Manuscript ID : PSYEDU-2308-2224 (R1) Visit : 502 Page: 62 - 74

Article Type: Original Research

Investigating the Effectiveness of Attachment-Based Family Therapy (ABFT) on the Child's Attitude towards the Mother and Happiness in Single-Parent Adolescents ( with mother)

Subject Areas : Journal of Educational Psychology

Fahima Al-Sadat Hashemi ¹ , Fatemeh Ziglari ^{2
*}

1 - M.A. Department of Psychology, Mobarakeh Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
2 - Assistant Professor, Department of educational sciences, Mobarakeh Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran

Received: 2023-08-10 Accepted : 2023-11-03 Published : 2023-11-22

Keywords: Child's attitude towards mother, happiness, attachment-based family therapy (ABFT),

Abstract :

The purpose of the present study was to investigate the effectiveness of attachment-based family therapy (ABFT) on the child's attitude towards the mother and happiness in single-parent (mother) adolescents. It was a semi-experimental research of pre-test-post-test type and with control group. The population of the current research is all single-parent (mother) teenagers who were referred to the clinics of Isfahan City in 2023. The sampling method was available, and 30 samples were randomly assigned to two experimental groups (15) and a control group (15). The tools used in this research were Hodson's Child Attitude Scale (1985) and Oxford Happiness Scale (1989). Teenagers in the experimental group were trained in 10 sessions of 60 minutes. In this research, to analyze the obtained data, based on descriptive statistics (mean and standard deviation) and inferential statistics (covariance), SPSS software was used. According to the results of covariance analysis, there is a significant difference in the mean scores of the child's attitudes towards the mother and the happiness of the participants according to the group membership (experimental and control) in the post-test phase, which means that the attachment-based family therapy protocol affects the child's attitude towards the mother and happiness among teenagers. The single parent (mother) has had a positive effect and the rate of change in the child's attitude towards the mother was 12.4% and the rate of change in happiness was 16.9% in the post-test, therefore, it can be concluded with attachment-based family therapy. It is possible to improve the child's attitude towards the mother and happiness in single-parent (mother) adolescents.

References:

افراشته، زبیده. (1386). مقایسه سلامت عمومی، شادکامی و خود پنداره در زنان با بارداری خواسته و بارداری ناخواسته شهر ایذه. پایان¬نامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
اناری، آسیه؛ مظاهری، محمدعلی؛ طهماسیان، کارینه؛ چون هی سو؛ جمشیدی سیانکی، مریم. (1397). اثربخشی نمایش درمانگری خانواده بر کاهش تعارض والد نوجوان؛ یک مطالعه تک آزمودنی. راهبرد فرهنگ، 11(42): 33-59.
باقری، نسترن. (1385). تأثیر ورزش اروبیک در خود پنداره، تأیید خویشتن، شادکامی و پذیرش زنان رشت. پایان¬نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز.
پیری لله لو، جمال؛ پناه علی، امیر؛ اقدسی، علی نقی. (1400). اثربخشی معنویت درمانی مبتنی بر خودآگاهی بر بهزیستی روانشناختی و قضاوت اخلاقی دانش¬آموزان سال اول پسر دوره دوم متوسطه. فصلنامه روان¬شناسی تحلیلی شناختی، 12(45): 51-37.
ثنایی، باقر، علاقمند، ستیلا؛ فلاحتی، شهره، هومن، عباس. (1387). مقیاس¬های سنجش خانواده و ازدواج. انتشارات بعثت.
جهان بخش، مرضیه؛ بهادری، محمدحسین؛ امیری، شعله؛ جمشیدی، آذر. (1390). اثربخشی درمان دلبستگی مادران بر علائم فزون اظطرابی دختران دارای مشکلات دلبستگی. فصلنامه روان شناسی کاربردی، 5(4): 41-26.
حسینی، سیده فاطمه؛ ثنایی، باقر؛ پورحسین، رضا؛ کراسکیان، آدیس. (1396). فراتحلیل کیفی مقالات پژوهشی حوزه «تعامل والد-نوجوان». رویش روانشناسی، 6(3 (پیاپی 20)): 63-94.
خیرالهی، فاطمه؛ شریف شاد، فاطمه؛ صراف، پریسا؛ محمدصالحی، نرگس؛ محمدبیگی، ابوالفضل. (1395). بررسی همبستگی شادکامی و سلامت روانی با تعدد فرزندان خانواده در دختران نوجوان. مجله دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه، 14(11): 934-941.
سالاري¬فر، محمدرضا؛ آذربایجانی، مسعود؛ کاویانی، محمد؛ موسوي اصل، سیدمهدي؛ عباسی، اکبر؛ سروریان، زهرا؛ تقی زاده، محمداحسان. (1394). اثربخشی معنا درمانی گروهی بر عزت‌نفس و شادکامی دختران نوجوان شهر قم. اخلاق پزشکی، 9(34): 187-207.
صالح پور، ز (1380). مقایسه ویژگی های شخصیتی دانش آموزان یتیم با غیر یتیم شهر اهواز. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز
صدری، اسماعیل؛ فتحی، داود؛ هاشمی مهر، منیژه. (1398). ارائه مدل سبک¬های دلبستگی و پیوستگی و انطباق خانواده با دلزدگی زناشویی والدین دانش آموزان دارای ناتوانی‌های یادگیری با میانجی‌گری تمایزیافتگی زوجین. ناتوانی‌های یادگیری، 9(2):58-80.
صدری، مریم؛ زارع بهرام‌آبادی، مهدی؛ و غیاثی، مهناز. (1395). اثربخشی درمان مبتنی بر دلبستگی بر کیفیت دلبستگی و مهارت¬های اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای. سلامت روان کودک، 3(2): 21-30.
علي پور، احمد؛ نوربالا، احمدعلي. (1378). بررسي مقدماتي پايايي و روايي پرسشنامه شادكامي آكسفورد در دانشجويان دانشگاه¬هاي تهران. انديشه و رفتار، 5( 1 و 2): 630-550.
کلانترهرمزی، آتوسا؛ کانی سانانی، اوین. (1394). بررسی رابطه‌ی بین نگرش نوجوانان نسبت به پدر و احساس تنهایی. فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 6(23): 45-67.
محمدی پور، محمد؛ مزارعی ستوده، احمد. (1397). اثربخشی مداخله دلبستگی محور بر بهبود رابطه والد-کودک و کاهش نشانه¬های اضطراب جدایی در کودکان 7 تا 10 ساله. روان شناسی کاربردی، 12(2): 242-223.
محمودی، ناهید؛ رفاهی، نیلوفر؛ ماهیگیر، فروغ؛ کریمی باغملک، آیت الله. (1397). بررسی اثربخشی مداخله¬ی پیشگیری خانواده- محور مبتنی بر دلبستگی بر بهبود رابطه¬ی والد- فرزند، انگیزه¬ی پیشرفت تحصیلی و هوش هیجانی نوجوانان دچار اختلال سلوک. تعالی مشاوره و روان درمانی، 26: 33-20.
موسوی، معصومه؛ جلویاری، فرحناز؛ تبریزی، مصطفی. (1392). اثربخشی آموزش رویکرد ارتباطی ویرجینیا ستیر بر رابطه والد، فرزندی دختران نوجوان. روان‌شناسی کاربردی، 7(4 (پیاپی 28)): 9-25.
میکائیلی، نیلوفر؛ صمدی فرد، حمیدرضا. (1398). پیش‌بینی افکار خودکشی بر اساس شادکامی، عزت‌نفس و سلامت معنوی در نوجوانان دختر. پژوهش در دین و سلامت، 5(3): 59-71.
نوعی ایران، لیلا؛ علیلو، مجید محمود. (1394). پیش¬بینی کیفیت زندگی و شادکامی بر مبنای سبک¬های دلبستگی در زوجین متأهل شهر تبریز. پژوهش توان‌بخشی در پرستاری 1(4):60-69.
نیسی، ع.؛ شکرکن، ح.، شهنی ییلاق، م. سپهوند، م. ع. (1385). مقایسه سلامت روان، سازگاری اجتماعی- فردی با عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان پایه اول متوسطه دانش‌آموزان با و بدون مادر شهر اهواز. علوم تربیتی و روانشناسی، 13(3): 135-162.
وظیفه شناس، ح. (1380). مقایسه سازگاری اجتماعی، بهره هوشی و اعتماد به نفس دانش‌آموزان دبیرستانی تک‌والدی و دو والدی شهرستان اسفراین. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
یاری قلی، بهبود؛ خانی خسروشاهی، مهدیه. (1399). بررسی اثربخشی آموزش قصه¬های قرآنی بر رشد اخلاقی دانش¬آموزان. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 28(48): 170-147.
Argyle, M. (2001). The psychology of happiness (2nd ed). London, Routledge.
Argyle, M., & Lue, L. (1990). The happiness of extraverts. Personality & Individual Differences. 11, 1011.
Azizi, A., Movahedi, Y. (2013). The predict happiness based on attachment styles. In Tabriz University 6th International Congress on Child and Adolescent psychiatry Tabriz University of Medical.
Bireda, A.D., & Pillay, J. (2017). Perceived parent–child communication and well-being among Ethiopian adolescents. International Journal of Adolescence and Youth, 23(1), 109- 117. [DOI:10.1080/02673843.2017.1299016]
Bosmans, G., Van de Walle, M., Bijttebier, P., De Winter, S., Heylen, J., Ceulemans, E., & De Raedt, R. (2020). Children’s attention to mother and adolescent stress moderates the attachment - depressive symptoms link. Psychologica Belgica, 60(1), 294 –314.
Hudson‚ W.W. (1992). Child Attitude toward Father (CAF) / Child Attitude toward Mother (CAM). The WALMYR Assessment Scales Scoring Manual. Tempe‚ AZ: WALMYR Publishing Company.
Sumpter, J.M. (2011). Available from: http://www.epublications. marquette.edu/ researchexchange/2011/Papers/3
Wilson, B.J., & Gottman, J.M. (2002). Marital conflict, repair, and parenting. In M. H. Bornstein (Ed.), Handbook of parenting: Social conditions and applied parenting (pp. 227–258). Lawrence Erlbaum Associates Publishers.

Full-Text:

$C:\Users\ALI\Desktop\Picture4.jpg$ فصلنامه مهارت های روانشناسي تربيتي

دانشگاه آزاد اسلامي واحد تنكابن

سال چهاردهم، شماره سوم، پاییز 1402، پیاپی 55

صص 74-62

بررسی اثربخشی خانواده درمانی مبتنی بر دلبستگی(ABFT) بر نگرش فرزند نسبت به مادر و شادکامی در نوجوانان تک والد (واجد مادر)

فهیمه سادات هاشمی1، فاطمه ذیگلری2*

1) کارشناسی ارشد، گروه روان شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2) گروه علوم تربیتی، واحد مبارکه، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

*نویسنده مسئول: ziglari817@gmail.com

تاريخ دريافت مقاله 19/05/1402 تاريخ پذيرش مقاله 12/08/1402

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی بر نگرش فرزند نسبت به مادر و شادکامی در نوجوانان تک والد (مادر) بوده است. روش پژوهش نیمه تجربی از نوع پیش آزمون – پس آزمون و با گروه گواه بود. جامعه آماری پژوهش حاضر تمامی نوجوان تک والد (دارای مادر) مراجعه‌کننده به کلینیک های شهر اصفهان 1401 بوده است. روش نمونه‌گیری به صورت در دسترس بود و ۳۰ نفر نمونه در دو گروه آزمایش (۱۵) و گروه گواه (۱۵) به صورت تصادفی گمارده شدند. ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش، مقیاس نگرش فرزند نسبت به مادر هودسن (1985) و مقیاس شادکامی آکسفورد (1989) بود. نوجوانان در گروه آزمایش در 10 جلسه 60 دقیقه آموزش دیدند. در این تحقیق به‌منظور تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده، بر اساس آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (کوواریانس) از نرم‌افزار SPSS استفاده گردید. با توجه به نتایج تحلیل کوواریانس، بین میانگین‌های نمرات نگرش فرزند به مادر و شادکامی شرکت‌کنندگان برحسب عضویت گروهی (آزمایش و کنترل) در مرحله پس‌آزمون تفاوت معناداری وجود دارد. به این معنی که پروتکل خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی بر نگرش فرزند نسبت به مادر و شادکامی در بین نوجوانان تک والد (مادر) تأثیر مثبت داشته است و میزان تغییر نگرش فرزند نسبت به مادر 4/12 و میزان تغییر شادکـامی 9/16 درصد در پس‌آزمون بوده است. بنابراین نتیجه گیری می شود با خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی می توان نگرش فرزند نسبت به مادر و شادکامی در نوجوانان تک والد (مادر) را بهبود بخشید.

کلید واژگان: نگرش فرزند نسبت به مادر، شادکامی، خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی

مقدمه

نوجوانی¹ به‌عنوان دورهای پرفراز و نشیب میان بالیدگی جنسی و پیشرفت نقشها و مسئولیت‌های بزرگسالی در نظر گرفته میشود. آنچه در این میان حائز اهمیت است تعامل بین تغییرات زیستی و تغییرات اجتماعی بافتی برای مثال استقلال بیشتر و پررنگ شدن رابطه با همسالان میباشد که نوجوانی را به یکی از مهمترین نقاط عطف تحولی و دورانی دشوار برای نوجوانان و همچنین برای والدین تبدیل میکند. در دوران نوجوانی والدین و فرزندانشان باید بتوانند روابط تازهای با یکدیگر برقرار کنند. به‌علاوه والدین باید نیاز نوجوانان به استقلال را بشناسند و آن را تشویق نمایند. نوجوانان نیز باید آزادی کافی داشته باشند تا بتوانند عقاید خود را به‌عنوان افرادی با نیازها و احساسات متفاوت ابراز کنند، تصمیماتی گرفته و مسئولیت و عواقب این تصمیمات را بر عهده بگیرند (اناری و همکاران، 1397).

وجود والدين ركن اصلي خانواده است و با به وجود آوردن محيطي امن و سالم، رشد رواني فرزندان ميسر ميشود. در چنين شرايطي، عدم حضور هر یک از والدين در محيط خانواده، ميتواند آثار سويي بر رشد طبيعي فرزندان داشته باشد (نیسی و همکاران²، 2006). تحقيقات زيادي در اين زمينه صورت گرفته است به‌عنوان مثال صالحپور (2001) در تحقيقات خود دريافت كه ويژگيهاي شخصيتي دانش آموزان تك والد با دو والد متفاوت است. وظيفهشناس (2001) در پژوهشي به اين نتيجه رسيد كه سازگاري اجتماعي دانش آموزان داراي پدر، بالاتر از دانش آموزان فاقد پدر است. ويلسون و گاتمن³ (2002) معتقدند، كودكاني كه با يكي از والدين خود زندگي می‌کنند دو برابر كودكاني كه با هر دو زندگي می‌کنند، از مدرسه اخراج ميشوند و دخترهايي كه با يكي از والدين زندگي می‌کنند دو برابر آنهايي كه با هر دو زندگي می‌کنند، به‌طور نامشروع باردار ميشوند.

نگرش فرد به ابعاد اجتماعی مبنایی برای تعاملات او با دیگران است، نگرش ممکن است به‌مثابه جهتگیری پایدار تعریف شود که شامل عناصر شناختی، عاطفی و رفتاری است عنصر شناختیِ نگرش شامل افکار و باورهای فرد نسبت به مسائل نگرشی است. منظور از مؤلفه رفتاریِ نگرش، قصد و نیتی است که فرد از رفتار کردن به شیوهای خاص دارد. فقدان درگیری و حضور پدران در شکل‌گیری و رشد عاطفی فرزندانشان ممکن است این چنین پیامدهای منفیای به دنبال داشته باشد: افسردگی، ضعف خودانگاره، خشونت، اضطراب، جدایی، طرد، انزجار از خود (خود بیزاری)، اختلال عاطفی و بسیاری مشکلات دیگر که بدون شک باعث تأخیر در فرایند طبیعی رشد میشود فقدان شخصیت پدر که به ویژه در حال تبدیل شدن به یکی از پدیدههای متداول دنیای مدرن است و فقط در نتیجه مرگ یا طلاق نیست بلکه میتواند حاصل عدم ارتباط صمیمی با پدر باشد، محرک کنشزای عمدهای برای نوجوانان است به میزانی که تعامل نوجوانان با والدینشان بیشتر باشد، با موفقیت بیشتری بازنمایی شناختی خود را شکل میدهند. این طرح‌واره‌ها و انتظارات به رفتار نوجوانان جهت میدهند و بر شناخت، افکار و احساسات آنها تأثیر میگذارند (کلانتر هرمزی و کانی سانانی، 1394).

یکی دیگر از عوامل روانشناختی نوجوانان تک والد، عدم شادکامی⁴ است. شادکامی یا رضایت از زندگی را به‌عنوان درجهای که فرد کیفیت زندگی خود را مطلوب ارزیابی میکند، تعریف شده است. شادکامی بر نگرش و ادراکات شخصی مبتنی است. شادکامی، زمانی به وجود آید که انسان، از خود و محیط اطراف خود، احساس رضایت بیشتر داشته باشد. روابط مثبت با دیگران، هدفمند بودن زندگی، رشد شخصی، دوست داشتن دیگران و طبیعت از اجزای شادکامی به‌حساب میآیند. شادکامی، تأثیر مهمی در موفقیت افراد دارد. افراد شادکام، نگرشی خوش‌بینانه نسبت به وقایع و رویدادهای اطراف خود دارند و به جای جبههگیری منفی نسبت به اتفاقات پیرامون خود، سعی در استفاده بهینه از این رویدادها دارند (سالاریفر و همکاران، 1394).

شادکـامی پندار مثبت فرد از زندگی حالات روحی و عاطفی بوده کـه متعاقب آن سلامتی روابط، نگرش و عملکرد افراد بهبود مییابد شادي از موضوعات اصلی روانشناسی مثبت است که طی یک دهه اخیر جایگاه ویژهاي در حوزه سلامت روان، روانشناسی تحول و روانشناسی خانواده به خود اختصاص داده است روانشناسان حالت شادي را نتیجه عمل هماهنگ، منسجم و سازمان‌یافته همه عواطف یک فرد میدانند و معتقدند که نشاط و آرامش روحی زمینههاي باروري خرد و اندیشه را به وجود میآورد تا جایی که میان شادکامی با سلامت عمومی همبستگی مستقیمی مشاهده شده است (خیرالهی و همکاران، 1395).

شاد بودن از مهمترین نیازهای روانی بشر است که تأثیر عمدهای در شکلگیری شخصیت و سلامت روان دارد. این مفهوم نوعی ارزشیابی است که فرد از خود و زندگیاش به عمل میآورد و مواردی از قبیل رضایت از زندگی، فراوانی و شدت هیجان مثبت، نداشتن احساس منفی مانند افسردگی و اضطراب را شامل میشود و جنبههای مختلف آن به شکل شناختها و عواطف است. نوجوانانی که شاد هستند، زندگی طولانیتر؛ احساس رضایت بیشتر در فعالیت و همکاریهای اجتماعی؛ و سلامتی و توانایی بالاتری برای حل و مقابله با مشکلات دارند. پژوهشگران افزایش شادی در نوجوانان را با وضعیت اشتها، خواب، حافظه، دوستی، روابط خانوادگی و درنهایت کاهش رفتارهای پرخطر مرتبط میدانند شاد نبودن از عوامل مؤثر در بروز اختلالات اضطرابی در نوجوانان است احساس شادی بیشتر در افزایش شبکهی حمایت عاطفی و اجتماعی افزایش تابآوری نوجوانان کاهش افسردگی کاهش رفتارهای پرخطر بهبود کیفیت زندگی و افزایش سلامت روان دختران نوجوان نقش دارد (میکائیلی و صمدیفرد، 1398).

یکی از رویکردهای بسیار مهم در مورد رابطه والد- نوجوان، نظریه دلبستگی⁵ است. نظریه دلبستگی به گرایشی روان‌شناختی با عنوان جستجوی صمیمیت با دیگران اشاره دارد. این جستجوی صمیمت در رابطه با دیگران با هدف احساس امنیت در حضور مراقب و همچنین احساس اضطراب در غیاب مراقب صورت میگیرد (برد و پلی⁶، 2017). بالبی⁷ دلبستگی را به صورت قابلیت روانشناختی دیرپا برای برقراری ارتباط با انسانها تعریف میکند (موسوی و همکاران، 1392). دلبستگی از نظر بالبی دارای چهار مفهوم بنیادین است. مجاورت جویی بدین معناست که نوزاد همواره نزدیکی به مراقبش را جستجو می‌کند. اعتراض به جدایی وقتی که مراقب در دسترس نیست، نوزاد اعتراض به جدایی را آشکارا با ناراحتی و آشفتگی نشان میدهد. هنگامی که خطری وجود ندارد، منبع دلبستگی عمدتاً مادر نقش پایگاه امن را بازی میکند. همچنین هنگامی که خطری کودک را تهدید کند، منبع دلبستگی نقش جانپناه و لنگرگاهی را بازی میکند که کودک به او پناه میبرد. دلبستگی در سنین نوجوانی تفاوتهایی با دوران کودکی دارد. اصطلاح جان‌پناه بدین معناست که نوجوان از والدینش به‌عنوان منابعی برای حمایت بهره میجوید و پایگاه امن یعنی اطمینان به خانواده برای حمایت از نوجوان برای کاوشهای دنیای بیرون از خانواده. مجاورت جویی در رابطه والد-نوجوان به انجام رفتارهای دوستانه، سربه‌سر دیگران گذاشتن، درگیر شدن در فعالیتهای جمعی، مکالمه‌های هیجانی و خود افشاگرانه اشاره دارد. البته پژوهشگران دلبستگی نوجوان بر این باورند که نوجوانها این اعتراض به جدایی را نه به صورتی آشکار بلکه به صورت رفتارهای تخریب گرانه در قالب درونریزی یا برونریزی نشان میدهند (حسینی و همکاران، 1396).

هدف اصلی خانواده‌درمانی با رویکرد دلبستگی درمانی، ایجاد تکیه‌گاه و پایگاه ایمن برای کودک در خانواده است. با آموزش خانواده که چطور برای یکدیگر میتوانند تکیهگاه ایمنی به وجود بیاورند (سامپتر⁸،2011). دلبستگی، پیوند یا گرههای هیجانی پایدار بین دو فرد است به‌طوری‌که یکی از طرفین کوشش میکند نزدیکی یا مجاورت با موضوع دلبستگی را حفظ نموده تا مطمئن شود که ارتباط ادامه مییابد. مطالعات نشان دادند که سبکهای دلبستگی بر سازههای روانشناختی تأثیرگذار هستند، ازجمله این سازهها کیفیت زندگی و شادکامی است (نوعی و همکاران، 1394). نتایج مطالعه عزیزی و موحدی (2013) نشان داد که سبک دلبستگی ایمن با شادکامی همبستگی مثبت معنادار دارد و با سبکهای اجتنابی و دوسوگرا همبستگی منفی دارد؛ بنابراین به نظر میرسد سبکهای دلبستگی هم یکی از عوامل مؤثر بر شادکامی است؛ بنابراین با توجه به توضیحات و شرح مطالب بالا، این تحقیق به دنبال پاسخگویی به این سؤال و مسئله مهم است که آیا خانواده‌درمانی دلبستگی محور بر نگرش فرزند نسبت به مادر و شادکامی نوجوانان تک والد (مادر) اثربخش هست؟

روش شناسی

روش پژوهش از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیشآزمون- پسآزمون با گروه گواه است. متغیر مستقل آموزش خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی (ABFT) بود که به روش گروهی بر روی گروه آزمایش صورت گرفت و گروه گواه هیچ‌گونه آموزشی دریافت نکرد. جامعه آماری موردمطالعه در این پژوهش، کلیه نوجوانان تک والد (مادر) مراجعهکننده به کلینیکهای شهر اصفهان 1401 بودند. از بین نوجوانان، 30 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفر) و گروه گواه (15 نفر) گمارده شد.

ابزار

پرسشنامه شادکامی: اين پرسشنامه در سال 1989 توسط آرگايل و لو⁹ تهيه شده است؛ که دارای 29 ماده است. روش نمره‌گذاری پرسشنامهي شادكامي به این صورت است که هر ماده از این پرسشنامه دارای چهار گزینه است که گزینههای آن به ترتیب از یک تا چهار نمره‌گذاری میشود. بدین‌صورت که به گزینه اصلاً نمره 1، گزینه کم نمره 2، گزینه متوسط نمره 3 و گزینه زیاد نمره 4 تعلق گرفت (آرگایل¹⁰، 2001، ترجمه کلانتری و همکاران، 1385). آرگایل و همکاران جهت تعیین پایایی پرسشنامه شادکامی آکسفورد با استفاده از آلفای کرونباخ ضریب 90/0 را گزارش دادند. در تحقیق باقری (1385) برای محاسبه ضرایب پایایی شادکامی از دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف استفاده شد که به ترتیب برابر با 92/0 و 89/0 به دست آمد. افراشته (1386) در پژوهشی برای تعیین پایایی پرسشنامه شادکامی آکسفورد از دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف استفاده کرد. ضرایب پایائی این پرسشنامه به ترتیب برابر با 97/0 و 97/0 به دست آمد. در تحقیق علی پور و نوربالا (1378) به‌منظور بررسی روایی پرسشنامه از 10 متخصص روان‌شناسی و روان‌پزشک نظرخواهی گردید که همه توانایی بالای پرسشنامه آکسفورد را برای سنجش شادکامی افراد مورد تأیید قراردادند. باقری (1385) برای بررسی روایی پرسشنامه شادکامی، آن را با آزمون خود پنداره بک همبسته نمود و مشخص شد که بین این دو رابطه مثبت معنی‌داری وجود دارد.

پرسشنامه نگرش فرزند نسبت به مادر: مقياس نگرش فرزند نسبت به مادر¹¹ (هودسن¹²،1992) ابزار 25 سؤالی كه براي اندازه‌گیری دامنه، ميزان يا شدت مشكلات فرزند با مادرش تدوين شده است. جزو معدود ابزارهايي هستند كه مشكلات رابطه ولي- فرزندي را از ديد فرزند اندازهگيري می‌کنند. اين مقياس دو نمره برش دارد. ميانگين آلفاي نگرش فرزند نسبت به مادر 94/0 و خطاي استاندارد اندازهگيـري آن 57/4 است، همبستگي باز آزمايي بعد از يك هفته با 95/0 برای نگرش فرزند نسبت به مادر از روايي عالي براي گروههاي شناخته شده برخوردارند؛ زيرا هر دو به‌طور معناداري كودكان مدعي مشكلات رابطه با والدين را از گروه فاقد آن تفكيك می‌کنند. اين مقیاس دو نمره برش دارد. اول نمره (5)±30؛ نمرات زير اين نقطه نشان فقدان مشکل مهم بالینی در اين زمینه است. نمرات بالای 30 به منزل وجود مشکلی است كه از نظر بالینی معنادار تلقی میشود. نمره دوم برش 70 است. نمرات بالای این نقطه تقريباً همیشه نشان میدهد كه مراجع استرس شديدی دارد و احتمال روشنی وجود دارد مبنی بر این‌که احتمال كاربرد نوعی خشونت برای حل مشکلات وجود دارد. مشاور يا درمانگر بايد نسبت به اين احتمال هوشیار باشد. مزيت ديگر اين ابزارها آن است كه جزو مقیاسهای بسته مقیاسهای اندازهگیری والمیر هستند كه همگی به يک صورت اجرا و نمرهگذاری میشوند. مقیاس نگرش فرزند نسبت به مادر همانند اکثر مقیاسهای والمیر نمرهگذاری میشود، به این صورت که ابتدا سؤال‌هایی که در پایین صفحه شماره آنها آمده یعنی 24،21،16،15،14،8،3،2 معکوس نمرهگذاری میشود، نمرات جمع می‌شوند و از نمره سؤال‌های کامل شده کم میشود. این رقم در 100 ضرب میشود و تقسیم بر تعداد سؤال‌های کامل شده ضرب در 6 میگردد. نتیجه، نمرهای خواهد بود بین 0 تا 100 که نمرات بزرگتر نشانه وسعت یا شدت بیشتر مشکلات است (ثنایی و همکاران، 1387). میانگین آلفای نگرش فرزند نسبت به مادر 94/0 و خطای استاندارد اندازهگیری آن 57/4 است؛ این مقیاس از همسانی درونی عالی برخورداراست. همبستگی «باز آزمایی» بعد از يک هفته با 95/0 برای نگرش فرزند نسبت به مادر نشان میدهد كه این مقیاس از پايايی يا ثبات عالی برخوردار است. مقیاس نگرش فرزند نسبت به مادر از روايی عالی برای گروههای شناخته شده برخوردارند، زيرا به‌طور معناداری كودكان مدعی مشکلات رابطه با والدين را از گروه فاقد آن تفکیک میكنند. اين مقیاسها از روايی پیشبین خوبی برخوردارند، زيرا پاسخ‌های فرزندان درباره مشکلات ايشان با والدینشان را به‌طور معناداری پیشبینی میكنند. در جدول زیر خلاصه پروتکل خانواده‌درمانی آمده است:

[1] Youth

[2] Neysi et al

[3] Wilson & Gottman

[4] Happiness

[5] Attachment

[6] Bireda & Pillay

[7] Bowlby

[8] Sumpter

[9] Argyle & Lue

[10] Argyle

[11] Child’s Attitude Toward Mother Scale (CAMS)

[12] Hudson

جدول 1. خلاصه پروتکل خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی

جلسه	عنوان	اهداف	تمرین‌ها و تكاليف
جلسه اول با نوجوان و والدین	معارفه و قرارداد درمانگری و بازسازی چارچوب منطقي	درمانگر با والدین و نوجوان ملاقات ميکند. آشنایي اعضای گروه با یکدیگر و بيان مختصر مشكلات هر مادر و نوجوان، بحث درباره اهداف و قوانين گروه، درمانگر تمرکز درمان را از کاهش علائم به ساخت رابطه تغيير می‌دهد. در این مرحله درمان شناسایي و ترميم روابط آسیب‌دیده و شكست تلقيني والدین متمرکز تا مدیریت رفتار.
جلسه دوم با نوجوان	بازسازی رابطه نوجوان	درمانگر تنها با نوجوان ملاقات می‌کند تا آنچه را که به اعتماد بين او و والدینش آسیب‌زده است، کشف کند. اتفاقات دردناك در قطع دلبستگي به صورت عمقي کشف می‌شوند تا داستان خاطرات دردناك بدون تناقض بازگو شود و دسترسي به احساسات تطبيقي اصلي که پيش از این از آن‌ها اجتناب می‌شده است امکان‌پذیر شود. تأیید این آسیب‌ها به دلبستگي نوجوان کمک می‌کند.
جلسه سوم با والدین	مدل‌های درون‌کاوی، بازنمایی‌های ذهني و افكار	توضيح چرخهی فكر و احساس و رفتار، آشنایي مادران با ابعاد شناختي نظام دلبستگي و تأثیر آن بر سبک دلبستگي، اثرات تجربيات دوران کودکي مادر بر رابطه کنوني با نوجوان و نحوه شکل‌گیری مدلهای درون‌کاوی مادر و نوجوان.	شناسایي خطاهای شناختي مادر و استفاده از راهکارهای آموخته شده برای مدیریت افكار مادر.
جلسه چهارم با مادر و نوجوان	تجارب اختصاصي و سبک تعاملي مادر و نوجوان	بررسي تجارب شناختي و هيجاني و رفتاری اختصاصي مادر و مشاهده مستقيم و اصلاح تعاملهای مادر و نوجوان، شناسایي نقاط ضعف و قوت تعاملهای نوجوان و مادر.	تكاليف جلسه منطبق با ضعف هر مادر سبک تعاملي با نوجوان به شكل تمرین مهارت مربوط در منزل برای وی مشخص می‌گردد.
جلسه پنجم با والدین	بازسازی رابطه والدین	درمانگر با مادر ملاقات می‌کند تا کشف کند چگونه تاریخچه قطع دلبستگي والدین روی فرزندپروری آن‌ها تأثیر می‌گذارد. در این حالت ذهني، والدین حاضر می‌شوند روش‌های فرزند پروری را همراه با ارتقای دلبستگي و مهارت‌های لازم برای بهبود رابطه عاطفي با نوجوان بياموزند.
جلسه ششم با نوجوان	ترميم وابستگي	در این جلسه نوجوان نيازهای دلبستگي برآورده نشده را شجاعانه و صادقانه بيان می‌کند. رابطه دلبستگي به‌جایی تبدیل می‌شود که در آن نوجوان می‌تواند کمک و راهنمایي، حمایت و درك از دیگران را بخواهد.
جلسه هفتم با نوجوان	رفتاری	بررسي مسائل رفتاری حل نشده کودکان، آموزش شاد و مهيج ساختن محيط زندگي نوجوان به‌منظور کاهش ميزان افسردگي مادر و نوجوان، آموزش تكنيک تقویت کالمي نوجوان و پرهیز از انزوای نوجوان.
جلسه هشتم با والدین و نوجوان	اصلاح، تمرین و تثبيت	توانمندسازی مادر و نوجوان برای عملكرد مستقل از درمانگر، تمرکز درمانگر بر کمک به مادر برای اصلاح نقاط ضعف سبک فرزندپروری.	موظف کردن مادر به تخصيص زمان نیم‌ساعته هر روزه برای تداوم و روزآمد کردن تمرینها و آگاهي و مهارت خود و نوجوان.
جلسه نهم با نوجوان	مدیریت تنش	آموزش تكنيک مدیریت تنش در خانواده متمرکز بر کاهش ميزان اضطراب نوجوان، آموزش تكنيک اطمينان بخشي به کودك در مورد حمایت هميشگي والدین از نوجوان و ترسیم آینده‌ای روشن برای نوجوان، نمایش‌نامه سازی درباره‌ی افزایش تفریحات شاد والد-نوجوان.
جلسه دهم با والدین	ارتقای خودمختاری	به خانواده کمک ميکند تا مهارتهای تازه درون فردی حل مسئله را ارتقا دهند، تمرین کنند و درعین‌حال دلبستگي را حفظ کنند.

روش نمونهگیری در این پژوهش ابتدا به صورت در دسترس انتخاب شد. بعد از نمونهگیری و طبق ملاکهای ورود که شامل سن نمونهها که نوجوانهای بین 12 تا 18 سال و دارای تنها یک والد (مادر) میباشند انتخاب گردید و سپس در ابتدا همه نمونهها در مرحله پیش‌آزمون به پرسشنامهها پاسخ دادند و بعد به صورت تصادفی در دو گروه 15 نفره آزمایش و کنترل قرار گرفتند و روی گروه آزمایش پروتکل خانواده‌درمانی مبتنی دلبستگی به مدت 10 هفته و هر هفته یک جلسه 60 دقیقهای اجرا گردید. در پایان به صورت مجدد به گروه آزمایش، پرسشنامه تحویل داده شد. روش آماری مورد استفاده در این پژوهش در بخش توصیفی شامل ارائه جداول، نمودارها؛ میانگین و انحراف معیار و در بخش استنباطی برای بررسی همگنی واریانسها از آزمون لوین و برای سنجش نرمال بودن دادهها از آزمون کولموگروف – اسمیرنف و پس از بررسی همگنی شیب رگرسیونها و اطمینان از برقراری مفروضه‌های آمار پارامتریک، جهت تحلیل فرضیههای پژوهش از آزمون تحلیل کوواریانس استفاده شد.

یافتهها

در ادامه آمار توصیفی متغیرهای پژوهش به تفکیک دو گروه آزمایش و کنترل آورده شده است.

جدول 2. مقادير آمار توصیفی متغیرهای پژوهش (انحراف معیار ± میانگین)

کنترل		آزمایش		متغیر
پس‌آزمون	پیش‌آزمون	پس‌آزمون	پیش‌آزمون
568/1 ± 27/12	679/1 ± 43/12	508/1 ± 58/16	727/1 ± 13/12	شادکامی
547/1 ± 53/10	204/1 ± 87/10	867/0 ± 33/14	265/1 ± 17/10	عاطفه مثبت
879/0 ± 08/9	060/1 ± 87/8	064/1 ± 40/10	943/0 ± 13/9	رضایت
113/1 ± 93/4	043/1 ± 34/4	117/1 ± 67/4	158/1 ± 67/6	عاطفه منفی
850/2 ± 13/37	555/3 ± 07/37	526/2 ± 67/41	664/2 ± 67/36	نگرش فرزند نسبت به مادر

همان‌طور که از دادههای جدول (2) مشخص است، در گروه آزمایش میانگین شادکامی، عاطفه مثبت، رضایت و نگرش فرزند نسبت به مادر پس‌آزمون به ترتیب به میزان (45/4، 16/4، 27/1 و 0/5) نمره افزایش داشته است به این معنا که پروتکل خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی بر نوجوانان تأثیر مثبت داشته است. همچنین میزان میانگین عاطفه منفی بعد از پروتکل خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی به میزان 0/2 نمره کاهش داشته است. همچنین میانگین شادکامی و عاطفه مثبت در گروه کنترل در پس‌آزمون به میزان 16/0 و 34/0 نمره کاهش یافته است اما رضایت، عاطفه منفی و نگرش فرزند نسبت به مادر به میزان 21/0، 59/0 و 06/0 نمره افزایش داشته است.

در این بخش به بررسی یافتههای استنباطی این پژوهش میپردازیم: برای آزمون نرمال بودن از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف استفاده شد.

جدول 3.آزمون نرمال بودن داده‌ها (کولموگروف-اسميرنوف) در متغیرهای پژوهش

سطح معناداری	آماره آزمون (K-S)	متغیر
249/0	271/0	شادکامی
195/0	156/0	عاطفه مثبت
102/0	198/0	رضایت
176/0	214/0	نبود عاطفه منفی
275/0	168/0	نگرش فرزند نسبت به مادر

همان‌طور که از دادههای جدول (3) مشخص است، سطح معناداری آزمون کولموگروف- اسمیرنوف برای تمامی پنج متغیر بزرگتر از مقدار 05/0 است. در نتیجه دارای توزیع نرمال میباشند.

جهت بررسی اثربخشی پروتکل خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی بر نگرش فرزند نسبت به مادر و شادکامی، از آزمون تحلیل کوواریانس چندمتغیری استفاده شده است. قبل از به‌کارگیری این آزمون مفروضه‌های آزمون به‌وسیله آزمون ام باکس، همگنی شیب رگرسیون و آزمون لوین مورد بررسی قرار گرفت. جدول بعدی نتایج همگنی شیب رگرسیون بین متغیر کمکی (پروتکل خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی) و وابسته (نگرش فرزند نسبت به مادر و شادکامی) را در سطوح عامل (گروههای آزمایش و کنترل) نشان میدهد.

جدول 4- آزمون همگنی شیب رگرسیون برای متغیرهای وابسته

معناداری	F	میانگین مجذورات	df	مجموع مجذورات	پس‌آزمون	تعامل پیش‌آزمون و گروه
175/0	797/1	069/0	2	139/0	نگرش فرزند نسبت به مادر
342/0	095/1	382/0	2	764/0	شادکامی

همان‌طور که جدول 4 نشان می‌دهد تعامل پیش‌آزمون‌ها و پس‌آزمون‌های متغیرها در گروه معنی‌دار نیست؛ بنابراین پیش‌فرض همگنی شیب رگرسیون رعایت شده است.

برای بررسی پیش‌فرض همگنی ماتریس واریانس- کوواریانس متغیرها در گروه‌های مورد پژوهش نیز از آزمون باکس استفاده شد. نتایج آزمون باکس در جدول زیر آمده است:

جدول 5. نتایج آزمون باکس جهت بررسی همگنی ماتریس واریانس-کوواریانس در متغیرهای وابسته

BOX S M	F	معنی‌داری
981/2	439/0	853/0

نتایج حاکی از آن است که آزمون باکس با سطح معنی‌داری بیشتر از 0.05 نشان می‌دهد شرط همگنی ماتریس واریانس- کوواریانس به خوبی رعایت شده است (853/0=p، 439/0=F، 981/2=BOX).

برای بررسی پیش‌فرض برابری واریانسهای متغیرها در گروههای مورد پژوهش نیز از آزمون لوین استفاده شد. نتایج در جدول زیر آمده است:

جدول 6. نتایج آزمون لوین جهت بررسی پیش‌فرض برابری واریانس متغیرهای وابسته

متغیر	آزمون لوین	df1	df2	معنی‌داری
نگرش فرزند نسبت به مادر	484/2	1	58	120/0
شادکامی	500/0	1	58	482/0

همانگونه که در جدول 6 مشاهده می‌گردد، فرض صفر برای برابری واریانسهای نمرات دو گروه در پس‌آزمون تأیید می‌شود؛ یعنی پیش‌فرض برابری واریانسهای نمرات در دو گروه آزمایش و کنترل در مرحله پسآزمون برای نگرش فرزند به مادر و شادکامی تأیید شد.

با توجه به نتایج به دست آمده از آزمونهای باکس، لوین و آزمون همگنی شیب رگرسیون، تحلیل کوواریانس چندمتغیری برای به دست آوردن نتایج استنباطی صورت گرفت. نتایج در جدول بعدی قابل‌مشاهده است:

جدول 7. نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیری

نام آزمون	مقدار	مقدار آماره F	درجه آزادی فرضیه	درجه آزادی خطا	سطح معناداری	مجذور اتا
آزمون اثر پیلایی	918/0	472/85	3	23	001/0	818/0
آزمون لامبدای ویلکز	082/0	472/85	3	23	001/0	818/0
آزمون اثر هتلینگ	149/11	472/85	3	23	001/0	818/0
بزرگترین ریشه روی	149/11	472/85	3	23	001/0	818/0

همان‌طور که از جدول 7 مشخص است، یافتههای حاصل از تحلیل کوواریانس چند متغیری حاکی از این است که مقدار F چند متغیری بـرای اثربخشی خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی (ABFT)، در تمامی آزمونها در سطح 05/0>P از لحاظ آماری معنادار میباشد. لذا میتوان گفت که بین دو گروه آزمایش و کنترل حداقل در یکی از شاخصها، تفاوت معناداری وجود دارد. مجذور اتا (که در واقع مجذور ضریب همبستگی بین متغیرهای وابسته و عضویت گروهی است) نشان میدهد که تفاوت بین دو گروه با توجه به متغیرهای وابسته در مجموع معنادار است و میزان این تفاوت 818/0 درصد است؛ یعنی 8/81 درصد واریانس مربوط به اختلاف بین دو گروه ناشی از تأثیر خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی (ABFT) است.

جدول 8. نتایج تحلیل کواریانس تک متغیری بر روی نمره‌های پس‌آزمون

منابع	پس‌آزمون	SS	df	MS	F	معنی‌داری	مجذور اتا	توان آماری
گروه آزمایش	نگرش فرزند به مادر	341/1670	2	341/1670	213/141	001/0	124/0	000/1
گروه آزمایش	شادکامی	174/1342	2	174/1342	214/97	001/0	169/0	000/1
گروه کنترل	نگرش فرزند به مادر	174/1243	58	214/487	-	-	-	-
گروه کنترل	شادکامی	387/1421	58	547/684	-	-	-	-

همان‌طوری که در جدول 8 نشان داده شد، بین میانگین‌های نمرات نگرش فرزند به مادر و شادکامی شرکت‌کنندگان برحسب عضویت گروهی (آزمایش و کنترل) در مرحله پس‌آزمون تفاوت معناداری وجود دارد؛ بنابراین پروتکل خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی بر نگرش فرزند نسبت به مادر و شادکامی در بین نوجوانان تک والد (مادر) تأثیر داشته است. میزان تغییر نگرش فرزند نسبت به مادر 4/12 و میزان تغییر شادکامی 9/16 درصد در پس‌آزمون بوده است.

بحث و نتیجهگیری

هدف پژوهش حاضر تبیین بررسی اثربخشی خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی (ABFT) بر نگرش فرزند نسبت به مادر و شادکامی در نوجوانان تک والد (مادر) بود. طرح پژوهش حاضر نیمه آزمایشی به صورت پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه کنترل بود.

فرضیه پژوهش: خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی (ABFT) بر نگرش فرزند نسبت به مادر و شادکامی در نوجوانان تک والد (مادر) تأثیر دارد.

با توجه به نتایج تحلیل کوواریانس، بین میانگین‌های نمرات نگرش فرزند به مادر و شادکامی شرکت‌کنندگان برحسب عضویت گروهی (آزمایش و کنترل) در مرحله پس‌آزمون تفاوت معناداری وجود دارد. به این معنی که پروتکل خانواده‌درمانی مبتنی بر دلبستگی بر نگرش فرزند نسبت به مادر و شادکامی در بین نوجوانان تک والد (مادر) تأثیر مثبت داشته است و میزان تغییر نگرش فرزند نسبت به مادر 4/12 و میزان تغییر شادکامی 9/16 درصد در پس‌آزمون بوده است.

یافتههای این پژوهش با نتایج تحقیقات پیری لله لو و همکاران (1400)، یاری قلی و خانی خسروشاهی (1399)، همسو می‌باشد.

برای تبیین اين يافته با استناد نتايج پژوهش محمدی پور و مزراعی ستوده (1397)؛ میتوان گفت که مداخله دلبستگی محور عامل مهمی در افزایش نگرش فرزند نسبت به مادر و شادکامی نوجوانان مؤثر است. به عقیده جهان بخش و همکاران (1390) نیز، اصلاح الگوی ارتباطی والد-کودک مهم‌ترین مؤلفه درمانی درمان بر محور دلبستگی است؛ بر اين اساس میتوان پیش‌بینی نمود درمان مبتنی بر دلبستگی، به پدران و مادران کمک میکند تا رابطه بهتر و نوينی را با فرزندانشان برقرار نمايند نتايج مداخله اين پژوهش علاوه بر پايدار بودن در مرحله پیگیری، با افزايش میزان ابعاد نزديک بودن و وابستگی و کاهش بُعد اضطراب نیز، همراه بوده است. برنامه تدوينشده مبتنی بر دلبستگی با تأکید و تمرکز بر روی وظايف پنجگانه دلبستگی (ايجاد توافق بین نوجوان و والدين برای کار در زمینه بهبود روابط، ايجاد انگیزه در نوجوان برای پرداختن به مشکلات خود با والدين، تشويق والدين برای درک نوجوان و ترويج دلبستگی، اصلاح تجربه دلبستگی و آموزش مهارتهای ابراز محبت، مديريت هیجان و حل تعارض) باعث تغییر در ابعاد دلبستگی اعضای خانواده و کیفیت رابطه بین فردی و درنهایت منجر به ترمیم بافت ارتباطی و بهبود رابطه بین والدين و نوجوانان گرديد. همچنین اين يافتهها با نتايج پژوهش محمودی و همکاران (1397) که نشان دادند مداخله پیشگیری خانواده محور مبتنی بر دلبستگی، باعث کاهش میزان تعارض و بهبود رابطه والد- فرزندی میشود، نیز همسويی دارد.

فولر¹ (1998 به نقل از صدری و همکاران، 1398) برای تأثیرگذار بودن درمان تأکید دارد تا به جای تمرکز کامل بر نوجوانان، بايد خانواده، مربیان و مراقبان اصلی کودک را تحت درمان و آموزش قرارداد. ايجاد يک پايگاه و تکیهگاه ايمن برای نوجوان درون خانواده، هدف اصلی خانواده‌درمانی با رويکرد دلبستگی درمانی است. آموزش خانواده برای کسب توانايی جهت برقراری ارتباط با یکدیگر و ایجاد تکیه‌گاه ايمن، آنها را قادر میسازد تا بتوانند مسائل و مشکلات خانواده را در طول جلسات درمان و پس از درمان برطرف نموده و برای همیشه از اين روشها استفاده نمايند. به عقیده توماس² (2000، به نقل از صدری و همکاران، 1395) ارائه مداخله دلبستگی درمانی برای کودکان دارای اختلالات دلبستگی و مشکلات ناشی از آن، بهترين روش درمانی است. ايجاد تغییر در دلبستگی درمانی است. کودکان با مشکلات دلبستگی که از روشهای درمانی مبتنی بر دلبستگی بهره میگیرند، به‌تدریج یاد میگیرند بزرگسالان برخلاف تصورشان، نه‌تنها آزار و اذيتی به آنها نرسانده و محدودشان نمیکنند بلکه میتوانند افرادی معتمد، یاری‌رسان و تأمین‌کننده امنیت روانی و ایمنی‌شان باشند.

بوسمنس و همکاران³ (2020) به بررسی تأثیر خانوادهدرمانی مبتنی بر دلبستگی در کاهش تعارضات نوجوانان افسرده با والدینشان پرداختند و نتايج پژوهش آنها نشان داد که تعارضات نوجوانان با مادر کاهش داشته، اما يافتههای مربوط به تعارض پدر و نوجوان متفاوت بود (در تعدادی کاهش و در تعدادی تغییرات معنادار نبود). بهطورکلی میتوان گفت که در پژوهش حاضر که به بهبود بافت نگرش فرزند نسبت مادر و شادکامی نوجوانان پرداخته و بر اساس سبکهای دلبستگی و کارکرد هر يک از ابعاد دلبستگی، تأثیر برنامه تدوين شده را در خصوص بهبود رابطه نگرش فرزند نسبت مادر و شادکامی مورد بررسی قرار داده است، میتوان نتیجه گرفت؛ اين برنامه درمانی، علاوه بر کاهش علائم افسردگی و اضطراب، در بهبود بافت ارتباطی بین والدين و نوجوانان افسرده و مضطرب نیز، مؤثر است و بر اساس مبانی دلبستگی، بهويژه اصول مربوط به دوره رشد نوجوانی و تلويحات آن، يک قالب آموزشی- درمانی را ايجاد میکند.

از یافتههای این مطالعه میتوان مشاوره خانواده مبتنی بر دلبستگی با تمرکز برترمیم شادکامی در نوجوانان تک والد (مادر) را هدف قرار میدهد؛ و بنابراین هدف آن این است که از طریق افزایش شادکامی در نوجوانان تک والد (مادر) را کاهش دهد. این درمان هم با تمرکز عمیق بر روي روابط دلبستگی، منجر به افزایش کیفیت دلبستگی نوجوانان میشود وهم با پیشرفت درمان، کاهش علائم افسردگی نـوجوانان، منجر بـه تمرکز بهتر بـر روي روابط دلبستگی در جلسات درمان و در نتیجه افزایش کیفیت دلبستگی خواهد میشود. با گذشت زمان و پس از پایان جلسات درمان، والد و نوجوان با تمرین بیشتر بر روي این مهارتها، موجب تداوم بخشیدن به آثار درمان خواهند شد (چنانچه نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد، نمرات کیفیت دلبستگی در طول زمان افزایش یافته است). همان‌طور که انتظار میرفت، نتایج پژوهش حاضر، کارآیی این شیوه درمانی را در افزایش شادکامی در نوجوانان تک والد (مادر) نشان داد.

در تبیین این نتیجه بـاید گفت مشاوره خانواده مبتنی بـر دلبستگی کـه ویژه نوجوانان طراحی شده است، به این موضوع اشاره میشود که مذاکرات در مورد شکستهاي دلبستگی میتواند یک عامل کلیدي و یا مکانیسمی باشد که از طریق آن، اعضاي خانواده سبک دلبستگی ایمن را به دست میآورند و یا آن را در خود پرورش میدهند. کمک به نوجوان در مشخص کردن، شرح دادن و صحبت کردن در مورد گسیختگیها و شکستهاي ارتباطی، موجب مورد چالش قرار دادن درماندگی و ناامیدي در آنها شده و تحمل آنها را در بـرابر تعارضات هیجانی افزایش میدهد، همچنین این حس مطلوب را در آنها به وجود میآورد که آنها مستحق روابط سالمتر هستند. براي والدین، این مذاکرات، ارائه‌دهنده فرصتی براي کمک به والدین در فراهم آوردن سبک مراقبتی کارآمد براي فرزندشان است (حساسیت، حمایت هیجانی، گوش دادن همدلانه) این امر به نوجوان کمک میکند تا به بازسازي اعتماد به ظرفیت والدین براي فراهم آوردن پایگاهی ایمن بپردازد. این دلبستگیهاي اصلاح شده که مستقیماً توسط مراقبان تجربه میشود (و به‌طور ایدهآل با پیشرفت پایدار در رفتار والدین همراه است)، میتواند موجب تغییر تعاملات روزمره بین اعضاي خانواده شود و نیز طرح‌واره‌های نوجوان و نیز والدین را در مورد خود و دیگران تغییر دهد.

تشکر و قدردانی

بدینوسیله از تمامی نوجوانان شرکتکننده در این پژوهش و همچنین والدین ایشان که مراتب شرکت آنها را فراهم نمودند، کمال سپاسگزاری و تشکر را ابراز نماییم.

منابع

افراشته، زبیده. (1386). مقایسه سلامت عمومی، شادکامی و خود پنداره در زنان با بارداری خواسته و بارداری ناخواسته شهر ایذه. پایاننامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.

اناری، آسیه؛ مظاهری، محمدعلی؛ طهماسیان، کارینه؛ چون هی سو؛ جمشیدی سیانکی، مریم. (1397). اثربخشی نمایش درمانگری خانواده بر کاهش تعارض والد نوجوان؛ یک مطالعه تک آزمودنی. راهبرد فرهنگ، 11(42): 33-59.

باقری، نسترن. (1385). تأثیر ورزش اروبیک در خود پنداره، تأیید خویشتن، شادکامی و پذیرش زنان رشت. پایاننامه کارشناسی ارشد چاپ نشده، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز.

پیری لله لو، جمال؛ پناه علی، امیر؛ اقدسی، علی نقی. (1400). اثربخشی معنویت درمانی مبتنی بر خودآگاهی بر بهزیستی روانشناختی و قضاوت اخلاقی دانشآموزان سال اول پسر دوره دوم متوسطه. فصلنامه روانشناسی تحلیلی شناختی، 12(45): 51-37.

ثنایی، باقر، علاقمند، ستیلا؛ فلاحتی، شهره، هومن، عباس. (1387). مقیاسهای سنجش خانواده و ازدواج. انتشارات بعثت.

جهان بخش، مرضیه؛ بهادری، محمدحسین؛ امیری، شعله؛ جمشیدی، آذر. (1390). اثربخشی درمان دلبستگی مادران بر علائم فزون اظطرابی دختران دارای مشکلات دلبستگی. فصلنامه روان شناسی کاربردی، 5(4): 41-26.

حسینی، سیده فاطمه؛ ثنایی، باقر؛ پورحسین، رضا؛ کراسکیان، آدیس. (1396). فراتحلیل کیفی مقالات پژوهشی حوزه «تعامل والد-نوجوان». رویش روانشناسی، 6(3 (پیاپی 20)): 63-94.

خیرالهی، فاطمه؛ شریف شاد، فاطمه؛ صراف، پریسا؛ محمدصالحی، نرگس؛ محمدبیگی، ابوالفضل. (1395). بررسی همبستگی شادکامی و سلامت روانی با تعدد فرزندان خانواده در دختران نوجوان. مجله دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه، 14(11): 934-941.

سالاريفر، محمدرضا؛ آذربایجانی، مسعود؛ کاویانی، محمد؛ موسوي اصل، سیدمهدي؛ عباسی، اکبر؛ سروریان، زهرا؛ تقی زاده، محمداحسان. (1394). اثربخشی معنا درمانی گروهی بر عزت‌نفس و شادکامی دختران نوجوان شهر قم. اخلاق پزشکی، 9(34): 187-207.

صالح پور، ز (1380). مقایسه ویژگی های شخصیتی دانش آموزان یتیم با غیر یتیم شهر اهواز. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

صدری، اسماعیل؛ فتحی، داود؛ هاشمی مهر، منیژه. (1398). ارائه مدل سبکهای دلبستگی و پیوستگی و انطباق خانواده با دلزدگی زناشویی والدین دانش آموزان دارای ناتوانی‌های یادگیری با میانجی‌گری تمایزیافتگی زوجین. ناتوانی‌های یادگیری، 9(2):58-80.

صدری، مریم؛ زارع بهرام‌آبادی، مهدی؛ و غیاثی، مهناز. (1395). اثربخشی درمان مبتنی بر دلبستگی بر کیفیت دلبستگی و مهارتهای اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای. سلامت روان کودک، 3(2): 21-30.

علي پور، احمد؛ نوربالا، احمدعلي. (1378). بررسي مقدماتي پايايي و روايي پرسشنامه شادكامي آكسفورد در دانشجويان دانشگاههاي تهران. انديشه و رفتار، 5( 1 و 2): 630-550.

کلانترهرمزی، آتوسا؛ کانی سانانی، اوین. (1394). بررسی رابطه‌ی بین نگرش نوجوانان نسبت به پدر و احساس تنهایی. فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 6(23): 45-67.

محمدی پور، محمد؛ مزارعی ستوده، احمد. (1397). اثربخشی مداخله دلبستگی محور بر بهبود رابطه والد-کودک و کاهش نشانههای اضطراب جدایی در کودکان 7 تا 10 ساله. روان شناسی کاربردی، 12(2): 242-223.

محمودی، ناهید؛ رفاهی، نیلوفر؛ ماهیگیر، فروغ؛ کریمی باغملک، آیت الله. (1397). بررسی اثربخشی مداخلهی پیشگیری خانواده- محور مبتنی بر دلبستگی بر بهبود رابطهی والد- فرزند، انگیزهی پیشرفت تحصیلی و هوش هیجانی نوجوانان دچار اختلال سلوک. تعالی مشاوره و روان درمانی، 26: 33-20.

موسوی، معصومه؛ جلویاری، فرحناز؛ تبریزی، مصطفی. (1392). اثربخشی آموزش رویکرد ارتباطی ویرجینیا ستیر بر رابطه والد، فرزندی دختران نوجوان. روان‌شناسی کاربردی، 7(4 (پیاپی 28)): 9-25.

میکائیلی، نیلوفر؛ صمدی فرد، حمیدرضا. (1398). پیش‌بینی افکار خودکشی بر اساس شادکامی، عزت‌نفس و سلامت معنوی در نوجوانان دختر. پژوهش در دین و سلامت، 5(3): 59-71.

نوعی ایران، لیلا؛ علیلو، مجید محمود. (1394). پیشبینی کیفیت زندگی و شادکامی بر مبنای سبکهای دلبستگی در زوجین متأهل شهر تبریز. پژوهش توان‌بخشی در پرستاری 1(4):60-69.

نیسی، ع.؛ شکرکن، ح.، شهنی ییلاق، م. سپهوند، م. ع. (1385). مقایسه سلامت روان، سازگاری اجتماعی- فردی با عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان پایه اول متوسطه دانش‌آموزان با و بدون مادر شهر اهواز. علوم تربیتی و روانشناسی، 13(3): 135-162.

وظیفه شناس، ح. (1380). مقایسه سازگاری اجتماعی، بهره هوشی و اعتماد به نفس دانش‌آموزان دبیرستانی تک‌والدی و دو والدی شهرستان اسفراین. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

یاری قلی، بهبود؛ خانی خسروشاهی، مهدیه. (1399). بررسی اثربخشی آموزش قصههای قرآنی بر رشد اخلاقی دانشآموزان. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 28(48): 170-147.

Argyle, M. (2001). The psychology of happiness (2nd ed). London, Routledge.

Argyle, M., & Lue, L. (1990). The happiness of extraverts. Personality & Individual Differences. 11, 1011.

Azizi, A., Movahedi, Y. (2013). The predict happiness based on attachment styles. In Tabriz University 6th International Congress on Child and Adolescent psychiatry Tabriz University of Medical.

Bireda, A.D., & Pillay, J. (2017). Perceived parent–child communication and well-being among Ethiopian adolescents. International Journal of Adolescence and Youth, 23(1), 109- 117. [DOI:10.1080/02673843.2017.1299016]

Bosmans, G., Van de Walle, M., Bijttebier, P., De Winter, S., Heylen, J., Ceulemans, E., & De Raedt, R. (2020). Children’s attention to mother and adolescent stress moderates the attachment - depressive symptoms link. Psychologica Belgica, 60(1), 294 –314.

Hudson‚ W.W. (1992). Child Attitude toward Father (CAF) / Child Attitude toward Mother (CAM). The WALMYR Assessment Scales Scoring Manual. Tempe‚ AZ: WALMYR Publishing Company.

Sumpter, J.M. (2011). Available from: http://www.epublications. marquette.edu/ researchexchange/2011/Papers/3

Wilson, B.J., & Gottman, J.M. (2002). Marital conflict, repair, and parenting. In M. H. Bornstein (Ed.), Handbook of parenting: Social conditions and applied parenting (pp. 227–258). Lawrence Erlbaum Associates Publishers.

[1] Fuller

[2] Thomas

[3] Bosmans et al

$C:\Users\ALI\Desktop\Picture5.jpg$

Quarterly Journal of Educational Psychology Skills

Islamic Azad University Tonekabon Branch

Vol. 14, No. 3, autumn 2023, No 55

Investigating the Effectiveness of Attachment-Based Family Therapy

(ABFT) on the Child's Attitude towards the mother and Happiness in

Single-Parent Adolescents (with mother)

Fahimeh Sadat Hashemi1, Fatemeh Ziglari2*

1) M.A. Department of Psychology, Mobarakeh branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran

2) Department of Educational sciences, Mobarakeh branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran

Abstract

Key words: Child's attitude towards mother, happiness, attachment-based family therapy (ABFT)

Evaluating the effectiveness of process of contact with procrastination methods on academic self-regulating of students
Print Date : 2017-12-22
Investigating the effect of cultural intelligence on academic entrepreneurship to present a model
Print Date : 2019-02-20
Identification and ranking of competence management dimensions in Tehran Islamic Azad University units
Print Date : 2021-11-22
Comparison of the Effectiveness of Computer Games with Traditional Iranian Games on Cognitive Flexibility and Response Inhibiting of Students with Mathematical Learning Disorder
Print Date : 2019-05-22
The relationship between negative perfectionism and academic procrastination: the mediator and moderator roles of test anxiety and self-compassion
Print Date : 2020-05-21
The Effectiveness of Integrated Education on Communication Skills and Resilience on Mental Health of Parents of children with mental disabilities
Print Date : 2021-05-22

Share To

Article Url

Investigating the Effectiveness of Attachment-Based Family Therapy (ABFT) on the Child's Attitude towards the Mother and Happiness in Single-Parent Adolescents ( with mother)