تحلیل میزان تاب آوری اقتصادی و اجتماعی جوامع روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر زلزله (مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان اردبیل)
محورهای موضوعی : مخاطرات محیطی (طبیعی و انسانی) و سکونتگاههای انسانی
کیومرث خداپناه
1
(استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
کلید واژه: تحلیل, زلزله, اردبیل, تاب آوری, مخاطرات طبیعی,
چکیده مقاله :
مقدمه: وقوع مخاطرات طبیعی از جمله زلزله با توجه به شرایط محیطی و جغرافیایی کشور همواره منجر به آسیب های جدی مالی و تلفات انسانی گسترده ای گردیده است و در راستای کاهش اثرات آن، توجه به رویکرد تاب آوری مطرح شده است.هدف: هدف تحقیق حاضر تحلیل میزان تاب آوری اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سکونتگاه های روستایی بخش مرکزی شهرستان اردبیل در برابر زلزله است.روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر، با توجه به ماهیت مسئله و موضوع مورد بررسی، از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش، توصیفی- تحلیلی می باشد. جامعه آماری تحقیق 36 روستای بالای 20 خانوار و بیشتر بخش مرکزی شهرستان اردبیل می باشند که براساس روش کوکران، 365 سرپرست تعیین و به شیوه تصادفی ساده به تعداد خانوارهای روستایی توزیع و تکمیل شد. روایی صوری پرسشنامه به وسیله 30 نفر از متخصصان و کارشناسان مورد تأیید قرار گرفت. میزان پایایی کل به وسیله آلفای کرونباخ 9/0 برآورد گردید.قلمرو جغرافیایی پژوهش: روستای بالای 20 خانوار بخش مرکزی شهرستان اردبیل می باشند.یافته ها: یافته ها حاکی از آن است که، از نظر تاب آوری بعد اجتماعی دارای وضعیت بهتری نسبت به بعد اقتصادی می باشد. همچنین سنجش تاب آوری اقتصادی نشان داد که معرف میزان درآمد حاصله برای جبران خسارت های وارده با مقدار90/3 بالاترین و معرف میزان رضایت از درآمد شخصی خود با مقدار24/2 کمترین میانگین را دارد. سنجش تاب آوری اجتماعی و فرهنگی نشان داد که معرف های میزان همبستگی بین مردم در صورت وقع زلزله، میزان رضایت مندی از دسترسی به پزشک به ترتیب با 31/17 و 70/15 بالاترین و معرف های رضایت مندی از بیمه کردن مساکن و میزان امید به آینده در صورت وقوع زلزله به ترتیب با 25/22- و 21/14- دارای میانگین کمتر از حد مطلوب آزمون می باشند.نتایج: نتایج پژوهش نشان داد که وضعیت تاب آوری شاخص های اقتصادی روستاهای مورد مطالعه در برابر زلزله پایین تر از سطح متوسط قرار دارد و تفاوت معناداری در بین روستاها وجود دارد.
Introduction: Occurrence of natural hazards such as Earthquakes due to the Environmental and Geographical conditions of the country has always led to serious financial losses and widespread human losses, and in order to reduce its effects, attention has been paid to the resilience approach.Research Aim: The aim of this research is to analyze the Economic, Social and Cultural resilience of rural settlements in the central Disteict of Ardabil Township against Earthquakes.Methodology: The present study, with regard to the nature of the issue and the subject of the study, is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of method. The statistical population of the study is 36 villages with more than 20 households and most of the central part of Ardabil city. Based on Cochran's method, 365 heads were determined and distributed and completed to the number of rural households in a simple random manner. The face validity of the questionnaire was confirmed by 30 specialists and experts. The total reliability was estimated 0.9 by Cornbrash’s alpha.Studied Areas: The village has more than 20 families in the Central District of Ardabil Township.Results:The findings indicate that, the social dimension is in a better position than the economic dimension. Also, the economic resilience measure showed that the indicator "income amount to compensate for damages" with a value of 3.90 has the highest and the indicator "satisfaction with personal income" with a value of 2.24 has the lowest average. Social and cultural resilience showed that the indicators of "the degree of solidarity between people in the event of an earthquake", "the level of satisfaction with access to a doctor" with the highest 17.17 and 15.70, respectively, and the indicators of "satisfaction with "Housing insurance" and "Hope for the future in case of an earthquake" with -22.25 and -14.21, respectively, have a lower than the desired test average.Conclusion: Findings showed that the resilience of economic indicators of the studied villages against earthquakes is lower than the average level and there is a significant difference between the villages.
ایمانی، بهرام و محمدی مشکول، علی. (1397). تحلیل رابطه ما بین سرمایه معیشتی و تاب آوری مناطق روستایی در مقابل خشکسالی مطالعه موردی:روستاهای شهرستان اردبیل. مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، 7(4)، 164-147.
بدری، سیدعلی؛ کریمزاده، حسین؛ سعدی، سیما و کاظمی، نسرین. (1398). تحلیل تابآوری سکونتگاههای روستایی در برابر مخاطره زلزله مطالعه موردی: شهرستان مریوان. نشریه تحلیل مخاطرات محیطی، 6(1)، 16-1.
بذرافشان، جواد؛ طولابی نژاد، مهرشاد و طولابینژاد، میثم. (1397). تحلیل فضایی تفاوتهای تابآوری در نواحی شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی (مورد مطالعه: شهرستان پلدختر). فصلنامه پژوهشهای روستایی، 9(1)، 135-119.
برقی، حمید؛ هاشمی، صدیقه وجعفری، نسرین. (1396). سنجش تابآوری محیطی روستاهای در معرض خطر زلزله (مطالعه موردی دهستن معجزات در شهرستان زنجان). مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی، 6(1)، 97-81.
بسطامینیا، امیر؛ رضایی، محمدرضا و سرایی، محمدحسین. (1397). تبیین و تحلیل تابآورى اجتماعى براى مقابله با سوانح طبیعى. فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 3(8)، 224-209.
پودینه، محمدرضا؛ یادگاریفر، فاطمه و رشیدی، سعیده. (1397). بررسی و سنجش میزان تفاوت تابآوری جوامع شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی مطالعه موردی شهرستان زاهدان. نشریه کاوشهای جغرافیایی مناطق بیابانی، 7(1)، 203-179.
حاجیزاده، فاضل و ایستگلدی، مصطفی. (1397). تحلیلی بر تابآوری سکونتگاههای روستایی با تأکید بر زلزله (مطالعه موردی: دهستان حومه شهرستان لامرد). مجله مدیریت مخاطرات محیطی، 5(1)، 83-67.
حیدری ساربان، وکیل. (1399). تحلیل اثرات سرمایه اجتماعی بر بهبود تابآوری روستاییان پیرامون مدیریت بحران زلزله (مطالعه موردی: دهستان ازومدل شمالی، شهرستان ورزقان). فصلنامه مطالعات برنامه ریزی سکونتگاههای انسانی، 11(1)، 132- 117.
داداشپور، هاشم و عادلی، زینب. (1397). سنجش ظرفیتهای تابآوری در مجموعه شهری قزوین. دو فصلنامه مدیریت بحران، 4(8)، 84-73.
شایان، محسن؛ پایدار، ابوذر و بازوند، سجاد. (1396). تحلیل تأثیرات ارتقای شاخصهای تابآوری برپایداری سکونتگاههای روستایی در مقابل سیلاب (مطالعه موردی نواحی روستایی شهرستان زرین دشت). مجله مدیریت مخاطرات محیط طبیعی، 4(2)، 121-103.
شکری فیروزجاه، پری. (1397). سنجش میزان تابآوری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: شهر بابل). فصلنامه مطالعات برنامه ریزی سکونتگاههای انسانی، 13(3)، 678-663.
صادقلو، طاهره و سجاسی قیداری، حمدالله. (1393). بررسی رابطه زیست پذیری سکونتگاههای روستایی برتابآوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نواحی روستایی دهستان مراوه تپه و پالیزان. دو فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، 3(2)، 44-37.
فخر قاضی، منا؛ پوررمضان، عیسی و مولائی هشجین، نصرالله. (1401). تابآوری اقتصادی سکونتگاههای روستایی شهرستان آوج در برابرمخاطرات محیطی با تاکید بر زلزله. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 11(3)، 76-57.
فراهانی، حسین و عباسی، فریبا. (1402). تحلیل مؤلفههای تابآوری سکونتگاههای روستایی در برابر خطر وقوع زلزله (مطالعه موردی: شهرستان ایجرود، استان زنجان). فصلنامه مطالعات برنامه ریزی سکونتگاههای انسانی، 18(1)، 224-211.
کاظمی، داوود و عندلیب، علیرضا. (1396). ارزیابی مؤلفه های مؤثر تابآوری اجتماعی سکونتگاههای روستایی در شرایط بحرانی. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 36(158)، 145-131.
محمدی یگانه، بهروز؛ چراغی، مهدی و کریمپور، ناهید (1394). بررسی تابآوری خانوارهای روستایی در برابر خشکسالی، مطالعة موردی: دهستان ترجان، شهرستان سقز، دومین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پاک، 256.
مرکز آمار ایران. (1395). شناسنامه آبادیهای کشور. شهرستان اردبیل در سال 1395. تهران: مرکز آمار ایران.
مودودی ارخوندی، مهدی؛ برومند، ریحانه و اکبری، ابراهیم. (1399). تبیین تابآوری مناطق روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر سیلاب. مجله مخاطرات محیط طبیعی، 9(23)، 172-151.
میرزاعلی، محمد؛ نظری، عبدالحمید و اونق، مجید. (1397). سنجش ابعاد کالبدی تابآوری جوامع روستایی در مواجهه با سیل مطالعه موردی: حوضه آبخیز گرگانرود. نشریه برنامهریزی توسعه کالبدی، 3(7)، 131-111.
نوری، سیدهدایت الله و سپهوند، فرخنده. (1395). تحلیل تابآوری سکونتگاههای روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر زلزله (مطالعه موردی: دهستان شیروان شهرستان بروجرد). فصلنامه پژوهشهای روستایی، 7(2)، 285-272.
Bobbert, M. Duwel., & K. Jax, editors. (2002).Umwelt – Ethik–Recht. Francke Verlag. Tübingen, Germany, 160-181.
Buckle, P., Marsh, G., & Smale, S. (2001). Assessing Resilience and Vulnerability: Principles, Strategies and Actions. Australia: Victorian Government Publish.
Carpenter, S., Walker, B., Anderies, J., & Abel, N. (2001). From metaphor to measurement: Resilience of what to what? Ecosystems, 4(8), 765-781.
Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C.G., Evans, E., Tate, E.C., & Webb, J. (2008-a). Community and Regional Resilience: Perspectives from Hazards, Disasters and Emergency Management. CARRI Research Report.1, Hazards and Vulnerability Research Institute.
Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C.G., Evans, E., Tate, E.C., & Webb, J. (2008-b). A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global Environmental Change, 18(4), 598- 606.
Cutter. S. L., Ash. K. D., & Christopher T. Emrich. (2016). Urban–Rural Differences in Disaster esilience. Annals of the American Association of Geographers, 106(6), 1236- 1252.
Davis, I., & Izadkhah, Y. O. (2006). Building resilient urban communities. Open House International, 31(1), 11-21.
Eser, U. (2002). Der Wert der Vielfalt: Biodiversität zwischen Wissenschaft. Politik und Ethik, in M.Folke, C. (2006). Resilience: The emergency of a perspective for social ecological systems analyses. Global Environmental change, No.16, 253-267.
Herreria, E., Byron, I., Kancans, R., & Stenekes, N. (2006). Assessing dependence on water for agriculture and social resilience. Canberra: Bureau of Rural Sciences.
Normandin J.-M., Therrien M.-C., & Tanguay G.A, (2011). City strength in times of turbulence: strategic resilience indicators, Urban Affairs Association 41st Conference, New Orleans.
Suarez, M., Gomez-Baggethun, E., Benayas, J., & Tilbury, D. (2016). Towards an Urban Resilience Index: A Case Study in 50 Spanish Cities. Sustainability, 8(8), 1- 19.
Tobin, G. A. (1999). Sustainability and community resilience: The holy grail of hazards planning? Environmental Hazards, 1(1), 13-25.
_||_