و شکوفایی شخصیّت در بخش ناخودآگاه جمعی است که علاوه بر تحوّل در ساختار شخصیّت، برانگیزانندة اصلی کل رفتار و تولیدکنندة کل انرژی روان است. براساس این اصل روان‌شناختی، آدمی که در برابر گرایش‌های مختلف، دچار کشمکش و فشار روانی می‌شود، سعی می‌نماید برای از بین‌بردن آن فشار روانی، با ارادة خود، فعالیت نماید و به سوی ترقّی و کمال پیش رود. با بررسی آثار ادبی می‌توان مقایسه‌ای علمی میان اصل تضاد یونگ؛ یعنی شدّت کارکرد انرژی روان در شخصیّت با برخی نظریه‌های فیزیکی از جمله اصل بقای انرژی برقرار نمود که دارای ساختار بنیادی ثابتی است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی ـ تطبیقی و با هدف نشان‌دادن کارکرد انرژی روانی در شخصیّت‌های اسطوره‌‌ای، سعی دارد میزان تأثیرپذیری و شدّت عملکرد پدیدآورندگانی همچون احمد شاملو و إمل دنقل را در این باب بررسی کند. نتیجة پژوهش آن است که این دو شاعر نوپرداز، با بهره‌گیری از تکنیک نقاب (پرسونا) و نشان‌دادن ماهیّت مفهومی و انرژی تولیدشده در شخصیّت‌های اسطوره‌ای کهن، شدّت عملکرد روانی خود را به ‌عنوان پدیدآور در برابر ناملایمات و ناکامی‌های جهان پیرامونشان، با خلق اسطوره‌های نو و دریافت انرژی قدرتمند اسطوره‌ای، در لایه‌های معنادار سروده‌های خود، به ‌خوبی نشان داده‌اند.

چکیده انگلیسی:

According to Jung's principle of opposites, opposites are one of the most important factors in the growth and flourishing of personality in the collective unconscious. In addition to causing changes in personality structure, opposites motivate all human behavior and are source of all the psychic energy. According to this psychological principle, a person who suffers from psychological stress, tries to relieve voluntarily his/her stress and move towards perfection. By using analytical-comparative method and with the aim of showing the function of psychic energy in mythological characters, the present article tries to study the degree of impressionability of poets such as Ahmad Shamloo and Amal Abul-Qassem Donqol from myths. The results show that in the face of the misfortunes and failures of the world around them, these two modernist poets have used the technique of mask (persona) and have depicted the mythological characters; in this way, they have masterfully created new myths in their poems under the influence of ancient myths

منابع و مأخذ:

باقی‌نژاد، عباس. 1387. انسان‌گرایی در شعر شاملو. ارومیه: دانشگاه آزاد اسلامی.

برونر، فرانکو. 1384. فرهنگ توصیفی اصطلاحات روان‌شناسی. ترجمة مهشید یاسایی و فرزانه طاهری. چ3. تهران: طرح نو.

ترنر، ویکتور. 1381. «اسطوره و نماد». ترجمۀ علیرضا حسن‌زاده. مجلۀ کتاب ماه هنر. س 5. ش52و51.  صص77ـ 70.

حرّی، ابوالفضل. 1388. «کارکرد کهن‌الگوها در شعر کلاسیک و معاصرفارسی در پرتو رویکرد ساختاری به اشعار شاملو». فصلنامة علمی پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش15. صص33ـ9.

حیدری، حسین و فاطمه فرزانه. 1394. «کاربرد نمادین نام‌ها و باورهای آیینی ـ اسطوره‌ای در شعر سیاوش کسرایی». فصلنامۀ علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی .س7. ش22.  صص30ـ 1.

دنقل، إمل. 1987. الأعمال الشعریه الکامله. الطبعه الثالثه. القاهره: مکتبه مدبولی.

روزنبرگ، دنا. 1382. اسطورۀ ایزیس و اوزیرس، حماسۀ گیلگمش. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

ساعتچی، محمود. 1393. فرهنگ روان‌شناسی. چ1. تهران: معین.

سلیمی، علی و اکرم چقازردی. 1388. «نمادهای پایداری در شعر معاصر (مطالعۀ مورد پژوهانه: إمل دنقل)». نشریۀ ادبیّات پایداری دانشگاه شهید چمران کرمان. س1. ش1.  صص 88ـ 71.

شاملو، احمد. 1385. ترانه‌های کوچک غربت (مجموعه شعر 1359ـ 1356). تهران: نگاه.

ــــــــــــ . 1387. حدیث بی‌قراران ماهان. چ4. تهران: چشمه.

ــــــــــــ . 1389. دشنه در دیس. چ8. تهران: مروارید.

ـــــــــــ. . 1390. گزینۀ اشعار. چ14. تهران: مروارید.

ــــــــــــ . 1393. هوای تازه. چ15. تهران: نگاه.

ــــــــــــ . 1398 الف. ابراهیم در آتش. چ13. تهران: نگاه.

ــــــــــــ . 1398 ب. باغ آینه. چ17. تهران: مروارید.

شاملو، سعید. 1397. مکتب‌ها و نظریّه‌ها در روان‌شناسی شخصیّت. چ12. تهران: رشد.

شولتز، دوآن و آلن شولتز، سیدنی. 1394. نظریّه‌های شخصیّت. ترجمۀ یحیی سیّدمحمدی. چ31. تهران: ویرایش.

فتحی دهکردی، صادق و ژیلا قوامی. 1390. «تحلیل و نقد نمادپردازی دینی در دیوان إمل دنقل». پژوهش‌نامة نقد ادب عربی. س1. ش2.  صص 77- 95.

کریمی، یوسف. 1390. روان‌شناسی شخصیّت. چ24. تهران: دانشگاه پیام نور. 

محمدی، علی و مریم اسمعلی‌پور. 1391. «بررسی تطبیقی کهن‌الگوی نقاب در آراء یونگ و ردّپای آن در غزل‌های مولانا (غزلیات شمس)». فصلنامة علمی پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش26. صص183-151.

مساوی، عبدالسلام. 1994م.  البنیات الداله فی شعر إمل دنقل: دراسه. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

مورنو، آنتونیو. 1394. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. چ10.  تهران: مرکز.

نجفی ‌ایوکی، علی. 1391. «شگردهای فراخوانی شخصیّت‌های سنّتی و بیان دلالت‌های آن در شعر إمل دنقل». مجلّۀ ادب عربی. س4. ش3. صص 46ـ 17.

ون ‌وایلن، کوردن جان، ریچارد ادوین زونتاک و کلاوس بورگناک. 1393. اصول ترمودینامیک ـ ویرایش 8 . ترجمة بهرام پوستی. چ22. تهران: نشر کتاب دانشگاهی.

هالیدی، دیوید، رابرت رزینک و جول واکر.2014. مبانی فیزیک هالیدی. ترجمة نعمت‌الله گلستانیان و محمود بهار. ج اوّل ـ مکانیک. ویرایش دهم. تهران: مبتکران.

یونگ، کارل گوستاو. 1395. روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمۀ محمدعلی امیری. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــ . 1398. روح و زندگی. ترجمۀ لطیف صدقیانی. چ هشتم. تهران: جامی.

Bāgī-nežād, Abbās. (2008/1387SH). Ensān-garāyī dar Še're Šāmlū. Orūmīye: Islamic Azad university.

Bruno, Frank. (2005/1384SH). Farhange Towsīfī-ye Estelāhāte Ravān-šenāsī (Dictionary of key words in psychology). Tr. by Mahšīd Yāsāyī and Farzāne Tāherī. 3^rd ed. Tehrān: Tarhe Now.

Danqūl, Emel. (1987/1366SH). al-a'mālo al-še'rīye al-kāmelah. 3^rd ed. Gāhere: Maktabe Madbūlī.

Fathī Deh-kordī, Sādeq and Žīlā Qavāmī. (2011/1390SH). "Tahlīl va Nagde Namād-pardāzī-ye Dīnī dar Dīvāne Emel Danqūl". Pažūheš-nāme-ye Naqde Adabe Arabī. 1^st Year. No. 2. Pp. 77-95.

Halliday, David, Robert Resnick and Jearl Walker. (2014/1393SH). Mabānī-ye Fīzīke Halliday (Fundamentals of PHusies). Tr. by Ne'mato al-llāh Golestānī-yān and Mahmūd Bahār. 1^st Vol. Mechanics. 10^th ed. Tehrān: Mobtakerān.

Heydarī, Hoseyn and Fātemeh Farzāneh. (2015/1394H). "Kār-borde Namādīne Nāmhā va Bāvarhā-ye Āyīnī-ostūreh-ī dar Še're Sīyāvaše Kasrāyī". Persian Language and Literature Research Quarterly. 7^th Year. No. 22. Pp. 1-30.

Horrī, Abo al-fazl. (2009/1388SH). "Kār-karde Kohan-olgūhā dar Še're Kelāsīk va Mo'āsere Fārsī dar Partowe Rūy-karde Sāxtārī be Aš'āre Šāmlū". Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 5^th year. No. 15. Pp. 9-33.

Jung, Carl Gustav. (1916/1395SH). Ravān-šenāsī-ye Zamīre Nā-xodā-gāh (Uber die psychologie des Unbewussten). Tr. by Mohammad Alī Amīrī. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Jung, Carl Gustav. (1919/1398SH). Rūh va Zendegī. Tr. by Latīf Sedqī-yānī. 8^th ed. Tehrān: Jāmī.

Karīmī, Yūsef. (2011/1390SH). Ravān-šenāsī-ye Šaxsīyat. 24^th ed. Tehrān: Payam-e-noor university.

Mohammadī, Alī and Maryam Esmā'īl-pūr. (2012/1391SH). Barrasī-ye Tatbīqī-ye Kohan-olgū-ye Neqāb dar Ārā'e Jung va Radde Pā-ye Ān dar Qazalhā-ye Mowlānā (Qazalī-yyāte Šams). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 8^th year. No. 26. Pp. 151-183.

Moreno, Antonio. (2015/1394SH). Jung, Xodāyān va Ensāne Modern (Jung, Gods and modern man). Tr. by Dāryūš Mehr-jūyī. 10^th ed. Tehrān: Markaz.

Mosāvī, Abdo al-salām. (1994/1414AH). al-banīyāt al-dālla fī Še'r Emel Danqūl: Derāsah. Damešq: Ettehād al-ketābo al-'arab.

Najafī Ayūkī, Alī. (2012/1391SH). "Šegerdha-ye Farā-xānī-ye Šaxsīyathā-ye Sonnatī va Bayāne Delālathā-ye Ān dar Še're Emel Danqūl". Majalle-ye Adabe Arabī. 4^th Year. No. 3. Pp. 17-46.

Rosenberg, Donna. (2003/1382SH). Ostūre-ye Īzīs va Ozīres, Hemāse-ye Gīl-gameš (The myth of Isis and Osiris). Tr. by Abo al-gāsem Esmā'īl-pūr. Tehrān: Ostūre.

Sā'at-čī, Mahmūd. (2014/1393SH). Farhange Ravān-šenāsī. 1^st ed. Tehrān: Mo'īn.

Salīmī, Alī and Akram Čaqāzardī. (2009/1388SH). "Namādha-ye Pāydārī dar Še're Mo'āser (Motāle'e-ye Mored-pažūhā-ne: Emel Danqūl)". Journal of Sustainability Literature of Shahid Chamran University of Kerman. 1^st year. No 1. Pp. 71-88.

Šāmlū, Ahmad. (2019/1398SH). Bāqe Āyene. 17^th ed. Tehrān: Morvārīd.

Šāmlū, Ahmad. (2010/1389SH). Dešne dar Dīs. 8^th ed. Tehrān: Morvārīd.

Šāmlū, Ahmad. (2019/1398SH). Ebrāhīm dar Ātaš. 13^th ed. Tehrān: Negāh.

Šāmlū, Ahmad. (2008/1387SH). Hadīse Bī-qarārāne Māhān. 4^th ed. Tehrān: Češme.

Šāmlū, Ahmad. (2004/1393SH). Havā-ye Tāze. 15^th ed. Tehrān: Negāh.

Šāmlū, Ahmad. (2001/1390SH). Gozīne-ye Aš'ār. 14^th ed. Tehrān: Morvārīd.

Šāmlū, Ahmad. (2006/1385SH). Tarānehā-ye Kučake Qorbat (Majmu'e Še'r 1356-1359). Tehrān: Negāh.

Šāmlū. Sa'īd. (2018/1397SH). Maktabhā va Nazarīyyehā dar Ravān-šenāsī-ye Šaxsīyat. 12^th ed. Tehrān: Rošd.

Schultz, Duane P. and Sydney Ellen Schultz. (2015/1394SH). Nazarīyeha-ye Šaxsīyat (Theories of personality). Tr. by Yahyā Seyyed-mohammadī. 31^th ed. Tehrān: Vīrāyeš.

Turner, Victor W. (2002/1381SH). Ostūre va Namād (Myth and symbol). Tr. by Alī-rezā Hasan-zādeh. Majalle-ye Ketāb Māhe Honar. 5^th Year. No. 51 & 52. Pp. 70-77.

Van Wylen, Gordon J. (Gordon John) and Richard Edwin Sonntag & Borgnakke, C. (Claus). (2014/1393SH). Osūle Termodīnāmīk (Fundamentals of thermodynamics). 8^th ed. Tr. by Bahrām Pūstī. 22^th ed. Tehrān: Ketābe Dāneš-gāhī.