تحلیل «فرایند تفرد» در تمهیدات

محورهای موضوعی : اسطوره

الناز خجسته زنوزی ¹ , مهین پناهی ²

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهراء(س)
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهراء(س)

تاریخ دریافت : 1398/03/05 تاریخ پذیرش : 1399/08/11 تاریخ انتشار : 1399/10/01

کلید واژه: یونگ, کهن‌الگو, فرامن, تمهیدات, فرایند تفرد,

چکیده مقاله :

متون عرفانی، گستره‌ای پهناور از کنکاش‌های روانی برای شناختی هرچند ناچیز از مقام قرب الهی و در مرحلة بعد، شناخت زوایای پنهان و ناشناختة ابعاد روحی خود صاحب‌اثر است تا پروردگار خویش را درک کند و تا حد توان، به وی تقرب جوید. در مکتب روان‌شناسی تحلیلی یونگ، فرایند تفرد تلاش ناخودآگاهانة بشر در دستیابی به تکامل روان است؛ اما در عین حال، همین مفهوم توضیح می‌دهد که بشر هیچ‌گاه نمی‌تواند به تکامل روانی مطلق دست یابد، بلکه تنها می‌تواند با شناخت فرامن، به تجربه‌ای فردی، فراگیر و درونی دست یابد. رسالة تمهیدات عین‌القضات همدانی، عارف برجستة قرن پنجم‌وششم هجری، این فرایند درونی روان را بازتاب داده است. هدف از این پژوهش، بررسی این سیر روانی در ناخودآگاه نویسندة تمهیدات و تحلیل آن در جستار حاضر است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی بیانگر آن است که نویسنده در این اثر کوشیده با بهره‌گیری از آموزه‌های عرفانی و کندوکاو ضمیر ناخودآگاه، سیر تکامل روانی را به صورت ناخودآگاهانه نشان دهد. تأثیر ناخودآگاهانة کهن‌الگوهای برجسته‌ای همچون مسیح، پیر خردمند و درنهایت ادغام آن‌ها با کهن‌الگوی سایه و رهنمونی به سوی نور و روشنی، تلاش عین‌القضات برای دستیابی به فرایند تفرد و دسترسی بی‌پیرایه و ناب به فرامن است که نمایه‌هایی از کنکاش ذهنی ناخودآگاهانة وی به شمار می‌آید.

چکیده انگلیسی:

Mystical text is an area of psychological exploration that provides a cognition, albeit a small one, of the position of nearness to God; it also reveals the hidden aspects of its author spiritual dimensions and shows how he/she understands his/her Lord and how he/she approaches to God. In Jung’s school of analytical psychology, “the process of individuation” is an unconscious effort to achieve mental development; it explains that human beings can never achieve the full psychological development, but can only achieve individual, comprehensive and inner experiences by recognizing the "superego". Tamhīdāt (The Preludes) a treatise written by Ayn al-Quzat Hamadani, the prominent mystic of the fifth and sixth centuries AH, reflects a psychological development. The purpose of the present study is to investigate this development in the unconscious of the author of Tamhīdāt. The research has been done by descriptive-analytical method. The results indicate that the author, in his magnum opus, unconsciously shows the psychological development using the mystical teachings and exploring the unconscious. The unconscious influence of the archetypes, such as "Christ", "Wise old man" which eventually merge with the archetype of "shadow" and guide to light, is evident in the book; Ayn al-Quzat tries to achieve the process of individuation and to reach "the superego" in a pure and original way.    

منابع و مأخذ:

قرآن کریم

ایستوپ، آنتونی. 1388. ناخودآگاه. ترجمة شیوا رویگریان. چ1. تهران: مرکز.

بیلسکر، ریچارد. 1388. اندیشة یونگ. ترجمة حسین پاینده. چ1. تهران: آشیان.

پورنامداریان، تقی. 1388. در سایة آفتاب. چ3. تهران: سخن.

تایسن، لیس. 1387. نظریه‌های نقد ادبی معاصر. ترجمة مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی. چ1. تهران: نگاه امروز و حکایت قلم نوین.

تهانوی، علامه محمدعلی. 1378. موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. زیر نظر د. رفیق العجم. چ1. تهران: سپاس.

دبشی، حامد. 1385. عین‌القضات همدانی و حال و هوای عقلانی زمان او. ترجمه و تحقیق از حسین مریدی. گردآوری دکتر حسین نصر، لیمن. چ1. کرمانشاه: دانشگاه رازی.

دشتی، مهدی و منصوره تقوایی. 1390. «بهره‌های هنری عین‌القضات از گزاره‌های دینی در تمهیدات». فصلنامة پژوهش‌نامة معارف قرآنی. س2.ش5. صص162ـ137.

ذبیحی، رحمان و پروین پیکانی. 1395. «تحلیل کهن‌الگوی سفر قهرمان در داراب‌نامة طرطوسی براساس الگوی جوزف کمپبل». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س12. ش45. صص118ـ91.

زمانی، کریم. 1386. شرح جامع مثنوی معنوی. ج3. چ21. تهران: اطلاعات.

سعید، علی‌احمد. 1385. تصوف و سوررئالیسم. ترجمة حبیب‌الله عباسی. چ1. تهران: سخن.

شوالیه ژان و گربران، آلن. 1387. فرهنگ نمادها. ج5. چ1. ترجمة سودابه فضایلی. تهران:‌ جیحون.

ـــــــــــــــــــــــ . 1388. فرهنگ نمادها. ج1. چ3. ترجمة سودابه فضایلی. تهران:‌ جیحون.

عرب، مریم و فاطمه مدرسی. 1391. «بلاغت نثر صوفیانة خطابی در تمهیدات عین‌القضات». مجلة کاوش‌نامه. س13. ش25. صص322ـ293.

عین‌القضات همدانی. 1370. تمهیدات. به تصحیح دکتر عفیف عسیران. چ1. تهران: منوچهری.

فروید، زیگموند. 1388. تفسیر خواب. ترجمة شیوا رویگریان. چ8. تهران: مرکز.

قشقایی، سعید. 1390. «بررسی کهن‌الگوی سایه و انطباق آن با نفس در مثنوی‌های عطار». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش25. صص16ـ1.

گوهرین، سیدصادق. 1388. شرح اصطلاحات تصوف. ج2. چ1. تهران: زوار.

مایل هروی، نجیب. 1374. خاصیت آینگی: نقد حال، گزارة آرا و گزیدة آثار فارسی عین‌القضات همدانی. ج1. چ1. تهران: نی.

مباشری، محبوبه و الناز خجسته. 1390. «بررسی و تحلیل «فرایند تفرد» در غزلیات سنایی». مجلة متن‌پژوهی ادبی. س15. ش49. صص90ـ73.

ممتحن، مهدی 1393. «آمیختگی ادبیات تعلیمی با ادبیات عرفانی در تمهیدات عین‌القضات». پژوهش‌نامة ادبیات تعلیمی (پژوهش‌نامة زبان و ادبیات فارسی). س6. ش24. صص148ـ131.

موللی، کرامت. 1389. مبانی روانکاوی فروید ـ لکان. چ5. تهران: نی.

میرباقری‌فرد، سید علی‌اصغر و شهرزاد نیازی. 1389. «بررسی و تحلیل زبان عرفانی در آثار عین‌القضات همدانی». مجلة پژوهش‌های فلسفی‌ ـ کلامی. س12. ش2ـ1. صص286ـ267.

یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. مترجم پروین فرامرزی. چ1. مشهد: به‌نشر.

ـــــــــــــــــ . 1383. آیون: پژوهشی در پدیده‌شناسی خویشتن. ترجمة پروین فرامرزی و فریدون فرامرزی. چ4. مشهد: به‌نشر.

ـــــــــــــــــ . 1386. روان‌شناسی انتقال. مترجم پروین فرامرزی و گلناز رعدی آذرخشی. چ1. مشهد: به‌نشر

ـــــــــــــــــ . 1387. روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمة محمدعلی امیری. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــــ . 1389. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. چ7. تهران: جامی.

Holy Qor’ān.

Arab, Maryam and Modarresī, Fāteme. (2012/1391SH). "Balāqate Nasre Sūfīyane-ye Xatābī dar Tamhīdāte Eyno al-qozzāt''. Kaushvnameh magazine. 13^th Year. No. 25. Pp. 293-322.

Bilsker, Richard. (2009/1388SH). Andīše-ye Yūng (On Jung). Tr. by Hoseyn Pāyande. 8^th ed. Tehrān: Āšīyān.

 

Chevalier, Jean and Allen Gerberan. (2009/1388SH). Farhange Namādhā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes…). 1^st Vol. 3^rd ed. Tr. by Sūdābe Fazāyelī. Tehrān: Jeyhūn.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2008/1387SH). Farhange Namādhā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes…). 5^th Vol. 1^st ed. Tr. by Sūdābe Fazāyelī. Tehrān: Jeyhūn.

Daštī, Mahdī and Taqvāyī, Mansūre. (2011/1390SH). "Bahrehā-ye Honarī-ye Eyno al-qozzāt az Gozārehā-ye Dīnī dar Tamhīdāt''. Quarterly Journal of Quranic Knowledge. 2^nd Year. No. 5. Pp. 137-162.

Debšī, Hāmed. (2006/1385SH). Eyno al-qozzāte Hamedānī va Hālo Havāye Aqlānī-ye Zamāne Ū. Translation and research from Dr Hoseyn Morīdī. Collection of Dr Hoseyn Nasr. Līmon. 1^st ed. Kermān-šāh: Razi University.

Easthope, Antony. (2009/1388SH). Nā-xodā-gāh ‎(The unconscious). Tr. by Šīvā Rūygarīyān. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Freud, Sigmund. (2009/1388SH). Tafsīre Xāb (‎The Interpretation Of Dreams). Tr. by Šīvā Rūygarīyān. 8^th ed. Tehrān: Markaz.

Goharīn, Seyyed Sādeq. (2009/1388SH). Šarhe Estelāhāte Tasavvof. 2^nd Vol. 1^st ed. Tehrān: Zavvār.

Hamedānī, Eyno al-qozzāt. (1991/1370SH). Tamhīdāt. Ed. by Dr Afīf Asīrān. 1^st ed. Tehrān: Manūčehrī.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2004/1383SH). Āyūn: Pažūhešī dar Padīde-šenāsī-ye Xīštan (Aion: Untersuchungen zur symbolgeschichte). Tr. by Parvīn Farāmarzī and Fereydūn Farāmarzī. 4^th ed. Mašhad: Beh-našr.

 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1989/1368SH). Čahār Sūrate Mesālī (Four archetypes: mother, rebirth, spirit, Trickster). Tr. by Parvīn Farāmarzī. 1^st ed. Mašhad: Beh-našr.

Jung, Carl Gustav. (2010/1389SH). Ensān va Sambolhā-yaš (Man and his symbols).  Tr. by Mahmūd Soltānīye. 7^th ed. Tehrān: Jāmī.

 ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2007/1386SH). Ravān-šenāsī-ye Enteqāl (Psychology of transmission). Tr. by Parvīn Farāmarzī and Golnāz Ra’dī Āzaraxšī. 1^st ed. Mašhad: Beh-našr.

 ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2008/1387SH). Ravān-šenāsī-ye Zamiīe Nā-xodā-gāh (Uber die psychologie des Unbewussten). Tr. by Mohammad-alī Amīrī. 2^nd ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Māyel Heravī. Najīb. (1995/1374SH). Xāsīyate Āyenegī: Naqde Hāl, Gozāre-ye Ārā va Gozīde Āsāre Fārsī-ye Eyno al-qozzāte Hamedānī. 1^st Vol. 1^st ed. Tehrān: Ney. 

Mīr-bāqerī-fard, Seyyed Alī-asqar and Nīyāzī, Šahrzād. (2010/1389SH). "Barrasī va Tahlīle Zabāne Erfānī dar Āsāre Eyno al-qozzāte Hamedānī". Journal of Philosophical-Theological Research. 12^th Year. No. 1 and 2. Pp. 267-286.

Mobāšerī, Mahbūbe and Xojaste, Elnāz. (2011/1390SH). "Barrasī va Tahlīle "Farāyande Tafarrod" dar Qazalīyāte Sanāyī''. Metnvohi Literary Magazine. 15^th Year. No. 49. Pp. 73-90.

Momtahen, Mahdī. (2014/1393SH). "Āmīxtegī-ye Adabīyāte Ta’līmī bā Adabīyāte Erfānī dar Tamhīdāte Eyno al-qozzāt". Journal of Educational Literature (Journal of Persian Language and Literature). 6^th Year. No. 24. Pp. 131-148.

Movallelī, Kerāmat. (2010/1389SH). Mabānī-ye Ravān-kāvī-ye Feroyd-Lakān. 5^th ed. Tehrān: Ney.

Pūr-nāmdārīyān, Taqī. (2009/1388SH). dar Sāye-ye Āftāb. 3^rd ed. Tehrān: Soxan.

Qašqāyī, Sa'īd. (2011/1390SH). "Barrasī-ye Kohan Ōlgū-ye Sāye va Entebāqe Ān bā Nafs dar Masnavīhā-ye Attār". Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 7^th Year. No. 25. Pp. 1-16.

Sa'īd, Alī-ahmad. (2006/1385SH). Tasavvof va Sūr-re’ālīsm. Tr. by Habībo al-lāh Abbāsī. 1^st ed. Tehrān: Soxan.

Tahānavī, Allāme Mohammad-alī. (1999/1378SH). Mosū'e-ye Kašāf Estelāhāto al-fonūn va al-'olūm. Advisor: Dr Rafīqo al-‘ajam. 1^st ed. Tehrān: Sepās.

Tyson, Lois. (2008/1387SH). Nazarīyehā-ye Naqde Adabī-ye Mo’āser (Critical theory today : a user...). Tr. by Māzīyār Hoseyn-zāde and Fāteme Hoseynī. 1^st ed. Tehrān: Negāhe Emrūz va Hekāyate Qalame Novīn.

Zabīhī, Rahmān and Peykānī, Parvīn. (2016/1395SH). "Tahlīle Kohan Ōlgū-ye Safare Qahramān dar Dārāb-nāme-ye Tartūsī bar Asāse Ōlgū-ye Jozef Campbel". Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 3^rd Year. No. 45. Pp. 91-118.

Zamānī, Karīm. (2007/1386SH). Šarhe Jāme'e Masnavī-ye Ma’navī. 3^rd Vol. 21^th ed. Tehrān: Ettelā'āt.