بینامتنیّت قرآنی و حدیثی در چکامة نهم ادیب الممالک فراهانی (به توپ بستن بارگاه امام هشتم)
محورهای موضوعی : نشریه پژوهشنامه معارف اهل بیت علیه السلام
حمیدرضا جدیدی
1
(استادیار گروه تاریخ، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی ، محلات، ایران)
کلید واژه: قرآن, بینامتنیّت, ژرار ژنت, ادیب الممالک, روایات معصومین,
چکیده مقاله :
بینامتنیّت، رویکردی در نقد ادبی است که بر این اساس، نهـاده شـده که هیچ متنی خودبسنده و اصیل نیست، بلکه واگویه و بازتابی از متون پیشین است. باختین، ژولیا کریستوا و ژرار ژنت از بزرگترین پژوهشگران این حوزه‌اند که ارتباط‌های یک متن با متون دیگر را مورد دقّت قرار داده‌اند. ژنت بینامتنیت را به سه شکل صریح، غیرصریح و ضمنی، برشمرده است. قرآن کریم اثرگذارترین کتاب، بر آفرینشِ متون فارسی است و اکثر شاعران، از آن و روایات معصومین (ع) بسیار اثر پذیرفته‌اند. بدیهی است در حوزۀ ادبیات آیینی باید این اثرات هویدا شود زیرا درک این بازتاب‌ها به فهم ژرف‌تر سروده‌ها منجر می‌شود. ادیب الممالک فراهانی از شاعران بزرگ عصر مشروطه، که به گواه سروده‌هایش آشنایی فراوانی با ادبیات عرب و آیات قرآن و روایات داشته، در اشعارش به ویژه در چکامه‌های سیاسی - اجتماعی خود به خوبی از این منابع بهره برده، و گاهی تفاسیر و برداشت‌های ذوقی و شاعرانه‌ای از آیات و روایات بیان کرده و نمونه‌های تازه‌ای از بدخوانی فعّال ارائه کرده است. در این جُستار پس از بیان مقدّمات، با شیوة تحلیلی- توصیفی و سود بردن از روش نقدِ ژرار ژنت، تلاش شده است به اختصار، ابیاتی از چکامة نهم ادیب الممالک، در آیینة بینامتنیّت، نشان داده شود. این اشعار به خوبی آشکار می‌سازد او به میزان قابل توجّهی بر مفاهیم، واژگان و شخصیّت‌های قرآنی، و محتوای روایات معصومین (ع) احاطه دارد و برای افزایش غنای معنوی سرودة خود و اثرگذاری و آموزش مخاطبان، بیشتر به شکل صریح از آنها سود جسته است.
Intertextuality is a way of criticism in literary explains that no context is original and pure; but every context is a reflection of previous ones. Bakhtin, Julia Kristeva and Gérard Genette are great researchers who worked on interconnection between related works of literature. Genette divides intertextuality into three large categories: implicit or explicit; covert or overt; hidden or open. The Holy Quran is the most effective book to create Farsi texts and many poets were influenced by it and by Infallibles’ narratives. About ritual literature, obviously, the results should be clear in order to approach a deeper understanding of poems. Adib al-Mamalek Farahani, the remarkable poet of Constitutional Time, who was quietly familiar with Arabic literature, Quran and Infallibles’ narratives, used these sources especially in his political and social poets. He had poetical picture of Quranic contents sometimes; and offered new examples of misreading. In this article, by analytical-descriptive method and by looking at Gérard Genette’s criticism method, writer tried to summarily express rhymes of Adib al-Mamalek’s ninth ode, inspired by Intertextuality. These rhymes show his complete ability to comprehend Quran’s characters and words, and Infallibles’ narratives; mostly gained explicit way for better stimulus.
_||_
