بررسی تأثیر جهانی شدن و سنت گرایی بر خاص گرایی فرهنگی (مطالعه موردی همدان)

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

علی حجازی فر ¹ , منصور حقیقتیان ² , منصور حقیقتیان ³ , اصغر محمدی ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه جامعه شناسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران
2 - دانشیار. دانشگاه ازاد دهاقان
3 - دانشیار گروه جامعه شناسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران (نویسندۀ مسئول).
4 - استادیار گروه جامعه شناسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران .

تاریخ دریافت : 1402/05/11 تاریخ پذیرش : 1402/09/05 تاریخ انتشار : 1402/12/01

کلید واژه: واژگان کلیدی: خاص­ گرایی فرهنگی, عام­ گرایی فرهنگی, جهانی­ شدن, سنت­ گرایی,

چکیده مقاله :

فرهنگ عامل تمایز جوامع و گروه ها و رکن اصلی شخصیت و هویت انسانی هر ملت است و می توان از فرهنگ و هویت فرهنگی خاص سخن گفت. مهاجرپذیری در کلان‌شهرها با فرهنگ ها و قومیت های گوناگون، سبب تنوع فرهنگی شده، فرهنگ افراد بومی و غیربومی را تحت تأثیر دو جریان خاص گرایی و عام گرایی قرار داده، جدایی‌گزینی فرهنگی از پیامدهای آن است. هدف پژوهش بررسی تأثیر مؤلفه های جهانی شدن و سنت گرایی، همچنین مهاجر بودن، دین‌داری، فضای مجازی، میزان تحصیلات و پایگاه اقتصادی- اجتماعی بر خاص گرایی فرهنگی در بین شهروندان همدانی و نیز تفاوت آن در میان افراد بومی و غیربومی بوده و با رویکرد نظام فرهنگی و متغیرهای الگویی پارسونز و نظریه های جهانی‌شدن و سنت گرایی انجام شده است. تحقیق با روش پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه با نمونه ای به حجم 500 نفر که با روش خوشه ای چندمرحله‌ای و نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند، انجام و برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهای SPSS وPLS استفاده شده است. بر اساس تحلیل معادلات ساختاری، فرضیه های تحقیق تأیید و حکایت از تأثیر معنادار متغیرهای مستقل بر خاص‌گرایی فرهنگی دارد؛ و در مجموع نیز 67 درصد واریانس خاص گرایی فرهنگی را توضیح می دهند.

چکیده انگلیسی:

Culture is the distinguishing factor of societies and groups and the main pillar of the personality and human identity of every nation and we can talk about culture and specific cultural identity. Immigrant acceptance in big cities with different cultures and ethnicities has caused cultural diversity, the culture of native and non-native people has been influenced by two currents of particularism and generalism, cultural separation is one of its consequences. This research was conducted with the aim of investigating the effect of the components of globalization and traditionalism on cultural particularism in the Hamadan city and with the approach of cultural system and Parsons pattern variables, as well as the theories of globalization and traditionalism. The research was conducted with a survey method and using a questionnaire with a sample size of 500 people who were selected by multi-stage cluster method and random sampling. SPSS and PLS statistical software were also used for data analysis. Based on the analysis of structural equations, the research hypotheses have been confirmed, and it tells about the significant impact of globalization, traditionalism, cyberspace, education, religiosity and being an immigrant or a native on cultural particularism. Overall, independent variables explain 67% of the dependent variable variance, ie cultural particularism.

منابع و مأخذ:

• احمدی، فهیمه (1389). مطالعه نمودهای خاص‏گرایی فرهنگی: راهی برای مبارزه با بحران هویت در وبلاگ‏های ایرانی. مجله جهانی رسانه - نسخه فارسی، 1 (5)، صص 15-26.


• اسمیت، آنتونی (1383). ناسیونالیسم (نظریه، ایدئولوژی، تاریخ)، مترجم: منصور انصاری، تهران: مؤسسه مطالعات ملی، تمدن ای‍ران‍ی‌.


• اسمیت، فیلیپ و رایلی، الگزندر (1394). نظریه فرهنگی، مترجم: محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.


• افضلیان­سلامی، موسی؛ زمانی­مقدم، مسعود و صالحی، اسماعیل (1397). بررسی مشارکت اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان خواف. مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان. 13 (2). 7-46.


• بابائی، م. میرعلوی، س.م و رئیسی­مبارکه، س (2017). رابطه بین شاخص­های اقتصادی و اجتماعی توسعه انسانی در سطح خرد و جهت­گیری ارزشی (مورد مطالعه: ساکنان شهرهای سیاهکل و لاهیجان استان گیلان). علوم اجتماعی. 11(38)، 341-378.


• باقری، م. نواح، ر و شجاعی­برجویی، ح (2022). الگوسازی ساختاری عوامل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تأثیرگذار بر هم‌گرایی بین‏ قومی در شهر اهواز. پژوهش­های راهبردی مسائل اجتماعی ایران. 11(3). 39-66.


• پورحسن­درزی، قاسم (1388). خاص­گرایی­های ­فرهنگی­ و فرهنگ جهانی، فصلنامه خط اول، رهیافت انقلاب اسلامی، سال سوم، شماره 9، صص 45-60


• پیراهی، نیر. کشاورز، حمیدرضا و فتحی، منیژه (1395). بررسی گونه­های مختلف دین‌داری در مواجهه با مؤلفه­های مدرنیته (مطالعه موردی: دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران)، فصلنامه جامعه، فرهنگ و رسانه، سال پنجم، شماره 18، 123- 99.


• تاملینسون، جان (1381). جهانی­شدن و فرهنگ، ترجمه: محسن حکیمی، تهران: نشر دفتر پژوهش‌های فرهنگی.


• جهانبخش، محمدعلی (1393). جامعه­شناسی فرهنگی ایران، چاپ چهارم، تهران، مبنای خرد.


• حاجی­حیدری، حامد و متقی­زاده، علی (1391). بازسازی الگوی بازاندیشی گیدنز بر مبنای مواضع اخیرتر او راجع به سنت، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، دور اول، شماره 3: 41- 83.


• خالقی­نژاد، مریم و کارخانه، مهسا (2018). خاص گرایی فرهنگی و تضاد با جهانی‌شدن فرهنگی، مرکز بین­المللی مطالعات صلح (IPSC)، فصلنامه دیپلماسی صلح عادلانه، شماره 12.


• حبیبی فهیم، حبیب­اله و همکاران (1391). رابطه فضای مجازی و عام­گرایی کاربران اینترنت در میان کارکنان سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 23(2): 159-140.


• حسن­زاده، صالح و شیخ، مهدی (1395). رابطه سنت­گرایی با معرفت دینی، آینه معرفت، 16(47)، 61-86.


• ربانی، ر؛ پورافکاری، ن؛ کتابی، م و رئوفی، م (1388). بررسی موانع فرهنگی- اجتماعی توسعه با تأکید بر خاص­گرایی (مطالعه موردی هرمزگان شهر بندرعباس).جامعه­شناسی کاربردی. 20(3). 135-156.


• رجبی، علی­محمد (1398). چیستی فضای مجازی و شبکه­های اجتماعی، تهران: انتشارات پشتیبان.


• رستگار، یاسر و هادی، سیما (2020). هویت بومی در برابر هویت غیربومی؛ پژوهشی کیفی درباره ناسازگاری‌های هویتی در شهر بندرعباس. فصلنامه علوم اجتماعی. 27(90)، 60-33.


• رستم­بیگی، سمانه (ثمین). (1400). جهانی­شدن در تولید و آموزش هنرهای سنتی. هنرهای صناعی ایران. 4(1)، پیاپی 6، 17-26.


• رضادوست، کریم و همکاران (1393). جهت­گیری­های عام­گرایانه و عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر آن (مورد مطالعه: جامعه­ی شهری دهدشت)، مطالعات توسعۀ اجتماعی- فرهنگی، 3(2)، 50-29.


• رضائی­امینلویی، حسین و دیلمقانی، فرشید (1397). تحلیل بحران هویت قومی در ایران در بستر جهانی‌شدن و فضای مجازی با رویکرد علم پایداری، همایش الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، دوره 7، 379-357.


• رفیع­پور، فرامرز (1378). آنومی یا آشفتگی اجتماعی، تهران، سروش.


• روناسی، حمیدرضا و احمدی، اکبر (1387). بررسی سوگیری­های ارزشی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی منطقه 4، فصلنامه علمی- پژوهشی علوم اجتماعی، سال چهارم، شماره 18، صص 83-113


• سپهرنیا، رزیتا (1390). بررسی نقش جهانی­شدن در شکل‌گیری خاص‌گرایی‌های فرهنگی. مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 2(5)، 121-144.


• سرافرازی، مهرزاد و همکاران (1393). جهانی‌شدن (مفاهیم، دیدگاه­ها، ابعاد، آثار و پیامدها)، تهران: مرکز ملی مطالعات جهانی­شدن.


• سو، آلوین.ی (1380). تغییر اجتماعی و توسعه، ترجمه محمود حبیبی­مظاهری، چاپ دوم، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.


• شعیبی، محیا (1395). بررسی جامعه­شناختی همبستگی اجتماعی و عوامل مرتبط با آن در بین شهروندان شهر تهران و ارائه الگوی مطلوب، پایان­نامه برای دریافت درجه دکتری از دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تهران مرکز.


• شفیع­پور، ابراهیم (1390). جهانی­شدن فرهنگی و تأثیر آن بر هویت ملی؛ فرصت­ها و تهدیدها، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.


• شفیعی­نیا، عباس (1394). «پیامدهای شبکه­های اجتماعی­ مجازی (مطالعه موردی هویت ملی و هویت قومی کردها)» فصل­نامه علمی- تخصصی پژوهش­های سیاسی، سال پنجم، شماره 13، صص 62-83


• شمس­احمر، مهران (1400). ساختار و کارکردهای فرهنگ: تأملی در خاستگاه چیستی و چرایی فرهنگ اجتماعی، تهران: آگرین کتاب (کتاب الکترونیکی فیدیبو).


• صالحی­امیری، سیدرضا و محمدی، سعید (1392). دیپلماسی فرهنگی، چاپ دوم، تهران: ققنوس


• صبوری­خسروشاهی، حبیب­ و آذرگون، نسرین (1392). فضای مجازی و هویت جهانی (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی). مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی (مطالعات راهبردی جهانی‌شدن)، 4(10)، 28- 1.


• رفیع، حسین و عباس­زاده­مرزبالی، مجید (1398). چالش­های ناشی از فرآیند جهانی­شدن و فضای مجازی برای هویت ملی و راه­کارهای مقابله با آن­ها، مجله سیاست و روابط بین­الملل، 3(6): 111-85.


• طهماسبی، اکبر. جهانبخش، اسماعیل و حقیقتیان، منصور (1401) «بررسی پیامدهای اجتماعی توسعه صنعتی شهر کنگان با تأکید بر تشدید خاص­گرایی و نابرابری اجتماعی»، جامعه­شناسی سیاسی ایران، 5(1)، پیاپی 17، 304 -328.


• قزلسفلی، محمدتقی، حبیبی­رضی­آباد، اکبر (1395). تأثیر جهانی­شدن بر خاص­گرایی­های قومی در خاورمیانه (مطالعه موردی: ترکیه، عراق و سوریه). فصلنامه سیاست، سال چهل و ششم شماره ۴ (پیاپی 40)، صص ۹۷۹ -۹۹۴.


• کاووسی، اسماعیل (1393). رویکرد چندرشته­ای به جهانی­شدن، فصل ششم: فرهنگ و جهانی­شدن، مرکزملی مطالعات جهانی­شدن


• گل‌محمدی، احمد (1396). جهانی‌شدن فرهنگ، هویت، چاپ هشتم، تهران، نشر نی.


• گیدنز، آنتونی (1389). جامعه­شناسی، ترجمه: ترجمه حسن چاوشیان، ویرایش چهارم، تهران: نشر نی.


• گیدنز، آنتونی (1384). پیامدهای مدرنیت، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز.


• گیدنز، آنتونی (1383). چکیده آثار آنتونی گیدنز / ویراستار: فیلیپ کسل؛ ترجمه حسن چاوشیان، تهران: ققنوس


• مرشدی، ابوالفضل (1401). جامعه ایرانی در منازعه سنّت و تجدّد: گسست در عین تداوم. تداوم و تغییر اجتماعی،1(2): 217-228.


• موحد علوی، علی­رضا (1394). نفوذ فرهنگی، رویکرد تعامل­گرایانه مبتنی بر دیپلماسی نظام سلطه، ویژگی­ها و راهکارهای مقابله. مطالعات عملیات روانی، (42)، 91-102.


• منصوری­نیا، ا؛ فغانی­ماکرانی، خ و آقااحمدی، ق (1398). اولویت‌بندی و اعتباربخشی مدل جهت‌گیری انتخاب‌های ممکن فراروی کنشگران در نظریه حسابداری فرهنگی. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 8(31)، 202-185.


• موسوی­سرشت، سیدمعین و بابایی­فرد، اسداله. (1401). بازآفرینی هویت فرهنگی قومی در میان مردم عرب خوزستان. توسعه اجتماعی، 16(3)، 63- 92.


• وطنی، سونیا و ساعی، منصور (1394). بررسی رابطه بین میزان بهره­مندی از رسانه­های نوین (اینترنت) و میزان پایبندی نسل جوان به ارزش­های اجتماعی. علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی شوشتر، 9 (3)30، 173- 206.


• عظیمی­هاشمی، مژگان (1373). عام­گرایی و عوامل مؤثر بر آن، پایان­نامه کارشناسی ارشد پژوهشگری اجتماعی، دانشگاه شهید بهشتی تهران.


• هریسون، لارنس و هانتینگتون، ساموئل (1388). اهمیت فرهنگ، ترجمه: انجمن توسعه مدیریت ایران، چاپ دوم، تهران، انتشارات امیرکبیر


• همیلتون، ملکم (1390). جامعه­شناسی دین. ترجمه محسن ثلاثی. چاپ سوم. تهران: نشر ثالث.


• Berry, John W; Kalin, Rudolf & Taylor, Donald M (1976). "Multiculturalism and Ethnic Attitudes in Canada: A Summary of a National Survey". Ministry of State for Science and Technology.Ottawa.


• De Blasio, G., Scalise, D., & Sestito, P. (2021). Universalism vs. particularism: a round trip from sociology to economics. Review of Social Economy, 79(2), 286-309.


• Chen, Chao C. Gaspar, Joseph P. Friedman, Ray. Newburry, William. Nippa, Michael C. Xin, Parente, Ronaldo. (2017). Paradoxical Relationships Between Cultural Norms of Particularism and Attitudes Toward Relational Favoritism: A Cultural Reflectivity Perspective. Journal Journal of Business Ethics volume 145, pages 63–79.


• Caves, Roger. W. (2004). Encyclopedia of the City. New York. Routledge.


• Georgiou, M. (2005). Diasporic media across Europe: Multicultural societies and the universalism–particularism continuum. Journal of ethnic and migration studies, 31(3), 481-498.


• Giddens, A. (2006). Sociology (5th ed). Cambridge: Polity Press.


• Ingelhart, Ronald and Abramsion Paul E. (1999). "Measuring Postmaterialism", American Political Science Review, Vol. 93, No. 3, PP 665-677


• Ma, L. & McLean Parks, J. (2007). Rules or relationships: Scale development of universalism versus particularism as individual values. In IACM 2007 Meetings http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1111663


• Mayer, A. E. (2018). Cultural particularism as a bar to women’s rights: Reflections on the Middle Eastern experience. In Women's rights, human rights(pp. 176-188). Routledge.


• McCain, Stewart. (2015). Speaking like a State? Cultural Imperialism, linguistic Particularism and local officialsin the Napoleonic Enquiry into the Patois, 1800-12. French History, 29(4): 510-529.


• Owen, T. (2007). Culture of Crime Control: THROUGH A POST-FOUCAULDIAN LENS, Quoted in Internet Journal of Cri (3). 1-13.


• Paramore, K. (2020). Liberalism, Cultural Particularism, and the Rule of Law in Modern East Asia: The Anti-Confucian Essentialisms of Chen Duxiu and Fukuzawa Yukichi Compared. Modern Intellectual History, 17(2), 527-542.‏


• Pendenza, M. (2017). Societal cosmopolitanism: the drift from universalism towards particularism. Distinktion: Journal of Social Theory, 18(1), 3-17.


• Peterson, Robert. D. Wunder, D. F., & Mueller, H. L. (1999). Social problems: Globalization in the twenty-first century: New Jerecy: Prentice Hall.


• Robertson,Roland. (1992). Globalization: social Theory and Global Culture. London: Sage.


• Rotondi, V., & Stanca, L. (2015). The effect of particularism on corruption: Theory and empirical evidence. Journal of Economic Psychology, 51, 219-235. https://doi.org/10.1016/j.joep.2015.09.008


• SOREK, T. (2013). Calendars, Martyrs, and Palestinian Particularism under British Rule. Journal of Palestine Studies, 43(1), 6-23.


• Strate, Lance (1999). "The varieties of cyberspace: Problems in definition and delimitation". Western Journal of Communication. 63(3): 382–412.


• T;dh, John W; Kalin, Rudolf & Taylor, Donald M (1976). "Multiculturalism and Ethnic Attitudes in Canada: A Summary of a National Survey". Ministry of State for Science and Technology.Ottawa.


• Tompkins, Donald. Galbraith, Diane., & Tompkins, Patricia. (2010). "Universalism, Particularism and cultural self-awareness: a comparison of American and Turkish university students". Journal of International Business and Cultural Studies. 3(10). 26-46.


• Zygadło, P. (2018). Cultural Particularism and Intercultural Communication: The Case of Chinese Face. IAFOR Journal of Cultural Studies. 3 (2): 65-78.