Policymaking rotation in the ideal educational system, Transition to positive peace indicators

Subject Areas : Education

Arsalan Abdolahpour ^{1 *} , reza nasiri hamed ² , mojtaba maghsudi ³

1 - phd student public policymaking
2 - Assistant Professor of Political Science, Faculty of Law and Political Science, Tabriz University, Iran
3 - Associate Professor of Political Science, Faculty of Law and Political Science, Islamic Azad University, Tehran Branch, Center, Iran.

Received: 2023-10-19 Accepted : 2024-06-10 Published : 2025-05-03

Keywords: : positive peace, education, educational policy, democracy, human rights,

Abstract :

In addition to direct goals such as improving the knowledge and literacy level of human resources and training people to take on social situations, the educational system also has social and political functions, and it is expected that a good educational system will help to fulfill them. In this case, it can be expected that the results of the educational system by strengthening values such as deepening respect for the rights of others, increasing the interactions between people, creating a sense of trust between people in the community and helping to make the relationships transparent will contribute to the creation and expansion of democracy. One of the results of this is the development of peace. In this article, peace in a sense beyond the mere absence of actual conflicts and in the form of what is named as positive peace by using the theoretical literature taken from the International Institute of Economics and Peace (IEP) is examined. It has been placed and addressed the question of what is the relationship between Iran's educational system and the realization of positive peace indicators. Based on this, in response to this claim, it has been proposed that the educational system, in order to serve the realization of positive peace, must overcome the common and institutionalized stereotypes such as only data-oriented and mechanical education. It is concerned with values such as creating a relationship with respect and trust between people, honoring and honoring differences and pluralism, trying to improve social capital and strengthen......

Full-Text:



 

فصلنامه آموزش و پرورش متعالي

شاپا چاپی:     شاپا الکترونیکی:

مقاله پژوهشی

چرخش سیاستگذاری در نظام آموزشی مطلوب از منظر شاخص­های صلح مثبت

ارسلان عبدالله پور1، رضا نصیری حامد2 * ، مجتبی مقصودی3

1.       دانشجوی دکتری علوم سیاسی، سیاستگذاری عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، ایران.

2.       استادیار علوم سیاسی، دانشگاه تبریز، ایران.(استاد راهنما)

3.       دانشیار علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، ایران. ( استاد مشاور)                      

تاریخ دریافت: تاریخ پذیرش: شماره صفحات:    از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید              DOI:     واژه­های کلیدی: صلح مثبت، آموزش و پرورش، سیاستگذاری آموزشی، دموکراسی، حقوق بشر

چکیده مقدمه و هدف: نظام آموزشی افزون بر اهداف مستقیمی همچون ارتقای دانش و سطح سواد نیروی انسانی و تربیت افراد برای برعهده گرفتن موقعیت­های اجتماعی، کارکردهای اجتماعی و سیاسی نیز دارد و انتظار می­رود یک نظام آموزشی مطلوب به برآورده شدن آنها نیز کمک نماید. در این صورت می­توان توقع داشت که نتایج حاصل از نظام آموزشی با تقویت ارزش­هایی از قبیل تعمیق احترام به حقوق دیگران، افزایش تعاملات فیمابین افراد، ایجاد حس اعتماد میان افراد اجتماع و کمک به شفافیت روابط جمعی به ایجاد و گسترش دموکراسی کمک کند. یکی از نتایج این امر، توسعه صلح است. در این نوشتار، صلح در معنایی فراتر از فقدان منازعات و درگیری­های بالفعل و در قالب آنچه با بهره­گیری از ادبیات نظری برگرفته از مؤسسه بین­المللی اقتصاد و صلح(IEP)، با عنوان صلح مثبت نامبرده شده، مورد بررسی قرار گرفته و به این سوال پرداخته شده که نظام آموزشی ایران چه نسبت و رابطه­ای با تحقق شاخص­های صلح مثبت دارد روش شناسی پژوهش: تحقیق حاضر با روش کیفی انجام گرفته و داده­ها با تکنیک تحلیل اسنادی جمع­آوری شده است. یافته­ها: نتایج مبین این ادعاست که برای دستیابی به جامعه­ای دموکراتیک مبتنی بر رعایت حقوق انسانها، می­بایست در نهاد آموزش و پرورش، به مفاهیم حقوق بشر، احترام به فرهنگ­های متفاوت، و مسؤولیت­پذیری جوامع در قبال انسانها پرداخته شود و مفهوم صلح مثبت در کتابها و برنامه­های آموزشی لحاظ گردد. بحث و نتیجه­گیری: موفقیت برنامه­های آموزش صلح و توسعه­ی آن در گرو حساس­کردن سیاستگذاران، مدیران، معلمان و شهروندان به ضرورت این آموزش و سپس تشویق آنان در تخصیص منابع و تعیین استراتژیهای پیشگیری از خشونت برای کمک به دانش­آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی، در شناخت رفتارهای زورگویانه در خانه، مدرسه و جامعه و در یادآوری شاخص­های هشت­گانه صلح مثبت و حساس کردن آنها در موارد فوق است.

 

        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه 

 هر چند مفهوم صلح و آشتی میان جوامع و انسان­ها، پدیده­­ای عام و جهانشمول است که در طول تاریخ یک امر مطلوب به حساب آمده، اما توجه به آن و بیان ضرورت آن به عنوان یک ضرورت سیاسی و در عین حال هستی شناختی، امری است مدرن. برخورداری از محیط امن و صلح­آمیز و پرهیز از خشونت ریشه در نیازی دارد که انسان مدرن به شدت بر آن صحه نهاده است. به همین دلیل یکی از اصولی که در دولت­های پساوستفالی برای حیات اجتماعی عاری از خشونت و تنش بسیار مورد توجه بوده، تلاش برای قوام یافتن صلح در جامعه بوده است؛ بر این اساس دولت­های مدرن، ضرورت ترویج و تعمیق مفهوم صلح را در درون نظام­های آموزشی و حقوقی به عنوان اصل لاینفک حیات اجتماعی و سیاسی در نظر گرفتند تا از این طریق جامعه­ی صلح و به قول کلاوزِویتس¹ "گذر از جنگ به سیاست" Clausewitz,2009:51)) تحقق پیدا کند. چنین انتظاری هر چند در عمل نتوانست از جنگ­های خونین به ویژه در قرن بیستم جلوگیری کند، اما در واقع موجب شکل­گیری انواع ایده­ها و نظریات اجتماعی و سیاسی و راهکارهای آموزشی و حقوقی حول این مفهوم گردید.

یکی از نهادهای مدرنی که بیش از هر نهادی بر مفهوم صلح تأکید داشته و کارکردهایش با آن پیوند خورده، آموزش و پرورش است که از دیرباز از ایده­ی متفکرانی چون ژان ژاک روسو، توماس هابز و ایمانوئل کانت برای تحقق جامعه­ای با ثبات و مبتنی بر صلح تأثیر پذیرفته است. آموزش و پرورش و ساختار پداگوژی مدرن، در معنای مدرن آن نهادی است که تلاش می­کند تا مقدمات و فرصت تحقق مفاهیمی چون توسعه، رشد اجتماعی، برابری، همزیستی، دموکراسی و صلح را در سطح جامعه فراهم آورد. روسو به خوبی بحرانهای مدرن را درک کرده و ضرورت آموزش و پرورش را برای رهایی از آنها پیش می­کشد؛ او معتقد است: "با وضعیت کنونی اگر آدمیان فرزندان خود را تربیت نکنند، اوضاع و احوال ما بدتر از اینکه هست خواهد شد، زیرا نوع بشر یا باید طبق قوانین طبیعت بزرگ شود یا مطابق قوانین جامعه‌های متمدن تربیت یابد" (Rousseau,2006 :21). به عبارتی یکی از مفروضات بنیادین در نظام­های مردم­سالار آن است که فرایندهای دموکراتیک و اصل دموکراسی را نمی­توان و نباید تنها در برخی اشکال صوری مربوط به انتخاب زمامداران خلاصه و معنا کرد؛ برعکس دموکراسی منظومه چند بعدی ژرفی است که به ویژه با عنایت به فرایند تعلیم و تربیت افراد ممکن و مقدور شده و به تبع آن نهادینه می­گردد. بر این اساس، می­توان امیدوار بود که چنین روندی در طول زمان به تحقق صلح نیز مدد رساند.

وجود جنگ­ها و تنش­های اروپائیان در دوران اقتصاد سیاسیِ مرکانتالیستی بر سر منابع طلا و نقره، جنگ­های استعماری، حملات کشورها به سرمایه­های دیگر ممالک، جنگ­های صلیبی و دینی و ... از نظر روسو و دیگر متفکران همانند کانت، ضرورت تغییر در درک عمومی و تأمین صلح را بیش از پیش برجسته می­کرد. از نظر این متفکران مفهوم صلح، بنیان اخلاقیِ یک حیات عاری از خشونت را تأمین می­کند. "آنچه کانت از صلح به معنای پایدار و جاودان آن در نظر داشت، صلح میان دو دولت برای مدت مشخصی نبود، زیرا کانت تعهدنامه عادی و مرسوم صلح را صرفا نوعی خلع‌سلاح و صلح موقت می‌داند که فقط عملیات نظامی را ظاهراً و موقتاً متوقف می‌کند، درصورتی که صلح در نگاه وی بر تکلیف –به‌مثابه بنیاد نظام اخلاقی و عملی- اتکا دارد و اصول عقل عملی نیز مانند مقولات نظری فاهمه، اصولی سرمدی و جهانشمول هستند و بنابراین، اگر معاهده و توافقی براساس تالیف اتحادیه‌ای ملل صورت بگیرد، چنین صلحی پایدار و بلندمدت خواهد بود"Zakerzadeh,2012;96)). به نظر می­رسد برای تداوم صلح باید زمینه­های فرهنگی مناسبی برای آن به وجود آید که بتواند شالوده­های تضمین­کننده آن را در طول زمان محقق سازد. این نکته همان موضوعی است که در ادامه در این نوشتار با عنوان صلح مثبت مورد تأکید قرارخواهد گرفت. این تحول اساسی در نگاه فلسفی نسبت به سیاست و ضرورت صلح در سطوح اجتماعی به طور مستقیم امر آموزش را به عنوان مجرای مهمی برای توسعه­ی این ایده­ی سیاسی/اخلاقی معرفی می­کرد. به نظر متفکرانی چون روسو، "نظام آموزشی نوین امکان تحقق فرصت‌های برابرِ آموختن را که در طول تاریخ سابقه نداشته، فراهم آورده است و از این حیث می­تواند مسبب حیاتی سرشار از شادی و آرامش باشد"(Rousseau, 1999  :21). به همین دلیل ضرورت تأمین فضای سرشار از شادی و آرامش در سطوح اجتماعی، از اجزاء اساسی نهادینه­ شدن اصول صلح­آمیز در جامعه است که نهاد آموزش و پرورش خود را متصدی استقرار آن می­داند. دولت­های مدرن بحث از توسعه‌ی آرامش و شادی در جهت ایجاد فضای محبت، رشد و بالندگیِ روح افزا و اعتماد و احترام به حقوق دیگران، شفاف سازی و ارتقای نیروی انسانی را از جمله مسائلی می­دانند که می­تواند مسبب تحقق جامعه­ی صلح آمیز باشد. این مهم برنامه‌ریزی آموزشی و تربیت نیروی انسانیِ صلح­اندیش را برای دولت‌های مدرن به یک دغدغه‌ی اصلی و بنیادین در امر آموزش مبدل کرده است. به طوری که سرمایه‌گذاری تربیت و تأمین نیروی انسانی در کنار نیروی صلح­اندیش و امنیت­طلب را به بهترین و سودمندترین نوع سرمایه‌گذاری مبدل کرده است(Grace 1985: 191). 

منتقدین بسیاری همچون میشل فوکو،² ایوان ایلیچ³ و گیدنز⁴  این تصور را رد می­کنند که آموزش و پرورش می­تواند تحقق جامعه­ی صلح آمیز را نوید ببخشد. به نظر کسانی چون گیدنز "نظام‌های آموزشی نه تنها در جهت توسعه‌ی ارزش‌های دموکراتیک در جامعه نیستند، بلکه بیشتر به بیان و تأکید مجدد نابرابری‌های موجود گرایش دارند تا تغییر آنها"(Giddens,1999:464). اما در برابر این نگرش بحث از آموزش صلح و نهادینه کردن آن در میان جامعه به عنوان یک امر اخلاقی و اجتماعی یک ضرورت هستی­شناختی دانسته می­شود. بر اساس دیدگاه ‏آرچیبالد مک لیش⁵ "چون جنگ­ها از ذهن آدم­ها آغاز می­شود، دفاع از صلح نیز باید در ذهن آدم­ها شکل بگیرد" (Macleish,2002;41-44). این امر نشان می­دهد که امر آموزش، همزاد کلیدی و بنیادین صلح است و بدون آن تصور جامعه­ی مبتنی بر صلح ناممکن خواهد بود. بر اساس دغدغه­ای که مطرح شد، در این مقاله سیاستگذاری در نظام آموزشی مطلوب و در نظر گرفتن شاخص­های صلح مثبت به عنوان دیدگاه یوهان گالتونگ مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده تا به این سوال پاسخ داده شود که برنامه­ریزی برای درج شاخص­های صلح مثبت در کتاب­ها و برنامه­های درسی و آموزشی چگونه می­تواند نوید بخش شکل­گیری جامعه­ی عاری از خشونت و مبتنی بر صلح مثبت باشد.

 

مفهوم شناسی صلح

واژه­ی «صلح» از واژه فرانسوی pais  به معنای «صلح، آشتی، سکوت، توافق» (قرن یازدهم) سرچشمه گرفته است. خود این واژه از pax یونانی به معنای "صلح، قرارداد، توافق، معاهده صلح، آرامش، عدم وجود خصومت، هماهنگی" آمده است. بر اساس دیدگاه جف بنر واژه­ی پاکس ترجمه­ی یونانی واژه­ی عبری شالوم⁶ و عربی سلام است(Benner, 2014). مفهوم صلح علاوه بر ساخت مفهوم و معناشناختی آن، به طور كلي و در مفهوم عام به سكوت و آرامش، به ويژه پرهيز از هرگونه اغتشاش، خشونت و تهاجم، امنیت و آسایش اطلاق مي­شود.

تا قبل از تحولات نظری در عصر مدرن و به ویژه در قرن اخیر، صلح در مجالس علمی و سیاسی به عنوان فقدان تنازع و جنگ معرفی می­گردید و از حیث تاریخی مصداق کامل آن صلح وستفالیا⁷(1618-1648) دانسته می­شد. اهمیت این صلح به قدری بود که "توماس هابز، ضرورت صلح را بر اساس مدل وستفالی خودمختاری ملل و کشورها و پرهیز از جنگ در نظر می­گیرد"(Meissner,2006;82). بر اساس این دیدگاه، صلح یک مفهوم کاملاً سیاسی برای جلوگیری از جنگ دانسته می­شد، و همین امر اهمیت صلح وستفالی را دو چندان کرده است. به طوری که کسینجر⁸ معتقد است "صلح وستفالی به عنوان انطباق با واقعیت، تحقق اراده­ی سراسری بود برای جلوگیری از تهاجم و مداخله کشورها در حاکمیت همدیگر"(Kissinger, 2014: 12).

چنین تعریفی را می­توان تعریفی سلبی از صلح دانسته و آن را صلح منفی نامید. مارتین لوتر کینگ⁹ در نامه­ای از زندان در 1953 مفهوم صلح منفی را از صلح مثبت منفک کرده بود و صلح منفی را عدم خشونت و صلح مثبت را تحقق عدالت نامیده بود"(نامه­ی مارتین لوتر کینگ از زندان، 1953). یوهان "گالتونگ در سال 1969 این مفهوم را با تفکیک شاخص­های صلح مثبت و منفی توسعه بخشید و تلاش کرد تا صلح را تنها تحقق شرایط غیر جنگی و عاری از انفجار و درگیری ندانسته و آن را استقرار کامل شرایط ایمن و آسوده از هرگونه احتمال بروز جنگ به حساب آورد"( Manochehri,2005;89). بر اساس این دیدگاه "می­بایست خشونت از فردی تا ساختاری از ساحت جامعه زدوده شود. خشونت ساختاری آن نوع خشونت است که با ساختار درآمیخته و نتیجه­ی آن به صورت نابرابری در قدرت و نابرابری در فرصت­ها جلوه­گر می­شود"(170 (Galtung, 1969:.

یوهان گالتونگ یکی از کلیدی­ترین متفکران حوزه­ی صلح، چهار نیاز کلی انسان را پیش کشیده و اشکال خشونت مستقیم و خشونت ساختاری را در قالب محرومیت از این نیازها معرفی می­کند؛ به نظر وی نیازهای بقا که عدم تأمین آنها منجر به مرگ و میر می­شود در کنار نیازهای رفاهی که عدم تأمین آنها منجر به فقر و بیماری می­گردد، و نیازهای هویتی که عدم تأمین آنها بیگانگی و به حاشیه رانده شدن را به دنبال دارد و در نهایت نیازهای آزادی که عدم تأمین آنها به سرکوب و محدودیت منتهی می­شود"(Glatung, 1990: 292)، می­تواند به طور جدی انواع خشونت­ها و به ویژه خشونت ساختاری را در بدنبال دارد. از نظر گالتونگ خشونت، "توهین و آسیب قابل اجتناب نسبت به نیازهای اولیه و اساسی انسان دو در کل نسبت به حیات اوست(Galtung, Ibid: 292) و آنچه مانع از این خشونت می­شود، تحقق عدالت و نظم­های اجتماعی عادلانه است که با خود مفاهیمی چون آزادی ملی، برابری اقتصادی، حقوق زنان و کودکان، عدالت اجتماعی و حفاظت از محیط زیست و مسائلی از این دست را به همراه دارد(Webel & Kaba,2019). تحقق چنین شرایطی از نظر گالتونگ در گرو استقرار صلح مثبت است.

گالتونگ صلح مثبت را به عنوان ایجاد کننده یک محیط مناسب که پتانسیل­های انسانی در آن رشد می­کند، می­توان در نظر گرفت. فهم آنچه را که صلح مثبت می­تواند ایجاد کند نمی­توان در مطالعه خشونت یافت. برخی از کارشناسان صلح مثبت را به علم پزشکی تشبیه می­کنند. مطالعه آسیب­شناسی در علم پزشکی به موفقیت­های متعددی در درک ما نسبت به چگونگی درمان بیماری منجر شده است با این حال، تنها زمانی که علم پزشکی تمرکز خود را روی موجودات انسانی سالم معطوف کرد ما متوجه شدیم که برای سالم ماندن ما به چه کاری نیازمندیم؛ ورزش­های بدنی و فیزیکی، حالت روانی خوب, یک احساس باهدف و رژیم غذایی مناسب چند مورد از آنها هستند این موضوع با مطالعه آنچه در حال انجام شدن است، آموخته می­شود به همین ترتیب مطالعه تضاد و درگیری با مطالعه صلح متفاوت بوده و دیدگاههای خیلی متفاوتی ایجاد می­کند.

شاخص­های صلح مثبت

 بر اساس دیدگاه یوهان گالتونگ، صلح مثبت در واقع نه تنها میزان قدرت و توانایی­های دولت را کاهش نمی­دهد بلکه به تناظر شاخص­های کلیدی خود، می­تواند قوام­بخش مفهوم حکمرانی خوب نیز باشد. امری که در نهایت از دولت مستبد و خشونت­طلب، دولتی کارآمد و مقوم می­سازد. در ذیل به بررسی شاخص­های صلح مثبت گالتونگ پرداخته می­شود:

1) عملکرد خوب حکومت¹⁰

این شاخص­ که همان مفهوم حکمرانی خوب را تداعی می­نماید الگویی ا­ست برای توسعه پایدار انسانی با ساز و کار تعامل عملی سه بخش حکومت ، بخش خصوصی و جامعه مدنی. این الگو به دنبال نقش حداقل حکومت و توانمند سازی نهادهای مدنی و بخش خصوصی می باشد. در این راستا بر رفتار تعاملی سه بخش حکومت، نهادهای مدنی و بخش خصوصی تأکید می­شود و معتقد است حکومت باید نقش هماهنگ­کننده و تنظیم­گر خود را تقویت نموده و به جای تصدی­گری به تنظیم و تسهیل روابط بپردازد برای مطالعه­ی جامع و کامل جایگاه صلح مثبت، تنها استناد به ادعاهای دیپلماتیک و لفاظی­های سیاسی نمی­تواند قابل قبول باشد. ارجاع به اسناد بالادستی و اسناد تحول و چشم­اندازهای توسعه در هر سرزمینی می­تواند نمایانگر جایگاه این مسئله­ی مهم باشد. یک حکومت با عملکرد خوب خدمات عمومی و مدنی را با کیفیت بالا ارائه می­دهد. اعتماد و مشارکت را ایجاد می­کند، ثبات سیاسی را نشان می­دهد و از حاکمیت قانون حمایت می­کند.

2) سلامت محیط کسب و کار¹¹ 

         رقابت اقتصادی برای تأمین معاش و توسعه کسب و کار در بلند مدت باعث می‌شود تا صلح مثبت پایدارتر شود. به عبارتی صلح اقتصادی بر پایه کسب و کار و توسعه فضای اقتصادی جامعه استوار است. تقویت شرایط اقتصادی و همچنین نهادهای رسمی که از عملکرد بخش خصوصی آن حمایت می­کنند. رقابت‌پذیری تجاری و بهره‌وری اقتصادی هر دو با صلح‌آمیزترین کشورها مرتبط هستند و راه­حلی برای یک محیط تجاری قوی هستند. 

3) توزیع عادلانه منابع¹²

نخستین اثر صلح مثبت این است که منابع اقتصادی در سطح جامعه بین تمام افراد توزیع شود. البته این بدان معنی نیست که تمام دارایی های حکومت مصادره شود. بلکه به معنی این است که باید شرایطی مهیا شود تا امکانات تحصیلی، بهداشتی و خدماتی حکومت به مردم فقیر و متوسط به پایین جامعه بیشتر برسد. ثروتمندان که نیازی ندارند. این فقرا هستند که به کمک حکومت برای استقلال زندگی و کسب و کار خود نیاز دارند. کشورهای صلح جو مایلند برابری در دسترسی به منابعی مانند آموزش، سلامت و تا حدودی عدالت در توزیع درآمد را تضمین کنند.

4) پذیرش حقوق دیگران¹³

قبول مسؤولیت­ها و سعی در انجام حقوق زیر دستان و اطرافیان هم بین مسؤولین و هم بین مردم عادی در جامعه نسبت به هم از دیگر دستاوردها و ارکان صلح مثبت با رویکرد اقتصادی می‌باشد. کشورهای صلح­جو قوانین رسمی را که تضمین بکند حقوق اساسی بشر و آزادی­ها و هنجارهای فرهنگی و اجتماعی غیررسمی که با رفتارهای مدنی در ارتباط هستند، اجرا می­کنند.

5) روابط خوب با همسایگان¹⁴­

روابط هماهنگ با سایر کشورها یا بین گروه های قومی، مذهبی و فرهنگی در داخل یک کشور برای صلح حیاتی است. کشورهایی که دارای روابط درونی و بیرونی مثبت و صلح­آمیزتر هستند به ثبات سیاسی بیشتری تمایل دارند. اگر حکومت­ها عملکرد مناسبی داشته باشند؛ از نظر منطقه­ای یکپارچه می­شوند و سطوح درگیری داخلی سازمان­یافته هم کمتر می­شود. با سایر کشورهای همسایه و کشورهایی که روابط اقتصادی و سیاسی نزدیکی با هم دارند باید تعامل سازنده و روابط خوب و حسنه داشته باشند.

6) جریان آزاد اطلاعات¹⁵

اطلاعات اقتصادی _ سیاسی باید به خوبی بین مردم در جریان باشد. اطلاعات درست و صحیح به صورت شفاف نه غلط و گمراه کننده. به عبارتی به هر طریقی که امکانش باشد مردم باید در تصمیمات اقتصادی و سیاسی به صورت شفاف و عملی مشارکت کرده و مطلع باشند. کسی و مسؤولی از پنهان کاری اطلاعات نباید سرمایه های هنگفتی بدست بیاورد. رسانه­های آزاد و مستقل اطلاعات را به شیوه­ای منتشر می­کنند که منجر به دانش بیشتر می­شود که هم به تجارت و هم به جامعه مدنی کمک می­کنند تا بهتر تصمیم­گیری نمایند که این خود نیز به نتایج بهتر و پاسخ­های منطقی­تر در مواقع بحران منجر می­شود.

7) سطح بالای سرمایه­ی انسانی¹⁶

صلح مثبت عملاً باعث می‌شود تا در بلند مدت سرمایه انسانی زیادی برای جامعه ایجاد شود. تغییرات روی تحصیل و تعلیم و اعتماد عمومی ‌به دولت و مردم و بین مؤسسات و سازمانها و سایر نهادها با یکدیگر و.... همه باعث می‌شود که سطح اعتماد و همکاری و تعاون در جامعه بالاتر رود. اساس سرمایه انسانی ماهر نشان­دهنده میزان آموزش شهروندان و ارتقای توسعه دانش از سوی جوامع است. در نتیجه بهره­وری اقتصادی، مراقبت از جوانان، مشارکت سیاسی و سرمایه اجتماعی را بهبود می­بخشد.

8) سطح پایین فساد¹⁷

فساد مهمترین عامل تخریب فضای سالم اقتصادی و سیاسی یک جامعه است. بیشتر کشورهای جنگ­زده با پدیده­ی فساد درگیرند. صلح مثبت هیچگاه محقق نمی‌شود مگر اینکه این پدیده شوم، کم شود. در جوامع با سطح بالای فساد منابع به­طور غیرمؤثر و ناکارآمد تخصیص داده می­شود که اغلب به کمبود بودجه برای خدمات ضروری می­شود. که این خود نیز ناآرامی و نارضایتی مدنی را به دنبال می­آورد. کاهش فساد می­تواند اعتماد و اعتبار نهادها را افزایش دهد همچنین کارامدی تجاری و رقابت­پذیری کشورها را بهبود می­بخشد(IEP,Positive Peace Report; 2022).

 

آموزش صلح و ضرورت فرهنگ­سازی صلح

 رابطه تعلیم و تربیت با صلح و مدارا و با جزم­اندیشی و خشونت، رابطه مثبت و مسلم است. شکی نیست که یک نظام و ساختار تعلیم و تربیت می­تواند به گسترش فرهنگ تسامح، گفت‌وگو و تفاهم کمک کند یا برعکس ساختار و برنامه های آن می‌تواند به گونه‌ای باشد که خروجی آن افراد جزم­اندیش، ستیزه­جو و یا خودخواه و خودبرتربین باشند. به همین خاطر در همه جوامع از نظام آموزشی برای تحقق اهداف مطلوب استفاده می کنند(Asadi& Shamshiri,2020;183).

فرهنگ صلح و خیرخواهی را باید از دوران کودکی یاد گرفت، آموزش داد و تمرین کرد و و باید فرصت‌هایی ایجاد کرد تا کودکان بتوانند در محیطی سرشار از مهرورزی، تفاهم، احترام و امنیت، صلح و دوستی را تجربه کنند که در این میان بهترین مکان برای آموزش فرهنگ صلح همان نظام آموزشی است نظام آموزشی با چنین ساختار و بافتاری در تربیت و آموزش کودکان با دشواری­های زیادی روبرو می­گردد لذا ضرورت دارد نظام آموزشی مطلوب با حفظ نقاط قوت مدارس کنونی شاخص­های صلح­آمیز و تربیت کودکان را بر اساس آنها مدنظر قرار دهد زیرا همانطور که جنگ و بد اخلاقی ریشه در ذهن انسان دارد، خیرخواهی و نوع دوستی نیز از ذهن انسان سرچشمه می‌گیرد پس باید زمینه رویش و ترویج این فرهنگ در ذهن‌ها فراهم شود و بر این اساس است که جنبش‌ها و جریان‌های مختلفی جهت ترویج فرهنگ صلح و دوستی بسیج شده‌اند. لذا در نظام آموزشی مطلوب بایستی دانش­آموزانی پرورش یابند که در راستای اهداف و مؤلفه­های صلح مثبت گام بردارند برای نیل به این منظور قبل از پرداختن به بازاندیشی در نظام آموزشی به ارتباط و تأثیرات بین صلح و خانواده، مشارکت اجتماعی، سیاستگذاری، جامعه­پذیری که به نحوی در آموزش می­تواند تأثیرگذار باشد می­پردازیم. سپس ارتباط بین مؤلفه­های صلح مثبت در نظام آموزشی مطلوب را بررسی می­نماییم.

 

1-       خانواده و آموزش صلح

در آموزش صلح و دوستی به کودکان، شاید مهم ترین نکته داشتن والدینی صلح­طلب است. تا زمانی که پدر و مادری برداشت درستی از صلح و دوستی نداشته باشد، نمی توانند کودکی صلح طلب را تربیت کنند. کودکان بیش از آن که از گفتار والدین بیاموزند از رفتار آنها می­آموزند. بنابراین لازم است قبل از شروع هر کاری، والدین به معنای صلح و دوستی واقف باشند و سپس برای آموزش آن به کودکان اقدام کنند. این یادگیری می­تواند متأثر از فرهنگ رایج جامعه، آموزش­های صلح­خواهانه و یا حتی در سیاستگذاری قوانین باشد. بنابراین حتی در تصویب قوانین نیز باید دقت شود تا ضامن آموزش مفاهیم و ارزش­های والا مانند صلح و دوستی باشد. این فرهنگ باید از دوران کودکی در افراد پایه­ریزی شود و با تمرین و ایجاد فرصت برای کودکان، محیطی را فراهم کنیم تا به تمرین مهرورزی، احترام و امنیت، تفاهم، صلح و دوستی بپردازند. باید به خاطر داشت همان طور که بداخلاقی ها و جنگ ها از ذهن انسان نشات می گیرند، دوستی و صلح نیز از ذهن بشر سرچشمه گرفته است.

بدین تقدیر می­توان با ترویج این فرهنگ، ذهن­ها را آماده و تربیت کرد. اگرچه خانواده پایه­ترین و کوچکترین نهاد اجتماعی است، اما اصلی­ترین آن هم هست. با این وجود نیاز دارد از نهادهای دیگر نیز بهره‌مند شود تا بتواند در خدمت جامعه قرار گیرد و در تأمین رشد و سلامت جامعه مؤثر واقع شود. اما سؤال اینجاست که وظایف یا نقش‌های خاص خانواده در حفظ صلح این نهاد چیست؟

·       رفع نیازهای جنسی به صورت باثبات، با حفظ امنیت و آرامش خاطر.

·       تأمین و رفع نیازهای عاطفی با حفظ ثبات و امنیت.

·       خانواده باید بتواند تکیه‌گاه و پناهگاهی برای اعضای خود باشد.

·       زمینه سازی برای تربیت جسمی، عاطفی، روانی، ذهنی و اجتماعی فرزندان.

این نقش‌های خانواده به نوعی بر جامعه هم اثر می­گذارد. برای مثال وقتی کسی از نظر عاطفی و انسانی احساس آرامش و امنیت کند می­تواند فرد سالمی برای مشارکت‌های اجتماعی می­شود. دوست داشتن و دوست داشته شدن در نهاد خانواده و جوامع بزرگتر نقش اساسی دارد. می­توان گفت که دوست داشتن یعنی من تو را همانطور که هستی قبول دارم، به تو احترام می­گذارم و به تو اعتماد می­کنم، توانایی‌های تو را قبول دارم و می‌پذیرم که تو با دیگری متفاوت هستی و همه مثل هم نیستند. به اندازه‌ای که می‌توانی کار به دستت می­سپارم و از تو انتظار دارم در آن کار مشارکت کنی.

 هماهنگی بین مدرسه و خانواده و همسو بودن آموزش­های خانواده و مدرسه، آشنایی خانواده­ها با کثرت­های فکری و فرهنگی و همچنین فضای حاکم بر روابط بین اعضای خانوده، وجود فرهنگ گفتگو بین اعضا در تربیت اجتماعی فرزندان تأثیرگذار می­باشد و آموزش خانواده­ها در زمان بروز مشکلات و چگونگی حل آن مشکلات و عدم روی آوردن به خشونت و استفاده از راههای مدارا و گفتگو در جریان آموزش صلح در جامعه نیز ­تأثیرگذار خواهد بود.

2-       صلح مثبت و مشارکت اجتماعی 

"مشارکت را به عنوان کنش ارتباطی مبتنی بر فهم متقابل، کنش هدفمند ناظر بر فرایند تعاملی بین کنشگر و محیط اجتماعی او برای نیل به اهداف معین، افزایش درک و توان مردم برای پاسخگویی به برنامه­های توسعه، تشویق ابتکارات محلی، فرایند تقسیم آگاهانه قدرت و منابع کمیاب، ایجاد فرصت برای قشرهای پایین جامعه به منظور بهبود شرایط زندگی تعریف کرده­اند( Golshiri Esfahani & Hamkaran,2009;150). مشارکت در مدرسه همچنین وابستگی و اتکای کودکان را به خانواده کاهش می دهد و ارتباطات جدیدی با جامعه­ای که بزرگ­تر از خانواده است، ایجاد می­کند.

در حقیقت پیروی از قواعد اجتماعی و هماهنگی با انتظارات نقش اجتماعی برای سازگاری اجتماعی فرد مهم است و فقدان چنین مهارت هایی می تواند تأثیر بسیاری بر عزت نفس او بگذارد. فرد در جریان فهم متقابل انسان­ها و درک موضوعات واقعی جهان، بر دامنه­ی آگاهی­های اجتماعی خود می­افزاید، و در پی رشد مهارت­های اجتماعی و مشارکتی خواهد توانست مهارت­های اجتماعی لازم را برای اقدام مؤثر در صحنه­های اجتماعی بدست آورد و در نهایت، این فرصت­های عملی، پایه­ی آگاهی ها و مهارت­های عمیق­تر خواهد شد(Iman & Bakhshandeh,1998;41).

مشارکت اجتماعی در جامعه‌ای شکل می‌گیرد که کیفیت جامعیت آن جامعه بالا باشد؛ یعنی تا حدود زیادی حقوق همه‌ی افراد احقاق شود، تبعیض وجود نداشته باشد و هویت اجتماعی بر محور آزادی‌خواهی و عدالت‌طلبی تعریف شود. وقتی افراد یک جامعه در تعیین جایگاه و قدر خود دچار تنش و ضدیت با یکدیگر باشند، گسل‌ها مانع هم‌بستگی می‌شوند. تنش نیروی اجتماعی را کاهش می‌دهد و در نهایت توانی برای هم‌بستگی باقی نمی‌ماند. مشارکت اجتماعی فعلی در راستای هم‌بستگی و مسئولیت اجتماعی است. افراد جامعه برای شرکت‌کردن در امور اجتماعی به شناخت و تعیین جایگاه «من» اجتماعی‌شان نیازمندند. این «من» باید در اجتماع قدر و ارج داشته باشد تا نیروی خود را صرف آن کند. و این میسر نخواهد مگر در جامعه صلح­آمیز. در جوامع صلح­آمیز که فرهنگ صلح در آن ساری و جاری است مشارکت نقشی کلیدی دارد. مشکارت و تصمیم­گیری در دوران کودکی می­تواند توانایی اعتماد و پذیرش دیگران در جامعه به دنبال داشته باشد نظام آموزشی می­تواند شرایط صلح در درون جوامع فراهم نماید و در جوامعی که این شرایط فرام باشد مشارکت بیشتر اتفاق می­افتد و عکس آن نیز صادق است در نابرابری و در شرایط ناصلح و زور و فشار مشارکت اتفاق نمی‌افتد.                                                                                                                                                                      

3-       صلح مثبت و سیاستگذاری

سیاستگذاری علم دولت در عمل و شاخه ای نوین از علم سیاست است که با توجه به حوزه عمومی آن و چند وجهی بودن مسائلی که برای حل آنها تدوین می­شود از علومی همچون حقوق، اقتصاد و جامعه­شناسی یا روانشناسی به تناوب و تناسب بهره‌مند می‌شود(Muler, 1999;11). لارنس مید¹⁸ سیاست عمومی را رهیافتی به مطالعه سیاست می‌داند و حکومت را در پرتو مباحث عمومی عمده تحلیل می­کند. جیمز اندرسون معتقد است: سیاست‌گذاری یک مجموعه اعمال هدفمند است که بازیگر یا بازیگرانی درباره یک موضوع دنبال می­کند همچنین می­گوید: سیاست‌های عمومی سیاست­هایی هستند که دستگاهها و مقامات حکومتی طرح می‌کنند.

برخی نیز سیاستگذاری را مجموعه­ای از اعمال حکومت می‌دانند که با طراحی یا به روش دیگر به یکسری از نتایج خاص می‌رسد. گی پیترز می نویسد: سیاستگذاری عمومی مجموعه فعالیتهای حکومت است که به طور مستقیم یا از طریق کارگزاران در زندگی شهروندان تأثیر می گذارد(Garayagh Zandi,2011;18).

بایستی اذعان کرد که صلح و دوستی را یا باید پدر و مادر و از فرهنگ رایج جامعه یا به اجبار قوانین فرا بگیرند و به کودکان آموزش دهند. اینجاست که نقش آموزش با سیاستگذاری، هماهنگ و همراه می‌شود. در واقع نخستین برنامه‌ ترویج صلح و دوستی، تصویب قوانینی است که ضامن آموزش این مفاهیم و ارزش‌ها باشد. فارغ از قوانین مصوب داخلی و قانون اساسی ایران به ویژه اصل سوم و اصل سی‌ام، در بیشتر کنوانسیون‌ها به آموزش چنین ارزش‌هایی تأکید شده و نمونه آن بند 2 ماده 26 اعلامیه جهانی حقوق بشر است که می‌گوید «هدف آموزش رشد کامل شخصیت انسانی، تقویت احترام به حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین خواهد بود. آموزش باید تفاهم، مدارا و دوستی در میان همه‌ ملت‌ها و گروه‌های نژادی و مذهبی را ترویج کند و به فعالیت‌های سازمان ملل متحد در راه حفظ صلح یاری رساند. برنامه­ریزی و سیاستگذاری در آموزش صلح در مدرسه در حکم رویکردی برای تبدیل ارزشهای مورد توافق به رفتارهای عینی در زندگی روزمره، در خانه و مدرسه، در گروههای اجتماعی و درمیان دولتهاست. ارایه این نوع آموزش در مدرسه از آن جهت اهمیت دارد که حل تضادهای بین جامعه و طبیعت و رفع بحرانهای اجتماعی در آینده بر دوش نسل جوان است. از آن گذشته، دوره کودکی از اثرگذارترین دوره­های زندگی و بهترین زمان برای یادگیری نقش اجتماعی، تعامل شخصیت ، تربیت و زندگی جمعی و مسئولیت پذیری است.

4-       ماهیت صلح مثبت و جامعه­پذیری

دورکیم¹⁹ اجتماعی شدن فرد را وارد یک اندیشه و مرامی دیگر شدن، یعنی تغییر انسانی که فردی شخصی درون گرا، و غیراجتماعی است به یک انسان اجتماعی قابل به گونه­ای مناسب برای جامعه­ی خودمان می­اندیشیم و رفتار می کنند(Sharon,1998;37). جامعه­ پذیری یا اجتماعی شدن، از نظر لغوی به معنای انطباق با جامعه و آشناسازی با جامعه است(Haghshenas,1999;742). در جامعه شناسی این مفهوم به فرآیندی اطلاق می شود که به موجب آن افراد ویژگی­هایی را که شایسته عضویت آنها در جامعه است، کسب می­کنند. به عبارت دیگر جامعه­پذیری نوعی فرآیند کنش متقابل اجتماعی است که در خلال آن فرد هنجارها، ارزش ها و دیگر عناصر اجتماعی، فرهنگی و سیاسی موجود در گروه یا محیط پیرامون خود را فرا گرفته، درونی کرده و آن را با شخصیت خود یگانه می­سازد (Salimi & Dawari, 1999;28) مدرسه کارگزاری است که به طور رسمی، موظف به اجتماعی­کردن نوجوانان در زمینه مهارت­ها و ارزش­های خاصی شده است. در مدرسه، نوجوانان برای اولین بار تحت نظارت مستقیم کسانی که خویشاوند او نیستند، قرار می­گیرد. اولین وظیفه مدارس عبارت است از اجتماعی­کردن کودکان در زمینه مهارت­های شناختی از قبیل خواندن یا حساب­کردن و فراهم­کردن معلومات درباره موضوعات گوناگون که ممکن است در خانواده فراهم نباشد. همچنین وظیفه مدارس در هر جامعه، این است که ارزش­ها را به صورت درست به کودکان بیاموزد. مدرسه به عنوان عامل اجتماعی ساختن، بر اساس قواعدی که انتظار می­رود هر فرد از آن پیروی کند، سازمان یافته است. با وجود اینکه در جوامع ابتدایی خانواده مسؤول مستقیم اجتماعی ساختن کودکان است، در جوامع پیشرفته این مسؤولیت به سازمان­های رسمی مانند مدرسه واگذار شده است(Rabertson,1998).

در شرایط فرهنگی و اجتماعی کنونی جوامع امروزی، می­توان ازآموزش صلح در مدارس صحبت کرد، مطالعات بیان شده این حقیقت را گوشزد می­کند که آموزش صلح نمی­تواند تنها بر توقف خشونت فیزیکی در مدرسه و جامعه متمرکز باشد بلکه با آماده­سازی بچه­ها برای زندگی صلح­آمیز مستلزم تعلیم و تربیتی همه جانبه است که آگاهی آنان را از خود، اجتماع و محیط زیست افزایش دهد و این امر نه تنها باید از طریق اجرای برنامه­های آموزش صلح، بلکه باید در قالب فعالیت­های تربیتی تدوین و اجرای قوانین و روش­های آموزشی و فضا و تعاملات موجود در سطح مدارس ابتدایی که بچه­ها از آمادگی بیشتری برای جامعه­پذیری برخوردارند دنبال شود.

اهمیت آموزش و آماده­سازی کودکان و نوجوانان برای صلح، حوزه مطالعاتی جدیدی را تحت عنوان آموزش صلح به وجود آورده است. آموزش صلح رشته جوانی است در صدد خلق فرصت­های لازم برای ایجاد جامعه­ای مبتنی بر عدالت و زیست مسالمت­آمیز است. تضادها و ما، مدیریت متضاد، نقشهای اجتماعی ما، قوانین قضاوت و احترام، نمودار صلح، صلح اجتماعی، قضاوت اجتماعی، قضاوتهای اقتصادی، راههای سعه صدر و عشق بوده و به  مطالعات صلح پرداخته است. مدارس مسؤوليت بنيادي بهبود اين نظرات را بر عهده دارند .يعني مدارس به عنوان يك جامعه، عهده­دار توسعه و تعميق فرهنگ و ارزش­هاي اخلاقي هستند، كه آفريننده آرمان­هاي همكاري و درك متقابل مي باشند .مدرسه بايد اجتماعي باشد كه صلح، حقوق بشر، بردباري، مفاهمه فرهنگي و بين المللي، يكپارچگي و وحدت، راه حل صلح­آميز براي كشمكش­ها و سازمان دموكراتيك در آن پرورش يابد(Zakawati,2002;38).

 

مؤلفه های تأثیرگذار در نظام آموزشی صلح آمیز

بازخوانی آموزش و پرورش در نظام آموزشی مطلوب

در حقیقت مدرسه باید مکانی برای آموزش و پرورش صلح و مفاهیم باشد زیرا کودکان و نوجوانان امروز رهبران و تصمیم‌گیرندگان فردای جامعه هستند و هرگونه تلاش برای ایجاد باور عمیق نسبت به صلح و ضرورت احترام به خود دیگران و محیط پیرامون می تواند در خلق و خلق جهان صلح‌آمیز بسیار مفید باشد.

می­توان گفت نهادینه­نشدن صلح، به نابرابری در جامعه منجر می­شود نابرابری­هایی که طي دهه‌هاي اخير به سرعت مورد انتقاداتي شديدي قرار گرفت. بازيل برنشتاين با اشاره به دوگانگي زباني ميان كودكان طبقات پايين و بالا، زبان محدود طبقات پايين را در برابر مفهوم زبان بسط‌يافته‌ي كودكان طبقات بالاتر در نظر مي‌گيرد. از نظر وي "نظام آموزش و پرورش هر چه بيشتر به حفظ نابرابري‌هاي اجتماعي در ميان اين دو دسته دامن زده است، زيرا نظام آموزشي بيشتر با زبان بسط يافته منطبق بوده و افراد طبقات پايين با زبان محدود خود، نابرابري‌ها را بيشتر از ديگر طبقات تحمل كرده و آن را طبيعي مي‌پندارند" (Giddens,2008;467-8).در این رابطه گیدنز معتقد است که "گسترش آموزش و پرورش همواره با آرمان‌های دموکراسی همگانی پیوند نزدیک داشته است”(Giddens,2008;464).

تحولات پس از  سال1970، بالاخص جنبش‌ پايان‌ها كه به تمام سوگيري‌های عصر مدرن، مهر پايان زده است (پايان سوژه، پايان ايدئولوژي، پايان تاريخ و ...) ضرورت بازگشت به نظام آموزشي انسان‌گرا و تكثرگرا را مطمح نظر داشته است. "هرچند ديدگاههاي كاركردگرايانه و پراگماتيستي، آموزش ‌و پرورش را به عنوان پاسخي به نيازهاي اجتماعي و اقتصادي جامعه، اصلي بنيادي و اجتماعي محسوب كرده است. اما منتقدين بسياري چنين رويكردي را شكلي از مصرف انفعالي و ايجاد سازمان نگهبان لحاظ كرده‌اند، كه طي آن نظام آموزشي تنها در راستاي پذيرش بي چون و چراي نظم اجتماعي موجود است"( Illich,1994). چنين انتقاداتي راه را براي بازخواني مجدد نظام آموزشي به مثابه‌ي شكل‌گيري حوزه‌ي عمومي و رهيافتي براي دستيابي به دموكراسي هموار ساخته است. "متفكران در عصر جدید با اشاره به ضرورت اين رابطه و لحاظ كردن كاركرد انتقادي آموزش ‌و‌ پرورش در خلق جامعه‌اي ايده‌آل و شهرونداني آزاد، ضرورت توجه به آموزش و پرورش تكثرگرا و انتقادي را پيش كشيده­اند"(Giroux,1991: 721).

چنين ضرورتي ما را بر آن مي‌دارد كه توجه به نظامي آموزشي مبتني بر صلح­طلبی کودکان، تكثرگرايي فرهنگي و بازخواني عناصر مطرود اجتماعي را بيشتر مورد توجه داشته باشيم. اينچنين رويكردي، بازسازي قلمرو آموزش است، نه به عنوان مكاني تعليمي بطور صرف، بلكه به مثابه‌ي جايگاهي عمومي و دموكراتيك كه در آن تمامي فرهنگ‌ها و اقوام در تعامل و تلاقي با هم قرار دارند. چنين ايده‌آلي راه را براي دستيابي به جامعه­ای طلح­طلب ، صلح­پژوه و صلح­آمیز همچنین دموكراسي مسالمت آميز و مساوات‌خواه هموار مي‌سازد. اين امر به معناي فرصتي دوباره است به دانش‌آموزان و فرهنگيان است تا ظرفيت انتقادي را در جهت تغيير و اعمال تغييرات مربوط به صور اجتماعي و فرهنگي گسترش دهند. چنين ظرفيتي با توجه به تنوع فرهنگي و تكثرگرايي اجتماعي و فرهنگي در ممالكي چون ايران، توسعه‌ي مضاعفي را در جوانب مختلف ايجاد مي‌كند و از طرف ديگر موجب توزيع عادلانه‌ي موقعيت‌ها و فرصت‌هاي شغلي و اجتماعي در جامعه مي‌گردد، چيزي كه موجبات امحاء و يا كاهش نابرابري‌هاي اجتماعي و اقتصادي را حاصل مي‌آورد. و درنهایت موجب استقرار و استمرار مؤلفه­های هشت­گانه صلح مثبت خواهد شد.

نکته حائز اهمیت در این است که آیا برای رهایی و جلوگیری از نابرابریها باید برای همه دانش‌آموزان یک محتوای آموزشی مشترک ارائه شود یا این که مجالی برای ویژه­کردن و طراحی خاص محتوای آموزشی متناسب با گروه‌های مختلف قومی و فرهنگی در داخل یک مدرسه، شهر، استان و کشور وجود داشته باشد؟ علاوه بر این ممکن است محتوای آموزشی به طور هم‌زمان به منظور دربرگرفتن تفاوت‌های فرهنگی و در همان‌حال به چالش کشیدن کلیشه‌های عمومی تدوین و تدریس شود. آیا برنامه درسی را باید از طریق ذینفع‌ها و گروه‌های اجتماعی با هدایت مرکز طراحی نمود و یا می‌توان آن را به مقامات محلی و مدارس تحت یک چهارچوب کلی تفویض نمود. مسئله‌ی دومی که باید برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران به آن بپردازند وضعیت زبان‌های آموزش و تدریس می‌باشد؛ امتیازات نسبی مستغرق کردن اقلیت‌ها در زبان اکثریت در مقایسه با تدریس آن به عنوان زبان دوم چیست؟ تصمیم‌گیری در مورد چنین مسائلی معمولاً در حوزه‌های وسیع سیاسی صورت می‌گیرد، اما هر نوع سیاست­گذاری که در این رابطه اتخاذ شود امکانات یادگیری و میزان و سطوح موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

بنابراین این تصمیمات بر تساوی فرصت‌های آموزشی، برابری بازار کار، توزیع عادلانه امکانات و تنوع فرهنگی و هویت اثر گذار خواهد بود و این یعنی آموزش صلح­آمیز و یا همان آموزش و پرورش چند فرهنگی که برخی به آن معتقدند؛ "آموزش و پرورش چند فرهنگی فرایند اصلاح کامل سیاست­های مربوط به مدرسه و آموزشی اساسی دانش­آموزان است. این نوع آموزش گونه­های مختلف نژادپرستی و اشکال مختلف تبعیض بین گروه­های مختلف اجتماعی را رد کرده و به چالش می­طلبد و پلورالیسم و تکثر فرهنگی ]‌دانش آموزان،‌ گروه­های اجتماعی که به آن تعلق دارند و نیز واکنش­های معلمان ‌را به رسمیت می­شناسد"(Nieto and Bode,2012:44). بدون وجود تکثرگرایی فرهنگی و مؤلفه­های صلح مثبت مربوط به عدالت اجتماعی در حوزه عمومی جامعه نه تنها اهداف فوق بلکه تحقق آموزش و پرورش صلح­خواه با مشکل جدی مواجه خواهد شد. می­توان گفت راهبردهای اتخاذ شده در فرایند صلح­سازی باید در هماهنگی با نیازهای جامعه باشد. چرا که هر تعارض منحصر به فرد است و علل ریشه­ای برای هر موقعیت درگیری متفاوت است. لذا راهبردهای ایجاد صلح از جامعه­ای به جامعه دیگر متفاوت است(Maghsudi,2022;66).

مؤلفه­های صلح مثبت در نظام آموزشی مطلوب

 آموزش و پرورش تنها نهاد رسمی است که مسؤولیت تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان را در ایران بر عهده دارد و در نظام آموزشی ایران، مطالب تدوین شده در کتاب­های درسی به عنوان محور اصلی برنامه آموزشی قلمداد می­شود و باید بر اساس اهداف مندرج در اسناد بالادستی باشد. ریل گذاری از طریق چرخه سیاستگذاری و اجرا، توجه به آموزش صلح، تأسیس اندیشکده­های صلح، اختصاص واحدهای درسی و گرایش­های مطالعاتی در دوره تحصیلات تکمیلی، تشویق انجام پژوهش­ها، تدوین مقالات و پایان­نامه ها و... در حوزه صلح و مفاهیم مرتبط، سوژه­یابی در حوزه صلح، همکاری­های بین دانشگاهی در حوزه مطالعات صلح، راه­اندازی نهادهای مطالعاتی در حوزه صلح، برگزاری همایش­ها و سخنرانی­ها با محتوای صلح و...، انجام اقدامات فوری برای تولید محتوای درسی دوره­های پیش دبستان، متوسطه و دانشگاه، برگزاری مسابقات با محتوا و مضمون صلح به صورت ملی، منطقه­ای، بین­المللی میتواند تنها بخشی از سیاستگذاری نوین در نظام آموزشی مطلوب و صلح سازی در ایران باشد(Maghsudi,2021;213) .لذا جهت اجرای مؤلفه­های صلح مثبت می­بایست اصول هشت­گانه آن را در حد توان در جوامع گوناگون به­کار بست و برای این منظور می­توان راهکارهای ذیل را در پیش گرفت:

-        به هنگام تدریس مفاهیم و مهارت­ها بایستی از منابع مختلف متعلق به گروه­های مختلف اجتماعی و فرهنگی استفاده نمایند،‌ به دانش­آموزان کمک کنند تا یاد بگیرند که دانش از منابع مختلفی به دست می آید، به آنان کمک کنند تا دیدگاه­ها و نگرش­ها و رفتارهای بین گروهی را یاد بگیرند. بایستی شیوه و استراتژی­های تدریس خود را به گونه تعدیل نمایند تا دانش­آموزان از گروه­ها، نژادها، ‌فرهنگ­ها و طبقات اجتماعی مختلف از تجارب آموزشی برابر و عادلانه برخوردار باشند. "محیط و فرهنگ کلی حاکم بر مدرسه بایستی به گونه­ای تغییر یافته و سازمان داده شود تا دانش­آموزان از گروه­های اجتماعی و فرهنگی مختلف در فضای مدرسه از جایگاه و موقعیت برابری برخوردار باشند"(James and Bank Sleeter, 2005:8). به عبارتی دیگر نظام آموزشی مطلوب یک نظام آموزشی میان­فرهنگی20محسوب می­گردد و این یعنی همان احترام به حقوق دیگران و روابط خوب با همسایگان فرهنگی و زبانی در مؤلفه­های صلح مثبت می­باشد.

-       از میان برداشتن نابرابری و ارتقای دسترسی به فرصت­های آموزشی برابر که این خود توزیع عادلانه منابع و امکانات است و یکی از مؤلفه­های مهم صلح مثبت می­باشد.

-       ارتقای کارایی و اثربخشی همه دانش آموزان و فراهم نمودن آموزشی با کیفیت بالا برای همه آنان که به عملکرد خوب حکومت و حتی حکمرانی خوب محسوب می­گردد.

-       "فراهم نمودن فرصت­های برابر برای همه دانش­آموزان جهت کمک به رشد تفکر انتقادی و خلاق به عنوان اعضای یک جامعه دموکراتیک"(Nieto & Bode, 2007:10).

-       در تعليم و تربيت صلح­خواهانه، مرز بین معلم و منتقد رو به اضمحلال نهاده است. او مسؤول يادگيري و سازماندهي محيط يادگيري است و نيز فراهم کننده شرايطي است که به دانش آموزان کمک مي­کند تا ضمن اتخاذ سویه­های انتقادی به گفتمان­های مسلط و حاکم در سیستم آموزش و پرورش در جهت رسیدن به سلامت محیط در کسب و کار و دانش تلاش نماید. به طور خلاصه در نظام آموزشی مطلوب:

-       معلم؛ انديشمندي رهايي­بخش، شفاف­ساز و روشنفکري تحول آفرين به شمار مي­آيد که مشخصه­هايش شجاعت اخلاقي و نقادي است. او فراهم آورنده شرايطي است که خود و دانش آموزان، تجربياتش را بازانديشي کنند، روابط ظالمانه را بشناسند نواقص را بازبینی و در شفاف سازی آن تلاش نماید و راههايي نيز براي رفع آن ارائه دهند.

-       معلمان؛ پيشکسوتان و راهنماياني هستند که نقش هماهنگ­کننده تجارب يادگيري را بر عهده دارند. نقش آنها بيشتر آموزش «چگونه ياد گرفتن» به دانش آموزان است.

-       معلمان در انگيزه دهي، تسهيل جريان يادگيري، و دسترسی آزاد به اطلاعات و دانش بشری و تسهيل خلاقيت دانش آموزان نقش اساسي دارند در این دوران دانش آموز و معلم با هم ياد مي گيرند. به عبارتی دیگرجريان هاي يادگيري جايگزين مواد درسي در برنامه مدرن گردد.

-       تأکيد روي جنبه گفتگويي و دموکراتيک بودن روشهاي تدريس است. گفتگو در نظام آموزشی مطلوب، محور اساسی است. يادگيري گروهي و هميارانه است و تعامل بين فردي و بين گروههاي کاري مورد تشويق قرار مي گيرد. يادگيري مستقل در کنار يادگيري تعاملي مورد توجه است.

-       در نظام آموزشی مطلوب يک کلاس درس دانش­آموز محور، کلاسي است که در آن فرصت­هايي براي تعاملات اجتماعي، تحقيقات و مطالعات مستقل، بروز خلاقيت­ها و امکان تجربه با سبک­هاي مختلف يادگيري فراهم شود. در چنين کلاسي دانش­آموز است که دانش را ايجاد و خلق مي­کند. "او نبايد تسليم کامل و بي­تفکر متني شود بلکه بر اساس رویکرد شالوده­شکنانه، تشويق مي­شود، باید گفت که روابط انسانی پست­مدرنیسم همیشه خود را منادی بازگشت به گفتگو دانسته است تا بدین ترتیب موجبات فرآوری دموکراسی و آزادی را فراهم آورد. بدین ترتیب تا زمانی که شالوده­شکنی گفتمان­های مسلط و بازآوری مطرودین تحقق نیابد، نمی­توان به بارقه­های شکل­گیری صلح­خواهانه در جامعه امیدوار بود"(Acheh,2012;92). در نظام آموزشی مطلوب و کلاس­های درس صلح­آموز همان­طور که کریدلر معتقد است باید کلاس و مدارس صلح آموز همانند جامعه­ای صمیمی و حمایت­کننده، دارای ویژگی­های ذیل باشد:

همکاری: بچه­ها یاد می­گیرند با هم کار کنند؛ به هم اعتماد کنند؛ بهم کمک کنند و با هم شریک باشند.

ارتباط: بچه­ها یاد می­گیرند تا به دقت به اطرافشان توجه کنند؛ درست ارتباط برقرار کنند و خوب گوش کنند.

مدارا: بچه­ها یاد می­گیرند تا تفاوت­ها را بپذیرند و به آنها احترام بگذارند. آنها همچنین پیش­داوری را می­شناسند و می­دانند چه نتایج ناخوشایندی دارد.

بیان هیجان از راه­های مثبت: بچه­ها یاد می­گیرند تا احساساتشان را بیان کنند؛ به خصوص احساساتی چون خشم و ناکامی را از راه­های غیر خشن و ویران­گر بیان کنند و به این ترتیب خویشتن­داری را می­آموزند.

حل اختلاف: بچه­ها مهارت پاسخ­دادن به اختلاف را به صورت خلاقانه و در بستری از حمایت اجتماعی می­آموزند(Kreidler,1990:27).

 

سازماندهی تلفیقی نظام آموزشی مطلوب و صلح مثبت

 

یافته ها

به طور خلاصه می­توان شاخص­های صلح مثبت را در هر دو نظام آموزشی موجود و نظام آموزشی مطلوب به شرح ذیل بیان نمود:

شاخص	نظام آموزشی موجود	نظام آموزشی مطلوب
توزیع عادلانه منابع	امکانات و منابع در مرکز متمرکز و حاشیه کشور کم برخوردار	امکانات دانشی متعلق به همه گروه­های جامعه و دسترسی به فرصت­های آموزشی برابر
پذیرش حقوق دیگران	مستغرق کردن نسبی اقلیت‌ها در زبان اکثریت، تأکید بر نابرابری­های موجود	دیدگاه­ها و نگرش­ها و رفتارهای بین گروهی، بهره­برداری از منابع و فرهنگ­های مختلف ( آموزش میان­فرهنگی)
روابط خوب با همسایگان	نظام آموزشی برگرفته از گفتمان نگرش و حاکم	تعامل سازنده و روابط خوب و حسنه درونی وبیرونی در جامعه و گروه­ها
جریان آزاد اطلاعات	فرهنگ تک­گویی، یادگیری یک طرفه فقط از طرف دانش­آموز	فرهنگ گفتگو، تسهیل جریان یادگیری، و یادگیری دوطرفه بین معلم و دانش­آموز
سطح پایین فساد	به علت عدم شفافیت فساد روند رو به افزایشی دارد	افشاکننده فساد به عنوان عامل تخریب فضای سالم اقتصادی و سیاسی یک جامعه
سطح بالای سرمایه­ی انسانی	تأکید بر تربیت نیروی انسانی در خدمت گفتمان حاکم	تأکید بر تربیت نیروی انسانی به عنوان یک سرمایه‌گذاری اجتماعی
سلامت محیط کسب و کار	عدم شفاف­سازی عدم اتخاذ سویه­های انتقادی به گفتمان­های مسلط و حاکم دررقابت­های اقتصادی	تقویت شرایط اقتصادی، حمایت از بخش خصوصی رقابت‌پذیری تجاری و بهره‌وری اقتصادی

 

بحث و نتیجه گیری

صلح نیز همچون هر مقوله انسانی دیگر از علل و متغیّرهای مختلفی اثر پذیرفته و متأثر می­گردد. بدون تردید بخش مهمی از شرایط تکوین، حفظ و تداوم صلح به مقتضیات متعدد قدرت از جمله توازن در نیروهای متخاصم در یک جامعه، کیفیت حل و فصل دعاوی گوناگون انسانی و نهادهای بشری و دیگر عناصر دخیل بستگی دارد. از این حیث، صلح منشوری چند وجهی و نیازمند تأملاتی از جوانب مختلف در خصوص آن است. آنچه در این نوشتار بر آن تأکید ورزیده شد، بدون آنکه قصد مغفول نگاه داشتن ابعاد دیگر مربوط به صلح را داشته باشد، بر اساس این مفروضه طراحی و ارائه گردید که صلح ژرف و عمیق مستلزم داشتن پایگاهی در ذهن و آگاهی انسان­­هاست و این مهم بیش از هر عامل دیگری در فرایند آموزش و پرورش و در نتیجه القای مضامین آن در طول زمان به روح و جان محصلان و دانش­آموزان صورت می­گیرد تا آنها در آینده در قالب شهروندان یک جامعه صلح را نه فقط به مثابه وضعیتی ناشی از فقدان مخاصمه و جنگ بلکه در مقام وجود شرایطی اصیل که در آن شاخص­های انسانی متعدد مجال بروز و ظهور می­یابند، تجربه کنند. از این نظر، آموزش و پرورش به معنای واقعی زیربنای توسعه و ملحقات آن از جمله صلح مثبت است چرا كه آموزش و پرورش در درجه اول مهارتها, نگرشها و ايستارهاي لازم را براي رشد و توسعه همه جانبه و پايدار ايجاد نموده و در درجه دوم قابليتهاي لازم را براي سازگاري و انعطاف در برابر رويكردهاي جديد و تغييرات تكنولوژيكي, اجتماعي و فرهنگي را فراهم مي­سازد. نقش تعليم و تربيت در جامعه صلح­خواه, اين است كه تمامي اعضاي آن جامعه را براي استفاده كامل از تواناييهاي خود به عنوان يك انسان در جهت كمك به حيات جامعه بسيج نمايد. براي نيل به اين هدف, تعليم و تربيت به عنوان يك فرايند توسعه­اي بايستي ذهن انسان را از ناداني و تعصب خشك رها سازد, به طوري كه خلاقيت و منطق به عنوان ابزاري براي مقابله با هر نوع فشاري كه موجب عدم استفاده انسان از حداكثر تواناييهاي خود مي­باشد, بكار روند. این مسئله ضرورت لحاظ کردن آموزش و پرورش صلح­خواه را بیش از هر زمانی مورد توجه نویسندگان و منتقدین قرار داده است و استقرار و استحکام هر چه بیشتر مؤلفه­های هشت­گانه فوق­الذکر را در نظام آموزشی مطلوب خواستار هستند. صلح مثبت می­تواند در نظام آموزشی مطلوب دانش و مهارت لازم برای حل اختلاف خلاقانه را به کودکان بیاموزد. آنها می­توانند گروهی از مهارت­های زندگی را کسب کنند که نه تنها در مدرسه بلکه در خانه و جامعه به عنوان یک شهروند از آن استفاده نمایند. در نظام آموزشی مطلوب براساس مؤلفه­های مطرح شده رابطه کودکان با یکدیگر، رابطه کودکان با بزرگترها و رابطه بزررگترها با یکدیگر بر اساس احترام به منزلت و ارزش وجودی انسان است. در صورتی که ارزش­ها و هنجارهای مذکور بتوانند نهادینه شده و در خلال برنامه­ آموزشی به نسل­های آینده انتقال یابد، فرایند جامعه­پذیری نیز به نحو مناسبی شکل خواهد گرفت و مزایای صلح که تقریباً مطلوب همه فرهنگ­ها و نظام­های اجتماعی است نیز محقق خواهد شد. شکی نیست که صلح در این معنا نه تنها امری در کنار امور دیگر بلکه بسترساز دیگر تحولات اجتماعی به شکلی مسالمت­آمیز بوده و کارکردهای یک زیست جمعی مطلوب، عقلانی و رو به توسعه را نیز تسهیل می­نماید. بنابراین صلح، پیش شرط عمده­ی تداوم حیات زندگی انسانی، نسل ها و ملیت­ها است؛ به عبارتی بقاء نوع بشر به عنوان یک کل، اکنون به حفظ صلح و ایجاد صلح وابسته است و ضروری است که آموزش، هم شرایط و لوازم بروز جنگ و خشونت را افشا کند و هم راههایی را که باعث تعدیل این وضعیت و خشونت می شود را افشا کند و هم راههایی را که باعث تعدیل این وضعیت و حتی غلبه بر آن می­شود، مطرح کند در این پژوهش ما به این نتیجه رسیدیم که در نظام آموزشی مطلوب بایستی به مفاهیم حقوق بشر، احترام به فرهنگ­های متفاوت، و مسؤولیت­پذیری جوامع در باره انسان­ها پرداخته شود و در نهادینه­سازی اینکه ما متفاوت هستیم اما مشابه هم تلاش نماید. از این رو عمده­ترین نهادی که می­تواند اطلاعاتی معتبر و موثق را درفضای آرام و برابر در اختیار افراد قرار دهد، نظام آموزشی مطلوب می­باشد. به عبارت دیگر تحقق این مهم از جمله کارکردهای آموزش و پرورش صلح­خواه است. البته چنین هدفی محقق نخواهد شد، مگر آنکه بین نهادهای آموزشی و کل جامعه ارتباطی ارگانیک وجود داشته باشد. در این میان، به طور خاص جامعه­ی ايران نیز نیازمند توجه به دریافت مثبت از صلح است به ویژه با عنایت به مسائل و موضوعات مختلف مبتلابه آن و همچنین تنوع رویکردها و طیف­های گوناگون سلایق، افکار و اقشاری که در جامعه ایرانی حضور دارند، بنیان یک سامان زیست اجتماعی مدرن و متناسب با نیازهای روز بدون عنایت و توجه به مبانی پایدار صلح ممکن و شدنی نیست. چنین توقعی برای آنکه جامه تحقق بر تن کند، نیازمند بازنگری در برخی اصول و مبانی سنتی آموزش و پرورش نیز هست تا همان گونه که در نگرش­های انتقادی بیان شده، از رهیافت­های انباشتی و تراکمی در خصوص گردآوری هرچه بیشتر و مکانیکی داده­ها فاصله گرفته و در عوض به خلاقیت ناشی از افق­گشایی در بین دانش­آموزان یاری رساند. در واقع انتظار می­رود که در این روندهای جدید، آموزش و پرورش سهم بيشتري را در قبال جامعه به عهده گيرد. از اين رو بايستي آموزش و پرورش خود را از قيد و بندهاي آموزشي و مناسبات سنتي رها ساخته و به منزله بازوي روشنفكري جامعه, زمينه­هاي شكل­گيري آموزش و پرورشي انسان گرا، رهايي بخش، مقوم توسعه و دموكراتيك را فراهم نمايد. مدارس ما می بایست به تدریس و آموزش هر عنصری بپردازد که مایه احترام به یکدیگر است و بایستی زحمت روشنگر ساختن همه ما را به گونه­ای بکشد که نقش هر جزئی از این مجموعه پیچیده را در برساختن آن گذشته طلایی،‌ مشخص سازد. موفقیت برنامه­های آموزش صلح و توسعه­ی آن در گرو حساس­کردن سیاستگذاران، مدیران، معلمان و شهروندان به ضرورت این آموزش و سپس تشویق آنان در تخصیص منابع و تعیین استراتژیهای پیشگیری از خشونت برای کمک به دانش­آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی، در شناخت رفتارهای زورگویانه در خانه، مدرسه و جامعه و در یادآوری شاخص­های هشت­گانه صلح مثبت و حساس کردن آنها در موارد فوق است.

تعارض منافع

بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است.

 

References

- Acheh B.( 2012), Peace Education Program Director:Unesco Publication,PP: 92-165

- Amiri, Heshmat (2007) Generalities of International Relations, Tehran, HAD. (Text in Persian).

- Asadi and Shamshiri, Hassan and Babak (2019) peace education with a cross-cultural approach, Tehran, Peace Charter Publications. (Text in Persian).

- Asafal-Band, Ali (2015) Theoretical foundations and principles of educational management, Tehran: Ravan. (Text in Persian).

- Benner, Jeff. "Ancient Hebrew Word Meanings: Peace ~ shalom". Ancient Hebrew Research centre. Archived from the original on 26 April 2014. 

- Clausewitz, Carl von (2009) on war, translated by: Ali Asghar Jamali and Allahyar Afshar, Tehran: Ideological Political Organization of the Army (Text in Persian).

- Gharayag Zandi, Daoud (2013) An Introduction to National Security Policymaking, Tehran, Strategic Studies Research Institute Publications. (Text in Persian).

- Giddens, Anthony (1999) Sociology, translated by Manouchehr Sabouri, Tehran: Ni. (Text in Persian).

- Golshiri Esfahani, Zahra, Hossein Khademi, Reza Sediqi, Mehdi Taze (2008) The effect of social cohesion on the participation rate of villagers: a case study of Borujen city, S12, No1. (Text in Persian).

- Haqshanas, Ali Mohammad and colleagues (1999) Contemporary Hazara Culture, Tehran, Contemporary Culture. (Text in Persian).

- Iman, Mohammad Taghi and Jalaian Bakhshandeh, Vajih (2000) Examining and explaining the relationship between social responsibility and social capital among the youth of Shiraz city". Applied Sociology Quarterly. Year 21.

- Jamali, Hossein (2006) History and Principles of International Relations, Qom, Islamic Research Institute. (Text in Persian).

- Manochehri, Abbas (2004) Dialogue between civilizations and world peace, peace, justice and its inhibiting factors in the contemporary world by Seyyed Abdulhamid Mirdamadi and Andrias Beshte, Tehran: Al-Hadi International Publications. (Text in Persian).

   - Maqshoodi,Mojtaba (2021) political reconciliation and development in Iran; Examining some theoretical and concrete propositions, Political Science Journal, No. 4, 64, pp. 181-219. (Text in Persian).

- Maqshoodi, Mojtabi (2022) Governments and social-institutional responsibility of peace-building in multicultural societies, Government-Research Quarterly, No. 29, pp. 60-85. (Text in Persian).

- McLeish, Archibald (2008) Can we teach world peace?, UNESCO message, 33(Text in Persian).

- Meissner, Marshall (2015) Hobbes' Philosophy, translated by Khashayar Dehimi, Tehran: Names of New Design Culture(Text in Persian).

- Muller, Pir (1999) Public policy, translated by Hamidreza Malek Mohammadi, Tehran, Dadgostar Publishing House. (Text in Persian).

- Robertson, Yan (1998), an introduction to society, translated by Hossein Behravan, Tehran: Astan Quds Razavi. (Text in Persian).

- Rousseau, Jean-Jacques (1999) Emil, translated by Gholamhossein Zirakzadeh, Tehran, Nahid Publications (Text in Persian).

-  Rousseau, Jean-Jacques (2006) A speech about sciences and arts, selected from the book Selected Texts from Modernism to Postmodernism, Lanres Kahun, translated by Abdol Karim Rashidian, Tehran, Ney Publishing, (Text in Persian).

 

- Salimi, Ali and Davari, Mohammad (1996) Sociology of Kajrovi, Qom, Hozwa Research Institute and University. (Text in Persian).

- Sharon, Joel (2009) Ten questions from the perspective of sociology. Translated by Manouchehr Sabouri. Tehran: Ney Publishing. (Text in Persian).

- Zakavati Karagzlou, Ali (2012) Peace Education, Tehran: Nowruz Art Cultural Institute. (Text in Persian).

- Zakerzadeh, Abulqasem (2012) German idealism. question. Abadan. (Text in Persian).

-       Charles Webel and Marcel Kaba, Definitions of Peace in the Modern Era Since 1920: https://www.researchgate.net/publication/335740283.

-       Galtung(1990). Cultural Violence. Journal of Peace Researc, 27 (3), pp. 291-305.

-       Galtung, J. (1969). Violence, Peace and Peace Research. Journal of Peace Researc, 6 (3), pp. 167-191. 

-       Giroux H.(1991).Toward a postmodern Pdagogy. Section of the Introduction to Postmodernism, Feminism. And cultural Politice , Albany: State University of Newyork press.

-       Grant, C. A. and C. E. Sleeter (1999). Making Choices for Multicultural Education: Five Approaches to Race, Class, and Gender (3rd Ed.). New York, Wiley and Sons, Inc.

-       Illich Ivan.(1971/1973),Deschooling Society, London: Marion Boyars.

-       Kissinger, Henry (2014). World Order, NewYork: Routledge

-       Kreidler,W,J,(1990).Elementary perspectives 1: Teaching concepts of peace and conflict. Cambridge, MA: Educators for Social Responsibility.

-       Nieto,S. and Patty,Bode(2012),Affirming Diversity :The Sociopolitical Context of Multicultural Education, Boston, Allyn and Bacon university press

 

---

[1]  Karl von Clausewitz

[2]  Michel Foucault

[3]  Ivan Illich 

[4]  Anthony Giddens

[5]  Archibald Macleish  شاعر آمریکایی و کتابدار کنگره ریاست کمیته ای را برعهده داشت که پیش نویس اساسنامه تشکیل یونسکو را تهیه کردند.

[6]  Shalom

[7]  Westphalian Peace

[8]  Henry Kissinger

[9]  Martin Luther King

[10]  Well-functioning Government

[11]  Sound Business Environment

[12]  Equitable Distribution of Resources

[13]  Acceptance of the Rights of Others

[14]  Good Relations with Neighbours

[15]  Free Flow of Information

[16]  High Levels of Human Capital

[17]  Low Levels of Corruption

[18]  Lawrence Mead

[19]  David Émile Durkheim