Investigating the Impact of Airport Cities on Urban Development and the Tourism Industry at Imam Khomeini Airport

Subject Areas : Urban Futurology

Sara Najizadeh ^{1 *} , Hossen Zabihi ² , Hamid Majedi ³

1 - Ph.D Candidate, Department of Urban Development, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 - Associate Professor, Department of Urban Development, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 - Professor, Department of Urban Development, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

Received: 2024-07-03 Accepted : 2024-12-22 Published : 2025-01-15

Keywords: Airport, Modern City, Urban Development, Tourism.,

Abstract :

The main goal of this research is to explain the effective factors in the successful formation of an airport city for the economic prosperity of cities and the expansion of the tourism industry. Today, the design of airport cities is based on global scientific approaches and integrated styles of adapted and native architecture in modern or developing countries. As one of the indicators of development in human societies, it has always been, and will continue to be, a focus of the world's governing and scientific institutions. Airport design in any country has consistently been a special concern for city planners, architects, and experts in the fields of urban development and the tourism industry due to its function and potential to impact various domestic and international sectors and levels, as well as the depth of its influence. In line with the main goal of the research, land capability was investigated using multi-criteria decision analysis, specifically employing the Güler model. To achieve the second goal and answer the research questions, the criteria of the Gartner model were classified and prioritized from an expert perspective. For the third purpose, in addition to prioritizing the resources, the focus of presence and time spent—extracted from the questionnaire—was used to determine the movement pattern. After the descriptive analysis of the data, inferential analysis was conducted, and the research hypotheses were evaluated and tested. The results of hypothesis testing are presented in graphs. The findings, derived from the collected data and analyzed using SPSS and Smart PLS software, show that all the hypotheses have been confirmed.

References:

منابع
اشرفی، ابراهیم.(۱۳۹۱).بررسی نقش دفاتر خدمات گردشگری در جذب گردشگران و توسعه صنعت گردشگری،اولین همایش ملی گردشگری و طبیعت گردی ایران زمین،همدان. https://confpaper.com/event/indexed/179/fa
آیتی،حمید؛ خداکرمی، فايزه.( ۱۳۹۵ ). گردشگري مذهبي شهر شیراز ،مطالعات شهر ایرانی اسلامی،شماره ۲۳ ; از صفحه ۴۳ تا صفحه ۵۹. magiran.com/p1620165/fa
بایرام‌زاده، نیما؛ و فوادمرعشی، سیدمومن. (1402). تحلیل فضایی توسعه‌یافتگی شهرستان‌ها از منظر شاخص‌های کالبدی زیست‌پذیری (نمونه موردی: شهرستان‌های استان آذربایجان غربی). جغرافیا و آینده پژوهی منطقه‌ای، 1(2)، 1-16. doi: 10.30466/grfs.2023.54809.1007
بهبودی،داوود؛باستان،باستان.(۱۳۸۹).رابطه گردشگري و سرمايه گذاري مستقيم خارجي در کشورهاي در حال توسعه؛شماره ۱۱،ص۱۷-۱.https//sid.ir/paper/229082/fa
پوراحمد، احمد؛ کشاورز، مهناز؛ علی اکبری، اسماعیل؛ هادوی، فرامز. (1396). بازآفرینی پایدار بافت‌های ناکارآمد شهری، مورد مطالعه منطقه 10 تهران، فصلنامه آمایش محیط، دوره دهم، شماره 37، ص 194-167https://sid.ir/paper/130596/fa
حسین زاده، دلیر؛ سودمند، مژگان.(۱۳۹۳).نقش کیفیت اسکان، حمل و نقل عمومی و بهداشت شهری در توسعه صنعت توریسم،نخستین سمینار علمی تخصصی جاذبه ها و دافعه های گردشگری آذربایجان شرقی،تبریز.، https://civilica.com/doc/523307/fa
حسینی، سید مرتضی؛خونساریان، سید امیر؛میراکبری، سید امیر.(۱۳۹۷).بررسی نقش شهر فرودگاهی بر اقتصاد کشور مورد مطالعه شهر فرودگاهی امام خمینی ،دومین همایش ملی دانش و فناوری علوم کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست ایران،تهران.https://civilica.com/doc/742921
رحمانی،نجیبه؛سارا،شادرخ.(۱۳۹۵). بررسی تاثیر گرافیک محیطی بر افزایش توسعه ی گردشگری،پایان نامه کارشناسی ارشد،سمنان:دانشگاه سمنان،دانشکده هنر. https://aaj.semnan.ac.ir/article_2599.html
روستایی، شهریور؛ رستمی، علی؛ حیدری؛ چیانه.(۱۴۰۳). تحلیلی بر تاثیر هوشمندسازی فرودگاه مهرآباد بر توسعه گردشگری. فضای جغرافیایی. ۱۴۰۳; ۲۴ (۸۵) :۹۳-۱۱۴. http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-4018-fa.html
ساکی, ناصر؛ حیدرپور, فرزانه؛ خسروی پور, نگار. (1402). تجزیه و تحلیل ساختار درآمد های فرودگاه ها و ارزیابی نقش آنها در بهبود کارایی تخصیصی. مدیریت نوآوری در سازمان های دفاعی, 6(4), 153-176. doi: 10.22034/qjimdo.2023.411147.1614
سقایی, محسن. (1388). تحلیلی بر تأثیر فرودگاه مهرآباد بر توسعه فعالیت‌های اقتصادی، صنعتی و گردشگری شهر تهران 1385-1380. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای (توقف انتشار), 1(3), 135-150.
سلیمی، سبحان. (۱۳۹۳) . امنيت و توسعه پايدار شهرتهران،پژوهشنامه جغرافیای انتظامی،شماره۸. http://ensani.ir/fa/article/author/47099
شیرازی نیا، شهلا؛ رشیدی، سیاوش.(۱۳۹۵). طراحی فرودگاه در توسعه اقتصادی، اجتماعی و گردشگری مطالعه موردی: فرودگاه شیراز،سومین کنفرانس بین المللی عمران،معماری و شهرسازی.https://civilica.com/doc/611205
علیزاده، کتایون.(۱۳۸۳). اثرات حضور گردشگران بر منابع زیست¬محیطی بخش طرقبه در شهرستان مشهد، پژوهش¬های جفرافیائی، دوره 35، شماره 1: 70-55 https://ensani.ir/fa/article/45594
کارگر، بهمن .(1386). توسعه شهرنشینی و صنعت گردشگری در ایران (از مفهوم تا راه کار)، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. https://iran-shenasi.com/book/286-
مجیدی زنجانی، نسیم ؛ ناصری، الناز ؛ مرادی قوجق، سولماز.(۱۳۹۸).تاثیر فرودگاه با رویکرد توسعه صنعت گردشگری با هدف توسعه اقتصادی در گنبد کاووس،ششمین کنفرانس ملی فناوری های نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی،تهران.https://civilica.com/doc/989178
مختاری، میرابوالفضل؛سبزه پرور، مهدی.(۱۳۹۶).بررسی نقش شهر فرودگاهی در توسعه شهری و صنعت توریسم،سومین کنگره بین المللی علوم زمین و توسعه شهری و اولین کنفرانس هنر،معماری و مدیریت شهری،تهران.https://civilica.com/doc/688571
نظریان، اصغر؛ قادری، اسماعیل؛ حقیقی، عبدالرضا. (1389). نقش حمل و نقل هوایی در توسعه صنعت توریسم با تاکید بر فرودگاه بین المللی ارومیه. نگرش های نو در جغرافیای انسانی (جعرافیای انسانی)، 2(3)، 25-44. SID. https://sid.ir/paper/177066/fa
یزدانی، محمد مهدی؛ هوشنگ،عباس فام. (1394). اقیانوس آبی در فرودگاه؛ ماهنامه مدیریت استراتژیک فرودگاهی، شماره هفتم، ص 13-11 . https://caa.gov.ir/downloads/files/BqvDrsXlARRPeqJ2024-01-02.xlsx

References:
ADPI designers and planners (2009); IKIA Master Plan; Tehran : IKIA Development Project https://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/40813955006.pdf
Aiti, H., Khodakarmi ,F.(2016). Religious tourism of Shiraz city; Iranian Islamic City Studies, No. 23; 43-59. magiran.com/p1620165/fa [In Persian]
Alizadeh, K. (2003). The effects of the presence of tourists on the environmental resources of Targaba district in Mashhad city, Geographical Researches, Volume 35, Number 1: 55-70https://ensani.ir/fa/article/45594 [In Persian]
Ashrafi, E.( 2012). Investigating the role of tourist service offices in attracting tourists and developing the tourism industry, the first national conference on tourism and nature tourism of Iran Zameen, Hamedan. https://confpaper.com/event/indexed/179/fa[In Persian]
Bayramzadeh, N., & Foadmarashi, M. (2023). Spatial analysis of the development of townships from the perspective of physical indicators of livability (Case study: the townships of West Azerbaijan province). Geography and Regional Future Studies, 1(2), 1-16. doi: 10.30466/grfs.2023.54809.1007 [In Persian]
Behbodi, D., Bastan, F.(2010). The relationship between tourism and foreign direct investment in developing countries, No. 11, pp. 1-17. https//sid.ir/paper/229082/fa[In Persian]
Brau, R., Cao, D. (2006). Uncovering the Macrostructure of Tourists’ Preferences. A Choice Experiment Analysis of Tourism Demand to Sardinia. https://ideas.repec.org/p/cns/cnscwp/200514.html
Camilleri, M. A. (2018). The Tourism Industry: An Overview. In Tourism, Hospitality and Event Management (Issue September 2017). https://doi.org/10.1007/978-3-319-49849-2_1
Choudhury, A., Das, B. K., & Anshu, S. (2023). Exploring Tourism Potential for Miao town of Changlang District in Arunachal Pradesh. International Journal for Research in Applied Science and Engineering Technology, 11(2), 1063–1073. https://doi.org/10.22214/ijraset.2023.49183
Correia, Ch., & Roseland, M. (2022). Addressing Negative Externalities of Urban Development: Toward a More Sustainable Approach. Urban Science. 6. 38. 10.3390/urbansci6020038.
Ekici, S., Ayar, M., & Kilic, U., & Karakoc, T.. (2023). Performance based analysis for the Ankara-London route in terms of emissions and fuel consumption of different combinations of aircraft/engine: An IMPACT application. Journal of Air Transport Management. 108. 1-14. 10.1016/j.jairtraman.2022.102357.
Fan Z. Theory and practice of the integration of culture and tourism. Renming Luntan Xueshu Qianyan.2019;11:43–49. 10.16619/j.cnki.rmltxsqy.2019.11.004
Ghalehteimouri, K. J., Shamsoddini, A., Bayramzadeh, N., & Mousavi, M. N. (2023). Identifying the pleasant sounds in the city's public parks environment (Case study: Mellat riverside park, Urmia). 1., 9(1), 149–165. doi: 10.25765/sauc.v9i1.690
Guan ,Y., Rong, B., Kang, N., Qin, C. (2023).Measuring the urban-rural and spatiotemporal heterogeneity of the drivers of PM2.5-attributed health burdens in China from 2008 to 2021 using high-resolution dataset. J Environ Manage. 2023 Nov 15;346:118940. doi: 10.1016/j.jenvman.2023.118940. Epub 2023 Sep 22. PMID: 37741197.
Hong, S., Kim, J., J, Hochan& Lee., S. (2006). The roles of categorization, affective image and constraints on destination choice: An application of the NMNL model. Tourism Management 27: 750–761.https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0261517705001640
Hosseinzadeh,D., Soodmand, M.( 2013).the role of accommodation quality, public transportation and urban health in the development of the tourism industry, the first specialized scientific seminar on the attractions and repulsions of East Azerbaijan tourism, Tabriz. https://civilica.com/doc/523307/fa[In Persian]
Jin, Yu., Xi, H., Wang,X., & Ren, X., & Yuan, L. (2022). Evaluation of the Integration Policy in China: Does the Integration of Culture and Tourism Promote Tourism Development?. Annals of Tourism Research. 97. 103491. 10.1016/j.annals.2022.103491.
Kargar, B. (2007). Development of urbanization and tourism industry in Iran (from concept to working method), first volume, first edition, Tehran, publications of the Geographical Organization of the Armed Forces. https://iran-shenasi.com/book/286-[In Persian]
Kasarda, J. D ., Greg, L. (2011). AEROTROPOLIS : The Way We Will Live Next; New York : Farrar, Straus and Giroux. https://books.google.com/books/about/Aerotropolis.html?id=F9nerYOcPNQC
Kasarda, J. D., Michael, H., Canon. (2016). Creating an Effective Aerotropolis Master Plan; Regional Economic Review, Volume 5 http://aerotropolisbusinessconcepts.aero/wp-content/uploads/2017/01/Kasarda-Canon_Regional_Economic_Review_Vol-5_20161025-1.pdf
Kasarda,J. D., Michael, H.,Canon. (2016). Creating an Effective Aerotropolis Master Plan; Regional Economic Review Volume 5. http://aerotropolisbusinessconcepts.aero/wp-content/uploads/2017/01/Kasarda-Canon_Regional_Economic_Review_Vol-5_20161025-1.pdf
Knippenberger, U., Alex, W. (2009). Airports in Cities and Regions; Karlsruhe: kit 249. Krylova, Maria (2016); Potentials for the development of " Airport City " concept in Russia; Master of Science, Technische Universität Darmstadt, Architectural Faculty https://www.ksp.kit.edu/site/books/e/10.5445/KSP/1000017332/
Law, Ch. (1993).urban tourism: Attraction Visitors to Large Cities; London: Mansell. https://books.google.com/books/about/Urban_Tourism.html?id=mLoeAQAAMAAJ
Lu, F.,, Ren, H.,Zhai ,X .(2022). Spatio-temporal evolution and influencing factors of culture and tourism integration efficiency in Shandong Province, China under high-quality development. PLoS ONE 17(12): e0277063. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0277063
Mohammad, M., Abbas Pham,H. (2014). Blue ocean at the airport; Airport Strategic Management Monthly, No. 7, pp. 11-13. https://civilica.com/doc/1975618/fa[In Persian]
Moradi, H., Shafabakhsh, Gh.,. & Naderan, A. (2024). Effect of airport pollution on airport cities and air quality of the area (case study: Imam Khomeini international airport). Journal of Transport & Health. 34. 101729. 10.1016/j.jth.2023.101729.
Paganelli,F., Giuseppe, L. (2014). Transnational Strategy for Airport City Development; bologna : Institute for transport and Logistics Foundation260. Phillips, M.R. and House, C. (2009). An evaluation of priorities for beach tourism: Case studies from South Wales, UK. Tourism Management (30): 176–183. https://www.researchgate.net/publication/323123821_PEMETAAN_BANDARA_UNTUK_PEMBANGUNAN_INFRASTRUKTUR_LANJUTAN
Pan, Y., Teng, T., Wang, Sh., & Wang, T. (2024). Impact and mechanism of urbanization on urban green development in the Yangtze River Economic Belt. Ecological Indicators. 158. 111612. 10.1016/j.ecolind.2024.111612.
Pourahmad, A .,Keshavarz, M.,& Ali Akbari, I.,, Hadavi, F. (2016). Sustainable regeneration of inefficient urban tissues, the case study of 10th district of Tehran, Amash Mohit Quarterly, Volume 10, Number 37, pp. 194- https://sid.ir/paper/130596/fav[In Persian]
Rahmani, N., Shadrokh,S. (2015). Investigating the impact of environmental graphics on increasing tourism development; Master's thesis, Semnan: Semnan University, Faculty of Arts. https://aaj.semnan.ac.ir/article_2599.html[In Persian]
Salimi, S.(2013). security and sustainable development of Tehran city, police geography research paper, number 8. http://ensani.ir/fa/article/author/47099[In Persian]
South County Economic Development Council (2015); Brown Field, Aerotropolis Feasibility Study; seattle : Economic Development Administration. https://southcountyedc.com
Srivastav, P., & Sinha, K. (2023). An overview of the Organization that oversees the Tourism Industry. 10.36948/ijfmr.2023.v05i02.2677.
Suh, Y., Kun,& Gartner, W. C. (2004). Preferences and trip expenditures-a conjoint analysis of visitors to Seoul, Korea. Tourism Management, 25, 127–137. https://experts.umn.edu/en/publications/preferences-and-trip-expenditures-a-conjoint-analysis-of-visitors
Thierstein, A. (2011). Impacts of hub airports on the spatial economy; First Colloquium on Airports And Spatial Development, University of Karlsruhe, 9TH/10TH JULY 2011 https://ideas.repec.org/p/wiw/wiwrsa/ersa11p1569.html
Trebs, I., Lett, C., Krein, A., & Junk, J. (2023). Air quality impacts of aviation activities at a mid-sized airport in central Europe. Atmospheric Pollution Research. 14. 101696. 10.1016/j.apr.2023.101696.
Vp, N., Srivastava, A., & Das, B. K. (2023). Identification of Tourism Potential of Vagamon ( Idukki , Kerala ) for Caravan Park. April, 4–13. https://doi.org/10.15680/IJIRSET.2023.1204014
Yazdani, M., & Abbas Pham,H. (2014); Blue ocean at the airport; Airport Strategic Management Monthly, No. 7, pp. 11-13. https://caa.gov.ir/downloads/files/BqvDrsXlARRPeqJ2024-01-02.xlsx[In Persian]
Yin, Zh., Liu, Z., Liu, X., & Zheng, W., & Yin, Lirong. (2023). Urban heat islands and their effects on thermal comfort in the US: New York and New Jersey. Ecological Indicators. 2023. 1470-160. 10.1016/j.ecolind.2023.110765.
Yudhistira, M. H., Brodjonegoro, B. P. S., & Qibthiyyah, R. M. (2024). Unlocking Urban Potential. Bulletin of Indonesian Economic Studies, 60(2), 129–159. https://doi.org/10.1080/00074918.2024.2389492
Zhang, H., Tingting, X.(2022) .A key to urban economic growth or an unnecessary burden? Opening airports in small and medium-sized cities, Cities, Volume 133, 2023, 104105, ISSN 0264-2751, https://doi.org/10.1016/j.cities.2022.104105.

Full-Text:



Journal of Urban Futurology Volume 4, Number 3,  Autumn 2024     Online ISSN: 2783-4344 https://uf.zahedan.iau.ir/

Journal of Urban Futurology

 

Investigating the Impact of Airport Cities on Urban Development and the Tourism Industry at Imam Khomeini Airport

 

Sara Najizadeh ¹, Hossen Zabihi 2, Hamid Majedi 3

 

1- Ph.D Candidate, Department of Urban Development, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

2- Associate Professor, Department of Urban Development, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

3- Professor, Department of Urban Development, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

 

 

Article info

Abstract

Article type: Research Article   Received: 2024/07/03 Accepted: 2024/12/22 pp: 118-138   Keywords: Airport, Modern City, Urban Development, Tourism.

The main goal of this research is to explain the effective factors in the successful formation of an airport city for the economic prosperity of cities and the expansion of the tourism industry. Today, the design of airport cities is based on global scientific approaches and integrated styles of adapted and native architecture in modern or developing countries. As one of the indicators of development in human societies, it has always been, and will continue to be, a focus of the world's governing and scientific institutions. Airport design in any country has consistently been a special concern for city planners, architects, and experts in the fields of urban development and the tourism industry due to its function and potential to impact various domestic and international sectors and levels, as well as the depth of its influence. In line with the main goal of the research, land capability was investigated using multi-criteria decision analysis, specifically employing the Güler model. To achieve the second goal and answer the research questions, the criteria of the Gartner model were classified and prioritized from an expert perspective. For the third purpose, in addition to prioritizing the resources, the focus of presence and time spent—extracted from the questionnaire—was used to determine the movement pattern. After the descriptive analysis of the data, inferential analysis was conducted, and the research hypotheses were evaluated and tested. The results of hypothesis testing are presented in graphs. The findings, derived from the collected data and analyzed using SPSS and Smart PLS software, show that all the hypotheses have been confirmed.

 

Citation: Najizadeh, S., Zabihi, H., & Majedi, H. (2024). Investigating the Impact of Airport Cities on Urban Development and the Tourism Industry at Imam Khomeini Airport. Journal of Urban Futurology, 4(3), 118-138.  © The Author(s).  Publisher: Islamic Azad University, Zahedan Branch.

 

 

 

---

[1] 1 Corresponding author: Sara Najizadeh, Email: [e-mail], Tell: [phone]

Extended Abstract

Introduction

Among the main and most vital communication arteries in every country, an airport city is a place designed to serve as both a transportation hub and a business center. Combining passenger movement and cargo transportation with urban features and a variety of production and service uses, it establishes a constructive interaction and partnership with its mother city. Today, the design of airport cities is based on global scientific approaches and integrated styles of adapted and native architecture in modern or developing countries. As one of the indicators of development in human societies, it has always been and will continue to be considered by the world's governing and scientific institutions. On the other hand, the sensitivity of airport design in any country, due to its function and ability to impact various domestic and international sectors and levels, as well as its profound influence, has always been a special concern for city planners, architects, and experts in urban development and the tourism industry. Airport cities, as a new phenomenon, depending on their scale and location, can incorporate single or combined spatial models to foster tourism industry development and attract tourists. Imam Khomeini Airport City, located south of its mother city, Tehran, boasts diverse tourism resources and attractions. Findings indicate that the central part of the airport city, with its potential for commercial functions and public services, is conducive to the development of commercial tourism and shopping. Furthermore, the southern lands of the airport city, which are suitable for recreational and sports functions, hold significant potential for nature tourism and eco-tourism. Given that the research's three hypotheses and corresponding questions align with its primary goal—to present the spatial pattern of tourism development in Imam Khomeini Airport City—the main approach employed in this study involved analyzing key factors through the collection and examination of relevant data and information.

 

Methodology

The role of airport cities in urban development and the tourism industry is examined in this research by first establishing the theoretical foundations of airport cities and their structural connections to the tourism industry. Following this, the conceptual model of the research is analyzed, and the methodology and research elements are presented. As part of the development process for Imam Khomeini Airport City, the physical-spatial features and natural characteristics are studied to understand the foundational basis for tourism activities. Tourism resources and attractions of the city are analyzed in relation to product supply and market demand, followed by the prioritization of specific development areas based on economic, social, and physical characteristics. The study also reviews available documents, incorporates expert opinions, and considers the attitudes of users, including passengers, tourists, visitors, and employees. This research systematically describes the current situation, studying its features, characteristics, processes, and trends while examining the relationships between variables. Given the nature of the topic, a historical approach has also been employed to investigate the process and background of the development and expansion of Imam Khomeini International Airport and the subsequent airport city. A consolidated approach that combines quantitative and qualitative methods has been used, with a clear emphasis on the qualitative approach. In this context, theoretical structures are created, modified, or refined simultaneously with the data collection process, rather than as a subsequent step. To achieve the first goal and address the corresponding hypothesis, land capability has been investigated using multi-criteria decision analysis, specifically employing Güler's model for the classification of activities. To meet the second goal and answer related questions, tourism resources and attractions have been classified and prioritized from an expert perspective, based on the criteria of the Gartner model. For the third objective, in addition to prioritizing resources and attractions, the movement patterns of tourists were determined by analyzing their focal points of presence and time spent, which were extracted from the questionnaire. This analysis enabled the recognition of movement patterns and behaviors.

 

Results and discussion

After conducting the descriptive analysis, the data underwent inferential analysis, during which the research hypotheses were evaluated and tested. The results of the hypothesis testing are visually represented in the accompanying graphs.

 

Conclusion

Based on the findings of this research, the role of airport cities in the urban development and tourism industry of Imam Khomeini Airport has been thoroughly examined. The results derived from the analysis of the collected data, using SPSS and Smart PLS software, confirm all the research hypotheses.

 

Funding

This research received no funding support.

 

Authors’ Contribution

All authors contributed equally to the conceptualization and writing of the article. They approved the content of the manuscript and agreed on all aspects of the work.

 

Conflict of Interest

The authors declare no conflict of interest.

Acknowledgments

The authors express their gratitude to all the scientific consultants who supported this paper.

 

 

 

 

 

 

بررسی تأثیر شهرهای فرودگاهی در توسعه شهری و صنعت توریسم در فرودگاه امام خمینی

سارا ناجی‌زاده¹، حسین ذبیحی2، حمید ماجدی3

 

1- دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2- دانشیار گروه شهرسازی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3- استاد گروه شهرسازی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

 

 

اطلاعات مقاله

چکیده

نوع مقاله: مقاله پژوهشی   دریافت: 13/04/1403 پذیرش: 02/10/1403 صص: 138- 118   واژگان کلیدی: فرودگاه، شهر مدرن، توسعه شهری، توریسم.

هدف اصلی این پژوهش تبیین عوامل مؤثر در شکل‌گیری موفق شهر فرودگاهی جهت رونق اقتصادی شهرها و گسترش صنعت توریسم می‌باشد. امروزه طراحی شهرهای فرودگاهی بر اساس رهیافت‌های علمی روز دنیا و سبک‌های تلفیقی معماری اقتباسی و بومی در کشورهای مدرن و یا در حال پیشرفت؛ به‌عنوان یکی از شاخصه‌های توسعه‌یافتگی در جوامع بشری همواره مدنظر دستگاه‌های حاکمیتی و کارشناسی دنیا بوده و خواهد بود از سویی دیگر حساسیت طراحی فرودگاه‌ها در هر کشوری به دلیل نوع کارکرد و قابلیت اثرگذاری در بخش‌ها و سطوح مختلف داخلی و بین‌المللی و همچنین عمق اثربخشی همواره موردتوجه خاص شهرسازان، معماران و کارشناسان در حوزه توسعه شهری و صنعت توریسم بوده است. در راستای هدف اصلی تحقیق به بررسی قابلیت اراضی با استفاده از تحلیل تصمیم‌گیری چندمعیاره پرداخته شده است؛ که از الگوی گولر استفاده شده است. همچنین به‌منظور نیل به هدف دوم و پاسخگویی به سؤالات، با بهره‌گیری از معیارهای الگوی گارتنر طبقه‌بندی و اولویت‌بندی آن‌ها از منظر کارشناسی حاصل‌شده است. برای هدف سوم و پاسخگویی به پرسش، علاوه بر بهره‌گیری از اولویت‌بندی منابع با استفاده از کانون‌های حضور و گذران وقت که از پرسشنامه استخراج شد، تعیین گردید و به دنبال آن شناخت الگوی حرکتی میسر گردید. بعد از تجزیه تحلیل توصیفی داده‌ها، به تحلیل استنباطی داده‌ها پرداخته‌شده و در تجزیه تحلیل استنباطی، فرضیه‌های تحقیق مورد ارزیابی و آزمون قرار می‌گیرند. نتایج آزمون فرضیه‌ها در نمودارها منعکس‌شده‌اند. نتایج به‌دست‌آمده از داده‌های گردآوری‌شده با توجه به تحلیل‌هایی که بر روی پرسشنامه‌های جمع‌آوری‌شده با استفاده از نرم‌افزار Spss و اسمارت PLS انجام شده است نشان می‌دهد که تمامی فرضیات مورد تأیید قرارگرفته‌اند.

 

استناد: ناجی‌زاده، سارا؛ ذبیحی، حسین؛ و ماجدی، حمید. (1403). بررسی تأثیر شهرهای فرودگاهی در توسعه شهری و صنعت توریسم در فرودگاه امام خمینی، فصلنامه آینده پژوهی شهری، 4(3)، 118-138. © نویسندگان                                                          ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

امروزه گردشگری صنعت مهمی است که نقشی حیاتی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند و به ایجاد شغل، رشد اقتصادی و تبادل فرهنگی کمک می‌کند (سریواستاو و سینها، 2023). این شامل جابجایی افراد از یک مکان به مکان دیگر برای اوقات فراغت، کسب‌وکار یا اهداف دیگر است و طیف وسیعی از فعالیت‌ها مانند اقامت، حمل‌ونقل، غذا و نوشیدنی، جاذبه‌ها، رویدادها و خدمات مرتبط با سفر را در برمی‌گیرد (Vp, 2023)  گردشگری به بخش مهمی از زندگی مدرن تبدیل شده است و سالانه میلیون‌ها نفر برای کسب‌وکار و تفریح ​​به سفر می‌پردازند  (Camilleri, 2018)در این زمینه، درک ساختار و پویایی صنعت گردشگری و همچنین فرصت‌ها و چالش‌هایی که برای سازمان‌ها و افراد درگیر در عملیات و مدیریت آن ایجاد می‌کند، مهم است Choudhury, 2023)) حالت سنتی گردشگری در تلاش است تا نیازهای رو به رشد مردم را برآورده کند و نیاز مبرمی برای رسیدگی به افزایش کیفیت و تجربه در صنعت وجود دارد. در پاسخ به این چالش‌ها، توسعه گردشگری فرهنگی یک رویکرد مؤثر برای هدایت صنعت گردشگری به سمت پایداری در چین در نظر گرفته می‌شود (Fan, 2019- بایرام‌زاده و مرعشی، 1402). با تمرکز بر گردشگری فرهنگی، می توان فلسفه توسعه گردشگری را متحول کرد و بر حفاظت و میراث فرهنگ محلی تأکید کرد تا از اثرات منفی بهره‌برداری بیش‌ازحد جلوگیری شود. علاوه بر این، چین به مرحله جدیدی از توسعه باکیفیت بالا و به دنبال آن پیگیری فزاینده زندگی فرهنگی باکیفیت بالا توسط مردم منتقل‌شده است Jin & Yu, 2022) ) در این زمینه، توسعه گردشگری فرهنگی به بهبود کیفیت گردشگری و رفع نیازهای متنوع افراد برای انواع تجربیات گردشگری کمک می‌کند. علاوه بر این، گردشگری به‌عنوان وسیله‌ای برای انتشار فرهنگی عمل می‌کند که حفاظت از میراث فرهنگی را بیشتر می‌کند. این به توسعه پایدار گردشگری فرهنگی کمک می‌کند و یک رابطه هماهنگ بین گردشگری و حفظ فرهنگی را تقویت می‌کند (Yong Kun, 2022- Ghalehteimouri et al, 2023) در این میان فرودگاه‌ها به‌عنوان یک ابنیه عمرانی، در هر کشور جزو اصلی‌ترین و حیاتی‌ترین شریان‌های ارتباطی می‌باشند شهر فرودگاهی مکانی است که باهدف تبدیل‌شدن به یک‌قطب ترابری و کانون کسب‌وکار، طراحی می‌شود و هر دو وجه جابه‌جایی مسافر و حمل بار را همراه با ویژگی‌های شهری در برگرفته و با برخورداری از انواع کاربری‌های تولیدی و خدماتی، تعامل و مشارکت سازنده‌ای را با مادر شهر خود برقرار می‌سازد. امروزه طراحی شهرهای فرودگاهی بر اساس رهیافت‌های علمی روز دنیا و سبک‌های تلفیقی معماری اقتباسی و بومی در کشورهای مدرن و یا در حال پیشرفت؛ به‌عنوان یکی از شاخصه‌های توسعه‌یافتگی در جوامع بشری همواره مدنظر دستگاه‌های حاکمیتی و کارشناسی دنیا بوده و خواهد بود از سویی دیگر حساسیت طراحی فرودگاه‌ها در هر کشوری به دلیل نوع کارکرد و قابلیت اثرگذاری در بخش‌ها و سطوح مختلف داخلی و بین‌المللی و همچنین عمق اثربخشی همواره موردتوجه خاص شهرسازان، معماران و کارشناسان در حوزه توسعه شهری و صنعت توریسم بوده است. به‌عنوان یک پیامد اجتناب‌ناپذیر رشد سریع شهرهای بزرگ، پیشرفت در فناوری و سرمایه‌گذاری در تسهیلات حمل‌ونقل، اصطلاحات جدید مرتبط با کلان‌شهرها و مفاهیم جدید سکونتگاه، به‌ویژه از آغاز قرن بیست و یکم شروع به رخ دادن کردند. به‌طورکلی، رشد شهرها، فعالیت‌های اصلی شهرها را به مناطق حاشیه‌ای-حومه‌ای منتقل می‌کند و جریان‌های فیزیکی و اجتماعی-اقتصادی را به حومه سوق می‌دهد و در نتیجه شهرک‌های اقماری مرتبط با شهر مرکزی توسط چندین محور و مسیر حمل‌ونقل ایجاد می‌شود. علاوه بر این، مفاهیم سکونت‌گاهی جدید که حول یک عملکرد خاص شکل‌گرفته‌اند نیز با شکل‌های جدید شهرنشینی شروع به تکامل می‌کنند، مانند «شهرهای حاشیه» که در اطراف یک مرکز خرید یا مجتمع اداری توسعه‌یافته و «توسعه‌های حمل‌ونقل محور که به‌عنوان پیاده‌روی ساخته‌شده‌اند. یک شهر فرودگاهی را می‌توان به‌عنوان نسخه‌ای در مقیاس عظیم از² TOD طبقه‌بندی کرد که در آن مفهوم مقیاس پیاده‌روی تا حدی با تمرکز بر یک مرکز حمل‌ونقل بسیار مهم و پیچیده: فرودگاه‌ها کنار گذاشته می‌شود. این رویکرد پس از گسترش سریع "امکانات تجاری مرتبط با فرودگاه" ایجاد شد: مسافران و افراد محلی می‌توانند بدون فاصله بیش از 15 دقیقه از ساختمان فرودگاه به بسیاری از امکانات تجاری، مکان‌های تبادل دانش، خرید، غذا خوردن، اقامت و سرگرمی برسند.

با اجرای این مفهوم، یک فرم شهری جدید پدیدار می‌شود و تا 30 کیلومتر از فرودگاه امتداد پیدا می‌کند. فرودگاه و مراکز حمل‌ونقل مرتبط دایره داخلی ممکن است شامل مناطق خرده‌فروشی و سرگرمی، هتل‌ها، دفاتر، پارک‌های تجاری، پارک‌های صنعتی، پارک‌های فناوری، مناطق تولیدی و تجاری و غیره باشد(Srivastav, 2023) دایره بیرونی شامل مناطق مسکونی با کاربری مختلط است. این طرح نموداری ممکن است بسته به پویایی فیزیکی و اجتماعی-اقتصادی سکونتگاه‌ها متفاوت باشد، اما ایده اصلی مبتنی بر ایجاد توسعه شهری خودکفا است که می‌تواند ارتباطات اقتصادی محلی و بین‌المللی را ادغام کند و سطح بالایی از راحتی را برای کاربران موقت یا دائمی آن فراهم کند Kasarda,  2019)).

هدف این مطالعه درک پویایی مفهوم شهر فرودگاهی مرتبط با کلان‌شهر جدید و بررسی اجزا و ویژگی‌های آن و همچنین اثرات فیزیکی، زیست‌محیطی و اقتصادی آن بر مناطق شهری است. در چارچوب این مطالعه، مفهوم شهر فرودگاهی شامل تلاش‌های جهانی‌سازی در جهان، تغییرات در فناوری حمل‌ونقل و تکامل استراتژی‌های برنامه‌ریزی و طراحی معاصر از طریق روش‌های کیفی مبتنی بر جمع‌آوری، مقایسه و ارزیابی داده‌ها است. برای چارچوب نظری این مطالعه، به‌طور مفصل، تکامل تاریخی سیستم‌های حمل‌ونقل شهری، مفاهیم کلیدی، اجزاء و ویژگی‌های شهرهای فرودگاهی؛ تأثیر آن‌ها بر محیط فیزیکی و اجتماعی و نقش آن‌ها در پایداری و رهایی اقتصادی را موردبررسی قرار داده شده است.

شهرهای فرودگاهی به‌عنوان نقاط کلیدی در توسعه اقتصادی، حمل‌ونقل و توریسم، نقش مهمی در رشد و توسعه مناطق شهری ایفا Lu & Ren, 2022)) فرودگاه امام خمینی (ره) با توجه به موقعیت استراتژیک خود، یکی از مهم‌ترین مراکز حمل‌ونقل هوایی در ایران و منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود. (مرادی و همکاران، ۱۳۹۸). ا این حال، تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم توسعه شهرهای فرودگاهی بر توسعه شهری و صنعت توریسم در ایران به‌ویژه پیرامون فرودگاه امام خمینی کمتر موردپژوهش جامع قرارگرفته است. این پایان‌نامه به بررسی این موضوع می‌پردازد که چگونه توسعه شهر فرودگاهی پیرامون فرودگاه امام خمینی می‌تواند به بهبود زیرساخت‌های شهری و رشد صنعت توریسم کمک کند. همچنین به کاوش در مزایای اقتصادی و اجتماعی این توسعه برای منطقه پیرامون پرداخته و عوامل مؤثر در موفقیت این طرح را شناسایی خواهد کرد. درحالی‌که تحقیقات زیادی در سطح جهانی در مورد شهرهای فرودگاهی و تأثیر آن‌ها بر توسعه شهری و توریسم انجام‌شده، اما مطالعات جامع در ایران که به‌طور خاص به تأثیرات توسعه شهرهای فرودگاهی بر فرودگاه امام خمینی (ره) و منطقه پیرامون آن پرداخته باشند، نادر هستند. بسیاری از پژوهش‌های انجام‌شده به مسائل کلان اقتصادی پرداخته و کمتر به اثرات محلی و منطقه‌ای در سطح زیرساخت‌های شهری و صنعت توریسم توجه کرده‌اند. این پایان‌نامه تلاش دارد تا این شکاف تحقیقاتی را پر کرده و از منظرهای مختلف به تأثیرات مثبت و منفی شهر فرودگاهی در توسعه شهری و رشد توریسم در منطقه بپردازد. تحقیق حاضر به دلیل اهمیت روزافزون توسعه حمل‌ونقل هوایی و تأثیر آن بر اقتصاد و توریسم کشور ضروری به نظر می‌رسد. شهرهای فرودگاهی با ایجاد زیرساخت‌های مدرن می‌توانند به رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی کمک کنند (Ayar, 2023) با توجه به جایگاه ایران در شبکه‌های حمل‌ونقل هوایی منطقه‌ای و جهانی، بررسی تأثیرات توسعه شهر فرودگاهی امام خمینی بر توسعه شهری و صنعت توریسم نه‌تنها برای برنامه‌ریزان و مدیران اقتصادی بلکه برای سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران نیز اهمیت ویژه‌ای دارد.

شهرهای فرودگاهی به‌عنوان یک پدیده نوین بسته به مقیاس و مکان قرارگیری می‌توانند دربرگیرنده منفرد یا توأمان الگوهای فضایی برای توسعه صنعت گردشگری و جذب صنعت توریسم شوند. شهر فرودگاهی امام خمینی که با وسعت قابل‌ملاحظه‌ای در جنوب مادر شهر تهران قرارگرفته است، از منابع و جاذبه‌های گردشگری فراوان و متنوعی برخوردار است؛ با توجه به توان بالقوه این محدوده برای تکوین یک مقصد گردشگری جدید و همچنین ضرورت استقرار کاربری‌ها و فعالیت‌ها با مقصود پیشینه بازدهی و بهره‌گیری از مزایا و توان‌های محیطی، مطلوب است قابلیت اراضی شهر فرودگاهی جهت عملکردهای مرسوم در شهرهای فرودگاهی و متعاقب آن تکوین فعالیت‌های گردشگری موردمطالعه قرار گیرد. با توجه به مولفه‌های موردبررسی و ماهیت موضوع، رویکرد حاکم بر این پژوهش توصیفی- تحلیلی است. به‌طورکلی اهداف تحقیق شامل موارد زیر هست:

·       تبیین تأثیر عوامل محیطی- کالبدی مؤثر بر توسعه شهر فرودگاهی امام خمینی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر زیرساخت‌های شهر فرودگاهی امام خمینی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر خدمات و پشتیبانی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر سرگرمی و فراغت (مکان‌های تفریحی، ورزشی، فراوانی و دسترسی) و امکان‌سنجی‌های آینده‌نگرانه بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر وضعیت معابر و خدمات حمل‌ونقل عمومی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر ایمنی و راحتی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر هویتمندی و زیبایی‌شناسی محیطی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر محدودیت‌ها و کاستی‌ها بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر عوامل ارتقاء کارآمدی شهر فرودگاهی امام خمینی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر عوامل مداخله‌جویانه بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر پیامدها و برآیندهای اقتصادی توسعه شهر فرودگاهی امام خمینی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر توسعه سرمایه‌گذاری، مراکز تجاری و تفریحی و ارتقاء درآمد سرانه بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر پیامدها و برآیندهای اجتماعی توسعه شهر فرودگاهی امام خمینی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر برآیندهای محیط زیستی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر برآیندهای توریستی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

·       تبیین تأثیر سازگاری با دیگر کاربری‌ها و خدمات شهری بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم

 

پیشینه و مبانی نظری پژوهش

شهرهای فرودگاهی به‌عنوان یک مفهوم نوین در توسعه شهری و حمل‌ونقل جهانی، در دهه‌های اخیر توجه زیادی از سوی محققان و برنامه‌ریزان شهری به خود جلب کرده است (Guan, 2023) این مفهوم نخستین بار توسط جان کازارد معرفی شد که اعتقاد داشت فرودگاه‌ها دیگر فقط مراکز حمل‌ونقل نیستند، بلکه به قطب‌های اقتصادی تبدیل‌شده‌اند که توسعه پیرامون آن‌ها باعث ایجاد شهرهایی با زیرساخت‌های تجاری، مسکونی و تفریحی می‌شود (Correia, 2022)  شهرهای فرودگاهی به‌عنوان نقاط تجمع فعالیت‌های اقتصادی، با ایجاد مراکز خرید، هتل‌ها، مناطق صنعتی و خدماتی می‌توانند به کانون‌های رشد اقتصادی تبدیل شوند و فرصت‌های جدید شغلی و سرمایه‌گذاری را فراهم کنند (Guan, 2023)  در این مدل، فرودگاه‌ها به‌نوعی هاب لجستیکی برای ارتباطات جهانی و محلی تبدیل می‌شوند که به رشد اقتصادی و پایداری شهرهای پیرامونی کمک می‌کنند (Pan, 2024). یکی دیگر از نظریه‌های مطرح در این زمینه، نظریه شبکه‌های جهانی است که بر نقش محوری فرودگاه‌ها در اتصال شهرها به شبکه‌های حمل‌ونقل بین‌المللی تأکید دارد Yudhistira, 2024)) طبق این نظریه، فرودگاه‌ها به‌عنوان مراکز ارتباطی بین‌المللی، توسعه شهری و توریسم را تسهیل کرده و باعث افزایش جریان سرمایه‌گذاری و گردشگری می‌شوند. به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه، شهرهای فرودگاهی می‌توانند به‌عنوان محرک اصلی برای توسعه اقتصادی عمل کرده و مناطق کمتر توسعه‌یافته را به بازارهای جهانی متصل کنند. از منظر توریسم، شهرهای فرودگاهی با ارائه زیرساخت‌های مناسب، می‌توانند تسهیلاتی را فراهم آورند که به افزایش جذب گردشگران و بهبود تجربه آنان کمک کنند. گذار فرودگاه‌ها به شهر فرودگاه‌ها که پیش‌ازاین تنها دروازه ورودی یک شهر و یا یک ناحیه به‌حساب می‌آمدند، اکنون به نهادی زنده³ تبدیل‌شده‌اند. در آغاز، فرودگاه‌ها در محلی با فضای مناسب در هر مکانی از محدوده پیراشهری ساخته می‌شدند و اتصال و ارتباط آن‌ها به شهرهای مرکزی تنها از طریق شبکه ارتباطی جاده‌ای صورت می‌گرفت. با رواج و توسعه هوانوردی غیرنظامی و تجاری، الزامات فرودگاه‌ها برای پاسخگویی به گونه‌های مختلف ترابری کالا و خدمات جابه‌جایی مسافر، تنوع و تعمق بیشتری یافت. نیاز به فرودگاه بزرگ‌تر منجر به نقل مکان فرودگاه‌ها به سمت فضای بیرون از محدوده گسترش‌یافته مسکونی و یا حومه شهری گردید. حمل‌ونقل هوایی فزاینده، عاملی برای تغذیه توسعه اقتصادی بوده به‌طوری‌که فرودگاه‌ها طی نیم‌قرن گذشته از صورت یک ایستگاه هوایی (در دهه ۱۹۶) به مرکز خرید (در دهه ۱۹۷۰) کانون کسب‌وکار (در دهه ۱۹۸۰) پارك تفریحی و فراغت (در دهه ۱۹۹۰) و مکانی شهر گونه (در سال ۲۰۱۱) تبدیل شدند. افزوده شدن خدمات تجاری و فراغتی در دهه‌های پایانی قرن بیستم، موجب افزایش ارزش‌افزوده حاصل از هر مترمربع از محدوده فرودگاه‌ها و همچنین افزایش فشار بر محیط پیرامونی فرودگاه‌ها گردیده است (Van Wijk, 2008)، از سوی دیگر با رشد و گسترش ناحیه مادر شهری، اثرگذاری فرودگاه‌ها به لحاظ کاربری اراضی و استقرار کارکردهای شهری و شبکه حمل‌ونقل اهمیت دوچندان یافته است. ازاین‌رو برخورداری از فرودگاه‌های مناسب به یکی از جنبه‌های اجتناب‌ناپذیر برنامه‌ریزی منطقه‌ای و شهری تبدیل گردید. در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای با وجود انتقادات پیرامون قرارگیری اراضی وسیع فرودگاه در شهر و آلودگی صوتی و آلاینده‌های هوای ناشی از فعالیت آن، مسئله مهمی که باید مدنظر قرار گیرد، این است که در توسعه منطقه‌ای باید از اتصال و ارتباط فرودگاه‌ها به نواحی مرکزی تجاری (CBD)اطمینان حاصل شود. اکنون فرودگاه‌ها علاوه بر جایگاهی که به‌عنوان گره‌های ترافیکی دارند، نقشی اساسی را نیز در دگرگونی ناحیه مادر شهری ایفا می‌نمایند. فرودگاه‌ها و محیط پیرامونی بلافصل آن‌ها به‌طور فزاینده‌ای جذابیت استقرار امکانات خرده‌فروشی، خدمات مشتری، خدمات پشتیبانی، دفاتر تجاری، مراکز همایش، پذیرایی و هتل داری و همچنین اماکن فرهنگی و تفریحی را ارتقاء می‌دهند. بر اساس همین جذابیت و تنوع عملکردی، فرودگاه‌ها در حال تبدیل‌شدن به مکان‌های شهر گونه‌ای هستند که مسافران، بازدیدکنندگان و کارکنان فرودگاهی و ساکنان درونی و پیرامونی جهت کار، تجارت، استراحت، خوراك و خرید از آن‌ها استفاده نموده و از امکانات سرگرمی و تفریح برخوردار می‌شوند (Nikken Sekkei, 2011: 4).

آنجلا گیتننز⁴ (مدیر شورای بین‌المللی فرودگاه‌ها)⁵ بیان می‌دارد که ایده اصلی شهرهای فرودگاهی، اختیار پاره‌ای گزینه‌های تجاری است که برای فرودگاه ایجاد جذابیت نموده و موجب تقویت شرایط مالی آن شود. این ایده شامل تمرکز فعالیت‌های گوناگون تجاری، فراغتی، زندگی، کار، حمل‌ونقل و سرگرمی در یک مکان می‌گردد Kasarda,2010:6)) روشن است که شهرهای فرودگاهی شهر محسوب نمی‌شوند؛ ولی قابل‌مقایسه با آن هستند. شهرهای فرودگاهی شکل جدیدی از شهر یا حوزه‌های شهری محسوب می‌شوند. شهرهای فرودگاهی تنها یک فعالیت اقتصادی و ابزاری برای رقابت منطقه‌ای نیستند، بلکه باید آن‌ها را حوزه‌هایی شهری به شمار آورد. به لحاظ قلمرویی، شهر فرودگاهی شامل خوشه فعالیت‌های عملیاتی فرودگاهی و نیز سایر امور بازرگانی و تجاری مرتبط با فرودگاه می‌گردد. درعین‌حال، تنها در صورتی می‌توان چنین خوشه‌ای را شهر فرودگاهی شمرد که از ویژگی‌های کیفی یک شهر )از قبیل تراکم، دسترسی، ویژگی محیطی و خدمات( نیز برخوردار باشند(Guller & Guller,2003:70) .

 

جدول 1- انواع فرودگاه

کاربرد	نوع فرودگاه
برای هواپیماهای شخصی یا مسافربری	مسافربری
برای امور کشاورزی (سمپاشی) استفاده می‌شود.	کشاورزی
نظامی	نظامی
آموزشی	آموزشی
فرودگاه روی عرشه‌ی کشتی‌های بزرگ	باند بر روی ناو

(منبع: Jeppesen,1988)

 

تکوين گونه‌های شهر فرودگاهی

ازآنجاکه تکوین گونه‌های شهر فرودگاهی در قالب ناحیه فرودگاهی آمیزه‌ای از دو عنصر «هوا» و «ناحیه» است، ازاین‌رو در تحلیل مفهومی پدیده شهر فرودگاهی، حاشیه فرودگاه و پیرامون بلافصل آن موردتوجه قرار می‌گیرد. ناحیه فرودگاهی از یک‌سو دربرگیرنده بخشی از شهری است که در حوزه نفوذ آن فرودگاه قرار دارد و از سوی دیگر، فرودگاهی است که به‌طور مستقیم زیر نفوذ شهر قرار دارد. ازاین‌رو شکل‌گیری ناحیه فرودگاهی را می‌توان به‌صورت‌ها و گونه‌های شهر فرودگاهی، هواترابر شهر، دالان فرودگاهی و منطقه فرودگاهی تصویر نمود. نواحی فرودگاهی در حالت‌های گوناگون و بسته به مقیاس توسعه آن‌ها، شکل‌های گوناگونی به خود می‌گیرند (Knippenberger and Wall, 2009:116).

توسعه ساده فرودگاه :( Airport Development)در ساده‌ترین شکل، یک فرودگاه فعال، ناحیه وابسته به خود را پدید می‌آورد که تعامل میان آن دو به توسعه ناحیه نیز می‌انجامد.

شهر فرودگاهی: (Airport City)در شکل پیچیده، فرودگاه ناحیه پیرامونی خود را توسعه داده و خود را به شهر فرودگاهی تبدیل می‌کند. در واقع آنچه عامل تبدیل فرودگاه به شهر فرودگاهی است و این استحاله را ضرورت می‌بخشد، تغییر و تحولات مرتبط با نیازهای بهره‌برداران از فرودگاه است؛ توسعه سریع فرودگاه‌ها و امکانات و تجهیزات تجاری آن‌ها، پاسخ‌گویی به‌تمامی نیازهای مسافران در محدوده فرودگاه شامل خرید، ملاقات، استراحت و اقامت، تفریح، تبادل دانش و توسعه دامنه ارتباطات مسافران به فراتر از فرودگاه از مهم‌ترین مولفه‌های تأثیرگذار در روند شکل‌گیری شهر فرودگاهی است. حوزه نفوذ شهرهای فرودگاهی در حدود ۱۵ کیلومتر هستند.

دالان فرودگاهی (Airport Corridor)درحالی‌که شهرهای فرودگاهی از فرودگاه‌ها و محیط پیرامونی آن‌ها تشکیل می‌شوند، کارکردها و تسهیلاتی نیز در حدفاصل محور ارتباطی فرودگاه و مرکز مادر شهر شکل‌گرفته و این دو را به هم مرتبط می‌کنند. چنین ارتباطی «دالان فرودگاهی» نامیده می‌شود. برخورداری از یک دسترسی مطلوب هوایی ازنظر مؤسسات ارائه‌کننده فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین صنایع نوین، امری بسیار ضروری محسوب می‌شود. سفرهای هوایی صاحبان حرفه‌های دارای فناوری بالا و دانش پایه از بسیاری از شاغلان دیگر بیشتر است. در ایالات‌متحده آمریکا، تمامی مؤسسات دانش‌بنیان در دالان‌های عمده فرودگاهی قرار دارند.

هواترابر شهر (Aerotropolis)در مرحله بعدی شهر فرودگاهی بسته به وضعیت طبیعی و استقرار مکانی به هواترابر شهر تبدیل‌شده و با مادر شهر پیوند فضایی – کالبدی برقرار می‌کند. این در حالتی است که فرودگاه و شهر فرودگاهی با مادر شهر فاصله زیادی دارد و به همین دلیل با توسعه دامنه عملکرد شهر فرودگاهی، مادر شهر با شهرهای اقماری پیرامون خود و شبکه فرودگاه‌های فرعی مستقر در آن‌ها  (Airport Feeder)ارتباط برقرار می‌کند. در این حالت «هواترابر شهر» می‌تواند شهرها و آبادی‌های زیادی را دربرگیرد. در حالت متفاوتی، ممکن است شهر فرودگاهی با شهرهای واسط میان مادر شهر و خود، پیوندهای لازم را برقرار نماید. حوزه نفوذ هواترابر شهرها در حدود ۲۵ کیلومتر است.

 

 

شکل 1- سیر جهانی گسترش زیرساخت‌های حمل‌ونقل و توسعه تجاری (از قرن ۱۷ تاکنون)

 

منطقه فرودگاهی (Airport Region)در حالت پیشرفته‌تر، شهر فرودگاهی بخش عمده‌ای از حوزه نفوذ پیرامونی خود را تحت پوشش قرار داده و با برقراری پیوند خوشه‌ای میان خود و حوزه نفوذ «منطقه فرودگاهی» را پدید می‌آورد. حوزه نفوذ مناطق فرودگاهی در حدود ۶۰ کیلومتر است. این پدیده در کشورهای اروپایی که مساحتی کمتر و جمعیتی فشرده‌تر دارند، بیشتر مشاهده می‌شود.

جدول 2- اجزای اصلی یک فرودگاه

باند اصلی فرودگاه	باند
باندهای فرعی که باند اصلی را به محل توقف هواپیما وصل می‌کنند.	باند فرعی
محل ورود و خروج مسافر به هواپیما و سالن مسافر	ورودی
توقف و تعمیر هواپیما محل	توقفگاه
محل پارك هواپیما	پارکینگ
برج کنترل یا برج مراقبت	برج مراقبت

(منبع: Jeppesen,1988)

کارکردهای شهرهای فرودگاهی

در پی تغییرات گسترده فعالیت فرودگاه‌ها، مدیریت بهره‌برداری آن‌ها نیز دست‌خوش دگردیسی شده و شهرهای فرودگاهی اقدام به گسترش مستغلات و توسعه زمین‌های تجاری خود کرده‌اند. با نگیرش به اینکه شهرهای فرودگاهی محدود به تأسیسات و تجهیزات هوانوردی نیستند، ازاین‌رو به شرکت‌های چندمنظوره بسیار پیچیده که هم خدمات تجاری و هم خدمات هوایی ارائه می‌دهند، تبدیل‌شده‌اند. درآمد حاصل از خدمات غیر هوانوردی چندین برابر بیشتر از درآمد مربوط به فعالیت‌های هوایی است. با توجه به حضور سیل عظیم مسافران، کارکنان، استقبال‌کنندگان و بدرقه کنندگان در پایانه‌ها، درآمد واحدهای خرده‌فروشی فرودگاه‌ها چند برابر مراکز خرید و مغازه‌های مرکز شهر است. درنتیجه، نرخ اجاره واحدهای تجاری فرودگاه‌ها، بالاتر از نرخ قرارگیری منطقه آن‌هاست (Conventz and Thierstein,2011: 10).

 

 

شکل شماره (۲) مقايسه مقیاس حوزه نفوذ شهر فرودگاهی، هواترابر شهر و منطقه فرودگاهی

(منبع: Kasarda, 2000)

 

 به‌موازات تکوین و گسترش فعالیت‌های تجاری (به‌ویژه استقرار فروشگاه‌های آزاد فاقد عوارض)، در شهرهای فرودگاهی خدمات دیگری همچون نمایشگاه‌های بین‌المللی، مراکز گردهمایی و همایش‌ها، خدمات آموزشی (دانشگاه عمومی و دانشگاه هوانوردی)، اماکن فرهنگی (موزه، کتابخانه، سالن اجتماعات، سینما، تئاتر)، تفریحی-گردشگری (هتل و مهمان‌پذیر، شهربازی، باغ‌وحش)، صنعتی (ساخت و مونتاژ قطعات سبک و حساس، بسته‌بندی و پردازش کالا)، بهداشت و درمان (درمانگاه عمومی و بیمارستان تخصصی)، حمل‌ونقل و انبارداری )انبار، سردخانه، توقفگاه‌های عمومی، گمرك، سیلو، ایستگاه‌های راه‌آهن)، اداری (نهادهای دولتی، سازمان‌های غیردولتی، مؤسسات خصوصی و شرکت‌های چندملیتی)، ورزشی (ورزشگاه، سالن‌های سرپوشیده و فضاهای باز ورزشی) و...، قابل‌ارائه است، ازاین‌رو با توجه به تنوع و گوناگونی فعالیت‌ها، کارکردهای شهرهای فرودگاهی به‌طور عمده به چهار گروه قابل‌تقسیم هستند که عبارت‌اند از:(Guller and Guller:2003:18) 

·       فعالیت‌های غیر هوایی

·       فعالیت‌های فرودگاه محور

·       فعالیت‌های مرتبط با فرودگاه

·       فعالیت‌های اصلی هوانوردی

فعالیت‌های اصلی هوانوردی به‌طور عمده فعالیت‌هایی هستند که در محدوده فرودگاه (بیشتر در بخش هوایی و تا حدودی در بخش زمینی) استقرار می‌یابند؛ این فعالیت‌ها در ارتباط مستقیم با پذیرش مسافر و ارسال بار هستند. سایر عملکردها (غیر هوایی، فرودگاه محور و مرتبط با فرودگاه)، فعالیت‌هایی هستند که درگذشته در بخش مرکزی مادر شهرها قرار می‌گرفتند؛ اما امروزه بیشتر در شهرهای فرودگاهی و هواترابر شهرها استقرار می‌یابند (218: 2011Kasarda & Lindsay, ) فعالیت‌های غیر هوایی عملکردهایی همچون پارك کسب‌وکار، مراکز دانشگاهی و آموزشی، تحقیق و توسعه، صنعتی، مسکونی، تفریحات و سرگرمی، ورزشی، خدماتی، فرهنگی و انرژی‌های نوین را دربر می‌گیرد. عملکرد فرودگاه محور مشتمل بر فعالیت‌های خدماتی، مالی و تجارت بین‌المللی، مرکز همایش‌ها و نمایشگاه‌ها و مرکز خدمات درمانی است. لجستیک و توزیع بین‌المللی، منطقه ویژه اقتصادی، خدمات پست و ارسال سریع، هتل و خرده‌فروشی، خدمات تهیه و تدارك غذا (کترینگ)، مراکز کارورزی و انجام آزمایش‌ها و منطقه آزاد تجاری نیز در زمره فعالیت‌های مرتبط با فرودگاه است.

 

 

شکل 3- نمای شماتیک ارتباطات و فضاها در یک هواترابر شهر

(منبع: Kasarda, John 2016)

 

پیشینه پژوهش

در این بخش از پژوهش به بیان پیشینه تحقیقات صورت پذیرفته در داخل و خارج از کشور پرداخته‌شده است:

روستایی و همکاران (1403) تحقیقی با عنوان تحلیلی بر تأثیر هوشمند سازی فرودگاه مهرآباد بر توسعه گردشگری انجام دادند که یافته‌های تحقیق نشان ­داد که 16 مولفه‌های تحقیق (هوشمندسازی فرودگاه) توسعه گردشگری شهر تهران را به میزان 824/0 تبیین می‌کنند. بیشترین میزان ضریب مسیر (بتا) به مولفه‌های ارتقای تجربه مسافران، ارائه خدمات رفاهی جذاب‌تر به مسافران، کاهش قیمت و امنیت پرواز و هواپیما مربوط می‌شود.

ساکی و همکاران (1402) تحقیقی با عنوان تجزیه‌وتحلیل ساختار درآمدهای فرودگاه‌ها و ارزیابی نقش آن‌ها در بهبود کارایی تخصیصی انجام دادند که نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بین درآمدهای هوانوردی و غیر هوانوردی با تعداد کارکنان شاغل فرودگاه‌های کشور ارتباط مستقیم و معناداری برقرار است. همچنین بین درآمدهای غیر هوانوردی و اندازه سطوح پروازی فرودگاه‌های کشور رابطه مستقیم و معناداری برقرار است؛ اما بین درآمدهای هوانوردی و اندازه سطوح پروازی فرودگاه‌های کشور رابطه معناداری وجود ندارد.

مجیدی و همکاران (1398) تحقیقی با عنوان تأثیر فرودگاه با رویکرد توسعه صنعت گردشگری باهدف توسعه اقتصادی در گنبدکاووس انجام دادند که نتایج تحقیق نشان می‌دهد حمل‌ونقل هوایی با هدایت جریان گردشگران از مسیرهای دور و نزدیک و توزیع آن در داخل شهر گنبدکاووس باعث تولید درآمدهای ارزی و افزایش ورود جریان سرمایه شده و نقش حیاتی و قدرتمندی در پشتیبانی توسعه صنعت گردشگری در این شهر دارد.

حسینی و همکاران (1397) تحقیقی با عنوان بررسی نقش شهر فرودگاهی بر اقتصاد کشور (موردمطالعه شهر فرودگاهی امام خمینی) انجام دادند که در تحقیق خود اذعان داشتند ازآنجاکه فرودگاه‌ها نقش به سزایی در پیشرفت و توسعه اقتصادی کشورهای مختلف ایفا می‌کنند، در دهه‌های اخیر برای دستیابی به توسعه اقتصادی، در فرودگاه‌های بزرگ دنیا، تغییرات بنیادینی حاصل‌شده است که ازجمله این تغییرات می‌توان به توسعه شهرهای فرودگاهی اشاره نمود. برنامه‌های توسعه‌ای در نظر گرفته‌شده برای فرودگاه امام خمینی به‌منظور ایجاد یک فرودگاه قطب و مرکز فعالیت در منطقه، لزوم توجه و مطالعه بر اساس پتانسیل‌های موجود بخش هوایی در منطقه بسیار ضروری کرده است. در این راستا لازم است برای برنامه‌ریزی راهبردی مناسب و کارآمد در خصوص آینده شهر فرودگاهی امام خمینی (ره) با توجه سناریوهای آتی آن اعمال شود.

مختاری و سبزه پرور (1396) تحقیقی با عنوان بررسی نقش شهر فرودگاهی در توسعه شهری و صنعت توریسم انجام دادند که در تحقیق خود اذعان داشتند ازآنجاکه فرودگاه‌ها نقش بسزایی در پیشرفت و توسعه اقتصادی کشورهای مختلف ایفا می‌کنند در دهه‌های اخیر برای دستیابی به توسعه اقتصادی در فرودگاه‌های بزرگ دنیا تغییرات بنیادینی حاصل‌شده است که ازجمله این تغییرات می‌توان به توسعه شهرهای فرودگاهی اشاره نمود امروزه فرودگاه‌ها دیگر زیرساخت‌های ساده برای جابجایی مسافران و یا محموله و بار نیستند بلکه این مکان‌ها به شهرهای متراکمی با ارائه انواع خدمات تبدیل‌شده‌اند که در آن‌ها فرودگاه یکی از عناصر می‌باشد بررسی خصوصیات شهرهای فرودگاهی و مطالعه نمونه‌های موفق این نوع فرودگاه‌ها میزان تحقق توسعه اقتصادی در فرودگاه‌ها را آشکار می‌سازد.

شیرازی نیا و همکاران (1395) تحقیقی با عنوان نقش طراحی فرودگاه در توسعه اقتصادی، اجتماعی و گردشگری (مطالعه موردی: فرودگاه شیراز) انجام دادند که نتیجه حاصل از بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که حمل‌ونقل هوایی با توسعه اقتصادی، اجتماعی و گردشگری یک کشور ارتباط مستقیم داشته و می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای را ایفا کند.

نظریان و همکاران (1389) تحقیقی با عنوان نقش حمل‌ونقل هوایی در توسعه صنعت توریسم با تأکید بر فرودگاه بین‌المللی ارومیه انجام دادند که در تحقیق خود اذعان داشتند فرودگاه‌ها که مبدأ و مقصد مسافرت‌های هوایی و دروازه ورودی به شهرها و کشورها می‌باشند به‌عنوان سمبل یک شهر و کشور شناخته می‌شوند. زیبایی، شکوه، تسهیلات و امکانات، معماری، چشم‌گیری یک فرودگاه بیانگر وضعیت اجتماعی فرهنگی و حتی سیاسی آن شهر یا کشور می‌باشد. استان آذربایجان غربی تنها استانی است که با سه کشور خارجی مرز مشترک داشته و این ویژگی موقعیت خاصی به آن بخشیده است و ایفای نقش تردد کریدور شرقی و غربی کشور باعث شکوفایی گردشگری و صنایع وابسته به گردشگری می‌شود و صنعت حمل‌ونقل هوایی موتور توسعه گردشگری و تجارت و بازرگانی می‌باشد.

سقایی (1388) تحقیقی با عنوان تحلیلی بر تأثیر فرودگاه مهرآباد بر توسعه فعالیت‌های اقتصادی، صنعتی و گردشگری شهر تهران 1385-1380 انجام دادند که نتیجه تحلیل فوق مشخص می‌کند عامل فاصله سایر شهرهای کشور تا تهران در تقاضای سفرهای هوایی به تهران طی سال‌های فوق 17% دخالت دارد و بین عوامل اقتصادی، صنعتی و گردشگری، عامل فاصله و فعالیت صنعتی بیشترین تأثیر را در تقاضای سفرهای هوایی به فرودگاه مهرآباد داشته است. همچنین تعداد مسافران ورودی و خروجی فرودگاه مهرآباد در سال‌های آینده رو به افزایش است.

 

مواد و روش پژوهش

روش تحقيق حاضر، بر اساس هدف از نوع تحقيق كاربردي است و بر اساس نحوه‌ي گردآوري داده‌ها از نوع روش توصيفي از شاخه پيمايشي محسوب مي‌شود. بر اين اساس ابتدا جوانب و موضوعات مطالعاتي مربوط به موضوع مطروحه و نيز مطالعات و تحقيقات مشابه انجام شده، در مورد موضوع تحقيق موردبررسی قرار مي‌گيرد، سپس با استفاده از مطالعات ميداني، اقدام به تبيين فرضيات مطابق با عنوان و هدف تحقيق خواهد شد. با توجه به روش‌هاي چهارگانه‌ي ديدگاه تئوری پردازی، يعني بسط يا بهبود تئوري‌هاي موجود، مقايسه‌ي ديدگاه‌هاي تئوريكي مختلف، بررسي پديده‌اي خاص با استفاده از ديدگاه‌هاي تئوريكي مختلف و بالاخره بررسي پديده‌اي مستند و تكراري در محيط و شرايطي جديد، تحقيق حاضر در گروه چهارم قرار مي‌گيرد. در اين پژوهش از روش مدل معادلات ساختاری و نرم‌افزار اسمارت پی ال اس برای آزمون فرضيات استفاده شد. جامعه آماری تحقیق شامل خبرگان و کارشناسان فرودگاه امام خمینی (ره) بودند که محدود به 250 نفر بودند که به روش اتفاقی انتخاب شدند. بر این اساس و با توجه به ویژگی‌های جامعه آماری نمونه‌گیری تحقیق حاضر از نوع تصادفی انتخاب‌شده که در آن برای تعیین تعداد نمونه راه‌های متعددی وجود دارد. با توجه به این امر که تعداد اعضای جامعه محدود می‌باشد از رابطه زیر برای تعیین حجم نمونه استفاده‌شده است:

فرمول 1.                    

که در آن ضریب اطمینان=95% Z=1.96   p=q=0.5 در نظر گرفته شده است که حجم جامعه (N) : 250 نفر و بر اساس فرمول شماره 1، تعداد نمونه آماری برابر با 150 نفر می‌باشد.

بحث و ارائه یافته­ها

بعد از تجزیه تحلیل توصیفی داده‌ها، به تحلیل استنباطی داده‌ها پرداخته‌شده و در تجزیه تحلیل استنباطی، فرضیه‌های تحقیق مورد ارزیابی و آزمون قرار می‌گیرند. نتایج آزمون فرضیه‌ها در نمودار منعکس‌شده‌اند.

 

 

نمودار 1- اندازه‌گیری مدل کلی و نتایج فرضیه‌ها در حالت معنی‌دار

 

روایی، پایایی و برازش مدل

جهت سنجش پایایی از آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی استفاده‌شده و جهت سنجش روایی از روایی همگرا استفاده‌شده و جهت سنجش برازش مدل از شاخص GOF استفاده‌شده است:

 

جدول 5- ضرایب آلفای کرونباخ

عنوان	آلفا کرونباخ	پایایی مرکب	روایی همگرا	برازش
عوامل محیطی- کالبدی مؤثر بر توسعه شهر فرودگاهی امام خمینی	0.706078	0.829802	0.631053	0.48
زیرساخت‌های شهر فرودگاهی امام خمینی	0.700169	0.866336	0.764663
خدمات و پشتیبانی	0.732378	0.750331	0.501736
سرگرمی و فراغت (مکان‌های تفریحی، ورزشی، فراوانی و دسترسی) و امکان‌سنجی‌های آینده نگرانه	0.948038	0.953320	0.522857
توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم	0.721553	0.877740	0.782124
وضعیت معابر و خدمات حمل‌ونقل عمومی	0.724738	0.754773	0.527676
ایمنی و راحتی	0.733626	0.738475	0.568603
هویتمندی و زیبایی‌شناسی محیطی	0.780450	0.861785	0.757209
محدودیت‌ها و کاستی‌ها	0.832025	0.872386	0.464981
عوامل ارتقاء کارآمدی شهر فرودگاهی امام خمینی	0.759770	0.706651	0.506175
عوامل مداخله‌جویانه	0.823128	0.882807	0.653258
پیامدها و برآیندهای اقتصادی توسعه شهر فرودگاهی امام خمینی	0.761245	0.814491	0.594972
توسعه سرمایه‌گذاری، مراکز تجاری و تفریحی و ارتقاء درآمد سرانه	0.760463	0.861826	0.675402
پیامدها و برآیندهای اجتماعی توسعه شهر فرودگاهی امام خمینی	0.753706	0.817497	0.691347
برآیندهای محیط زیستی	0.820223	0.881360	0.650389
برآیندهای توریستی	0.705594	0.871452	0.772221
سازگاری با دیگر کاربری‌ها و خدمات شهری	0.774506	0.800082	0.502725

با توجه به جدول شماره 5، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

·       مقدار آلفای کرونباخ بالاتر از 7/0، نشانگر پایایی قابل‌قبول است.

·       مقدار CR برای هر سازه بالای 7/0 شود، نشان از پایداری درونی مناسب برای مدل اندازه­گیری دارد.

·       مقدار AVE بالای 5/0 روایی همگرای قابل‌قبول را نشان می­دهد.

·       با توجه به سه مقدار 01/0، 25/0 و 36/0 به‌عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای GOF، حاصل شدن 48/0 نشان از برازش قوی مدل دارد.

با توجه به یافته‌های تحقیق حاضر به نقش شهرهای فرودگاهی در توسعه شهری و صنعت توریسم فرودگاه امام خمینی پرداخته‌شده است. نتایج به‌دست‌آمده از داده‌های گردآوری‌شده با توجه به تحلیل‌هایی که بر روی پرسشنامه‌های جمع‌آوری‌شده با استفاده از نرم‌افزار Spss و اسمارت PLS انجام شده است نشان می‌دهد که تمامی فرضیات مورد تأیید قرارگرفته‌اند که درمجموع می‌توان گفت:

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر عوامل محیطی- کالبدی مؤثر بر توسعه شهر فرودگاهی امام خمینی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تائید قرارگرفته است. این یافته با یافته پژوهش آیتی و همکاران در سال 1395 با عنوان بررسي تأثیر عوامل کالبدي شهري بر توسعه گردشگري مذهبي (مطالعه موردي؛ شهر شيراز) که به این نتیجه دست‌یافته‌اند که عوامل عيني نسبت به عوامل ذهني از تأثیرگذاری بیش‌تری بر توسعه گردشگري مذهبي در شهر شيراز برخوردارند مطابقت و همخوانی دارد.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر زیرساخت‌های شهر فرودگاهی امام خمینی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرار گرفته است. این یافته با یافته پژوهش کارگر و علیزاده در سال 1389 با عنوان نقش و اهمیت زیرساخت‌ها در توسعه گردشگری شهری که به این نتیجه دست‌یافته‌اند که جایگاه تسهیلات گردشگری مهم و مؤثر قلمداد شده است مطابقت و همخوانی دارد.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر خدمات و پشتیبانی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرار گرفته است. این یافته با یافته پژوهش اشرفی در سال 1391 با عنوان بررسی نقش دفاتر خدمات گردشگری در جذب گردشگران و توسعه صنعت گردشگری که به این نتیجه دست‌یافته‌اند که تنها وجود دفاتر گردشگری متعدد نمی‌تواند عاملی در جذب گردشگران و به‌ویژه گردشگران خارجی باشد، بلکه عوامل دیگری نیز مانند وجود امکانات و تسهیلات مناسب و آشنایی کارکنان دفاتر گردشگری با زبان‌های بین‌المللی در این امر می‌تواند مؤثر باشد. درنتیجه می‌توان با ایجاد امکانات و تسهیلات و شرایط موردنیاز گردشگران موجبات رضایت آن‌ها را فراهم نموده و با جذب تعداد زیاد گردشگران، زمینه توسعه اقتصادی کشور را فراهم آورد؛ مطابقت و همخوانی دارد.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر سرگرمی و فراغت (مکان‌های تفریحی، ورزشی، فراوانی و دسترسی) و امکان‌سنجی‌های آینده نگرانه بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرارگرفته است. این یافته با یافته پژوهش نیکویی و همکاران در سال 1393 با عنوان سرگرمی و تفریح خواسته گردشگران آینده که به این نتیجه دست‌یافته‌اند که سرگرمی و فراغت (مکان‌های تفریحی، ورزشی، فراوانی و دسترسی) و امکان‌سنجی‌های آینده نگرانه بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد؛ مطابقت و همخوانی دارد.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر وضعیت معابر و خدمات حمل‌ونقل عمومی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرارگرفته است. این یافته با یافته پژوهش حسین زاده دلیر و سودمند در سال ۱۳۹۳ با عنوان نقش کیفیت اسکان، حمل‌ونقل عمومی و بهداشت شهری در توسعه صنعت توریسم که به این نتیجه دست‌یافته‌اند که یکی از این عوامل مهم کیفیت و کمیت اسکان و نیز در اختیار گذاشتن امکانات حمل‌ونقل عمومی و ارزان و بهداشت محیط‌زیست شهری است که لازمه وجود آن‌ها تنها با همکاری صمیمانه دولتمردان و مردم امکان‌پذیر خواهد بود تا بتوانیم این صنعت بی بدیع را در منطقه توسعه داد مطابقت و همخوانی دارد.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر ایمنی و راحتی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرارگرفته است. این یافته با یافته پژوهش سلیمی سبحان در سال 1393 با عنوان امنيت و توسعه پايدار گردشگري (مطالعه موردي: شهر تهران) که به این نتیجه دست‌یافته‌اند که بين احساس امنيت گردشگران و وفاداري آن‌ها همبستگي مستقيم وجود دارد مطابقت و همخوانی دارد.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر هویتمندی و زیبایی‌شناسی محیطی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرارگرفته است. این یافته با یافته پژوهش رحمانی و همکاران در سال ۱۳۹۵ با عنوان بررسی تأثیر گرافیک محیطی بر افزایش توسعه‌ی گردشگری که به این نتیجه دست‌یافته‌اند که هویتمندی و زیبایی‌شناسی محیطی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم تأثیر دارد؛ مطابقت و همخوانی دارد.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر محدودیت‌ها و کاستی‌ها بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرارگرفته است.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر عوامل ارتقاء کارآمدی شهر فرودگاهی امام خمینی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرار گرفته است. این یافته با یافته پژوهش پوراحمد و همکاران در سال ۱۳۹۶ با عنوان نقش توان‌هاي توريستي در توسعه اقتصادي شهر كرمان که به این نتیجه دست‌یافته‌اند که ارتقاء کارآمدی شهر فرودگاهی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم تأثیر دارد، مطابقت و همخوانی دارد.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر عوامل مداخله‌جویانه بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرارگرفته است.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر پیامدها و برآیندهای اقتصادی توسعه شهر فرودگاهی امام خمینی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرارگرفته است.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر توسعه سرمایه‌گذاری، مراکز تجاری و تفریحی و ارتقاء درآمد سرانه بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرارگرفته است. این یافته با یافته پژوهش بهبودی و همکاران در سال 13۸۹ با عنوان رابطه گردشگري و سرمایه‌گذاری مستقيم خارجي که به این نتیجه دست‌یافته‌اند که توسعه سرمایه‌گذاری، مراکز تجاری و تفریحی و ارتقاء درآمد سرانه بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد؛ مطابقت و همخوانی دارد.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر پیامدها و برآیندهای اجتماعی توسعه شهر فرودگاهی امام خمینی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرارگرفته است.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر برآیندهای محیط زیستی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرارگرفته است.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر برآیندهای توریستی بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرارگرفته است.

ضریب مسیر در حالت معنی‌داری مسیر تأثیر سازگاری با دیگر کاربری‌ها و خدمات شهری بر توسعه شهری و گسترش صنعت توریسم بزرگ‌تر از عدد استاندارد 1.96 به‌دست‌آمده، بنابراین این فرضیه مورد تأیید قرارگرفته است.

 

نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادها

تحقیق حاضر به بررسی تأثیر شهرهای فرودگاهی در توسعه شهری و صنعت توریسم در فرودگاه امام خمینی (ره) پرداخته و مولفه‌های متعددی را شناسایی کرده است که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر این توسعه تأثیرگذارند. ازجمله عوامل محیطی-کالبدی مؤثر، زیرساخت‌ها، خدمات و پشتیبانی و وضعیت معابر و خدمات حمل‌ونقل عمومی می‌توان اشاره کرد. ایجاد محیطی ایمن و راحت، همچنین هویتمندی و زیبایی‌شناسی محیطی، می‌تواند به جذب گردشگران و توسعه صنعتی در اطراف فرودگاه کمک کند. محدودیت‌ها و کاستی‌ها نیز باید موردتوجه قرار گیرند، چراکه این عوامل می‌توانند مانع از رشد و توسعه پایدار شوند. مقایسه نتایج این تحقیق با تحقیقات پیشین، ازجمله کارهای روستایی و همکاران (1403) و ساکی و همکاران (1402) نشان می‌دهد که عوامل تأثیرگذار در توسعه گردشگری در فرودگاه‌ها به‌صورت مشترک، ازجمله زیرساخت‌های مناسب و بهبود کیفیت خدمات، اهمیت دارند. تحقیق روستایی و همکاران به هوشمندسازی فرودگاه مهرآباد و نقش آن در توسعه گردشگری پرداخته است و بر این نکته تأکید دارد که به‌کارگیری فناوری‌های نوین می‌تواند تجربه مسافران را بهبود بخشد و گردشگری را ارتقاء دهد. در مقابل، نتایج ساکی و همکاران بر ساختار درآمدی فرودگاه‌ها و نقش آن‌ها در بهبود کارایی تخصیصی متمرکز است و بر این باورند که بهره‌وری بالاتر از طریق سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و خدمات می‌تواند به توسعه بیشتر صنعت توریسم منجر شود.

در نهایت، نتایج تحقیق حاضر نشان می‌دهد که به‌کارگیری استراتژی‌های جامع و یکپارچه که به هم‌افزایی بین این مولفه‌ها توجه دارند، می‌تواند به بهبود کارایی و سودآوری شهر فرودگاهی امام خمینی و در نهایت به توسعه پایدار شهری و توریسم در این منطقه منجر شود. در این راستا، تجارب بین‌المللی در حوزه شهرهای فرودگاهی باید موردبررسی و تحلیل قرار گیرد تا از فرصت‌های جدید برای بهبود زیرساخت‌ها و خدمات بهره‌برداری شود. تحلیل جامع‌تر از تأثیر شهرهای فرودگاهی بر توسعه شهری و صنعت توریسم در فرودگاه امام خمینی، نیازمند توجه به ابعاد بین‌المللی و منطقه‌ای است. با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و فرودگاه امام خمینی به‌عنوان یک دروازه مهم به بازارهای جهانی، توسعه این شهر فرودگاهی می‌تواند به تسهیل ارتباطات تجاری و افزایش تبادلات فرهنگی کمک کند. ایجاد زیرساخت‌های مناسب و خدمات باکیفیت نه‌تنها به جذب گردشگران بین‌المللی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند منجر به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و بهبود رقابت‌پذیری اقتصادی منطقه شود. در این راستا، توجه به نیازهای خاص گردشگران، مانند تسهیلات مناسب برای اقامت، امکانات تفریحی و تجربیات فرهنگی، می‌تواند نقش کلیدی در ارتقاء جذابیت فرودگاه امام خمینی ایفا کند. همچنین، مشارکت جوامع محلی در فرآیند تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای توسعه شهر فرودگاهی، می‌تواند به ایجاد حس تعلق و هویتمندی در ساکنان و افزایش رضایت اجتماعی کمک کند. در نهایت، تقویت زیرساخت‌ها و خدمات فرودگاه به عنوان یک هاب لجستیکی و گردشگری می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی در منطقه و ایجاد یک اکوسیستم پویا و پایدار منجر شود که نه‌تنها به نفع اقتصاد محلی بلکه به نفع توسعه پایدار در سطح کلان نیز خواهد بود.

امروزه گردشگری انبوه با توجه به ویژگی‌هایی همچون انعطاف‌پذیری، تنوع‌طلبی و کثرت‌گرایی و به سبب تغییراتی در سطوح مختلف تقاضا، مقصد و بازار، افزایش‌یافته است و با توجه به پیش‌بینی‌ها در آینده نزدیک به‌عنوان جریان غالب گردشگری محسوب می‌گردد. رشد گونه‌های مختلف گردشگری در قالب الگوهای فضایی گردشگری شهری، طبیعت‌گردی، گردشگری روستایی و گردشگری عشایری در طول 2 دهه اخیر، خود دلیلی بر این مدعاست. علیرغم این‌که طبقه‌بندی اشکال و گونه‌های گردشگری ریشه در تلقی جامعه از مفهوم گردشگری دارد و برداشت جوامع توسعه‌یافته و کشورهای درحال‌توسعه از واژه گردشگر کاملاً متفاوت است و علت اصلی آن نیز در سبک زندگی و منش اجتماعی این جوامع است؛ ولی بااین‌وجود به سبب فراگیر بودن پارادایم‌های فرا تجدد، میل فزاینده به تمایز زدایی منجر به کوشش انسان برای خلق چیزهایی است که زندگی‌اش را مهیج و لذت‌بخش نماید. ازآنجاکه «حمل‌ونقل هوایی» نگرش مردم را در قبال زمان و مسافت تغییر داد، ازاین‌رو از جایگاه ویژه‌ای در صنعت گردشگری برخوردار است. امروزه در بستر ایجاد تغییر و تحول در عملکرد و شکل فرودگاه‌ها، بیشتر فرودگاه‌های بزرگ جهان به سمت کانون‌های شهر گونه برخوردار از امکانات متنوع حرکت کرده و مفاهیم نوینی با عنوان شهرهای فرودگاهی و هواترابر شهرها شکل‌گرفته است. از سوی دیگر بخش قابل‌توجهی از زمان و هزینه‌های گردشگران در شهرهای فرودگاهی صرف می‌شود. با عنایت به اینکه در دوران پسامدرن و تکوین «گردشگری جدید» گردشگران در همه حال به دنبال تجربه کردن هستند، یکی از مکان‌هایی که در زمره جاذبه‌های گردشگری جای می‌گیرد، شهرهای فرودگاهی است. توسعه مراکز اقامتی و پذیرایی، فروشگاه‌ها و مراکز خرید، برگزاری تورهای ویژه آموزشی و صنعتی در داخل فرودگاه‌ها و ایجاد پارک‌های سرگرمی و تفریحی در محدوده شهرهای فرودگاهی که باهدف گذران اوقات فراغت مسافران، بازدیدکنندگان و مراجعه‌کنندگان صورت می‌گیرد، می‌تواند گونه‌های مختلفی از گردشگری را رواج دهد. در اغلب شهرهای فرودگاهی جهان به سبب عدم گستردگی اراضی و همچنین موقعیت جغرافیایی، گونه‌های گردشگری از تنوع و گوناگونی چندانی برخوردار نیستند و بیشتر گردشگری تجاری، گردشگری خرید، گردشگری خوراك و نوشیدنی و گردشگری فرهنگی تکوین می‌یابد و ازاین‌رو می‌توان گفت الگوی فضایی آن گردشگری شهری است؛ اما در تعدادی از شهرهای فرودگاهی تنوع گونه‌های گردشگری بیشتر است و در برخی دیگر نیز الگوهای فضایی از گوناگونی برخوردار هستند. شهر فرودگاهی امام خمینی در زمره معدود شهرهای فرودگاهی جهان است که فرصت تکوین بیش از ۱۲ گونه گردشگری مشتمل بر گردشگری صنعتی، گردشگری میراث (فرهنگی – تاریخی)، گردشگری علمی _ آموزشی، گردشگری مذهبی، گردشگری منابع طبیعی، گردشگری سهمت، گردشگری تجاری، گردشگری غذا و نوشیدنی، گردشگری خرید، گردشگری تفریحی، گردشگری کشاورزی و گردشگری ورزشی در محدوده آن وجود دارد. مداقه در ماهیت و ویژگی‌های کالبدی، فرهنگی – اجتماعی و زیست‌محیطی هریک از پهنه‌هایی که گونه‌های مزبور در آن‌ها شکل خواهد یافت، نشان می‌دهد علیرغم اینکه تمامی آن‌ها در محدوده شهر فرودگاهی امام خمینی قرار دارند، اما محصول گردشگری که عرضه می‌کنند با یکدیگر تفاوت دارد. این تفاوت را می‌توان هم در کمیت و هم در کیفیت مشاهده نمود. نگاهی به فهرست قابلیت استقرار سایر گونه‌های گردشگری بیانگر فراوانی گونه‌های گردشگری الگوی فضایی گردشگری شهری است؛ همچنین نگرش در یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد باوجوداینکه شهر فرودگاهی امام خمینی از الگوهای فضایی گردشگری روستایی و طبیعت‌گردی بهره مند است، اما الگوی فضایی گردشگری شهری از تقاضای گردشگری بیشتری برخوردار است و متعاقب آن با توجه به امکانات توان بالا‌تری برای عرضه محصول گردشگری دارد. گردشگری خرید، گردشگری خوراك و نوشیدنی و گردشگری تفریحی شاخه‌هایی از گردشگری است که به نظر می‌رسد با توجه به امکانات زیرساختی و همچنین شرایط اجتماعی و اقتصادی حاکم بر محدوده شهر فرودگاهی امام خمینی از پویایی بیشتری کامیاب است. بااین‌وجود بایستی اذعان نمود که شهر فرودگاهی امام خمینی ازنظر الگوهای فضایی گردشگری دارای وضعیت تلفیقی است.

محدودیت‌های تحقیق

از محدودیت‌های اصلی پژوهش می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

·       عمده‌ترین محدودیت هر تحقیقی را می‌توان عدم توانایی تعمیم نتایج تحقیق به سایر جوامع آماری دانست. تحقیق حاضر نیز از این قاعده مستثنا نبوده و نمی‌توان نتایج آن را جز به محل و جامعه آماری این تحقیق تعمیم داد.

·       داده‌های پژوهش در سطح خرد از طریق خود اظهاری پاسخ‌دهندگان جمع‌آوری‌شده‌اند که ممکن است آمیخته بودن این نظرات و ادراکات به تعصبات، اندیشه‌ها و قضاوت‌ها صحت نتایج پژوهشی را تحت تأثیر قرار دهد.

·       محدودیت در اجرای پرسشنامه ازنظر عدم تمایل به پاسخگویی از سوی برخی از افرادی که پاسخنامه در اختیارشان قرار داده‌شده بود و همچنین عدم اعمال دقت کافی در پاسخ دادن به سؤالات و سوگیری‌هایی که ممکن است برخی اعضای نمونه در پاسخ به برخی از سؤالات داشته باشند از محدودیت‌های حاضر می‌باشد.

پیشنهاد‌های کاربردی- مدیریتی

در این بخش با توجه به نتایج تحقیق، پیشنهاد‌های کاربردی به مسئولان و مدیران توسعه شهری توریسم فرودگاه امام خمینی ارائه‌شده است:

1. توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی: ایجاد و بهبود شبکه‌های حمل‌ونقل عمومی مانند مترو، اتوبوس و تاکسی‌های شاتل بین فرودگاه و نقاط مختلف شهر، می‌تواند دسترسی آسان‌تر به فرودگاه و مراکز گردشگری را فراهم کند.

2. توسعه فضاهای تفریحی و فرهنگی: ایجاد فضاهای تفریحی، ورزشی و مراکز فرهنگی در اطراف فرودگاه می‌تواند به جذابیت منطقه افزوده و تجربه مثبتی برای گردشگران فراهم کند. این فضاها باید شامل پارک‌ها، موزه‌ها و مراکز خرید باشند.

3. به‌کارگیری فناوری‌های نوین: پیاده‌سازی سیستم‌های هوشمند در مدیریت فرودگاه و ارائه خدمات، از جمله سیستم‌های رزرو آنلاین، اطلاعات سفر و خدمات مشتری، می‌تواند به بهبود تجربه مسافران کمک کند.

4. توسعه برنامه‌های بازاریابی گردشگری: ایجاد کمپین‌های بازاریابی هدفمند برای جذب گردشگران بین‌المللی و معرفی جاذبه‌های توریستی منطقه می‌تواند موجب افزایش بازدیدها و رشد صنعت توریسم شود.

5. مشارکت با بخش خصوصی: همکاری با سرمایه‌گذاران خصوصی برای ایجاد هتل‌ها، رستوران‌ها و مراکز خرید در اطراف فرودگاه می‌تواند به رشد اقتصادی و افزایش فرصت‌های شغلی منجر شود.

6. تقویت آموزش و ارتقاء مهارت‌های نیروی کار: برگزاری دوره‌های آموزشی برای ارتقاء مهارت‌های نیروی کار در صنعت گردشگری و خدمات هوایی می‌تواند به بهبود کیفیت خدمات و رضایت مسافران کمک کند.

7. توسعه برنامه‌های حفاظت از محیط‌زیست: ایجاد سیاست‌های پایدار برای مدیریت منابع طبیعی و کاهش آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های فرودگاهی و گردشگری، به حفظ محیط‌زیست و بهبود کیفیت زندگی در منطقه کمک می‌کند.

8. مدیریت بحران و ایمنی: توسعه برنامه‌های جامع مدیریت بحران و ایمنی برای مقابله با حوادث احتمالی و اطمینان از امنیت مسافران و ساکنان منطقه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و باید به‌طور منظم به‌روزرسانی شود.

علاوه بر این پیشنهاد‌هایی برای تحقیقات آتی به محققان این حوزه ارائه گردیده است تا با برداشتن گام‌های پژوهشی جدیدتر راهگشای غنی‌سازی ادبیات پژوهشی و نظری این حوزه باشند:

·       توجه و تمرکز بر تقویت و بازسازی عوامل محیطی- کالبدی شهر فرودگاهی

·       شناسایی، رتبه‌بندی و ارتقاء زیرساخت‌های اساسی شهر فرودگاهی امام خمینی

·       مشخص نمودن خدمات و پشتیبانی گردشگران

·       ایجاد مراکز سرگرمی و فراغت (مکان‌های تفریحی، ورزشی، فراوانی و دسترسی) و تسهیل دسترسی

·       اصلاح و بازسازی وضعیت معابر و خدمات حمل‌ونقل عمومی

·       ایجاد حس امنیت در گردشگران

·       استفاده از معماری بومی ایرانی در ساخت مراکز تفریحی توریستی

·       شناسایی و رفع محدودیت‌ها و کاستی‌های زیرساختی و زیربنایی فرودگاه‌ها

·       جلب سرمایه خارجی و داخلی مؤثر بر توسعه صنعتی گردشگری در فرودگاه‌ها

 

منابع

اشرفی، ابراهیم.(۱۳۹۱).بررسی نقش دفاتر خدمات گردشگری در جذب گردشگران و توسعه صنعت گردشگری،اولین همایش ملی گردشگری و طبیعت گردی ایران زمین،همدان.  https://confpaper.com/event/indexed/179/fa

آیتی،حمید؛ خداکرمی، فايزه.( ۱۳۹۵ ). گردشگري مذهبي شهر شیراز ،مطالعات شهر ایرانی اسلامی،شماره  ۲۳ ; از صفحه ۴۳ تا صفحه ۵۹. magiran.com/p1620165/fa

بایرام‌زاده، نیما؛ و فوادمرعشی، سیدمومن. (1402). تحلیل فضایی توسعه‌یافتگی شهرستان‌ها از منظر شاخص‌های کالبدی زیست‌پذیری (نمونه موردی: شهرستان‌های استان آذربایجان غربی). جغرافیا و آینده پژوهی منطقه‌ای، 1(2)، 1-16. doi: 10.30466/grfs.2023.54809.1007

بهبودی،داوود؛باستان،باستان.(۱۳۸۹).رابطه گردشگري و سرمايه گذاري مستقيم خارجي در کشورهاي در حال توسعه؛شماره ۱۱،ص۱۷-۱.https//sid.ir/paper/229082/fa

پوراحمد، احمد؛  کشاورز، مهناز؛  علی اکبری، اسماعیل؛ هادوی، فرامز. (1396). بازآفرینی پایدار بافت‌های ناکارآمد شهری، مورد مطالعه منطقه 10 تهران، فصلنامه آمایش محیط، دوره دهم، شماره 37، ص 194-167https://sid.ir/paper/130596/fa 

حسین زاده، دلیر؛ سودمند، مژگان.(۱۳۹۳).نقش کیفیت اسکان، حمل و نقل عمومی و بهداشت شهری در توسعه صنعت توریسم،نخستین سمینار علمی تخصصی جاذبه ها و دافعه های گردشگری آذربایجان شرقی،تبریز.، https://civilica.com/doc/523307/fa

حسینی، سید مرتضی؛خونساریان، سید امیر؛میراکبری، سید امیر.(۱۳۹۷).بررسی نقش شهر فرودگاهی بر اقتصاد کشور مورد مطالعه شهر فرودگاهی امام خمینی ،دومین همایش ملی دانش و فناوری علوم کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست ایران،تهران.https://civilica.com/doc/742921

رحمانی،نجیبه؛سارا،شادرخ.(۱۳۹۵). بررسی تاثیر گرافیک محیطی بر افزایش توسعه ی گردشگری،پایان نامه کارشناسی ارشد،سمنان:دانشگاه سمنان،دانشکده هنر. https://aaj.semnan.ac.ir/article_2599.html

روستایی، شهریور؛ رستمی، علی؛ حیدری؛ چیانه.(۱۴۰۳). تحلیلی بر تاثیر هوشمندسازی فرودگاه مهرآباد بر توسعه گردشگری. فضای جغرافیایی. ۱۴۰۳; ۲۴ (۸۵) :۹۳-۱۱۴. http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-4018-fa.html

ساکی, ناصر؛ حیدرپور, فرزانه؛ خسروی پور, نگار. (1402). تجزیه و تحلیل ساختار درآمد های فرودگاه ها و ارزیابی نقش آنها در بهبود کارایی تخصیصی. مدیریت نوآوری در سازمان های دفاعی, 6(4), 153-176. doi: 10.22034/qjimdo.2023.411147.1614

سقایی, محسن. (1388). تحلیلی بر تأثیر فرودگاه مهرآباد بر توسعه فعالیت‌های اقتصادی، صنعتی و گردشگری شهر تهران 1385-1380. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای (توقف انتشار), 1(3), 135-150.

سلیمی، سبحان. (۱۳۹۳) . امنيت و توسعه پايدار شهرتهران،پژوهشنامه جغرافیای انتظامی،شماره۸.  http://ensani.ir/fa/article/author/47099

شیرازی نیا، شهلا؛ رشیدی، سیاوش.(۱۳۹۵). طراحی فرودگاه در توسعه اقتصادی، اجتماعی و گردشگری مطالعه موردی: فرودگاه شیراز،سومین کنفرانس بین المللی عمران،معماری و شهرسازی.https://civilica.com/doc/611205

علیزاده، کتایون.(۱۳۸۳). اثرات حضور گردشگران بر منابع زیست­محیطی بخش طرقبه در شهرستان مشهد، پژوهش­های جفرافیائی، دوره 35، شماره 1: 70-55 https://ensani.ir/fa/article/45594   

کارگر، بهمن .(1386). توسعه شهرنشینی و صنعت گردشگری در ایران (از مفهوم تا راه کار)، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. https://iran-shenasi.com/book/286-

مجیدی زنجانی، نسیم ؛ ناصری، الناز ؛ مرادی قوجق، سولماز.(۱۳۹۸).تاثیر فرودگاه با رویکرد توسعه صنعت گردشگری با هدف توسعه اقتصادی در گنبد کاووس،ششمین کنفرانس ملی فناوری های نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی،تهران.https://civilica.com/doc/989178

مختاری، میرابوالفضل؛سبزه پرور، مهدی.(۱۳۹۶).بررسی نقش شهر فرودگاهی در توسعه شهری و صنعت توریسم،سومین کنگره بین المللی علوم زمین و توسعه شهری و اولین کنفرانس هنر،معماری و مدیریت شهری،تهران.https://civilica.com/doc/688571

نظریان، اصغر؛ قادری، اسماعیل؛ حقیقی، عبدالرضا. (1389). نقش حمل و نقل هوایی در توسعه صنعت توریسم با تاکید بر فرودگاه بین المللی ارومیه. نگرش های نو در جغرافیای انسانی (جعرافیای انسانی)، 2(3)، 25-44. SID. https://sid.ir/paper/177066/fa

یزدانی، محمد مهدی؛ هوشنگ،عباس فام. (1394). اقیانوس آبی در فرودگاه؛ ماهنامه مدیریت استراتژیک فرودگاهی، شماره هفتم، ص 13-11 . https://caa.gov.ir/downloads/files/BqvDrsXlARRPeqJ2024-01-02.xlsx

 

References:

ADPI designers and planners (2009); IKIA Master Plan; Tehran : IKIA Development Project  https://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/40813955006.pdf

Aiti, H.,  Khodakarmi ,F.(2016). Religious tourism of Shiraz city; Iranian Islamic City Studies, No. 23; 43-59. magiran.com/p1620165/fa [In Persian]

Alizadeh, K. (2003). The effects of the presence of tourists on the environmental resources of Targaba district in Mashhad city, Geographical Researches, Volume 35, Number 1: 55-70https://ensani.ir/fa/article/45594 [In Persian]

Ashrafi, E.( 2012). Investigating the role of tourist service offices in attracting tourists and developing the tourism industry, the first national conference on tourism and nature tourism of Iran Zameen, Hamedan. https://confpaper.com/event/indexed/179/fa[In Persian]

Bayramzadeh, N., & Foadmarashi, M. (2023). Spatial analysis of the development of townships from the perspective of physical indicators of livability (Case study: the townships of West Azerbaijan province). Geography and Regional Future Studies, 1(2), 1-16. doi: 10.30466/grfs.2023.54809.1007 [In Persian]

Behbodi, D., Bastan, F.(2010). The relationship between tourism and foreign direct investment in developing countries, No. 11, pp. 1-17. https//sid.ir/paper/229082/fa[In Persian]

Brau, R., Cao, D. (2006). Uncovering the Macrostructure of Tourists’ Preferences. A Choice Experiment Analysis of Tourism Demand to Sardinia.  https://ideas.repec.org/p/cns/cnscwp/200514.html

Camilleri, M. A. (2018). The Tourism Industry: An Overview. In Tourism, Hospitality and Event Management (Issue September 2017). https://doi.org/10.1007/978-3-319-49849-2_1

Choudhury, A., Das, B. K., & Anshu, S. (2023). Exploring Tourism Potential for Miao town of Changlang District in Arunachal Pradesh. International Journal for Research in Applied Science and Engineering Technology, 11(2), 1063–1073. https://doi.org/10.22214/ijraset.2023.49183

Correia, Ch., & Roseland, M. (2022). Addressing Negative Externalities of Urban Development: Toward a More Sustainable Approach. Urban Science. 6. 38. 10.3390/urbansci6020038.

Ekici, S., Ayar, M., & Kilic, U., & Karakoc, T.. (2023). Performance based analysis for the Ankara-London route in terms of emissions and fuel consumption of different combinations of aircraft/engine: An IMPACT application. Journal of Air Transport Management. 108. 1-14. 10.1016/j.jairtraman.2022.102357.

Fan Z. Theory and practice of the integration of culture and tourism. Renming Luntan Xueshu Qianyan.2019;11:43–49. 10.16619/j.cnki.rmltxsqy.2019.11.004

Ghalehteimouri, K. J., Shamsoddini, A., Bayramzadeh, N., & Mousavi, M. N. (2023). Identifying the pleasant sounds in the city's public parks environment (Case study: Mellat riverside park, Urmia). 1., 9(1), 149–165. doi: 10.25765/sauc.v9i1.690

Guan ,Y., Rong, B., Kang, N., Qin, C. (2023).Measuring the urban-rural and spatiotemporal heterogeneity of the drivers of PM2.5-attributed health burdens in China from 2008 to 2021 using high-resolution dataset. J Environ Manage. 2023 Nov 15;346:118940. doi: 10.1016/j.jenvman.2023.118940. Epub 2023 Sep 22. PMID: 37741197.

Hong, S., Kim, J., J, Hochan& Lee., S. (2006). The roles of categorization, affective image and constraints on destination choice: An application of the NMNL model. Tourism Management 27: 750–761.https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0261517705001640

Hosseinzadeh,D., Soodmand, M.( 2013).the role of accommodation quality, public transportation and urban health in the development of the tourism industry, the first specialized scientific seminar on the attractions and repulsions of East Azerbaijan tourism, Tabriz. https://civilica.com/doc/523307/fa[In Persian]

Jin, Yu., Xi, H.,  Wang,X., & Ren, X., & Yuan, L. (2022). Evaluation of the Integration Policy in China: Does the Integration of Culture and Tourism Promote Tourism Development?. Annals of Tourism Research. 97. 103491. 10.1016/j.annals.2022.103491.

Kargar, B. (2007). Development of urbanization and tourism industry in Iran (from concept to working method), first volume, first edition, Tehran, publications of the Geographical Organization of the Armed Forces. https://iran-shenasi.com/book/286-[In Persian]

Kasarda, J. D ., Greg, L. (2011). AEROTROPOLIS : The Way We Will Live Next; New York : Farrar, Straus and Giroux. https://books.google.com/books/about/Aerotropolis.html?id=F9nerYOcPNQC

Kasarda, J. D., Michael, H., Canon. (2016). Creating an Effective Aerotropolis Master Plan; Regional Economic Review, Volume 5 http://aerotropolisbusinessconcepts.aero/wp-content/uploads/2017/01/Kasarda-Canon_Regional_Economic_Review_Vol-5_20161025-1.pdf

Kasarda,J. D., Michael, H.,Canon. (2016). Creating an Effective Aerotropolis Master Plan; Regional Economic Review Volume 5. http://aerotropolisbusinessconcepts.aero/wp-content/uploads/2017/01/Kasarda-Canon_Regional_Economic_Review_Vol-5_20161025-1.pdf

Knippenberger, U., Alex, W. (2009). Airports in Cities and Regions; Karlsruhe: kit 249. Krylova, Maria (2016); Potentials for the development of " Airport City " concept in Russia; Master of Science, Technische Universität Darmstadt, Architectural Faculty    https://www.ksp.kit.edu/site/books/e/10.5445/KSP/1000017332/

Law, Ch. (1993).urban tourism: Attraction Visitors to Large Cities; London: Mansell. https://books.google.com/books/about/Urban_Tourism.html?id=mLoeAQAAMAAJ

Lu, F.,, Ren, H.,Zhai ,X .(2022). Spatio-temporal evolution and influencing factors of culture and tourism integration efficiency in Shandong Province, China under high-quality development. PLoS ONE 17(12): e0277063. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0277063

Mohammad, M., Abbas Pham,H. (2014). Blue ocean at the airport; Airport Strategic Management Monthly, No. 7, pp. 11-13. https://civilica.com/doc/1975618/fa[In Persian]

Moradi, H., Shafabakhsh, Gh.,. & Naderan, A. (2024). Effect of airport pollution on airport cities and air quality of the area (case study: Imam Khomeini international airport). Journal of Transport & Health. 34. 101729. 10.1016/j.jth.2023.101729.

Paganelli,F., Giuseppe, L. (2014). Transnational Strategy for Airport City Development; bologna : Institute for transport and Logistics Foundation260. Phillips, M.R. and House, C. (2009). An evaluation of priorities for beach tourism: Case studies from South Wales, UK. Tourism Management (30): 176–183. https://www.researchgate.net/publication/323123821_PEMETAAN_BANDARA_UNTUK_PEMBANGUNAN_INFRASTRUKTUR_LANJUTAN

Pan, Y., Teng, T., Wang, Sh., & Wang, T. (2024). Impact and mechanism of urbanization on urban green development in the Yangtze River Economic Belt. Ecological Indicators. 158. 111612. 10.1016/j.ecolind.2024.111612.

Pourahmad, A .,Keshavarz, M.,& Ali Akbari, I.,, Hadavi, F. (2016). Sustainable regeneration of inefficient urban tissues, the case study of 10th district of Tehran, Amash Mohit Quarterly, Volume 10, Number 37, pp. 194- https://sid.ir/paper/130596/fav[In Persian]

Rahmani, N., Shadrokh,S. (2015). Investigating the impact of environmental graphics on increasing tourism development; Master's thesis, Semnan: Semnan University, Faculty of Arts. https://aaj.semnan.ac.ir/article_2599.html[In Persian]

Salimi, S.(2013). security and sustainable development of Tehran city, police geography research paper, number 8. http://ensani.ir/fa/article/author/47099[In Persian]

South County Economic Development Council (2015); Brown Field, Aerotropolis Feasibility Study; seattle : Economic Development Administration. https://southcountyedc.com

Srivastav, P., & Sinha, K. (2023). An overview of the Organization that oversees the Tourism Industry. 10.36948/ijfmr.2023.v05i02.2677.

Suh, Y., Kun,& Gartner, W. C. (2004). Preferences and trip expenditures-a conjoint analysis of visitors to Seoul, Korea. Tourism Management, 25, 127–137. https://experts.umn.edu/en/publications/preferences-and-trip-expenditures-a-conjoint-analysis-of-visitors

Thierstein, A. (2011). Impacts of hub airports on the spatial economy; First Colloquium on Airports And Spatial Development, University of Karlsruhe, 9TH/10TH JULY 2011 https://ideas.repec.org/p/wiw/wiwrsa/ersa11p1569.html

Trebs, I., Lett, C., Krein, A., & Junk, J. (2023). Air quality impacts of aviation activities at a mid-sized airport in central Europe. Atmospheric Pollution Research. 14. 101696. 10.1016/j.apr.2023.101696.

Vp, N., Srivastava, A., & Das, B. K. (2023). Identification of Tourism Potential of Vagamon ( Idukki , Kerala ) for Caravan Park. April, 4–13. https://doi.org/10.15680/IJIRSET.2023.1204014

Yazdani, M., & Abbas Pham,H. (2014); Blue ocean at the airport; Airport Strategic Management Monthly, No. 7, pp. 11-13. https://caa.gov.ir/downloads/files/BqvDrsXlARRPeqJ2024-01-02.xlsx[In Persian]

Yin, Zh., Liu, Z., Liu, X., & Zheng, W., & Yin, Lirong. (2023). Urban heat islands and their effects on thermal comfort in the US: New York and New Jersey. Ecological Indicators. 2023. 1470-160. 10.1016/j.ecolind.2023.110765.

Yudhistira, M. H., Brodjonegoro, B. P. S., & Qibthiyyah, R. M. (2024). Unlocking Urban Potential. Bulletin of Indonesian Economic Studies, 60(2), 129–159. https://doi.org/10.1080/00074918.2024.2389492

Zhang, H., Tingting, X.(2022) .A key to urban economic growth or an unnecessary burden? Opening airports in small and medium-sized cities, Cities, Volume 133, 2023, 104105, ISSN 0264-2751, https://doi.org/10.1016/j.cities.2022.104105.

 

 

 

---

[1]  نویسنده مسئول: سارا ناجی‌زاده، پست الکترونیکی: [e-mail] ، تلفن: [phone]

[2]  Transit Oriented Development

[3] 1-iving entity

[4] 2 Angela Gittens      

[5] 3 Airports Council International (ACI)