The Effectiveness of Teaching Moral Intelligence based on Storytelling on Anxiety in Elementary School Girl Students

Subject Areas : Journal of Educational Psychology

Fateme Doust Mohamadi ¹ , Atefe Bidokhti ^{2 *}

1 - M.A. Department of Psychology, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran
2 - Assistant Professor, Department of Psychology, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan,

Received: 2024-07-25 Accepted : 2024-11-06 Published : 2025-01-05

Keywords: Moral Intelligence, Storytelling, Anxiety, Students,

Abstract :

This research was conducted with the aim of investigating the effectiveness of moral intelligence training based on storytelling on anxiety in elementary school girl students. The research method was a semi-experimental type and a pre-test-post-test research design with a control group. The statistical population included all the sixth grade female students of Semnan city in the academic year of 2023-2024 in the number of 569 people, of which 30 people were randomly selected by purposeful sampling into two groups (experiment 15 people and control 15 people) were placed. To collect the required information, March and et al's anxiety questionnaire (1997) was used. For 12 sessions, the experimental group was subjected to the intervention of moral intelligence training protocol in the storytelling method of Frank and Burba (2014). The analysis of covariance statistical test was used to analyze the data. The findings showed that teaching moral intelligence through storytelling was effective in reducing students' anxiety (P<0.001). Based on the results of the present study, it can be concluded that using the content and instructions of teaching moral intelligence in the way of storytelling is useful for reducing anxiety in students.

References:

آصفی¬فر، فرزاد؛ ایوبی، الهه؛ جعفری، کاظم و سلم¬آبادی، مجتبی. (1402). رابطه هوش اخلاقی با اضطراب در دانشجویان: نقش میانجی تحمل پریشانی. نشریه پژوهش توانبخشی در پرستاری، 9(4)، 18-9.
برادران، محمد؛ محمدی¬پور، محمد و مهدیان، حسین. (1399). مدل علی توانایی حل مسأله ریاضی دانش¬آموزان بر اساس مهارت تفکر انتقادی با نقش میانجی انگیزه پیشرفت و نگرش به ریاضیات. مجله مطالعات روانشناسی تربیتی، 17(37)، 52-27.
تقوی، پگاه؛ عذرا، محمدپناه و چوب¬فروش، آزاده. (1401). آموزش هوش اخلاقی و تأثیر آن بر رفتار نوع‌دوستی و پرخاشگری بر روی کودکان زیر هفت سال. نشریه پرستاری کودکان، 8(4)، 49-40.
جوادی¬نژاد، علی؛ حیدری، علیرضا؛ نادری، فرح؛ بختیارپور، سعید و حافظی، فریبا. (1397). اثربخشی آموزش هوش اخلاقی بر بهزیستی روان¬شناختی دانش¬آموزان مقطع متوسطه دوم. مجله اخلاق زیستی، 8(29)، 62-53.
شرکت، مرضیه؛ کلانتری، مهرداد؛ آذربایجانی، مسعود و عابدی، محمدرضا. (1399). مقایسه اثربخشی آموزش هوش معنوی مبتنی بر آموزه¬های قرآنی و آموزش هوش معنوی بر اساس دیدگاه باول بر بهزیستی روانشناختی دانشجویان. مجله علوم روانشناختی، 19(93)، 1139-1125.
عباس¬زاده، فاطمه؛ فخری، محمدکاظم و عباسی، قدرت¬الله. (1401). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و تکانشگری در دختران نوجوان دارای اختلال اضطراب اجتماعی. فصلنامه علمی پژوهشی ابن¬سینا، 24(2)، 76-70.
غلامی، نسرین و پرندین، شیما. (1400). اثربخشی قصه¬گویی با تأکید بر معنویت بر کاهش کمرویی و اضطراب و افزایش انعطاف¬پذیری تحصیلی کودکان دبستانی. دوفصلنامه سواد تربیتی معلم، 1(1)، 124-110.
قدم¬پور، عزت اله؛ کلانتر، جهانگیر و یوسف¬وند، لیلا. (1397). تأثیر آموزش هوش اخلاقی به شیوه قصه-گویی بر بخشودگی بین¬فردی دانش¬آموزان. مجله پژوهش در نظام¬های آموزشی، 41، 89-73.
محمدی نصرآبادی، محدثه؛ علوی لنگرودی، سیدکاظم؛ زندوانیان، احمد و استبرقی، مهدیه. (1398). اثربخشی آموزش ارزش¬های اخلاقی از طریق قصه¬گویی و پویانمایی بر رشد مهارت¬های اجتماعی کودکان پیش¬دبستانی. مجله تفکر و کودک، 10(2)، 262-239.
محمودی، سیما؛ محمدپناه، عذرا؛ چوب¬فروش، آزاده و فاروقی، پریا. (1401). اثربخشی بازی درمانی خانواده محور بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان. مجله پزشکی، 44(2)، 159-152.
میرزایی، زینب و بنیسی، پریناز. (1401). اثربخشی آموزش قصه درمانی در درک مفاهیم اخلاقی، اضطراب و افسردگی، هوش هیجانی و خودکارآمدی در کودکان پسر و دختر. مجله رویکردی نو در علوم تربیتی، 4(3)، 108-95.
Carollo, A., De Marzo, S., Esposito, G. (2024). Parental care and overprotection predict worry and anxiety symptoms in emerging adult students. Acta Psychologica, 248, 104398.
Doris, J., Stich, S. McKee, M. (2020). The ethical complexities of sponsored digital storytelling. International Journal of Cultural Studies, 16(6), 627-640.
Guo, L., Shi, G., Du, X., Wang, W., Guo, Y., Lu, C. (2021). Associations of emotional and behavioral problems with Internet use among Chinese young adults: the role of academic performance. Journal of Affective Disorders, 287, 214-221.
Hoyle, R.H., Fejfar, M.C., Miller, J. (2019). The role of storytelling in understanding children's Malaysian Youth. Health and the Environment Journal, 2(1), 10-21.
İzci, S.M., Çetinkaya, B. (2024). The impact of digital storytelling for children during paediatric day surgery on anxiety and negative emotional behaviors: Randomized controlled trial. Journal of Pediatric Nursing, 77, e231-e241.
Kirkby, R.J., Linder, H. (2020). Exercise is linked to reductions in anxiety but not premenstrual syndrome in women with prospectively assesed symptoms. Academic Search Premier, 33(2), 222-230.
MacBeth, A., Gumley, A. (2020). Exploring compassion: A meta-analysis of the association between self-compassion and psychopathology. Clinical Psychology Revie, 32(6), 545-552.
Parker, J.G., Asher, W. (2020). Learning values through moral stories using a storyboard. Research Gate, 2(8), 40-48.
Yang, K.P., Mao, X.Y. (2020). A viable model and self-report measure of spiritual intelligence. Educational and psychological, 28, 68-85.

Full-Text:



 

          فصلنامه مهارت های روانشناسي تربيتي

         دانشگاه آزاد اسلامي واحد تنكابن

         سال پانزدهم، شماره چهارم، زمستان 1403، پیاپی 60 

            صص  21-12

 

اثربخشی آموزش هوش اخلاقی مبتنی بر قصه­گویی بر اضطراب دانش­آموزان دختر دوره ابتدایی

فاطمه دوست‌محمدی1، عاطفه بیدختی2*

 

1)       دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه روانشناسی، واحد سمنان، دانشگاه آزاداسلامی، سمنان، ایران

2)       استادیار گروه روانشناسی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

 

*نویسنده مسئول: [e-mail]

تاريخ دريافت مقاله  04/05/1403               تاريخ پذيرش مقاله  16/08/1403

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی آموزش هوش اخلاقی مبتنی بر قصه­گویی بر اضطراب در دانش­آموزان دختر دوره ابتدایی انجام شد. روش پژوهش از نوع نیمه­آزمایشی و طرح پژوهشی پیش­آزمون-پس­آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماري شامل تمامی دانش­آموزان دختر پایه ششم ابتدایی شهر سمنان در سال تحصیلی 1403-1402 به تعداد 569 نفر بود که از بین آن­ها تعداد 30 نفر به روش نمونه­گیری هدفمند انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه (آزمایش 15 نفر و کنترل 15 نفر) جایدهی شدند. براي جمع­آوري اطلاعات مورد نياز از پرسشنامه­ اضطراب مارچ و همکاران (1997) استفاده شد. گروه آزمایش به­مدت 12 جلسه تحت مداخله پروتکل آموزش هوش اخلاقی به شیوه قصه­گویی فرانک و بوربا (2014) قرار گرفت. برای تحلیل داده­ها از آزمون آماری تحلیل کوواریانس استفاده شد. یافته­ها نشان داد که آموزش هوش اخلاقی به شیوه قصه­گویی بر کاهش اضطراب در دانش­آموزان اثربخش بود (001/0>P). بر اساس نتایج پژوهش حاضر می­توان نتیجه­گیری کرد که استفاده از محتوا و دستورالعمل­های آموزش هوش اخلاقی به شیوه قصه­گویی بر کاهش اضطراب در دانش­آموزان مفید است.

 

 

کلید واژگان: هوش اخلاقی، قصه­گویی، اضطراب، دانش­آموزان

 

 

 

مقدمه

 

یکی از مهم­ترین دوره تحصیلی در تمام نظام­های آموزش و پرورش جهان، دوره ابتدایی است، زیرا شکل­گیری شخصیت و رشد همه­جانبه دانش­آموزان بیشتر در این دوره انجام می­شود. دوره ابتدایی در رشد مفاهیم و معانی اموری که کودک در زندگی روزمره با آن­ها مواجه است نقش مهمی بر عهده دارد. این دوره تداوم بخش تکوین شناختی، زیستی و اجتماعی کودک که در خانواده پی­ریزی شده است، می­باشد (غلامی و پرندین، 1400). همچنین دوره­ای است که در آن فرصت و موقعیت مناسبی برای تحصیل، تربیت و یادگیری شیوه ارتباط صحیح با دیگران برای کودک فراهم می­گردد و استعدادهای هر کودک بتدریج شکوفا می­شود (برادران و همکاران، 1399).

از جمله چالش­هایی که دانش­آموزان دوره ابتدایی با آن مواجه هستند اضطراب¹ است. اضطراب در نظريه راجرز عبارت از؛ وجود تجارت و ادراكات ناهماهنگ با خودپنداره فرد است (میرزایی و بنیسی (1401). به عقيده راجرز فرد روان­نژند (روان­رنجور) و مضطرب فردي است كه تجارت زندگي او با خويشتن پنداره او گاهي ناهماهنگ و گاهي حتي در تضاد است. به همين دليل او معتقد است براي جلوگيري و كاهش اضطراب، فرد مضطرب از طريق استفاده از دو مكانيزم انكار و تحريف سعي مي­كند بين خود واقعي و زمینۀ تجربي خود تعادل ايجاد كند (کرکبی و لیندر²، 2020). بر اساس موضع­گیری­های گوناگون متخصصان، تعاریف گوناگونی برای اضطراب ارائه شده است. اضطراب به صورت تشویشی فراگیر، ناخوشایند و مبهم است که اغلب، علائم دستگاه خودکار نظیر سردرد، تعریق، تپش قلب، احساس تنگی نفس در سینه و ناراحتی مختصر معده نیز با آن همراه است (آصفی­فر و همکاران، 1402).

برای درمان اضطراب از مداخلات گوناگونی نظیر آموزش هوش اخلاقی³ استفاده می­شود. هوش اخلاقی را به روش­های مختلفی می­توان آموزش داد که قصه­گویی⁴ یکی از این روش­ها است. قصه، تلقين شفابخشي است که باعث کاهش اضطراب کودک مي­شود، به­نحوي که کودک با همسان­پنداري خود با شخصيت­هاي قصه، مي­تواند عواطف خود را راحت­تر بشناسد و روش همدلي با احساس ديگران را بياموزد (قدم­پور و همکاران، 1397). ارائه الگوهاي اخلاقي در قالب داستان و قصه به کودکان سبب مي­شود که آن­ها با همانندسازي با الگوهاي اخلاقي شخصيت­هاي داستاني، معيارهاي اخلاقي درست و اشتباه را تميیز دهند و بتوانند رفتارهاي خود را از بيرون مشاهده و درباره آن قضاوت کنند (دوریس و همکاران⁵، 2020).

از سوي ديگر در جریان قصه­گویی، کودک به خاطر کار اشتباه خود مستقيماً مواخذه نمي­شود و نيز با ديدن شرايط شخص مقابل، احساسات او را درک و با توضيح معلم علت برخورد را به هنگام کار نامناسب درک مي­کند. آموزش هوش اخلاقي با استفاده از مثال­هاي موجود داستان­ها و تمرين­هاي عملي باعث مي­شود با ايجاد تقويت جانشيني، توانايي­هاي کودک در مواجهه با مشکلات فردي و بين­فردي بالا رود و قبل از واکنش رفتاري، قضاوت درستي نسبت به موقعيت چالشي پيش­رو داشته باشد (هویل و همکاران⁶، 2019). تقوی و همکاران (1401) در پژوهشی نشان دادند آموزش مؤلفه‌های هوش اخلاقی بر بهبود پرخاشگری و نوع‌دوستی کودکان مؤثر است. میرزایی و بنیسی (1401) در پژوهشی دریافتند اثربخشی آموزش قصه­درمانی با سطح اطمینان 95% بر درک مفاهیم اخلاقی، اضطراب و افسردگی، هوش هیجانی و خودکارآمدی در کودکان تأثیر مثبت و معناداری دارد. شرکت و همکاران (1399) در پژوهشی نشان دادند آموزش هوش معنوی در گروه آموزش سبب ارتقاء هوش معنوی، کاهش اضطراب و کاهش افسردگی شده است. محمدی نصرآبادی و همکاران (1398) در پژوهشی نتیجه گرفتند آموزش ارزش‌های اخلاقی از طریق کارتون (مؤثر در پسران) و قصه‌گویی (مؤثر در دختران) به طور معناداری باعث رشد مهارت‌های اجتماعی کودکان (در محیط غیررسمی) می‌شود.

همچنین جوادی­نژاد و همکاران (1397) در پژوهشی نشان دادند در اثر آموزش هوش اخلاقی، بین میانگین بهزیستی روانشناختی در مرحله پیش­آزمون بین گروه­های مداخله و کنترل تفاوت معناداری وجود نداشت. قدم­پور و همکاران (1397) در پژوهشی نشان دادند پس از آموزش هوش اخلاقي، در گروه آزمايش افزايش معناداري در بخشودگي بين­فردي نسبت به گروه گواه ملاحظه شد. پارکر و آشر⁷ (2020) در پژوهشی نتیجه گرفتند از طریق قصه­گویی می­توان مفاهیمی چون احترام، مراقبت از دیگران، تحمل کردن افراد با ویژگی­های متفاوت، انصاف و عدالت را به دانش­آموزان آموزش داد. مک­بس و گاملی⁸ (2020) در پژوهشی دریافتند دلسوزی به عنوان یکی از مؤلفه­های هوش اخلاقی با کاهش مشکلات روانشناختی و افزایش بهزیستی روانشناختی همراه است. یانگ و مائو⁹ (2020) در پژوهشی دریافتند بین هوش معنوی با افسردگی، پرخاشگری، خصومت، اضطراب و خودفریبی در دانش­آموزان رابطه معنادار معکوسی وجود دارد.

از ضرورت­های انجام پژوهش حاضر می­توان به میزان شیوع مشکلات رفتاری در بین دانش­آموزان اشاره نمود؛ به طوری که شیوع اختلال اضطراب در ایران 8/18 درصد و شیوع آن در دانش­آموزان دختر بیشتر از پسران گزارش شده است (عباس­زاده و همکاران، 1401). از طرفی مشکلات رفتاری مانند اضطراب نه تنها برای دانش­آموزان بلکه برای والدین آن­ها نیز با پیامدهای ناخوشایندی همراه است (محمودی و همکاران، 1401). ایزسی و ستینکایا¹⁰ (2024) در پژوهشی نشان دادند مداخله قصه­گویی در کاهش نمرات اضطراب مؤثر بود و این نتیجه در مرحله پیگیری نیز ماندگار بود. افرادي که در سنین کودکی و نوجوانی علایم اضطراب را نشان می­دهند، بیشتر از سوي همسالان خود طرد می­شوند. طرد از سوي همسالان می­تواند موجب بروز مشکلات روانشناختی جدي در دوران بعدي زندگی را فراهم آورد. همچنین اختلال اضطراب، احتمال ابتلاي افراد به سوء مصرف مواد، فعالیت­هاي بزهکارانه، اختلالات خلقی، اختلالات عصب روانشناختی و اختلالات شخصیت مرزي را افزایش می­دهد (کارلو و همکاران¹¹، 2024). از سوی دیگر این دانش­آموزان مشکلات گوناگونی از جمله عزت نفس پایین، تکانشگري، بی­قراري و بیش­فعالی، پرخاشگري، دروغگویی، دزدي، عملکرد تحصیلی ضعیف و ادراك ضعیف از خودکارآمدي و شایستگی اجتماعی دارند (گیو و همکاران¹²، 2021). بر اساس آنچه گفته شد این پژوهش هم با هدف تعیین اثربخشی آموزش هوش اخلاقی مبتنی بر قصه­گویی بر اضطراب در دانش­آموزان دختر دوره ابتدایی انجام شد.

 

روش‌شناسی‌

این پژوهش به روش نیمه­آزمایشی با طرح پیش­آزمون-پس­آزمون با گروه کنترل انجام شد. جامعه آماری شامل تمامی دانش­آموزان دختر پایه ششم ابتدایی شهر سمنان در سال تحصیلی 1403-1402 به تعداد 569 نفر بود که از بین آن­ها تعداد 30 نفر داوطلب واجد شرایط به روش نمونه­گیری هدفمند انتخاب و به صورت تصادفی در 2 گروه (آزمایش و کنترل) جایدهی شدند. در این پژوهش معیارهای ورود آزمودنی­ها به مطالعه شامل؛ علاقه­مند به همکاری در پژوهش، دانش آموزان دختر، شاغل به تحصیل در پایه ششم ابتدایی، ساکن شهر سمنان و همچنین معیارهای خروج شامل؛ عدم علاقه­مندی به همکاری در پژوهش، داشتن بیش از 2 جلسه غیبت در جلسات مداخله و بی­پاسخ گذاشتن حداقل 5 درصد از سؤالات پرسشنامه بود. برای جمع­آوری داده­های مورد نیاز از ابزارهای شرح زیر استفاده شد:

پرسشنامه اضطراب¹³: این پرسشنامه توسط مارچ و همکاران¹⁴ (1997) ساخته شده و دارای 39 سؤال می­باشد. پرسشنامه مذکور دارای چهار بعد شامل؛ اضطراب اجتماعی، اضطراب جدایی، اجتناب از آسیب و نشانه­های جسمانی است. این پرسشنامه به صورت مقیاس 4 درجه­ای لیکرت شامل؛ هرگز (صفر)، بندرت (1)، گاهی اوقات (2) و  همیشه (3) نمره­گذاری می­شود. حداقل و حداکثر نمره آن به ترتیب صفر و 117 بوده و خط برش آن نیز 5/58 می­باشد. مارچ و همکاران (1997) روایی این پرسشنامه را به روش تحلیل عاملی 52/0 و ضریب پایایی آن را نیز با استفاده از روش آلفای کرونباخ 89/0 گزارش کردند. همچنین شرکت و همکاران (1398) در پژوهشی روایی صوری این پرسشنامه را با استفاده از نظرات تعداد 5 نفر از متخصصان رشته روانشناسی، مطلوب و پایایی آن را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 77/0 به دست آوردند.

- پروتکل آموزش هوش اخلاقی به شیوه قصه­گویی¹⁵: این پروتکل توسط فرانک و بوربا¹⁶ (2014) ساخته شده و در طی 12 جلسه 50 دقیقه­ای آموزش داده می­شود. خلاصه محتوای این پروتکل به شرح جدول 1 زیر است:

 

---

[1] - Anxiety

[2] - Kirkby & Linder 

[3] - Moral Intelligence

[4] - Storytelling

[5]  -Doris et al

[6] - Hoyle et al

[7] - Parker & Asher

[8] 2- MacBeth & Gumley

[9]  -Yang & Mao

[10] - İzci &Çetinkaya

[11]  -Carollo & et al

[12] - Guo et al

[13]  -Anxiety Questionnaire

[14]  -March et al

[15]  -Protocol for Teaching Moral Intelligence Through Storytelling

[16] - Frank & Borba

جدول 1. خلاصه محتوای پروتکل آموزش هوش اخلاقی به شیوه قصه­گویی فرانک و بوربا (2014)

جلسات	محتوا	زمان
اول	آشنایی آزمودنی ها با یکدیگر، بیان اهداف گروه و برنامه آموزشی، اجرای پیش­آزمون	50 دقیقه
دوم	بررسی تکلیف جلسه قبل و آموزش مصادیق مهربانی در روابط بین فردی مانند به دست آوردن دوستان بیشتر، مهربانی متقابل و جلب حمایت دیگران	50 دقیقه
سوم	بررسی تکلیف جلسه قبل و آموزش همدلی بر روابط بین فردی مانند افزایش محبت و دوستی بین افراد	50 دقیقه
چهارم	بررسی تکلیف جلسه قبل و آموزش فضیلت وجدانی بودن و مسؤلیت­پذیری	50 دقیقه
پنجم	بررسی تکلیف جلسه قبل و آموزش خویشتن­داری و تأثیر آن بر روابط یکدیگر	50 دقیقه
ششم	بررسی تکلیف جلسه قبل و آموزش فضیلت انصاف در زندگی و رعایت عدالت در ارتباط با دیگران	50 دقیقه
هفتم	بررسی تکلیف جلسه قبل و آموزش مصادیق بردباری مانند رسیدن سریع تر و بهتر به خواسته ها و عدم قضاوت زودهنگام	50 دقیقه
هشتم	بررسی تکلیف جلسه قبل و آموزش درستکاری و اهمیت آن در رفتار، مصادیق راستگویی و پرهیز از دروغگویی	50 دقیقه
نهم	بررسی تکلیف جلسه قبل و آموزش مصادیق بخشش مانند گذشت از اشتباه دیگران و پیامدهای مثبت آن مانند اصلاح رفتار اطرافیان و برقرار بودن پیوندهای دوستی	50 دقیقه
دهم	بررسی تکلیف جلسه قبل و آموزش وفای به عهد و اهمیت و تأثیر آن در روابط مانند جلب اعتماد دیگران و عدم ایجاد کدورت بین دوستان	50 دقیقه
یازدهم	بررسی تکلیف جلسه قبل و آموزش نه گفتن مؤدبانه به خواسته های نا به جای دیگران، دفاع از حقوق شخصی خود و اهمیت این مهارت برای روابط فردی	50 دقیقه
دوازدهم	مرور کلی و جوع بندی مطالب و اجرای پس آزمون	50 دقیقه

 

 

در پژوهش حاضر ملاحظات اخلاقی شرح ذیل رعایت شد: 1) پیش از شروع مطالعه، شرکت کنندگان از موضوع و روش اجرا مطالعه مطلع شدند. 2) پژوهشگر متعهد شد تا از اطلاعات خصوصی و شخصی آزمودنی­ها محافظت نماید. 3) پژوهشگر متعهد شد نتایج پژوهش را در صورت تمایل آزمودنی­ها، برای آن­ها تفسیر نماید. 4) در صورت مشاهده هرگونه ابهام، راهنمایی­های لازم به آزمودنی­ها ارائه شد. 5) مشارکت در پژوهش هیچگونه بار مالی برای شرکت کنندگان بدنبال نداشت و 6) این پژوهش با موازین فرهنگی آزمودنی­ها و جامعه هیچ­گونه مغایرتی نداشت. همچنین به منظور تجزیه و تحلیل داده­ها در بخش توصیفی از میانگین و انحراف معیار و در بخش استنباطی از آزمون پارامتریک تحلیل کوواریانس به کمک نرم­افزار SPSS26 استفاده شد. اما قبل از انجام دادن این آزمون لازم بود پیش­فرض­های آن بررسی شود. برای این منظور از آزمون­ شاپیرو-ویلک، لوین و بررسی معناداری بتای اثر متقابل پیش­آزمون و گروه در مدل از آزمون رگرسیون خطی استفاده شد. سطح معنا­داری برای آزمون 05/0 لحاظ گردید.

 

یافته‌ها 

در این پژوهش میانگین و انحراف معیار سن آزمودنی­ها در گروه آزمایش 24/0± 95/11 سال و در گروه کنترل 43/0±99/11 سال بود. همچنین کمترین فراوانی آزمودنی­ها مربوط به گروه آزمایش با تعداد 1 نفر (57/3%) دارای اعضای خانواده 5 نفره و بیشترین آن­ها نیز مربوط به گروه آزمایش با تعداد 10 نفر (71/36%) دارای اعضای خانواده 3 نفره بودند. در جدول 2 میانگین و انحراف معیار مؤلفه­های اضطراب محاسبه شده است.

 

 

جدول 2. محاسبه میانگین و انحراف معیار اضطراب و مؤلفه­های مربوطه

متغیرها	موقعیت	گروه آزمایش		گروه کنترل
		میانگین	انحراف معیار	میانگین	انحراف معیار
اضطراب اجتماعی	پیش­آزمون	42/17	55/1	35/17	82/1
	پس­آزمون	57/11	22/1	50/16	87/1
اضطراب جدایی	پیش­آزمون	28/17	72/1	85/16	70/1
	پس­آزمون	28/11	20/1	21/16	76/1
اجتناب از آسیب	پیش­آزمون	42/18	17/2	78/17	35/2
	پس­آزمون	78/11	25/1	71/16	67/2
نشانه­های جسمانی	پیش­آزمون	00/21	70/1	11/21	71/1
	پس­آزمون	42/14	65/1	78/19	80/2
اضطراب کل	پیش­آزمون	14/74	95/3	00/72	26/4
	پس­آزمون	07/49	46/2	21/69	00/7

 

 

نتایج جدول 2 میانگین و انحراف معیار اضطراب و مؤلفه­های مربوطه را در مراحل پیش­آزمون و پس­آزمون گروه­های آزمایش و کنترل نشان می­دهد. همانطوری ملاحظه می­شود نمرات اضطراب و مؤلفه­های اضطراب اجتماعی، اضطراب جدایی، اجتناب از آسیب و نشانه­های جسمانی در پس­آزمون گروه آزمایش کاهش پیدا کرده است. در حالی که این تغییرات در گروه کنترل چشمگیر نیست. 

به منظور تجزیه و تحلیل آماری در بخش استنباطی داده­ها، از آزمون تحلیل کوواریانس استفاده شد. قبل از انجام این آزمون، پیش فرض­های آن بررسی شد. نتایج آزمون ام­باکس نشان داد که شرط همگنی ماتریس­های واریانس/کوواریانس به درستی رعایت شد (112/0=P، 560/1=F و 450/19=BOX). نتایج آزمون لوین جهت بررسی تساوی واریانس گروه­ها در متغیر اضطراب نشان داد که سطح معناداری به­دست آمده بزرگتر از 05/0 بود. نتایج آزمون فرض همگنی شیب خط رگرسیون نشان داد که داده­ها از فرضیه همگنی شیب رگرسیون در سطح (001/0<P) پشتیبانی کرد. نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیری بر روی نمره­های پس­آزمون متغیر اضطراب با کنترل اثر پیش­آزمون نشان داد که سطوح معناداری همه آزمون­ها قابلیت استفاده از تحلیل کوواریانس را مجاز می­­دانست. این نتایج نشانگر آن بود که در گروه­های مورد مطالعه در مرحله پس­آزمون حداقل از نظر یکی از متغیرهای وابسته تفاوت معناداری وجود داشت (001/0>P، 866/25=F، 155/0=لامبدای ویلکز). مجذور اتا (که در واقع مجذور ضریب همبستگی بین متغیرهای وابسته و عضویت گروهی است) نشان داد که تفاوت بین دو گروه با توجه به متغیرهای وابسته در مجموع معنادار بود و میزان این تفاوت 845/0 درصد محاسبه شد یعنی 5/84 درصد واریانس مربوط به اختلاف بین دو گروه ناشی از تأثیر متقابل متغیرهای وابسته بود. در این پژوهش تمامی عملیات آماری با استفاده از نرم­افزارSPSS26  انجام شد.

 

 

جدول 3. بررسی وضعیت نرمالیته متغیر اضطراب 

متغیر	گروه	مرحله	شاپیرو-ویلک	سطح معناداری
اضطراب	آزمایش	پیش­آزمون	907/0	143/0
		پس­آزمون	960/0	716/0
	کنترل	پیش­آزمون	955/0	644/0
		پس­آزمون	754/0	051/0

 

 

در جدول 3 وضعیت نرمال بودن متغیر مورد مطالعه محاسبه شده است. همان­طور که یافته­ها نشان می­دهد بر اساس نتایج آزمون‌ شاپیرو-ویلک، فرض نرمالیتی در تمامی گروه­های آزمایش و کنترل و نیز مراحل پیش­آزمون و پس­آزمون برای متغیر اضطراب رد نشد. به عبارتی توزیع داده­ها نرمال بود.

 

 

جدول 4. نتایج آزمون تحلیل کوواریانس اثربخشی آموزش هوش اخلاقی مبتنی بر قصه­گویی بر اضطراب

و مؤلفه­های مربوطه در دانش­آموزان 

مؤلفه­ها	SS	df	MS	F	P	ضریب اتا
اضطراب اجتماعی	437/152	1	437/152	491/73	001/0	770/0
اضطراب جدایی	230/173	1	230/173	371/87	001/0	799/0
اجتناب از آسیب	404/176	1	404/176	987/45	001/0	676/0
نشانه­های جسمانی	100/190	1	100/190	298/31	001/0	587/0
اضطراب کل	406/2761	1	406/2761	505/96	001/0	794/0

 

 

بر اساس نتایج جدول 4، تحلیل کوواریانس با کنترل نمرات پیش­آزمون نشان داد که نمرات اضطراب و مؤلفه­های مربوطه در بین آزمودنی­های دو گروه قبل از اجرای پژوهش تفاوت معنا­داری نداشتند. با کنترل این رابطه غیر­معنا­دار و با توجه به ضریب F محاسبه شده، تفاوت میانگین نمرات متغیرهای دو گروه از لحاظ آماری معنا­دار است (001/0P˂). به عبارت دیگر، آموزش گروهی هوش اخلاقی مبتنی بر قصه­گویی باعث کاهش نمرات اضطراب و مؤلفه­های مربوطه در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل در مرحله پس آزمون شده است. مجذور اتا یا ضریب تأثیر حاکی از آن است که مداخله­های مورد مطالعه باعث کاهش 0/77 درصدی نمره اضطراب اجتماعی، 9/79 درصدی نمره اضطراب جدایی، 6/67 درصدی نمره اجتناب از آسیب، 7/58 درصدی نمره نشانه­های جسمانی و 4/79 درصدی نمره اضطراب کل آزمودنی­های گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل شده است.

 

بحث و نتیجه­گیری

پژوهش حاضر با هدف اثربخشی آموزش هوش اخلاقی مبتنی بر قصه­گویی بر اضطراب در دانش­آموزان دختر دوره ابتدایی انجام شد. نتایج نشان داد آموزش هوش اخلاقی مبتنی بر قصه­گویی بر اضطراب در دانش­آموزان دختر دوره ابتدایی تأثیر دارد. این نتیجه با یافته پژوهش­های میرزایی و بنیسی (1401)، شرکت و همکاران (1399)، ایزسی و ستینکایا (2024) و یانگ و مائو (2020) همسو است. در تبیین این یافته می­توان گفت قصه­گویی سبب می­شود تا کودکان با احساسات و رفتارهایی مقابله کنند که براحتی نمی­توانند با اطرافیان و مشاور مدرسه خود به طور مستقیم صحبت کنند. در قصه­گویی تلاش بر این است که کودکان نسبت به احساسات و افکار خود به خصوص در زمینه نحوه روبه­رو شدن با مشکلات آگاهی بیشتری پیدا کنند. نتایج مطالعات نشان می­دهد که قصه­گویی بر درمان اختلالات روانی نظیر مشکلات رفتاری-عاطفی، یادگیری، اضطرابی و مشکلات رفتاری تأثیر مثبت دارد (غلامی و پرندین، 1400). آموزش هوش اخلاقی مبتنی بر قصه­گویی در راستای کاهش ­مشکلات روانی از قبیل افسردگی، اضطراب، آسیب­های همبسته با اضطراب، استرس، خصومت و بیماری­های روان­تنی مؤثر بوده است. افرادی که هوش معنوی بالاتری دارند، یک زندگی غنی از معنا پیدا می­کنند و به آینده امیدوار هستند. علاوه بر این، داشتن هوش اخلاقی برای افراد، حمایت اجتماعی می­آورد که در ناملایمتی­های زندگی یاریگر آن­ها است (شرکت و همکاران، 1399). هوش اخلاقی باعث ایجاد معنی و هدف برای زندگی می­شود. افرادی که احساس معناداری و هدف در زندگی داشته باشند، در زمان بحران بهتر با شرایط کنار می­آیند و حس امید به خدا، آنان را قادر می­سازد تا آشفتگی روانی کمتری را تجربه کنند (یانگ و مائو، 2020).

از سوی دیگر در تبیین این یافته می­توان گفت هوش اخلاقی توانایی تشخیص درست از اشتباه است که با اصول جهان سازگار بوده و کسی که از هوش اخلاقی بالایی برخوردار می‌باشد مسؤلیت اعمال خویش و پیامدهای آن و همچنین اشتباهات و شکست­های خود را می­پذیرد. همین امر سبب اتخاذ شیوه­های مناسب در هنگام رویارویی با مسائل و مشکلات پیش آمده در جریان زندگی می­گردد. در نتیجه فردی که آگاهانه عمل می­نماید کمتر دچار مشکلات روانی و اضطراب می­گردد (آصفی­فر و همکاران، 1402). همچنین کسی که هوش اخلاقی بالایی دارد به شیوه­هایی که با اصول و عقایدش سازگار باشد عمل می­کند، نسبت به دیگران مهربان و دلسوز است، آنان نیز در زمان نیاز با او همدردی می­کنند و مهربان خواهند بود و در شرایط سخت و دشواری­ها فرد احساس تنهایی نمی­کند و دچار اضطراب نمی­گردد زیرا از حمایت­های اطرافیان سود می­جوید (ایزسی و ستینکایا، 2024).

بر اساس یافته­های حاصل از پژوهش پیش­رو می­توان نتیجه­گیری کرد که استفاده از محتوا و دستورالعمل­های آموزش هوش اخلاقی به شیوه قصه­گویی بر کاهش اضطراب در دانش­آموزان مفید است. این پژوهش با محدودیت­هایی روبرو بود که می­توان به موارد زیر اشاره کرد: برای انتخاب نمونه­های پژوهشی از روش هدفمند استفاده شد. برای آگاهی از ماندگاری اثر، آزمون پیگیری انجام نشد. عوامل اجتماعی، اقتصادی و ویژگی­های شخصیتی آزمودنی­ها کنترل نشد. در همین راستا پیشنهادهای این مطالعه بدین شرح است: پژوهش مشابهی در محدوده جغرافیایی متفاوت انجام گیرد تا ادبیات متراکم و منسجمی در خصوص متغیرهای ذکر شده فراهم آید. به منظور قابلیت تعمیم­پذیری و امکان مقایسه نتایج، مشابه پژوهش مذکور در بین دانش­آموزان پسر و در سایر شهرها نیز اجرا گردد. برای جمع­آوری داده­های مورد نیاز، علاوه بر پرسشنامه از روش­های دیگر نظیر مصاحبه و بررسی اسناد و مدارک استفاده شود. معلمان در کنار تدریس مطالب کتاب، بخشی از وقت کلاس را به قصه­گویی بپردازند تا از این طریق بتوانند بخشی از اضطراب را در دانش­آموزان خود کاهش دهند. روانشناسان و مشاوران مدارس نسبت به تهیه و پخش فیلم­هایی درباره نقش قصه­گویی بر کاهش اضطراب برای دانش­آموزان اقدام نمایند.

 

منابع

آصفی­فر، فرزاد؛ ایوبی، الهه؛ جعفری، کاظم و سلم­آبادی، مجتبی. (1402). رابطه هوش اخلاقی با اضطراب در دانشجویان: نقش میانجی تحمل پریشانی. پژوهش توانبخشی در پرستاری، 9(4)، 18-9.

برادران، محمد؛ محمدی­پور، محمد و مهدیان، حسین. (1399). مدل علی توانایی حل مسأله ریاضی دانش­آموزان بر اساس مهارت تفکر انتقادی با نقش میانجی انگیزه پیشرفت و نگرش به ریاضیات. مجله مطالعات روانشناسی تربیتی، 17(37)، 52-27.

تقوی، پگاه؛ عذرا، محمدپناه و چوب­فروش، آزاده. (1401). آموزش هوش اخلاقی و تأثیر آن بر رفتار نوع‌دوستی و پرخاشگری بر روی کودکان زیر هفت سال. پرستاری کودکان، 8(4)، 49-40.

جوادی­نژاد، علی؛ حیدری، علیرضا؛ نادری، فرح؛ بختیارپور، سعید و حافظی، فریبا. (1397). اثربخشی آموزش هوش اخلاقی بر بهزیستی روان­شناختی دانش­آموزان مقطع متوسطه دوم. اخلاق زیستی، 8(29)، 62-53.

شرکت، مرضیه؛ کلانتری، مهرداد؛ آذربایجانی، مسعود و عابدی، محمدرضا. (1399). مقایسه اثربخشی آموزش هوش معنوی مبتنی بر آموزه­های قرآنی و آموزش هوش معنوی بر اساس دیدگاه باول بر بهزیستی روانشناختی دانشجویان. علوم روانشناختی، 19(93)، 1139-1125.

عباس­زاده، فاطمه؛ فخری، محمدکاظم و عباسی، قدرت­الله. (1401). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حساسیت اضطرابی و تکانشگری در دختران نوجوان دارای اختلال اضطراب اجتماعی. فصلنامه ابن­سینا، 24(2)، 76-70.

غلامی، نسرین و پرندین، شیما. (1400). اثربخشی قصه­گویی با تأکید بر معنویت بر کاهش کمرویی و اضطراب و افزایش انعطاف­پذیری تحصیلی کودکان دبستانی. سواد تربیتی معلم، 1(1)، 124-110.

قدم­پور، عزت اله؛ کلانتر، جهانگیر و یوسف­وند، لیلا. (1397). تأثیر آموزش هوش اخلاقی به شیوه قصه­گویی بر بخشودگی بین­فردی دانش­آموزان. پژوهش در نظام­های آموزشی، 41، 89-73.

محمدی نصرآبادی، محدثه؛ علوی لنگرودی، سیدکاظم؛ زندوانیان، احمد و استبرقی، مهدیه. (1398). اثربخشی آموزش ارزش­های اخلاقی از طریق قصه­گویی و پویانمایی بر رشد مهارت­های اجتماعی کودکان پیش­دبستانی. تفکر و کودک، 10(2)، 262-239.

محمودی، سیما؛ محمدپناه، عذرا؛ چوب­فروش، آزاده و فاروقی، پریا. (1401). اثربخشی بازی درمانی خانواده محور بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان. مجله پزشکی، 44(2)، 159-152.

میرزایی، زینب و بنیسی، پریناز. (1401). اثربخشی آموزش قصه درمانی در درک مفاهیم اخلاقی، اضطراب و افسردگی، هوش هیجانی و خودکارآمدی در کودکان پسر و دختر. مجله رویکردی نو در علوم تربیتی، 4(3)، 108-95.

Carollo, A., De Marzo, S., Esposito, G. (2024). Parental care and overprotection predict worry and anxiety symptoms in emerging adult students. Acta Psychologica, 248, 104398.

Doris, J., Stich, S. McKee, M. (2020). The ethical complexities of sponsored digital storytelling. International Journal of Cultural Studies, 16(6), 627-640.

Guo, L., Shi, G., Du, X., Wang, W., Guo, Y., Lu, C. (2021). Associations of emotional and behavioral problems with Internet use among Chinese young adults: the role of academic performance. Journal of Affective Disorders, 287, 214-221.

Hoyle, R.H., Fejfar, M.C., Miller, J. (2019). The role of storytelling in understanding children's Malaysian Youth. Health and the Environment Journal, 2(1), 10-21.

İzci, S.M., Çetinkaya, B. (2024). The impact of digital storytelling for children during paediatric day surgery on anxiety and negative emotional behaviors: Randomized controlled trial. Journal of Pediatric Nursing, 77, e231-e241.

Kirkby, R.J., Linder, H. (2020). Exercise is linked to reductions in anxiety but not premenstrual syndrome in women with prospectively assesed symptoms. Academic Search Premier, 33(2), 222-230.

MacBeth, A., Gumley, A. (2020). Exploring compassion: A meta-analysis of the association between self-compassion and psychopathology. Clinical Psychology Revie, 32(6), 545-552.

Parker, J.G., Asher, W. (2020). Learning values through moral stories using a storyboard. Research Gate, 2(8), 40-48.

Yang, K.P., Mao, X.Y. (2020). A viable model and self-report measure of spiritual intelligence. Educational and psychological, 28, 68-85.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Quarterly Journal of Educational Psychology Skills

Islamic Azad University Tonekabon Branch

Vol. 15, No. 4, winter 2025, No 60

 

 

The Effectiveness of Teaching Moral Intelligence based on Storytelling on Anxiety in Elementary School Girl Students

 

Fateme Doust Mohamadi 1, Atefe Bidokhti*2 

 

1) M.A. Department of  Psychology, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran  

2) Assistant Professor, Department of Psychology, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran  

Abstract

   This research was conducted with the aim of investigating the effectiveness of moral intelligence training based on storytelling on anxiety in elementary school girl students. The research method was a semi-experimental type and a pre-test-post-test research design with a control group. The statistical population included all the sixth grade female students of Semnan city in the academic year of 2023-2024 in the number of 569 people, of which 30 people were randomly selected by purposeful sampling into two groups (experiment 15 people and control 15 people) were placed. To collect the required information, March and et al's anxiety questionnaire (1997) was used. For 12 sessions, the experimental group was subjected to the intervention of moral intelligence training protocol in the storytelling method of Frank and Burba (2014). The analysis of covariance statistical test was used to analyze the data. The findings showed that teaching moral intelligence through storytelling was effective in reducing students' anxiety (P<0.001). Based on the results of the present study, it can be concluded that using the content and instructions of teaching moral intelligence in the way of storytelling is useful for reducing anxiety in students.

 

Keywords: Moral Intelligence, Storytelling, Anxiety, Students

 

35