خوانشی بینامتنی بر دو داستان از مثنوی و دکامرون

محورهای موضوعی : مثنوی مولوی

افسانه سعادتی ¹ , حسن یزدان پناه ²

1 - استادیار دانشگاه هنر اصفهان
2 - استادیار دانشگاه هنر اصفهان

تاریخ دریافت : 1401/10/03 تاریخ پذیرش : 1402/01/16 تاریخ انتشار : 1402/03/29

کلید واژه: داستان, مثنوی معنوی, بینامتنیت, بن‌مایه, دکامرون,

چکیده مقاله :

یکی از روش‌های شناخت عمیق متون، بررسی تعامل بین آثار مختلف است؛ زیرا نویسندگان، خواه‌ناخواه تحت‌تأثیر آثار یکدیگر هستند. موضوع اصلی این جستار، خوانش بینامتنی دو داستان از مثنوی معنوی و دکامرون بر مبنای نظریة ترامتنیت ژنت است. آن صوفی که زن خود... قصه‌ای از مثنوی است که از نظر بن‌مایه‌ها با قصة هیچ آدابی و ... و یا وقتی چاره، منحصر به فرد می‌شود، از دکامرون شباهت‎هایی دارد: بی‌وفایی،خیانت، کام‌جویی و شهوت‌رانی و حیلة زنان و ترس از رسوایی از جمله بن‌مایه‌های مشترک این داستان‌ها و تشکیل‌دهندة بنیان اصلی آنها است. پژوهش حاضر به شیوة تحلیلی ـ تطبیقی برآن است تا ضمن قیاس این دو اثر کلاسیک، به بیان وجوه اشتراک و افتراق این داستان‌ها بپردازد. یافته‌های پژوهش، حاکی از آن است که بوکاچیو در حکایاتش به طرز قابل‎تأملی، قصه‌ای از مثنوی را بازآفرینی کرده است. این پژوهش توانسته است از سویی زمینة مساعد را برای بخشی از مطالعات تطبیقی فراهم سازد و از دیگر سو، راهگشای مطالعات در حوزة مولوی‌پژوهی باشد.

چکیده انگلیسی:

One method of gaining a deep understanding of texts is through examining the interactions between different works. Authors are often influenced by each other's writings, whether intentionally or unintentionally. The focus of the essay is to explore the intertextual reading of two stories: "The Sufi Who Caught His Wife with a Strange Man" from Masnavi Manavi, and the second story from Day Seven of Decameron ("Peronella Hideth a Lover of Hers in a Vat, Upon Her Husband's Unlooked for Return") through the lens of Genet's theory of transtextuality. These two stories share similarities in themes such as unfaithfulness, betrayal, enjoying life, women's cunning, and the fear of scandal. The present research adopts an analytical-comparative approach to compare these two classic works and highlight their commonalities and differences. The research findings suggest that Boccaccio recreated a story from Masnavi Manavi in a remarkable manner within his own tales. The study not only establishes a favorable foundation for comparative analysis but also paves the way for further exploration of Rumi's works.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.1381. ترجمه مهدی فولادوند، چ دوم. قم. 

آپولیوس. 1393. الاغ طلایی. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

آلن، گراهام.1380. بینامتنیت. تهران: مرکز.

اصغری بایقوت، یوسف.1392. نقد و بررسی مثنوی از منظر بینامتنیت با تکیه بر دو اثر منثور (اسرار التوحید و رسالة قشریه). رسالة دکتری. به راهنمایی جلیل مشیدی. اراک: دانشگاه اراک.

امامی، صابر.1385. «بررسی کتاب دکامرون اثر جووانی بوکاچیو و اما دکامرون». ادبیات داستانی. شمارة 106. صص88ـ82.   

احمدی، بابک.1380. ساختار و تأویل متن. چ 5. تهران: مرکز.

براهنی، رضا 1363. تاریخ مذکر (فرهنگ حاکم و فرهنگ محکوم). تهران: نشر اول.

بروئل، پیرو و همکاران .1378. تاریخ ادبیات فرانسه. ترجمة نسرین خطاط و مهوش قویمی. تهران: سمت.

بولن، جین شینودا.1373. نمادهای اسطوره‌ای و روان‌شناسی زنان. ترجمة آذر یوسفی. تهران: روشنگران.

بوکاچیو، جیووانی.1379. دکامرون. مترجم محمد قاضی. تهران: مازیار.

ـــــــــــــــــ .بی‌تا. دکامرون. مترجم حبیب شنوقی. بی‌جا. انتشارات بنگاه مطبوعاتی گوتنبرگ.

پارسا نسب، محمد.1388. «بن‌مایه: تعاریف، گونه­ها، کارکردها و...». فصلنامة نقد ادبی. س 1. ش 5. صص 7-40.

Doi: 20.1001.1.20080360.1388.2.5.3.4

پراپ، ولادیمیر.1371. ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

ــــــــــــــ . 1368. ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

تراویک، باکنر.1372. تاریخ ادبیات جهان، ترجمة عربعلی رضایی. ج اول. تهران: فرزان.

تقوی، محمد و و دهقان، الهام. 1388. «موتیف چیست و چگونه شکل می­گیرد؟» فصلنامة نقد ادبی. س2. ش 8، صص31ـ3. 

 D0R: 20.1001.1.20080360.1388.2.8.11.8

ثمینی، نغمه .1379. عشق و شعبده. چ اول. تهران: نشر مرکز

جهان‌شاهی افشار، علی.1394. «بررسی تطبیقی ویژگی‌های زنان در دکامرون با سندبادنامه و کلیله و دمنه». مجله ادبیات تطبیقی. شمارة 13. صص57ـ33.  

10.22103/JCL.2016.1279 DOI:

حسینی، مریم. 1381. «قاضی در هماوردی با بوکاچیو». ماه، ادبیات، فلسفه. شمارة 58. صص 88-93.

ــــــــــــ . 1388. ریشه‌های زن‌ستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی. چ اول. تهران: چشمه.

صائب تبریزی، محمدعلی. 1370. دیوان. ج2. به کوشش محمد قهرمان. تهران: علمی و فرهنگی.

راستگوفر، محمد. 1383. تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی. چ3. تهران: سمت.

رضایی دشت ارژنه، محمود و محمد بیژن‌زاده. 1395. «آن پادشاه جهود که نصرانیان را ... بر اساس رویکرد بینامتنیت». متن‌پژوهی. دورة 20. شمارة 68. صص189ـ171.     

رمضان کیائی، محمدحسین. 1379. «ادبیات داستانی ایتالیا و ریشه‌های شرقی ـ ایرانی آن». پژوهش ادبیات معاصر جهان. شمارة 8. صص131ـ119.  

رید، ایولین.1387. مادر سالاری: زن در گسترة تاریخ تکامل. ترجمة افشنگ مقصودی. تهران: گل‌آذین.

زرین‌کوب، عبدالحسین.1374. نقش بر آب. ج 3. تهران: سخن.

ستاری، جلال. 1375. سیمای زن در فرهنگ ایران. چ1. تهران: مرکز.

سجادی، سید علی محمد و حسنی جلیلیان، علیرضا.1387. زن و هبوط (چگونگی رواج باورهای ناروا در مورد زنان در برخی از متن ادبی). پژوهشنامه علوم انسانی. شمارة 57. صص186ـ161.  

صادقی، فاطمه. 1384. «نگاهی بر هزار و یکشب شهرزاد و دکامرون بوکاچیو». ماه هنر. صص43ـ36.

عبداللهی، بهنام. 1398. دکامرون و هفت‌پیکر. رسالة کارشناسی ارشد. به راهنمایی عسگر صلاحی. اردبیل: دانشگاه محقق اردبیلی.

علی‌اکبری، معصومه. 1381. «بینامتنیت: ریشه‌ها، گسترش و تنوع». مجلة جهان کتاب. شمارة 155ـ158. صص42ـ40. 

عوفی، سدیدالدین محمد. 1386. جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات. جزء دوم از قسم سوم. تصحیح امیر بانو مصفا (کریمی) و مظاهر مصفا. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی مطالعات فرهنگی.

فرای، نورتراپ. 1384. صحیفه‌های زمینی. ترجمة هوشنگ رهنما. تهران: هرمس.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1347. مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی. تهران: امیرکبیر.

کاوه، سعید. 1386. همسران و بی‌وفایی و ... . تهران: سخن.

کریستوا، ژولیا. 1381. بینامتنیت. ترجمة پیام یزدان‌جو. تهران: مرکز.

طسوجی، عبداللطیف. 1383. هزار و یکشب. تهران: هرمس.

نامور مطلق، بهمن. 1386الف. «ترامتنیت، مطالعة روابط یک متن یا دیگر متن‌ها». پژوهشنامة علوم انسانی. شمارة 56. صص98ـ83. 

ــــــــــــــــ . 1386ب. «ارجاعات درون متنی در مثنوی با رویکرد بینامتنی». فرهنگستان هنر. پژوهشنامه علوم انسانی. شمارة 54. صص34ـ21.          

ــــــــــــــــ . 1390. درآمدی بر بینامتنیت. تهران: سخن.

ندا، طه. 1387. ادبیات تطبیقی. ترجمة هادی نظری مقدم. تهران: نی.

مارزلف، اولریش. 1371. طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: سروش.

متقی، سعیده. 1388. «بحران خیانت و زندگی روزمره، چرا انسان‌ها دیگر اعتماد نمی‌کنند؟». موج اندیشه. 19 دی ماه.

مزداپور، کتایون. 1380. روایتی دیگر از داستان دلیلة محتاله و مکر زنان. تهران: روشنفکران و مطالعات زنان.

ممتحن، مهدی و محبوبه مسلمی‌زاده. 1394. «بررسی تطبیقی پارسازن عطار و هزار و یک شب بوکاچیو». مطالعات ادبیات تطبیقی. سال نهم. شمارة 36. صص97ـ81.      

مولوی، جلال‌الدین محمدبن محمد.1387. مثنوی. تهران: محمد.

ویدن گرن، گئو. 1376. مانی و تعلیمات او. ترجمة نزهت صفای اصفهانی. تهران: مرکز.

هاشمی، محموده. 1370. «مقام زن در شاهنامه فردوسی». دانش: صص28ـ27. 

English Sources

Genette, Gerad 1997. Palimsests: Literature in Second degree. Trans: channa newman calude Doubinsky.Lincoln: University of Nebraska press.

Seigneuret, Jean, Charles.1988. Dictionary of Literary Criticism. Delhi: IVY Publishing House.

Oxford University .2006. The Oxford English Dictionary. Oxford University Press.

Abdo al-llāhī, Behnām. (2019/1398SH). Decameron va Haft Peykar. Master's thesis. to guide Asgar Salāhī .Ardebīl: Mohaqeq Ardabīlī University.

Ahmadī, Bābak. (2001/1380SH). Sāxtār va Ta’vīle Matn. 5^th ed. Tehrān: Markaz.

Alī Akbarī, Ma’sūmeh. (2002/1381SH). “Beynā-matnīyyat: Rīšehā, Gostareš va Tanavvo”. Jahan Kitab magazine. No. 155-158. P.p. 40- 42.

Allen, Graham. (2001/1380SH). Beynā-matnīyyat (Intertextuality). Tehrān: Markaz.

Apuleius. (2014/1393SH). Olāqe Talāyī (Metamorphoses = the golden ass). Tr. by Abdo al-hosayn Šarīfīyān. Tehrān: Asātīr.

Asqarī Bāyqūt, Yūsof. (2013/1392SH). Naqd va Barrasī-ye Masnawī az Manzare Beynā-matnīyyat bā Tekye bar do Asare Mansūr (Asrāro al-towhīd va Resāle-ye Qošrīyeh). Ph.D. Thesis. to guide Jalīl Mašīdī. Arāk: University of arak.

Barāhanī, Rezā. (1984/1363SH). Tārīxe Mozakkar (Farhange Hākem va Farhange Mahkūm). Tehrān: Našre Avval.

Boccaccio, Giovani. (2000/1379SH). Dekāmeron (The Decameron). Tr. by Mohammad Qāzī. Tehrān: Māzīyār.

‎Bolen, Jean Shinoda. (1994/1373SH). Namādhā-ye Ostūreh-ī va Ravān-šenāsī-ye  Zanān (Goddesses in every woman: a new psychology of woman). Tr. by Āzar Yūsofī. Tehrān. Rowšan-garān.

Broel. Pier etc. (1999/1378SH). Tārīxe Adabīyāte Farānse. Tr. by Nasrīn Xattāt va Mahvaše Qavīmī. Tehrān: Samt.

Emāmī, Sāber. (2006/1385SH). “Barrasī-ye Ketābe Dekāmeron Asare Giovani Boccaccio va Ema Decameron”. Fiction magazine. No. 106. P.p. 82- 88.

Forūzān-far, Badī’o al-zzamān. (1968/1374SH). Ma’āxeze Qesas va Tamsīlāte Masnawī. Tehrān: Amīr-kabīr.

Frye, Northrop. (2005/1384sh). Sahīfehā-ye Zamīnī (The secular scripture: a study of the structure of Romance). Tr. by Hūšange Rahnemā. Tehrān: Hermes.

Hāšemī, Mahmūde. (1991/1370SH). “Maqāme Zan dar Šāh-nāme-ye Ferdowsī”. Knowledge magazine. Pp. 27- 28.

Holy Qor’ān. (2002/1381SH). Tr. by Mehdī Fūlad-vand. 2^nd ed. Qom.

Hoseynī, Maryam. (2002/1381SH). “Qāzī dar Hamāvardī bā Boccaccio”. Magazine of the month, literature, philosophy. No. 58. P.p. 88-93.

Hoseynī, Maryam. (2009/1388SH). Rīšehā-ye Zan-setīzī dar Adabīyyāte Kelāsīke Fārsī. 1^st ed. Tehrān: Češmeh.

Jahān-šāhī Afšār, Alī. (2015/1394SH). “Barrāsī-ye Tatbīqī-ye Vīžegīhā-ye Zanān dar Decāmeron bā Sandbād-nāme va Kelīleh va Demneh”. Comparative Literature Journal. No. 13. P.p. 33- 57.

Kāve, Sa’īd. (2007/1386SH). Hamsarān va bī-vafāyī va …. Tehrān: Soxan.

Kristeva, Julia. (2002/1381SH). Beyna-matnīyyat (Intertextuality). Tr. by Payām Yazdān-jū. Tehrān: Markaz.

Marzolph, Ulrich. (1992/1371SH). Tabaqe-bandī-ye Qessehā-ye Īrānī (Typologie des persischen volksmarchens). Tr. by key-kāvūs Jahān-dārī. Tehrān: Sorūš.

Mazdā-pūr, Katāyūn. (2001/1380SH). Revāyatī Dīgar az Dāstāne Dalīlato Mohtāle va Makre Zanān. Tehrān: Intellectuals and Women's Studies.

Momtahen, Mehdī and Moslemī-zādeh, Mahbūbeh. (2015/1394SH). “Barrasī-ye Tatbīqī-ye Pārsā Zane Attār va Hezāro Yek Šabe Boccaccio”. Journal of Comparative Literature Studies. 9^th Year. No. 36. P.p. 81- 97.

Mottaqī, Sa’īde. (2009/1388SH). “Bohrāne Xīyānat va Zendegī-ye Rūzmarre,  Čerā Ensānhā-ye Dīgar E’temād Nemīkonand?”. Moj Andisheh magazine. January 19.

Nāmvar motlaq, Bahman. (2011/1390SH). Dar-āmadī bar Beyna-matnīyyat. Tehrān: Soxan.

Nāmvar motlaq, Bahman. (2007b/1386SH). “Erjā’āte Darūn Matnī dar Masnawī bā Rūy-karde Beynā-matnī”. Art Academy Magazine. Journal of humanities. No. 54. P.p. 21- 34.

Nāmvar motlaq, Bahman. (2007a/ 1386SH). “Terā-matnīyyat, Motāle’e-ye Ravābete Yek Matn yā Dīgar Matnhā”. The wave of humanities research papers. No. 56. P.p. 83- 98.

Nedā, Tāhā. (2008/1387SH). Adabīyyāte Tatbīqī. Tr. by Hādī Nazarī Moqddam. Tehrān: Ney.

Pārsā-nasab, Mohammad. (2009/1388SH). “Bon-māye: Ta’ārīf, Gūnehā, Kār-kardhā and Others. Literary criticism quarterly. 1^st Year. No. 5. P.p. 7-40.

Propp, Vladimir IAkovlevich. (1992/1371SH). Rīšehā-ye Tārīxī-ye Qessehā-ye Parīyān. Tr. by Fereydūn Badreh-ī. Tehrān. Tūs.

Propp, Vladimir IAkovlevich. (1989/1368SH). Rīxt-šenāsī-ye Qessehā-ye Parīyān (Exercise corrective and sport therapy). Tr. by Fereydūn Badreh-ī. Tehrān: Tūs.

Rāst-gū-far, Mohammad. (2004/1383SH). Tajallī-ye Qorān va Hadīs dar Še’re Fārsī. 3^rd ed. Tehrān: Samt.

Ramezāe Kīyā’ī, Mohammad-hoseyn. (2000/1379SH). “Adabīyyāte Dāstānī-ye Ītālīyā va Rīšehā-ye Šarqī-īrānī-ye Ān”. World contemporary literature research magazine. No. 8. P.p. 119- 131.

Reed, Evelyn. (2008/1387SH). Mādar-sālārī: Zan dar Gostare-ye Tārīxe Takāmol (Weman's evolution). Tr. by Afšange Maqsūdī. Tehrān: Gol Āzīn.

Rezāyī Dašt Aržaneh, Mahmūd and Bīžan-zāde, Mohammad. (2016/1395SH). “Ān Pādešāhe Johūd ke Nasrānīyān rā … bar-asāse Rūy-karde Beynā-matnīyyat”. Journal of textual research. 20^th Year. No. 68. P.p. 171-189.

Sā’eb Tabrīzī, Mohammad-alī. (1991/1370SH). Dīvān. 2^nd Vol. With the Effort of Mohammad Qahremān. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Sādeqī, Fātemeh. (2005/1384SH). “Negāhī bar Hezāro yek Šabe Šahr-zād va Decameron Boccaccio”. Art month magazine. P.p. 36- 43.

Sajjādī, Seyyed Alī Mohammad and Hasanī Jalīlīyān, Alī-rezā. (2008/1387SH). Zan va Hobūt (Čegūnegī-ye Ravāje Bāvarhā-ye Nā-ravā dar Morede Zanān dar Barxī az Matne Adabī). Research Journal of Human Sciences. No. 57. P.p. 161- 186.

Samīnī, Naqme. (2000/1379SH). Ešq va Šo’bade. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Sattārī, Jalāl. (1996/1375SH). Sīmā-ye Zan dar Farhange Īrān. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Taqavī, Mohammad and Dehqan, Elhām. (2009/1388SH). “Mūtīf Čīst va Čegūne Šekl Mīgīrad?”. Literary criticism quarterly. 2^nd Year. No. 8. P.p. 3- 31.

Tasūjī, Abdo al-llatīf. (2004/1383SH). Hezāro Yek Šab. Tehrān: Hermes.

‎Trawick, Buckner B. (1994/1373SH). Tārīxe Adabīyyāte Jahān (World literature). Tr. by Arab-alī Rezāyī. 1^st Vol. Tehrān: Farzān.

Ūfī, Sadīdo al-ddīn Mohammad. (2007/1386SH). Javāme’o al-hekāyāt va Lavāme’o al-revāyāt. Joz’e Dovvom az Qesmate Sevvom. Ed. By Amīr Bānū Mosaffā (Karīmī) and Mazāher Mosaffā. Tehrān: Research Institute of Humanities and Cultural Studies.

‎Widen Gren, Geo. (1997/1376SH). Mānī va Ta’līmāte Ū (‎Mani and Manichaismus). Tr. By Nozhate Safāye Esfahānī. Tehrān: Markaz.

Zarrīn-kūb, Abdo al-hoseyn. (1995/1374SH). Naqše bar Āb. 3^rd Vol. Tehrān: Soxan.