بررسی تطبیقی اسطوره‌ها‌ی گناه در شخصیّت‌های اساطیری ایران و یونان

محورهای موضوعی : اسطوره

نصرت اله احمدی فرد ¹ , علی حیدری ² , مسعود سپهوندی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم‌آباد
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان
3 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم‌‌آباد

تاریخ دریافت : 1399/06/05 تاریخ پذیرش : 1399/10/30 تاریخ انتشار : 1400/01/01

کلید واژه: ایران, قهرمان, گناه, اساطیر‌, یونان‌,

چکیده مقاله :

اسطوره در کنار حماسه، افسانه و فرهنگ عامه، یکی از عناصر تشکل‌دهندۀ فرهنگ و هویّت قومی‌ و ملی جوامع است. بعضی از اسطوره‌شناسان آن را دینِ تمدن‌‌های اولیه و دوران پیش از گسترش ادیان توحیدی می‌‌‌دانند. گناه نخستین و مشابهت آن در اعمال و رفتار اساطیر جهان به گونه ای است که پژوهشگران آن را در سابقۀ تاریخی اساطیر جست‌وجو می‌‌‌کنند، گاهی آنقدر زیان‌بار است که در سرنوشت ملت‌ها تأثیری شگرف می‌‌‌گذارد. ارتکاب شخصیّت‌هایی به نخستین گناه، گاه خواسته و ارادی است، گاه ناخواسته و غیرارادی که این نیز بیانگر جنبه‌‌های فراطبیعی اساطیری است‌. پژوهش حاضر با روش تحلیلی ـ تطبیقی به بررسی اسطورۀ گناه در اساطیر ایران و یونان پرداخته است. هدف از آن نشان‌دادن انگیزه‌‌های نخستین گناه در ایران و یونان و بررسی وجوه افتراق و اشتراک در میان شخصیّت‌‌های اساطیری‌، حماسی ایران و یونان است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که علیرغم افتراقات بنیادی در شخصیّت‌های اساطیری ایران و یونان، عواملی چون شک و تردید، غرور، دخالت اهریمن و نیرو‌های پلید و نیز رسیدن به قدرت و پادشاهی دارای بیشترین بسامد در ارتکاب به گناه نخستین را دارند. برخلاف ایران، در یونان، خدایان در به وجود آمدن گناه نخستین دخالت‌‌های آشکاری دارند‌.

چکیده انگلیسی:

In addition to epic, tale and folk, myth is one of the constituent elements of the culture and ethnic and national identity of societies. Some mythologists believe that the religions of the early civilizations and the period before the spread of monotheistic religions were based on myths. The Original Sin is a concept seen in the actions and deeds of the mythological characters of different nations. It seems that the doctrine of Original Sin is a theme that has had a great impact on the fate of nations. An examination of the various myths reveals that mythological characters commit the Original Sin, sometimes intentionally and voluntarily, and sometimes unintentionally and involuntarily.  The present study investigates the myth of sin in Iranian and Greek mythology by using analytical-comparative method. The attempts are made to study the motives for committing the Original Sin in Iranian and Greek mythology, and to consider the differences and commonalities between the mythological and epic characters of Iran and Greece. The results show that despite the fundamental differences between Iranian and Greek mythological characters, factors such as doubt, pride, intervention of Demon and evil forces, as well as gaining power and kingdom are the main reasons of committing the Original Sin. Unlike Iranian mythology, in Greek mythology, the gods have obvious implications for the Original Sin.

منابع و مأخذ:

آموزگار، ژاله. 1374. تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.

ـــــــــــ . 1389. تاریخ اساطیری ایران. تهران سمت.

اسلامی‌ندوشن، محمدعلی. 1386. ابلیس در روایات و ادب فارسی. فصلنامۀ هستی. س1. ش4. صص 139-130.

الیاده، میرچا. 1389. چشم‌انداز‌های اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.

اگوستین. 1382. اعترافات. ترجمۀ افسانه نجاتی. تهران: سخن.

اوستا‌. 1380‌. ترجمة جلیل دوستخواه‌. ج2. تهران‌: مروارید‌.

ایونس، ورونیکا. 1373. اساطیر رم. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

بارتولد، واسیلی ولادیمیرویچ. 1369. دربارۀ حماسۀ ملی ایران. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. هفتاد مقاله به کوشش یحیی مهدوی و ایرج افشار. ج1. تهران: اساطیر.

باقری، معصومه. 1384. «گناه گرشاسب». مجلۀ مطالعات ایرانی. س4. ش7. صص114-97.

برن، لوسیلا. 1385. اسطوره‌هاییونانی.ترجمة عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.

بهار‌، مهرداد. 1375. نگاهی به تاریخ اساطیر ایران باستان. تهران: علم.

ـــــــــــ . 1387‌‌. پژوهشی در اساطیر ایران‌. تهران‌: آگاه‌.

ــــــــــ . 1381. از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: نشر چشمه.

بهرامی‌، عسکر. 1388. تاریخ اساطیر ایران. تهران: ققنوس.

بهزادی، رقیه. 1368. بندهشن هندی. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

بیرلین، ج .ف. 1391. اسطوره‌هایموازی. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

بیگلر، محمدتقی. 1395. «بررسی تطبیقی گناه در قرآن کریم و مثنوی مولوی». فصلنامة مطالعات قرآنی. س7. ش66. ص97-75.

پین‌سنت، جان. 1379. شناخت اساطیر یونان. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

جقتایی، صادق. 1397. «شقاوت و شکنجه در اساطیر و حماسه‌های ایرانی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش50. صص 105-75.

چاید استر، دیوید. 1380. شور جاودانگی. ترجمۀ غلام حسین توکلی. قم: مرکز مطالعات.

خوشدل، مریم. 1393. «تبیین مسئله گناه نخستین با تکیه بر آرا ایرنائوس». فصلنامة معرفت ادیان. س6. ش1. پیاپی 21. صص 48-29.

دوموزیل، ژرژ. 1383. سرنوشت شهریار. ترجمة مهدی باقی و شیرین مختاریان. تهران: قصه.

ذبیح‌نیا‌، آسیه و اکبری‌، منوچهر‌. 1392‌. تراژدی در اساطیر ایران و جهان‌. تهران‌: سخن‌.

راستی، نرگس. 1394. «بررسی تحلیلی عذاب خدایان در اساطیر ملل». فصلنامة پارسه. س15. ش25. صص 109-79.

رزنبرگ، دونا. 1379. اسطوره‌‌های جهان. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

زنر، آر. سی. 1389. زروان یا معماری زرتشتی‌گری. ترجمة تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.

ژیران، فلیکس و دیگران. 1385. اساطیر آشور و بابل. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: قطره.

شعردوست، علی‌اصغر. 1392. نوروز و سرچشمه‌های آفرینش و تجدید حیات در ادیان و اساطیر. تهران: شهریاران.

شفا، شجاع‌الدین. 1383. افسانة خدایان. تهران: دنیای نو.

صابری ورزنه، حسین و سیّدسعیدرضا منتظری. 1398. «گونه‌شناسی منشاء مرگ در اساطیر جهان». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س15. ش56. صص 216-183.

فرنبغ دادگی. 1369. بندهشن. ترجمۀ مهرداد بهار. تهران: توس.

کارنوی، البرت جوزف. 1383. اساطیر ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. تهران: علمی.

کریستن‌سن، آرتور. 1355. کیانیان. ترجمة ذبیح‌الله صفا. تهران: بنگاه نشر و ترجمة کتاب.

ــــــــــــــــــ . 1368. نخستین انسان و نخستین شهریار‌. ترجمۀ ژاله آموزگار‌. تهران: چشمه‌.

کزّازی‌، میرجلال‌الدین. 1384. نامة باستان‌. ج1. تهران: سمت‌.

گیمن، ژاک‌دوشن. 1381. اورمزد و اهریمن. ترجمۀ عباس باقری. تهران: فرزان.

لنسلین‌گرین، راجر. 1381. اساطیر یونان. ترجمة عباس آقاجانی. تهران: سروش.

مالمیر. تیمور. 1395. «نقش اسطوره‌های گناه نخستین در متون ادبی». فصلنامة تخصصی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی. س8. ش30. صص29-11.

مجید‌زاده، یوسف. 1379. تاریخ و تمدن بین‌النهرین (تاریخ فرهنگی ـ اجتماعی). ج2. چ1. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

ملایوسفی، مجید و داوود معماری. 1390. «گناه نخستین از دیدگاه اسلام و مسیحیت». فصلنامة ادیان و عرفان. س44. ش2. صص 126-101.

معین، محمد. 1385. فرهنگ لغت. تهران: راه رشد.

موله، ماریان. 1395. آیین اسطوره و کیهان‌شناسی در ایران. ترجمة محمد میرزایی. تهران: نگاه معاصر.

مینوی خرد. 1379. ترجمۀ احمد تفضلی. تهران: توس.

وارنر، رکس. 1386. دانشنامۀ اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

‌ها‌نزن، کورت‌ها‌نریش. 1374. شاهنامۀ فردوسی «ساختار و قالب». ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: فرزان روز.

همیلتون، ادیت. 1383. سیری در اساطیر یونان و رم. ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

هوک، ساموئل. 1381. اساطیر خاورمیانه. ترجمة علی‌اصغر بهرامی و فرنگیس مزداپور. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

هینلز‌، جان‌راسل. 1389‌‌. شناخت اساطیر ایران‌. ترجمة احمد تفضلی و ژاله آموزگار‌. تهران: چشمه‌.

یشت‌ها. ‌1356‌. ترجمة ابراهیم پورداوود‌. ج2. تهران‌: دانشگاه تهران‌‌.

یسنا. 1380. ترجمة ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.

 

References

Āmūzegār, Žāle. (1996/1374SH). Tārīxe Asātīrī-ye Īrān. Tehrān: samt.

Āmūzegār, Žāle. (2011/1389SH). Tārīxe Asātīrī-ye Īrān. Tehrān: samt.

Eliade, Mircea. (2011/1389SH). Češm-andāzhā-ye Ostūreh (Aspects du mythe). Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Tūs.

Eslāmī Nadūšan. Mohammad-alī. (2008/1386SH). Eblīs dar Revāyāt va Adabe Fārsī. Fasl-nāme-ye Hastī. 1^st Year. No. 4. Pp. 130-139.

‎Augustinus, Saint. (2004/1382SH). E'terāfāt (Confessiones=st. Augustine's Confessions in kwlkscoun). Tr. by Afsāneh Nejātī. Tehrān: Soxan. 

Avestā. (2002/1380SH). Tr. by Jalīl Dūst-xāh. 2^nd Vol. Tehrān: Morvārīd.

Bahār, Mehr-dād. (2003/1381SH). Az Ostūre tā Tārīx. Collector Abo al-qāsem Esmā'īl-pūr. Tehrān: Češme.

Bahār, Mehr-dād. (2009/1387SH). Pažūhešī dar Asātīre Īrān. Tehrān: Āgāh.

Bahār, Mehr-dād. (1997/1375SH). Negāhī be Tārīxe Asātīre Īrāne Bāstān. Tehrān: Elm. 

Bahrāmī, Askar. (2010/1388SH). Tārīxe Asātīre Īrān. Tehrān: Qoqnūs.

Behzādī, Roqayyeh. (1990/1368SH). Bondahešne Hendī. Tehrān: Mo'asese-ye Motāle'āt va Tahqīqāte Farhangī.

Bierlein, J. F. (2013/1391SH). Ostūrehā-ye Mowāzī (Parallel myths). Tr by. Abbās Moxber. Tehrān: Markaz.

Bīglar, Mohamma-taqī. (2017/1395SH). "Barrasī-ye Tatbīqī-ye Gonāh dar Qorāne Karīm va Masnavī-ye Mowlavī". Fasl-nāme-ye Motāle'āte Qorānī. 7^th Year. No. 66. Pp. 75-97.

Bāqerī. Ma'sūmeh. (2006/1384SH). "Gonāhe Garšāsp". Majalle-ye Motāle'āte Īrānī. 4^th Year. No. 7. Pp. 97-114. 

Bartol'd, Vasilii Vladimirovich. (1991/1369SH). Darbāre-ye Hemāse-ye Mellī-ye Īrān (‎Barthold's Iran). Tr. by Key-kāvūs Jahān-dārī. Haftād Maqāleh. With the Effort of Yahyā Mahdavī va Īraj Afšār. 1^st Vol. Tehrān: Asātīr. 

Burn, Lucilla. (2007/1385SH). Ostūrehā-ye Yūnānī (Greek myths). Tr by Abbās Moxber. Tehrān: Markaz.

Carnoy, Albert Joseph. (2005/1383SH). Asātīr Īrānī (Iraninan mythology). Tr. by Ahmad Tabātabāyī. Tehrān: Elmī.          

‎Chidester, David. (2002/1380SH). Šūre Jāvdānegī (‎Patterns of power: religion and politics in American culture). Tr by Qolām-hoseyn Tavakkolī. Qom: Markaze Motāle'āt.

Christensen, Arthur. (1377/1355SH). Kīyānīyān (Les Kayanides). Tr. by Zabīho al-llāh Safā. Tehrān: Bongāhe Našr va Tarjome-ye Ketāb.

Christensen, Arthur. (1990/1368SH). Noxostīn Ensān va Noxostīn Šahrīyār (Les types du rremier homme et du prmier roi dans l'historie legendaire des Iraniens). Tr. by Žālleh Amūzegār. Tehrān: Češmeh.

Dumezil, Georges. (2005/1383SH). Sarnevešte Šahrīyār (Entre les dieux et les hommes--un roi (Yayāti, Yima, Eochaid Feidlech)). Tr. by Mahdī Bāqī and Šīrīn Moxtārīyān. Tehrān: Qesse.

Faranbaq, Dādegī. (1991/1369SH). Bondahešn. Tr. by Mehrdād Bahār. Tehrān: Tūs.

‎Guillemin, Jacques Duchesne. (2003/1381SH). Ūrmazd va Ahrīman (Ormazd et Ahriman = I' Aventure dualiste dans l'antiqite). Tr. by Abbās Bāqerī. Tehrān: Farzān. 

Guirand, Felix and Others. (2007/1385SH). Asātīre Āšūr va Bābol (‎The myths of Assyria and Babylonia). Tr. by Abo al-qāsem Esmā'īl-pūr. Tehrān: Qatre.

‎Hamilton, Edith. (2005/1383SH). Seyrī dar Asātīre Yūnān va Rom (Mythology: Timeless tales of Gods and Heroes). Tr. by Abdo al-hoseyn Šarīfīyān. Tehrān: Asātīr.

Hansen, Kurt Heinrich. (1896/1374SH). Šāh-nāme Ferdowsī "Sāxtār va Qāleb" (‎Das Iranische konigsbuch: Aufbau und Gestalt des Schahname von Firdosi). Tr. by Key-kāvūs Jahān-dārī. Tehrān: Farzān Rūz.

Hinnells, John Russell. (2011/1389SH). Šenāxte Asātīr Īrān (‎Persian mythology). Tr. by Ahmad Tafazzolī va Žālleh Amūzegār. Tehrān: Češmeh.

Hooke, Samuel Henry. (2003/1381SH). Asātīre Xāvare-mīyāne (Middle Eastern mythology). Tr. by Alī-asqar Bahrāmī and Farangīs Mazdā-pūr. Tehrān: Rowšan-garān va Motāle'āte Zanān.

Ions, Veronica. (1995/1373SH). Asātīre Rom (Roman mythology). Tr. by Bājelān Farroxī. Tehrān: Asātīr.

Joqatāyī, Sādeq. (2019/1397SH). "Šeqāvat va Šekanjeh dar Asātīr va Hamāsehā-ye Īrānī". Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University-South Tehran Branch. 14^th Year. No. 50. Pp. 75-105.

Kazāzī. Mīr Jalālo al-ddīn. (2006/1384SH). Nāme-ye Bāstān. 1^st Vol. Tehrān: Samt.

Pinsent, John. (2001/1379SH). Šenāxte Asātīre Yūnān (Greek mythology). Tr. by Bajelān Farroxī. Tehrān: Asātīr.

Lancelyn, Green, Roger. (2003/1381SH). Asātīre Yūnān (Heroes of Greece and Troy, retold from the ancient authors). Tr. by Abbās Āqājānī. Tehrān: Sorūš.

Majīd-zāde, Yūsof. (2001/1379SH). Tārīx va Tamadone Beyno al-nahreyn (Tārīxe Farhangī- Ejtemā'ī). 2^nd Vol. 2^nd ed. Tehrān: Markaze Našre Dāneš-gāhī.

Māl-mīr, Teymūr. (2017/1395SH). "Naqše Ostūrehā-ye Gonāhe Noxostīn dar Motūne Adabī". Fasl-nāme-ye Taxassosī-ye Tafsīr va Tahlīle Motūne Zabān va Adabīyyāte Fārsī. 8^th Year. No. 30. Pp. 11-29. 

Mo'īn. Mohammad. (2007/1385SH). Farhange Loqat. Tehrān: Rāhe Rošd.

Mole, Marijan. (2017/1395SH). Āyīne Ostūre va Keyhān-šenāsī dar Īrān (Culte, mythe et cosmologie dans l'Iran ancien: le problème zoroastrien et la tradition mazdéenne). Tr. by Mohammad Mīrzāyī. Tehrān: Negāhe Mo'āser.

Mollā-yūsefī, Majīd and Me'mārī, Dāvūd. (2012/1390SH). "Gonāhe Noxostīn az Dīd-gāhe Eslām va Masīhīyat". Fasl-nāme-ye Adyān va Erfān. 44^th Year. No. 2. Pp. 101-126.

Mīnūye Xerad. (2001/1379SH). Tr. by Ahmad Tafazzollī. Tehrān: Tūs.

Rāstī, Narges. (2016/1394SH). "Barrasī-ye Tahlīlī-ye Azābe Xodāyān dar Asātīre Melal" Fasl-nāme-ye Pārseh. 15^th Year. No. 25. Pp. 79-109.

Rosenberg, Donna. (2001/1379SH). Ostūrehā-ye Jahān (World my theology: an anthology of the great myths and epics). Tr. by Abdo al-hoseyn Šarīfīyān. Tehrān: Asātīr.

Sāberī Varzeneh, Hoseyn and Montazerī, Seyyed Sa'īd-rezā. (2020/1398SH). "Gūne-šenāsī Manša'e Marg dar Asātīr" Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University-South Tehran Branch. 15^th Year. No. 56. Pp. 183-216.

Šafā, Šojā'o al-ddīn. (2005/1383SH). Afsāneh-ye Xodāyān. Tehrān: Donyā-ye Now.

Še'r-dūst, Alī-asqar. (2014/1392SH). Nowrūz va Sar-češmehā-ye Āfarīneš va Tajdīde Hayāt dar Adyān va Asātīr. Tehrān: Šahr-yārān.

Warner, Rex. (2008/1386SH). Dāneš-nāme-ye Asātīre Jahān (Encyclopedia of world mythology). Tehrān: Ostūre.

Xošdel, Maryam. (2015/1393SH). "Tabyīne Mas'ale-ye Gonāhe Noxostīn bā Tekye bar Ārā'e Īrnā'ūs". Fasl-nāme-ye Ma'refate Adyān. 6^th Year. No. 1. 21 Serial Number. Pp. 29-48.

Yashts. (1978/1356SH). Tr. by Ebrāhīm Pūr-dāvūd. 2^nd Vol. Tehrān: University of Tehran.

Yasna. (2002/1380SH). Tr. by Ebrāhīm Pūr-dāvūd. Tehrān: Asātīr.

Zabīh-nīyā, Āsīye and Akbarī, Manūčehr. (2014/1392SH). Terāžedī dar Asātīre Īrān va Jahān. Tehrān: Soxan.

Zaehner, Robert Charles. (2011/1389SH). Zarvān yā Me'mārī-ye Zartoštī-garī (Zurvan, a zoroastrian dilemma). Tr. by Teymūr Qāderī. Tehrān: Amīr-Kabīr.