تأویل آیات قرآن در تمهیدات

محورهای موضوعی : اسطوره

نرجس خاتون میرزایی ¹ , لیلا نوروزپور ²

1 - دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه گلستان
2 - استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه گلستان

تاریخ دریافت : 1397/11/30 تاریخ پذیرش : 1397/11/30 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: قرآن, تأویل, عین‌القضات, تمهیدات, تأویل‌های خلاقانه,

چکیده مقاله :

تمهیدات نوشتة عین‌القضات همدانی سرشار از آیاتی قرآنی است که تعدادی از این آیات مکرراً در جایگاه استشهاد قرار گرفته‌اند. عین‌القضات به دلیل انس با قرآن و تأمل ژرف و عمیق در معانی آن، در مواردی تأویل‌های خلاقانه و منحصر به‌ فردی از آیات قرآن داشته است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که شیوه‌های تأویل آیات قرآن در تمهیدات چگونه است. پس از بررسی این نتیجه حاصل شد که عین‌القضات با توجه به شیوه‌های زیر از لفظ آیه، به معنا رسیده است: تأویل بر اساس اشتراک لفظی، تأویل استعاری الفاظ قرآن، ترادف در حوزة واژگانی یکسان، خوشة تأویلی، تأویل بر پایة تداعی، قیاس مساوات، فرارفتن از شأن تاریخی آیه، تأویل آیه بر مبنای حدیث و تأویل بر مبنای صبغة عرفانی. این پژوهش با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی در ذیل هر عنوان، روش تأویل و سپس شواهدی از متن تمهیدات با ارائه توضیحی آمده است. همچنین در مواردی آیة مد نظر با تفاسیر عرفانی دیگری که با تمهیدات قرابت زمانی نزدیکی داشته، مقایسه شده است. با توجه به تمثیل آینه که عین‌القضات درباره شعر به کار برده، می‌توان چنین برداشت کرد که از دیدگاه او، قرآن به مثابة متن با توجه به جهان ذهنی خواننده، عوالم کثیری در خود دارد.

چکیده انگلیسی:

In Tamhīdāt, (Preludes) written by Ayn-al-Quzāt Hamadānī, many Qor’ānic verses have been quoted. Some of these verses have widely been cited. Due to his familiarity with Qor’ān and deep reflection on its verses, Ayn-al-Quzāt presents unique and brilliant interpretations of the Holy Qor’ān. The present research seeks to answer the question: What methods of interpretation have been used in Tamhīdāt? The results show that Ayn-al-Quzāt gets from expression to meaning by using these methods: interpretation based on homonymy; metaphorical interpretation of the Qor’ānic expressions; finding synonyms in the same semantic field; interpretive cluster, associative interpretation, syllogism by equation, going beyond the historical meaning of a Qor’ānic verse, the interpretation of a verse based on Hadith; and the interpretation based on the mystical concepts. With a descriptive-analytical approach, the present research studies the method of interpretation in Tamhīdāt along citing the examples. Also, in some cases, an interpretation is compared with other mystical interpretations of Ayn-al-Quzāt's contemporaries. Ayn-al-Quzāt uses the mirror allegory in analyzing poems, so it can be said that according to him, Qor’ān, as a text, refers to various worlds reflecting the views of its reader.

منابع و مأخذ:

ابراهیمی، مهدی. 1382. «تأویل قرآن در مثنوی». نشریةدانشکدهادبیاتوعلومانسانیتبریز. س46. ش189. صص 59-39.

ابن‌عربی، ابوعبدالله محیی‌الدین محمد. 1422 ق. تفسیر ابن‌عربی. محقق شیخ عبدالوارث محمدعلی. الطبعة الاولی. بیروت: دار الکتب العلمیه.

احمدی، بابک. 1378. آفرینش و آزادی. چ2. تهران: نشر مرکز.

اخوان الصفا. 1380. رسایل اخوان الصفا. ترجمة علی‌اصغر حلبی. چاپ اول. تهران: منوچهری.

پورنامداریان، تقی. 1368. رمزوداستان‌هایرمزیدرادبفارسی. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــــ .1380. در سایه آفتاب. چاپ اول. تهران: سخن.

ــــــــــــــــ . 1369. داستان پیامبران در کلیات شمس. ج1. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.

دشتی، سیّدمحمد و سمیه سهرابی. 1390. «شیوه‌های تفسیر و تأویل آیات قرآن در معارف بهاء ولد». مجلةادبیاتعرفانیدانشگاهالزهرا.س2. ش4. صص86-65.

روحانی، رضا. 1381. «قرآن و تأویل آن از دیدگاه ناصرخسرو». الهیات و معارف اسلامی (مطالعاتاسلامی). ش85. صص94-69.

زرقانی، محمد عبدالعظیم. بی‌تا. مناهل العرفان فی‌ علوم القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

زمخشری، محمودبن عمر. 1389. تفسیر کشاف. ترجمة مسعود انصاری. چاپ اول. تهران: ققنوس.

سنایی غزنوی. 1377. حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقه. تصحیح مدرس رضوی. چ5. تهران: دانشگاه تهران.

شایگان، داریوش. 1373. هانریکربنآفاقتفکرمعنویدراسلامایرانی. ترجمة باقر پرهام. چ2. تهران: فرزان.

ضرابی‌ها، محمد ابراهیم. 1384. زبانعرفانتحلیلیبرکارکردزباندربیاندریافت‌هایعرفانی. چاپ اول. تهران: بینا دل.

عرب، مریم و فاطمه مدرسی. 1390. «جایگاه قرآن و تأویل آن در تمهیدات عین‌ همدانی». مجلةمعرفت. س20. ش161. صص112-97.

عین‌القضات همدانی. 1362. نامه‌ها. تصحیح عفیف عسیران و علینقی منزوی. چ2. تهران: منوچهری.

ـــــــــــــــــ . 1370. تمهیدات. مقدمه عفیف عسیران. چ3. تهران: منوچهری.

ــــــــــــــــ . 1378. شکوی الغریب. قاسم انصاری. چاپ اول. تهران: منوچهری.

فتوحی، محمود. 1385. بلاغتتصویر. چاپ اول. تهران: سخن.

کربن، هانری. 1374. ارض ملکوت. ترجمة ضیاء‌الدین دهشیری. چ2. تهران: طهوری.

ـــــــــــ . 1380. تاریخفلسفهاسلامی. ترجمة جواد طباطبایی. چ3. تهران: کویر.

ـــــــــــ . 1390. تخیلخلاقدرعرفان. ترجمة انشاءالله رحمتی. چ2. تهران: جامی.

گیررتس، دیرک. 1393. نظریه‌های معنی‌شناسی واژگانی. ترجمة کورش صفوی. چاپ اول. تهران: علمی.

مایل هروی، نجیب. 1392. خاصیتآینگی. چ3. تهران: نشر نی.

محمدی، محمدعلی. 1387. «تأویل آیات قرآن در متون فارسی». قرآن در آینه پژوهش. دفتر اول. قم: مؤسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان. صص42-25.

مشرف، مریم. 1382. نشانه‌شناسیتفسیرعرفانی. چاپ اول. تهران: ثالث.

مقدادی، بهرام. 1393. دانشنامهنقدادبیازافلاطونتابهامروز. چاپ اول. تهران: چشمه.

میبدی، رشید‌الدین. 1376. کشف‌الأسرار و عدةالابرار. تصحیح علی‌اصغر حکمت، چ6. تهران: امیرکبیر.

ناصر خسرو. 1363. جامع‌الحکمتین. تصحیح محمد معین و هنری کربن. چ2. تهران: کتابخانه طهوری.

نویا، پل. 1373. تفسیرقرآنیوزبانعرفانی. ترجمة اسماعیل سعادت. چاپ اول. تهران: نشر دانشگاهی.

 

 

English source

Armstrong, A, Edward. (1946). Shakespear's imagination. London: Lindsay Drummond limited.

 

References

Ahmadī. Bābak. (1999/1378SH). Āfarīneš va āzādī. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Arab, Maryam & Fāteme Modarresī. (2011/1390SH). “Jāygāh-e qor’ān va ta'vīl ān dar tamhīdāte eynolqozzāt Hamedānī”. Ma'refat. Year 20. No. 161. Pp. 97-112.

Corbin, Henry. (1996/1374SH). Arz-e malakūt (Terre celeste et corps de resurrection de l'Iran Mazdeen a l'Iran Schiite). Tr. by Ziyā al-dīn Dehšīrī. 2^nd ed. Tehrān: Tahūrī.

___________. (2001/1380SH). Tārīx-e falsafe-ye eslāmī. (History of Islamic Philosophy). Tr. by Javād Tabātabāeī. 3^rd ed. Tehrān: Kavīr.

___________. (2011/1390SH). Taxayyol-e xallāq dar erfān ebn-e arabī (Creative Imagination in the Sufism of Ibn 'Arabi). Tr. by Enšāallāh Rahmatī. 2^nd ed. Tehrān: Jāmī.

Daštī, Seyyed Mohammad & Somayyeh Sohrābī. (2011/1390SH). “Šīve-hā-ye tafsīr va ta’vīl-e āyāt-e qor’ān dar ma'āref-e bahā valad”. Adabīyāt-e Erfānī. Al-Zahra University. No. 4. Pp. 65-86.

Ebnī, Abū abdollāh Mohīy al-dīn Mohammad. (1422). Tafsīr-e ebn-e arabī. With the effort of Šeyx Abd al-vāres Mohammad Alī. 1^st ed. Beirut: Dār al-kotob al-elmīyat.

Ebrāhīmī, Mahdī. (2003/1382SH). “Ta’vīl qor’ān dar masnavī”. Našrīye-ye Dāneškade-ye Adabiyāt va Olūm-e Ensānī-ye Tabrīz. Year 46. No. 189. Pp. 39-59.

Exvān al-safā. (2001/1380SH). Rasāyel-e exvān al-safā. Tr. by Alīasqar Halabī. 1^st ed. Tehrān: Manūčehrī.

Eynolqozzāt Hamedānī. (1983/1362SH). Nāme-hā. Ed. by Alīnaqī Monzavī & Afīf Oseyrān. 2^nd ed. Tehrān: Manūčehrī.

__________________. (1991/1370SH).  Tamhīdāte. Introduction by Afīf Oseyrān. 3^rd ed. Tehrān: Manūčehrī.

__________________. (1999/1378SH). Šekvā al-qarīb. Ed. by Qāsem Ansārī. 1^st ed. Tehrān: Manūčehrī.

Fotūhī, Mahmūd. (2006/1385SH). Belāqat tasvīr. 1^st ed. Tehrān: Soxan.

Geeraerts. Dirk. (2014/1393H). Nazarīye-hā-ye ma'nī-šenāsī-ye vāžegānī. (Theories of Lexical Semantics). Tr. by Koroš Safavī. 1^st ed. Tehrān: Elmī.

Māyel Heravī. Najīb. (2013/1392SH). Xāsīyat āyenegī. 3^rd ed. Tehrān: Ney.

Meqdādī, Bahrām. (2014/1393SH). Dāneš-nāme-ye naqd-e adabī az aflātūn tā be emrūz. 1^st ed. Tehrān: Češme.

Meybodī, Rašīd al-dīn. (1997/1376SH). Kašf al-asrār. Ed. by Alīasqar Hekmat. 6^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.

Mohammadī. Mohammad Alī. (2008/1387SH). “Ta'vīl āyāt-e qor’ān dar motūn-e fārsī”.  Qor’ān dar Āyene-ye Pažūheš. Vol. 1. Qom: Mo'ssese-ye Tebyiān. Pp. 25-42.

Mošarraf, Maryam. (2003/1382SH). Neāne-šenāsī-ye tafsīr-e erfānī. 1^st ed. Tehrān: Sāles.

Nāser Xosrow. (1984/1363SH). Jame' al-hekmatayn. Ed. by Mohammad Mo’īn & Henry Corbin. 2^nd ed. Tehrān. Tahūrī.

Nwyia .Paul. (1994/1373SH). Tafsīr-e qor’ānī va zabān-e erfānī (Exegese Coranique et langage Mystique). Tr. y Esmā'īl Sa'ādat. 1^st ed. Tehrān: Našr-e dānešgāhī.    

Pūrnāmdāriyān. Taqī. (1989/1368SH). Ramz va dāstān-hā-ye ramzī dar adabiyāt-e fārsī. Tehrān: Elmī va Farhangī.

________________. (1990/1369SH). Dāstān-e payāmbarān dar kolliyāt-e šams. Vol. 1. 2^nd ed. Tehrān:  Elmī va Farhangī.

________________. (2001/1380SH). Dar Sāye-ye Āftāb. Tehrān: Soxan.

Rouhānī, Rezā. (2002/1381). “Qor’ān va ta'vīl ān az dīdgāh-e nāser xosrow”. Majalle-ye Motāle’āt-e Eslāmī. No. 85. Pp. 69-94.

Sanāeī Qaznavī. (1997/1377H). Hadīgat al-haqīqat va šarī’at al-tarīqat.  Ed. by Moddarres Razavī. 5^th ed. Tehrān: Dānešgah-e Tehrān.

Šāygān, Dāriyūš. (1994/1373SH). Henry corbin āfāq-e tafakkor-e ma'navī dar eslām (Henry Corbin: La topographie spirituelle de l'Islam iranien). Tr. by Bāqer Parhām. 2^nd ed. Tehrān: Farzān.

Zamaxšarī, Mahmūd ebn- Omar. (2010/1389SH). Tafsīr-e kaššāf. Tr. by Mas’ūd Ansārī. 1^st ed. Tehrān: Qoqnūs.

Zarqānī, Mohammad Abdol Azīm. (no date). Manāhel al-erfān fī olūm al-qor’ān. Beirūt: Dāre Ehyā-ye Torās al-arabī.

Zarrābī-hā, Mohammad Ebrāhīm. (2005/1384SH). Zabān-e erfān-e tahlīlī bar kārkard-e zabān dar bayān-e daryāft-hā-ye erfānī. 1^st ed. Tehrān: Bīnā Del.