بررسی اثر احساس محرومیت بر بهزیستی اجتماعی در بافت های ناکارآمد شهری(نمونه موردی شهر مشهد)
محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری
رستم صابری فر
1
(دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
کلید واژه: محرومیت, عدالت فضایی, مشهد, بهزیستی اجتماعی,
چکیده مقاله :
در این بررسی، وضعیت بهزیستی ساکنین بافت های ناکارآمد و حاشیه نشین شهر مشهد مورد کنکاش قرارگرفت و فرض آن بود که محرومیت نسبی ساکنین بافت های ناکارآمد، در سطح بهزیستی درک شده این گروه، اثرگذار است. در این بررسی از نظریه بهزیستی اجتماعی کییز و گار و دیدگاه محرومیت بلا و چافتز به عنوان چارچوب نظری استفاده شد. شیوه بررسی، توصیفی و تحلیلی بود و داده های مورد نیاز با پرسشنامه و نمونه ای به حجم 384 نفر به دست آمد که به روش خوشه ای از جامعه یک میلیون و پانصد هزار نفری حاشیه نشینان شهر مشهد انتخاب شده بود. نتایج نشان داد که پاسخگویان احساس محرومیت تا حدودی بالا(41/142) و سطح بهزیستی اجتماعی پایینی(122) دارند و رابطه بین گویه ها و مولفه های محرومیت با بهزیستی اجتماعی و ابعاد آن در بین نمونه مورد بررسی، معنادار و معکوس است. ارزیابی یافته های آنالیز رگرسیونی مرحله به مرحله(که طی 3 گام وارد معادله شد)، مشخص ساخت متغیرهای محرومیت از حقوق شهروندی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و حقوقی، حدود 23 درصد از تغییرات متغیر وابسته یعنی بهزیستی اجتماعی را تبیین می نماید. در مجموع، ارزیابی یافته ها نشان داد، مدل پژوهش حاضر، قدرت تبیین و پیش بینی نسبتا مناسبی دارد و برای دستیابی به توسعه پایدار، بایستی احساس محرومیت حاشیه نشینان را کاهش داد.
In this study, the welfare status of residents of slums and marginaized areas of the city of Mashhad was investigated and it was hypothesized that the sense of relative deprivation of residents in distressed areas affects the perceived well-being of this group. In this study, the social welfare theory of Keys and Gur and the views of Bella and Chafts on deprivation were used as the theoretical framework. The method of study was descriptive and analytical and the required data were gathered via a questionnaire. The research population consisted of about one million and five hundred thousand people living in the slums of Mashhad, of which a sample of 384 people were selected as the sample by a cluster technique. The results showed that the respondents had a somewhat high sense of deprivation (142.41) and a low level of social welfare (122) and the relationship between items and components of deprivation with social welfare and its dimensions among the sample were significant and inverse. Interpretation of the results of stepwise regression analysis showed that the variables of deprivation of citizenship rights in economic, social and legal dimensions entered the equation in 3 stages and finally explained about 22% of the changes in the dependent variable, i.e. social welfare. Overall, the evaluation of the findings showed that the present research model had a relatively good explanatory and predictive power and in order to achieve sustainable development, the feeling of marginalization should be reduced.
- احمدی چالسرا، مجتبی. (1396). حاشیهنشینی و آسیبهای اجتماعی و شهری آن(مورد مطالعه کلان شهر رشت). چهارمین کنفرانس بینالمللی روانشناسی و علوم تربیتی، تفلیس: آکادمی علوم گرجستان.
- ایمان، محمدتقی و جهانگیری، سهیلا.(1399). بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی شهری شهروندان منطقه 14 شهر اصفهان. مطالعات جامعهشناسی شهری، شماره 36، صص 8-1.
- بیانلو، یوسف.(1385). بررسی رابطه بین عوامل جمعیت شناختی و شرایط بوم شناختی با نوع جرم و نرخ جرم در شهر شیراز، شیراز: دانشگاه شیراز.
- پیله‌‌ور، علی‌اصغر و پوراحمد، احمد.(1383). روند رشد و توسعۀ کلان‌شهرهای کشور، مطالعۀ موردی: شهر مشهد. پژوهش‌‌های جغرافیایی، شمارۀ 48، صص. 121-103.
- حاتمی، پریسا.(1388). بررسی عوامل موثر بر سلامت اجتماعی دانشجویان با تاکید بر شبکههای اجتماعی. تهران: دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
- داداشپور، هاشم و الوندیپور، نینا.(1395). عدالت فضایی در مقیاس شهری در ایران، فرامطالعه چارچوب نظری مقالههای علمی. نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، پاییز 1395، 21(3)، صص. 80-67.
- دوستی ایرانی، فاطمه.(1396). تاثیر نقش حاشیهنشینی بر بزهکاری جوانان شهر اهواز. اولین همایش بینالمللی فقه و حقوق، وکالت و علوم اجتماعی. همدان: دادگستری همدان.
- ربانی، رسول، عریضی، فروغالسادات، و حسینی، محمدرضا.(1388). بررسی عوامل موثر بر شکلگیری مسئله حاشیهنشینی و پیامدهای اجتماعی آن در شهر اهواز. جامعهشناسی کاربردی، 4(7)، صص. 114-89.
- رستگار، خدیجه و سیدان، فریبا.(1394). سنجش رابطه بین فرهنگ شهروندی و سلامت اجتماعی شهروندان تهران. مطالعات ملی، 16(1)، صص. 107-85.
- رضایی، امید و نوغانی دختبهمنی، محسن.(1396). بهزیستی اجتماعی دانشجویان و عوامل موثر بر آن. دوفصلنامه علوم اجتماعی، 14(2)، صص. 56-31.
- رفیعپور، فرامرز.(1377). توسعه و تضاد. تهران: انتشارات علمی.
- سجادی، حمیرا و صدرالسادات، سیدجلال.(1383). شاخصهای سلامت اجتماعی، مجله علمی-آموزشی اطلاعات، 207، صص. 216-201.
- سراجان، ندا.(1398). بررسی وضعیت آسیبهای اجتماعی در روند دستیابی به شهر سالم (نمونه مورد مطالعه شهر مشهد). پایاننامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه پیام نور مشهد.
- سعیدیمفرد، ساناز؛ حنایی، تکتم و شیروانی سوسن.(1399). تبیین مؤلفههای کالبدی و عملکردی مؤثر بر عدالت فضایی در سکونتگاههای حاشیهای، مطالعه موردی کلانشهر مشهد. معماری و شهرپایدار، 8(1)، صص. 80-67.
- شربتیان، محمدحسن و طوافی، پویا.(1395). مطالعه جامعهشناختی شاخصهای احساس بهزیستی اجتماعی شهروندان شهر مشهد. مجله مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، 10(4)، صص. 138- 115.
- صابریفر، رستم.(1399). واکاوی احساس نابرابری و اثر آن بر مشارکت شهروندان در اداره کلان شهرها(مورد شناسی: شهر مشهد). فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری-منطقهای، 10(35)، صص. 162-143.
- علیپور، عباس؛ علیپور، احسان و علیزاده، مهدی.(1397). تحلیل عدالت فضایی در سکونتگاههای کویری با تاکید بر خدمات عمومی شهری، مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان. مجله جغرافیا و مطالعات محیطی، 7(26)، صص. 86-71.
- فتحی، منصور.(1391). عوامل مرتبط با سلامت اجتماعی معلمان شهر مراغه. رفاه اجتماعی، 12(47)، صص. 243-225.
- فدایی مهربانی، مهدی. (1386). شهرنشینی، رسانه و سلامت اجتماعی، نشریه پژوهش و سنجش، 49، صص. 67-41.
- کوششی، مجید؛ میرزایی، محمد؛ محمودیان، حسین و الماسی، مسعود.(1398). بررسی رابطه ابعاد احساس نابرابری جنسیتی و بهزیستی اجتماعی زنان شهر ایلام، مطالعات روانشناسی اجتماعی زنان، 17(3)، صص 30-7.
- کیانینسب، رضا.(1393). شروع کردن و فروختن و دلایل آن. تهران: رضاهان.
- گار، تدرابرت.(1970). چرا انسانها شورش میکنند؟ ترجمه علی مرشدیزاده. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- لهساییزاده، عبدالعلی.(1391). نقش محرومیت نسبی در افزایش خشونتهای شهری مناطق حاشیهنشین، مورد مطالعه شهر کرمانشاه. مطالعات شهری، 2(3)، صص. 64-21.
- مارموت، مایکل و ویلکینسون، ریچارد.(1943). مولفههای اجتماعی سلامت. مترجم علی منتظری. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
- محمدینیا، نعیمه(1397)، نقش مداخله اجتماعی در تسهیل توسعه محلات کمتر برخوردار شهری(مورد مطالعه محله مهرآباد مشهد)، پایاننامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، پیام نور مشهد.
- مرادی، گلمراد و بخشنده، مجتبی.(1390). بررسی نقش محرومیت اجتماعی در ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه میان جوانان شهر شیراز. فصلنامه پژوهشی دانشگاه آزاد، واحد شوشتر، 1(1)، صص. 42-31.
- مرصوصی، نفیسه و صائبی، محمدحسین.(1388). تحلیل جغرافیایی تأثیر اکولوژی اجتماعی بر توسعۀ کالبدی شهر، نمونۀ موردی: شهر مشهد. بوم‌شناسی شهری، دانشگاه پیام نور، پیش‌شماره، صص. 93-73.
- نوربخش، یونس؛ حیدرخانی، هابیل و محمدی، اصغر.(1396). ارتباط بین حمایت اجتماعی و سلامت اجتماعی جوانان مناطق حاشیهنشین کرمانشاه. بررسی مسائل اجتماعی ایران، 8(2). صص 257-233.
- هولندر، ادوین پل. (1972). روانشناسی اجتماعی: رهبری و قدرت تاثیر ارتباط جمعی بر افکار عمومی و فعالیت سیاسی. ترجمه احمد رضوانی، مشهد: نشر شرکت به نشر.
- Berasategi, N., Idoiaga, N., Dosil, M. & Eiguren, A. (2020). Design and Validation of a Scale for Measuring Well-Being of Children in Lockdown (WCL). Front. Psychol.,
https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.02225.
- Fiori Katherine, L. & Denckla Christy, A. (2012). Social Support and Mental Health in Middle-Aged Men and women. Aging Health, 24(3), pp. 407-438.
- Fleischer, T. (2004). Sustainable Settlement Criteria. Eco- cities and Sciences, 145, PP. 12-34.
- Furlan, R. (2015). Livability and social capital in west bay, the new business precinct of doha. Artsand social sciences journal, 6(3), pp.166-177.
- Gonzaga, E. (2017). The cinematographic unconscious of slum voyeurism. Cinema Journal, 56(4), pp. 102–125.
- Hirschi, Travis. (1979). Separate but unequal is better. journal of Research in Crime and Delinquency, 16, pp. 34-38.
- Keyes‚ C. M. (1998). Social Wellbeing. Social Psychology Quarterly, 61(2), pp. 121-140.
- Kumar, P. K. (2013). The Role of Social Rituals in Well-Being. An IntegratedView of Health and Well-being, 1, pp. 83-98.
- Larson, James S. (1996). Measurment of Social Well-being Social Indicators. Research, 28, PP. 285-96.
- Mac Artour, L. (1995). Technique Paradise. Massachusetts: Comdon and Pensilvania Universoty.
- Matson, J. L. (1990). Matson Evaluation of Social Skills with Youngsters. Worthington, OH: International Diagnostic System.
- Meng, Q. (2018). Fracking equity: A spatial justice analysis prototype. Journal of Land Use Policy, 70(5), pp. 10-15.
- Radzyk, J. J. (2015). Validation of a new social well-being questionnaire. Bachelor's thesis, University of Twente, Netherlands: https://essay.utwente.nl/65770/ 1/ Radzyk%2C%20J.J.%20-%20s1171984%20%28 verslag %29.pdf.
- Rajabi Gilan, N., Khezeli, M. & Zardoshtian, S. (2021). The effect of self-rated health, subjective socioeconomic status, social capital, and physical activity on life satisfaction: a cross-sectional study in urban western Iran. BMC Public Health, 21(213), pp. 2-9.
- Roy, D. & Lees, M. (2020). Understanding resilience in slums using an agent-based model. Computers, Environment and Urban Systems, 80, PP. 1-17.
- Sarracino, F. (2013). Social capital and subjective well-being trends: Comparing 11 western European countries. The Journal of Socio- Economics, 39(4), pp. 482– 517.
- Schwab, E. (2018). Spatial Justice and InformalSettlements: Integral Urban Projects in the Comunas of Medellin (Emerald Points). London: Emerald Publishing Limited.
- Schwirian, O. K. & Schwirian, M. P. (1993). Neighboring, residential satisfaction and psychological wel-being inurban elders. Journal ofCommunity Psychology, 21, pp. 285-299.
- Simonton, D. K. & Baumeister, R. F. (2005). Positive psychology at the summit. Review of General Psychology, 9(2), PP. 99-102.
- Soja, E. (2009). The city and spatial justice. Justice Spat.
- Yamaoka, K. (2008). Social capital and health and well-being in East Asia: a population-based study. Journal Social Science & Medicine, 66(4), pp. 885-899.
_||_
