Manuscript ID : JUEPD-2402-1296 Visit : 53 Page: 27 - 40

Article Type: Original Research

The role of the quality of the environment of Opal shopping center in Tehran on the attraction of urban tourists

Subject Areas : Urban planning

esmaeil nasiri hendehkhaleh ^{1
*} , mansor rezaali ² , maryam alizadej zenooz ³ , amir hoshang rajabi ⁴

1 - DR.esmaeil nasiri hendehkhaleh ,Associate Professor, Department of of Urban Planning, ،faculty of Architecture and Art ، University of Guilan, Rasht, Iran
2 - دانش اموخته دکتری جغرافیا وبرنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران..
3 - دانشجو دکتری گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری ، دانشگاه تبریز تبریز، ایران.
4 - کارشناس ارشد جغرافیا وبرنامه ریزی شهری دانشگاه پیام نور تهران ایران

Received: 2024-02-01 Accepted : 2024-04-24 Published : 2025-04-17

Keywords: shopping centers, environment quality, attracting tourists, opal shopping center,

Abstract :

Abstract At the present time, tourism has become one of the most important sources of income, employment and development of social and cultural infrastructure, and it has become comprehensive and global, and it has appropriated all aspects of people's lives in urban areas (Christou & Sharpley, 2019: 39). Urban tourism, like any activity, requires the existence of components and conditions to develop in its context (Guysoy, 2002:77). The urban tourism structure of an urban place includes factors that can provide more motivation for the tourism demand of that place (Akbarian, Ramzanzadeh, 2014: 202). Shopping centers first started in America in 1950, and after that they became popular in European cities as well (Babin, 1995: 63). Today, shopping centers in commercial complexes are no longer just a place for transactions (Abaza, 2001: 483). Shopping centers, on the one hand, are part of the daily life of society (Kazemi, 2009:16). The city of Tehran is considered as one of the cities that attract tourists, which attracts tourists from inside or even outside the country in all seasons of the year according to the existing potential. This city has many capabilities to attract urban tourism. One of these places is the Opal shopping center, which is considered the largest shopping center in the northwest of Tehran. This center is located in the two municipalities of Tehran and Saadat Abad.This city has many capabilities to attract urban tourism. One of these places is the Opal shopping center, which is considered the largest shopping center in the northwest of Tehran. This center is located in the two municipalities of Tehran and Saadat Abad

Extended Abstract

Introduction

At the present time, tourism has become one of the most important sources of income, employment and development of social and cultural infrastructure, and it has become comprehensive and global, and it has appropriated all aspects of people's lives in urban areas (Christou & Sharpley, 2019: 39) Tourism is a product of the current society and born of the industrial revolution (Jehani, 2016: 38). And it is one of the most important and outstanding communication, social and cultural factors in the world (Farahani et al., 2017: 21). Currently, tourism It has become one of the most important components of the development of economic well-being in most countries (Mansouri Moayed and Yavari Gohar, 2017).

The quality of the environment is one of the basic concepts in the field of tourism. The quality of the environment is an indicator for measuring the amount of tourist attraction in urban spaces. The quality of the environment is obtained from the quality of the components of a certain area. Spatial environment, which shows the level of satisfaction or dissatisfaction of citizens with the urban environment (Shamaei, Poorahmad, 2005:27) The city of Tehran is considered as one of the cities that attracts tourists, which attracts tourists from inside or even outside the country in all seasons of the year according to the existing potential. This city has many capabilities to attract urban tourism. The city of Tehran has always been of great interest due to its stylish and large shopping malls, and many people travel to the capital to shop in Tehran's shopping malls. One of these places is the Opal shopping center, which is considered the largest shopping center in the northwest of Tehran. This center is located in the two municipalities of Tehran and Saadat Abad. Opal Mall is not just a shopping mall. In addition to stores and boutiques, Opal Passage also has a variety of entertainment facilities. Food court, restaurant, coffee shop, Opal cinema, Opal bowling and amusement park... Opal is the largest commercial, shopping and entertainment center in the northwest of the capital and is also considered one of Tehran's attractions.

Methodology

The research method is descriptive according to the subject and it is practical in terms of the goal. In terms of data collection, it is descriptive research, regression analysis and SPSS software. In order to have the normality of the data distribution, the Kolmogorov-Smirnov test was used. The statistical population of the research includes people who have visited Opal shopping center for tourism and shopping. Sampling method was done by random method. So that 384 questionnaires based on Cochran's formula were distributed among the visitors of the shopping center. To determine the content validity of the questionnaire, the point of view of experts and professors and experts in the field of urban tourism was used. Using Cronbach's alpha method, the reliability of the questionnaire was checked..

Results and discussion

In this part of the research, in order to verify the acceptability of the measurement indices on hidden variables, factor analysis has been used. This method examines the relationship between written and observed variables. In this research, the items that had a weak factor load were excluded from the measurement. The variable factor analysis of environment quality has been evaluated in the form of 9 indicators of space form, permeability, readability of activity pattern, variety of uses, furniture and information elements, visual quality and scenic beauty of access to parking, safety and comfort, accessibility.

It can be said that the diversity of uses, with an impact factor of 0.879, and the visual quality and beauty of the shopping center with an impact factor of 0.846, as well as the accessibility subscale with an impact factor of 0.823, respectively, are the most important among the components. environmental quality and influence on urban tourist attraction

Conclusion

The results show that among the indicators of the quality of the environment, the variety of uses of the shopping center, as well as the index of visual quality and the beauty of the landscape, had the most impact on the attraction of urban tourists. In other words, 60.3% of the changes in the attraction of urban tourists are predicted by the existing uses in the shopping center, as well as the visual quality and beauty of the landscape, and it is significant at the 95% confidence level. Therefore, the significance level of the path is less than 0.50 (P = 0.0001 > 0.05) and it can be concluded that the diversity of uses in the shopping center has a significant impact on the attraction of urban tourists directly.

The state of resilience of Tabriz city against the risk of earthquake is in a conservative position and it should be planned and improved by reducing the weak points and taking advantage of the opportunities; In this regard, the following strategies are suggested.

References:

1. Ahmed, Z. (2007). Malaysian shopping mall behavior: An exploratory study. ASIA PACIFIC JOURNAL OF MARKETING, 19, 331–348. https://doi.org/10.1108/13555850710827841
2. Alan, M. (2016). Public street service standard assessment and achievement. PLANNING SCIENCE JOURNAL, 53, 10–23. https://doi.org/10.1016/j.seps.2015.12.001
3. Amiri, A., & Safari, S. (2015). The effect of citizenship behavior on customer satisfaction and loyalty in private sports clubs in Shahrekord. QUARTERLY JOURNAL OF APPLIED RESEARCH IN SPORTS MANAGEMENT, 5(1), 91–99. [In Persian] https://doi.org/20.1001.1.23455551.1395.5.1.8.3
4. Ardestani, Z. A., Mobin, M., & Panahi, A. H. E. (2024). How urban shopping malls in Tehran have changed in the post-COVID era. Regional Science Policy & Practice. https://doi.org/10.1111/rsp3.12628
5. Asadi, M., Ghanbari, A., & Alizadeh Kaval, M. B. (2019). Evaluation of the role of shopping tourism in the development of urban tourism: A case study of Tanakura market in Urmia. URBAN TOURISM QUARTERLY, 7(3), [Fall 2019]. [In Persian] https://doi.org/10.22059/JUT.2020.270181.574
6. Azar, A., & Saidi, R. (2023). Feasibility of health tourism capacities in Maragheh city with an emphasis on sustainable urban development. URBAN DEVELOPMENT PLANNING AND ENVIRONMENT QUARTERLY, 3(1), 35–53. [In Persian] https://journals.iau.ir/article_700489
7. Azizi, M., & Asadi, R. (2017). An analysis of the foundations of commercial complexes: Case study of Cyrus Commercial Complex, District 5 of Tehran. QUARTERLY JOURNAL OF URBAN STUDIES, 24, 55–66. [In Persian] https://doi.org/10.34785/J011.2021.172
8. Behzadipour, H., Daudpour, Z., & Zabihi, H. (2022). Measuring the dimensions of citizens' environmental perception among high-rise buildings: Case example District 22, Tehran. APPLIED RESEARCH OF GEOGRAPHICAL SCIENCES, 22(4), 349–358. [In Persian] https://www.sid.ir/paper/956995/en
9. Bellato, L., Frantzeskaki, N., Lee, E., Cheer, J. M., & Peters, A. (2023). Transformative epistemologies for regenerative tourism: Towards a decolonial paradigm in science and practice? JOURNAL OF SUSTAINABLE TOURISM, 1–21. https://doi.org/10.1080/09669582.2023.2208310
10. Brooks, A. (2012). Networks of power and corruption: The trade of Japanese used cars to Mozambique. THE GEOGRAPHICAL JOURNAL, 178(1), 80–92. https://doi.org/10.1111/j.1475-4959.2011.00410.x
11. Carmona, M. (2015). Re-theorizing contemporary public space: A new narrative and a new normative. JOURNAL OF URBANISM, 8(4), 373–405. https://doi.org/10.1080/17549175.2014.909518
12. Chang, K. (2015). The effects of spatial accessibility and centrality to land use. CITIES, 46, 30–43. https://doi.org/10.1016/j.cities.2015.05.006
13. Chen, X., & Ling, X. (2024). The influence mechanism of resource sharing on tourism industry innovation. Heliyon. https://www.cell.com/heliyon
14. Choi, M. J., Heo, C. Y., & Law, R. (2016). Developing a typology of Chinese shopping tourists: An application of the Schwartz model of universal human values. JOURNAL OF TRAVEL & TOURISM MARKETING, 33(2), 141–161. https://doi.org/10.1080/10548408.2014.997961
15. Choi, M., Lee, J. S., & Seo, A. J. (2018). Shopping destination competitiveness: Scale development and validation. JOURNAL OF TRAVEL & TOURISM MARKETING, 35(8), 1087–1103. https://doi.org/10.1080/10548408.2018.1475276
16. Chrisou, P., & Sharpley, R. (2019). Philoxenia offered to tourists? A rural tourism perspective. TOURISM MANAGEMENT, 72(4), 39–51. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2018.11.007
17. Cowan, R. (2005). The Dictionary Of Urbanism. Streetwise Press. https://doi.org/10.4324/9781315168036
18. Curtis, F. (1983). An environmental assessment procedure for shopping centers. URBAN ECOLOGY, 7(1), 189–199. https://doi.org/10.1016/0304-4009(83)90001-3
19. Devereux, M., Milke, M., & Littlefield, D. (2017). A literature review on the privation of public space. University of the West of England. http://eprints.uwe.ac.uk/31529
20. Doolittle, T., & Fliegelman, A. (2023). Work-from-home and the future consolidation of the U.S. commercial real estate office sector: The decline of regional malls may provide insight. OFFICE OF FINANCIAL RESEARCH BRIEF SERIES. https://www.financialresearch.gov/briefs/2023/08/24/work-from-home-and-commercial-real-estate/
21. Dredge, D. (2022). Regenerative tourism: Transforming mindsets, systems and practices. JOURNAL OF TOURISM FUTURES, 8(3), 269–281. https://doi.org/10.1108/JTF-01-2022-0015
22. Erkip, F. (2003). The shopping mall as an emergent public space in Turkey. ENVIRONMENT AND PLANNING A, 35, 1073–1093. https://doi.org/10.1068/a35167
23. Fangfang, G., Xiaohong, L., & Yaru, C. (2024). Does haze pollution governance promote the growth of urban tourism economies? Evidence from China’s Clean Air Act. JOURNAL OF TOURISM ECONOMICS, 0(0), 1–20. https://doi.org/10.1177/13548166241233624
24. Fiske, J. (2000). Shopping for pleasure: Mall, power, and resistance. In J. Schor & D. B. Holt (Eds.), THE CONSUMER SOCIETY READER. New Press.
25. Golkar, K. (2006). Quality of vitality conception in urban design. RESEARCH SUFFER, 16(1), 66–74. [In Persian] https://doi.org/10.22059/JHGR.2020.301816.1008114
26. Hajinjad, A., & Ahmadi, A. (2010). The economic effects of commercial tourism on urban areas: A study of the city of Baneh. SCIENTIFIC-RESEARCH JOURNAL OF URBAN ECOLOGY RESEARCH, 1(2), 22–27. [In Persian] https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_3968.html
27. Hall, M. (2007). TRAVEL AND TOURISM IN THE THIRD WORLD. Routledge.
28. Hatami Golzari, I. (2024). Compilation of a sustainable architectural model in the design of commercial complexes in the post-corona era: Case study of Tabriz city. JOURNAL OF HUMAN SETTLEMENTS PLANNING STUDIES, 18(4), 30–41. [In Persian] https://doi.org/10.22061/jsaud.2019.4448.1325
29. Hatami-Nejad, H., Yadollah-Nia, H., & Mohammadi-Salmani, M. (2017). An analysis of the role of public spaces in urban vitality. JOURNAL OF GEOGRAPHY AND HUMAN RELATIONS, 2, 1–15. [In Persian] https://www.cabidigitallibrary.org/doi/full/10.5555/20219906549
30. Heydarzadeh, K. (2013). Investigating the effect of store variety and environmental conditions on customer satisfaction with shopping centers. DEVELOPMENT AND TRANSFORMATION MANAGEMENT QUARTERLY, 11, 7–15. [In Persian] https://doi.org/20.1001.1.20088221.2020.11.32.5.0
31. Hung, K., Guillet, B. D., & Zhang, H. Q. (2018). Understanding luxury shopping destination preference using conjoint analysis and traditional item-based measurement. JOURNAL OF TRAVEL RESEARCH, 58(3), 411–426. https://doi.org/10.1177/0047287518760259
32. Ilhan, D. O. (2020). A practical multiple factor index model for shopping center investment decisions in Istanbul (Doctoral dissertation). Işik University. https://hdl.handle.net/11729/2957
33. Izadpanah, M., & Habibi, M. (2017). Analysis and evaluation of the location of goods in the same public space: Case study of Tehran Palladium Mall. SHAHRPAYADAR QUARTERLY, 1(4), 37–56. [In Persian] https://doi.org/10.22034/JSC.2019.90905
34. Jager, P. (2016). Where the whole city meets: Youth, gender and consumerism in the social space of the mega shopping mall in Adobe. Central Asian Survey, 35(2), 178–194. https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9781315181820-3/whole
35. Jahani, D. (2016). Investigating the impact of commercial tourism on the empathy of tourists in a tourist destination: The case study of the border city of Baneh. Research Journal of Border Studies, (15), 35–53. [In Persian]. https://tourismpd.journals.umz.ac.ir/article_720.html?lang=en
36. Kaklauskas, A., et al. (2018). Quality of city life: Multiple criteria analysis. Cities, 72, 82–93. https://doi.org/10.1016/j.cities.2017.08.002
37. Khosto, M., & Saeedi-Rizvani, N. (2009). Factors influencing the vitality of urban spaces. Hoyt Shahr Magazine, (6), 63–74. [In Persian]. https://sanad.iau.ir/fa/Article/783292
38. Krey, N., Picot-Coupey, K., & Cliquet, G. (2022). Shopping mall retailing: A bibliometric analysis and systematic assessment of Chebat’s contributions. Journal of Retailing and Consumer Services, 64, 102702. https://doi.org/10.1016/j.jretconser.2021.102702
39. Landry, C. (2000). Urban vitality: A new source of urban competitiveness. Urban Heroes. https://www.scirp.org/reference/ReferencesPapers?ReferenceID=1662466
40. Lee, C., & Modon, A. V. (2004). Physical activity and environment research in the health field. Journal of Planning Literature, 2, 147–181. http://worldcat.org/issn/08854122
41. Luis, A. E. (2024). Shopping centers challenging decline: Competitive strategies in three case studies from Madrid’s urban area. Journal of Retailing and Consumer Services, 79, 103826. https://doi.org/10.1016/j.jretconser.2024.103826
42. Montgomery, J. (1998). Making a city: Urbanity and vitality. Journal of Urban Design, 1(3), 116. https://doi.org/10.1080/13574809808724418
43. Nasiri Hendehkhaleh, E. (2021). The role of commercial centers in increasing the vitality of urban spaces: A case study of Koroosh Shopping Center in Tehran. Human Geography Research Magazine, (4), 1473–1489. [In Persian]. https://doi.org/10.22059/JHGR.2020.301816.1008114
44. Nasiri Hendehkhaleh, E., & Ahmadi, A. (2013). Analyzing the effects of commercial tourism development on the physical-spatial changes of cities using the network analysis process model (ANP): Case study of Baneh city. Geographical Research of the Land, (43). [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/139186/en
45. Nieuwland, S. (2024). Urban tourism transitions: Doughnut economics applied to sustainable tourism development. Tourism Geographies, 26(2), 255–273. https://doi.org/10.1080/14616688.2023.2290009
46. Pantano, E., & Willems, K. (2022). Re-designing shopping centres. In Retail in a new world (pp. 93–106). https://doi.org/10.1108/978-1-80117-846-420221012
47. Polat, S. (2011). From a public space to a shopping mall. Ocean Journal of Applied Science, 4(3), 281–293. https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/105483454/MBUD_2022_Public_Lands_pdf24_merged
48. Rahimi, L., & Jafari, F. (2016). Comparative study of vitality in commercial-historical and modern spaces of Tabriz city. Spatial Planning (Geography), (4), 41–56. [In Persian]. https://journals.iau.ir/article_681413.html
49. Rakhshani-Nasab, H., & Rashidian, M. (2016). Analysis of the placement of sports furniture in increasing the vitality of the urban space: Case study of Shahr Noorabad Mamsani. Geography and Development Quarterly, (26), 101–116. [In Persian]. https://doi.org/10.22111/GDIJ.2017.3047
50. Ranjan, S. (2024). Customer behaviors toward shopping malls. Journal of Information Education and Research, 4, 29–38. https://doi.org/10.1108/BIJ-01-2020-0050
51. Rostgar, E., & Akbarian, R. (2019). Explaining the challenges and consequences of shopping tourism in Darghan city: A research in the form of qualitative methodology. Journal of Tourism Planning and Development, (1), 20–33. [In Persian]. https://doi.org/10.22080/JTPD.2020.17802.3187
52. Ryan, R. M., & Frederick, C. M. (1997). On energy, personality, and health: Subjective vitality as a dynamic reflection of well-being. Journal of Personality, 65(3), 529–565. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.1997.tb00326.x
53. Salehi, N., Daudpour, Z., & Khosto, M. (2023). Developing a conceptual model of mental image in large shopping centers of Tehran: Case example Iran Mall, Sun Center, Sarai Delgosha. Sustainable Urban Development Quarterly, (13), 79–103. [In Persian]. https://doi.org/10.22034/USD.2023.708023
54. Sari, D. M. I. P., & Fatmayoni, I. G. A. I. (2024). The influence of employee performance on customer satisfaction at Ramayana Bali Mall Diponegoro. INDONESIAN JOURNAL OF APPLIED AND INDUSTRIAL SCIENCES (ESA), 3(1). https://doi.org/10.55927/esa.v3i1.7816
55. Sarvar, H., Salahi, V., & Mubaraki, O. (2017). Analysis of the role of commercial uses in dynamism and the creation of new urban spaces: Study of Laleh Park Commercial Complex, Tabriz. Urban Ecological Research Quarterly, (1), 29–42. [In Persian]. https://doi.org/20.1001.1.25383930.1396.8.15.2.3
56. Shaery, A. (2017). Embedding the dimensions of sustainability into city information modelling. World Academy of Science, Engineering and Technology: International Journal of Civil and Environmental Engineering, 11(4), 1–6. https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/86890828/10007421.pdf?1654185719
57. Shahbazi, A. H., Sargazi, Z., & Nakharzai Moghadam, M. (2019). Shopping tourism and functional challenges of markets: Case study of Chaharrah Rasouli Zahedan. Journal of Tourism and Development, 9(1). [In Persian]. https://doi.org/10.22034/JTD.2019.177764.1690
58. Shams Aldini, A., Qaidi, M. R., & Gemini, D. (2022). Identification and analysis of key factors affecting the development of tourism in Tehran's urban spaces with a future research approach. Urban Environment Planning and Development Quarterly, 2(7), 121–134. [In Persian]. https://doi.org/10.22034/JSC.2021.281532.1456
59. Shojaei, D., & Partovi, P. (2015). Effective factors for creating and promoting sociability in public spaces with different scales in Tehran: Case study of public spaces in District 7. Bagh Nazar Magazine, (34), 93–108. [In Persian]. https://www.bagh-sj.com/article_11093_6ecbbd1706d20512f244c6c1fb8679a4.pdf?lang=en
60. Stewart, K., Connelly, D., & Robinson, J. (2021). Everything you should know about the coronavirus outbreak. The Pharmaceutical Journal. https://doi.org/10.1211/PJ.2021.20207629
61. Van der Borg, J. (Ed.). (2022). A research agenda for urban tourism. Edward Elgar Publishing. https://doi.org/10.4337/9781789907407.00014
62. Wang, Y., Sun, B., Zhang, T., & Yu, M. (2024). Can polycentric cities provide more and higher-order consumer amenities? Evidence from shopping malls in China. Applied Geography, 103198. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2024.103198

Full-Text:

Journal of Urban Environmental Planning and Development

Vol 5, No 17, Spring 2025

p ISSN: 2981-0647 - e ISSN:2981-1201

Journal Homepage: https://sanad.iau.ir/journal/juep/

Research Paper

The Role of The Quality of the Environment of Opal Shopping Center in Tehran on the Attraction of Urban Tourists

Esmaeil Nasiri Hendehkhaleh¹: Associate Professor, Department of Urban Planning, faculty of Art and Architecture ، University of Guilan, Rasht, Iran

Mansour Reza Ali: Ph.D. in Geography and Urban Planning, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

Maryam Alizadeh Zenouz: PhD student in the Department of Geography and Urban Planning, Tabriz University, Tabriz, Iran.

Amir Houshang Rajabi Kalvani: Senior Expert In Geography and Urban Planning, Payam Noor University, Tehran, Iran

Received: 2024/02/01 PP 27-40 Accepted: 2024/04/24

Abstract

The environmental quality of urban shopping centers is the physical and spatial conditions of the environment, which shows the level of satisfaction or dissatisfaction of citizens with the urban environment. The purpose of this research is to analyze the environmental quality indicators in the Opal shopping center to attract tourists. This place is the largest shopping center. It is considered northwest of Tehran. In this research, nine components of environment quality were evaluated. Based on Cochran's formula, the statistical population of this research consists of 385 visitors of this shopping center. Field method was used to collect data. Data analysis was done using non-parametric statistics method and spss software. The results show that the coefficients of the path of diversity of uses and its effect on the attraction of urban tourists is 0.746, and the coefficients of the path of visual quality and beauty of the landscape on the attraction of urban tourists is 0.723. In other words, 60.3% of the changes in the attraction of urban tourists are predicted by the existing uses in the shopping center, as well as the visual quality and beauty of the landscape, and it is significant at the 95% confidence level. Because the significance level of the route is less than 0.50 (P = 0.0001 > 0.05) and it can be concluded that the variety of uses in the shopping center directly has a significant effect on the attraction of urban tourists.

Keywords: Shopping Centers, Environment Quality, Attracting Tourists, Opal Shopping Center.

Citation: Nasiri Hendehkhaleh, E., Reza Ali, M., Alizadeh Zenouz, M & Rajabi Kalvani, A H. (2025). The Role of The Quality of the Environment of Opal Shopping Center in Tehran on the Attraction of Urban Tourists. Journal of Urban Environmental Planning and Development, 5(17), 27-40.

DOI: 10.30495/JUEP.1404.910208

[1] . Corresponding author: Esmaeil Nasiri Hendehkhaleh, Email: esmaeil.nasiri@guilan.ac.ir Tel: +98

Extended Abstract

Introduction

Methodology

Results and discussion

Conclusion

مقاله پژوهشی

نقش کیفیت محیط مرکز خرید اپال شهر تهران بر جذب گردشگران شهری

اسماعیل نصیری هنده خاله¹: دانشیارگروه شهرسازی، دانشکده هنرو معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

منصور رضاعلی: دانش اموخته دکتر ی جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

مریم علیزاده زنوز: دانشجو دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری ، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

امیر هوشنگ رجبی کلوانی: کارشناس ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه پیام نور تهران ایران

دریافت: 12/11/1402 صص 40-27 پذیرش: 05/02/1403

چکیده

کیفیت محیط مراکز خرید شهری عبارت است از شرایط کالبدی فضایی محیط،که نشان دهنده میزان رضایت و یا عدم رضایت شهروندان از محیط شهری میباشد هدف پژوهش حاضر تجزیه و تحلیل شاخص‌های کیفیت محیط در مرکز خرید اپال برای جذب گردشگر است این مکان بزرگ‌ترین مرکز خرید شمال غرب تهران محسوب می‌شود.در این پژوهش نه مولفه کیفیت محیط مورد ارزیابی قرارگرفت. جامعه آماری این پژوهش براساس فرمول کوکران، 385 نفر از بازدیدکنندگان این مرکزخرید را تشکیل می‌دهد. برای جمع‌آوری داده‌ها از روش‌میدانی استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از روش آمار ناپارامتری و نرم افزار spss انجام شد. نتایج نشان می‌دهد که ضرایب مسیر تنوع کاربری‌ها و تاثیر آن بر جذب گردشگران شهری 746/0 و نیز ضرایب مسیر کیفیت بصری و زیبایی منظر بر میزان جذب گردشگران شهری رقم 723/0 است . به عبارتی دیگر 3/60 درصد از تغییرات جذب گردشگران شهری توسط کاربری‌های موجود در مرکز خرید و نیز کیفیت بصری و زیبایی منظر پیش بینی می‌شود و در سطح اطمینان 95 درصد معنا دار است. زیرا سطح معنا داری مسیر کمتر از 50/0 است (05/0 >0001/0 =P) است و می‌توان نتیجه گرفت که تنوع کاربری‌ها موجود در مرکز خرید به طور مستقیم بر جذب گردشگران شهری تاثیر معنا داری دارد.

واژه‌های کلیدی: مراکز خرید، کیفیت محیط، جذب گردشگران، مرکز خرید اپال

استناد: نصیری هنده خاله، اسماعیل؛ رضاعلی، منصور؛ علیزاده زنوز، مریم و رجبی کلوانی، امیرهوشنگ(1404). نقش کیفیت محیط مرکز خرید اپال شهر تهران بر جذب گردشگران شهری. فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری، 5(17)، 40-27.

©نویسندگان

ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز

DOI: 10.30495/JUEP.1404.910208

[1] . نویسنده مسئول: دکتر اسماعیل نصیری هنده خاله، پست الکترونیکی esmaeil.nasiri@guilan.ac.ir ، تلفن:

مقدّمه

امروزه، گردشگری به مثابه پدیده پویای جهانی است که در مجموع اثرات گوناگونی را بر مقاصد گردشگری به جای میگذارد(Shams Dini et al,2022: 125) تحلیل گردشگری،بر شهرها متمرکز شده‌است . این موضوع به وضوح نیاز به تحقیقات گردشگری شهری را اشکار می‌سازد (Shirley :2024,260) شهرها نه تنها مقاصد مهم گردشگری هستند، بلکه فضاهای جغرافیایی نیز هستند که کلید توسعه اقتصادهای گردشگری شهری محسوب می‌شوند) Fangfang,2024:3). از دهه 1980 فضاهای شهری و شهرها شروع به ایفای نقش پیشرو در زمینه گردشگری کردند) ko etal,2024:2)و بسیاری از شهرها پس از کووید به سرعت بر روند جذب گردشگری افزوده‌اند (Van der Borg ,2022:88) طی سالهای اخیر پیشرفت قابل توجهی در تحقیق در مورد گردشگری در شهرها حاصل شده است، واین زمینه‌ای است برای محققانی که به دنبال در ک ویژه‌ای از تاثیر گردشگری شهری هستند .(Z. Su & X. Zhang:2023:735) گردشگری شهری برای اولین بار در سند نهایی کنفرانس سازمان ملل در زمینه توسعه پایدار در سال 2012 گنجانده شاده اسات که در این سند تاکید ویژه‌های بر نقش عمده گردشگری شهری در توسعه فضاهای شهری شده است(Bellato,etal;2023;12) این موضوع سبب شکل گیری بلوغ فکری این رشته شد به طوریکه افرادی همچون موریسون ، بلینی ،با وهمکاران به منظور شناخت وبررسی تاثیرات گردشگری شهری مطالعات گسترده‌ای را انجام دادند:2-3)2024 (Xuejun,در زمان حاضر گردشگری به یکی از مهمترین منابع درآمد در شرایط کنونی در جهان است(Azar et al,2022:35) که به عنوان مولد اشتغال و توسعه زیرساخت‌های اجتماعی و فرهنگی مبدل شده و به شکل فراگیر و جهانی در آمده بود و تمامی جنبه‌های زندگی افراد را در در حوزه‌های شهری به خود اختصاص داده استChristou&Sharpley,2019: 39) ( . (Guysoy,2002:77). ساختار گردشگری شهری یک مکان شهری دربرگیرنده عواملی است که می‌تواند انگیزه بیشتری برای تقاضای گردشگری آن مکان فراهم آورد(Akbariyan&Ramezanzadeh,2015: 202). در توسعه گردشگری عوامل متعددی دخالت دارد که مراکز خرید یکی از مهمترین عامل مؤثر بر رشد و رونق گردشگری است. (Hall,2012) مراکز خرید اولین بار در آمریکا در سال 1950 آغاز و بعد از آن در شهرهای اروپا نیز رواج یافت. امروز مراکز خرید در مجتمع‌های تجاری دیگر فقط مکانی برای اهداف معاملات نیست(Abaza,2001: 483). مراکز خرید، از یک سو بخشی از زندگی روز مره جامعه هستند (Kazemi,2009:16). مرکز خرید در واقع فضای سرپوشیده‌ی بزرگی است که چندین برابر بزرگتر از مراکز خرید معمولی‌اند و می‌تواند شامل رستوران، سینما، فضای ورزشی و خورده فروشی باشد. مراکز خرید صرفا مکان‌هایی برای عرضه‌ی کالا و خدمات نیستند، بلکه به عنوان مکان‌هایی برای افزایش مصرف سازماندهی شده‌اند. (Timothy,2005). تعدا مراکز خرید برای فعالیت‌های معاملاتی و اوقات فراغت در حال افزایش است و تعداد آنها همراه با رشد اقتصادی افزایش میابد.کیفیت محیط مراکز خرید شهری عبارت است از شرایط کالبدی فضایی محیط،که نشان دهنده میزان رضایت و یا عدم رضایت شهروندان از محیط شهری میباشد (.(Shamaei&Poorahmad,2005:27این مفهوم میتواند از جنبه‌های متفاوتی از جمله طرح‌ریزی فیزیکی،زیرساخت‌ها،سنجیده شود) Liang & Weng,2011:43 ). این مفهوم به مثابه بازتابی از تمامی جوانب احساس رفاه فردی، شامل همه متغیرهایی که بر رضایت گردشگران تاثیر دارد) (Ott,1978:371 .شهر تهران به‌عنوان یکی از شهرهای جاذب گردشگری محسوب می‌شود که در همه فصول سال با توجه به پتانسیل‌های موجود، جاذب گردشگرانی از داخل و یا حتی خارج از کشور می‌باشد. این شهر دارای توانمندی‌های متعددی برای جذب گردشگری شهری است. یکی از این مکان‌ها مرکز خرید اُپال است که بزرگ‌ترین مرکز خرید شمال غرب تهران محسوب می‌شود. این مرکز در منطقه دو شهرداری تهران و سعادت آباد قرار دارد. مرکز تجاری اوپال تنها یک مرکز خرید نیست. اپال بیش از ۸۵۰ واحد تجاری دارد که شامل هایپرمارکت ۶ هزار متر مربعی، دفاتر اداری، کافه و رستوران، مکان‌های تفریحی، فروشگاه‌های خرید و نمایشگاه ماشین می‌شود. ضرورت انجام این پژوهش در آن است که مرکز خرید اپال عنوان یکی از مهم ترین مراکز خرید شهر تهران برای جذب گردشگر تاکنون مورد مورد ارزیابی و شناسایی قرار نگرفته است بنابراین می‌توان افزود که مرکز خرید اوپال می‌تواند در جذب گردشگر نقش عمده‌ای داشته باشد و به همین منظور به همین منظور مرکز خرید اوپال در واقع در منطقه ۲ شهر تهران به عنوان یکی از بزرگترین مجتمع‌های تجاری و مراکز خرید انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت به منظور پاسخ به سوالات پژوهش ابتدا در حوزه مبانی نظری در ارتباط با مراکز خرید و نیز مفهوم کیفیت محیط بررسی شد و سپس شاخص‌های کیفیت محیط مورد ارزیابی قرار گرفت و بر این اساس با استفاده از پرسشنامه به بررسی اثرگذاری کیفیت شاخص‌های کیفیت محیط در مرکز خرید اوپال در جذب گردشگران شهری مورد ارزیابی قرار گرفته است است ضرورت این پژوهش از آن جهت است که مطالعاتی که در زمینه مراکز خرید در ایران پرداخته شده عمدتاً به بحث تاثیرگذاری شاخص‌های کیفیت محیط در مراکز تجاری به عنوان عاملی برای جذب گردشگر پرداخته نشده لذا با توجه به اهمیت این مبحث و لزوم اثرگذاری شاخص‌های کیفیت محیط در مرکز خرید اوپال هدف این پژوهش تجزیه و تحلیل شاخص‌های کیفیت محیط در مرکز خرید اپال و برای جذب گردشگر است در این راستا پژوهش حاضر به سوالات زیر پاسخ می‌دهد آیا شاخص‌های کیفیت محیط در مرکز خرید اپال بر جذب گردشگران شهری تاثیر مستقیم دارد و در راستای این سوال فرضیه زیر تدوین شده است به نظر می‌رسد بین شاخص‌های کیفیت محیط در مرکز خرید و اپال و میزان جذب گردشگران شهری رابطه معناداری وجود دارد و هر کدام از شاخص‌های کیفیت محیط و تاثیرات متفاوتی بر میزان جذب گردشگران شهری در مرکز خرید اپال را دارد.

پیشینه و مبانی نظری تحقیق

زندگی در شهرهای امروزی نیازمند فضای عمومی برای تبادل ارتباطات و تعاملات اجتماعی است. یکی از این فضاهاهای عمومی در شهرها ،مراکز خرید هستند امروزه مراکز خرید در ایالات متحده آمریکا به عنوان یک فضای عمومی ، مدیریت و تبلیغ می‌شوند Alfonsoi,2024:3) 3) در چشم انداز شهری معاصر مراکز خرید به مراکزی پویا تبدیل شده است Ranjan,2024:29) ) نمایشگاه‌ها در ورودی‌ها، میادین تجاری و گذرگاه‌های سرپوشیده به نام بازار از نظر تاریخی اجزای اصلی ساخت و ساز شهر هستند و سعی کنند در یک محیط بسیار رقابتی و فوق اشباع زنده بمانند. حال حاضر اولین و رایج ترین استراتژی مراکز خرید، وسعت کالبدی آن است و نکته کلیدی، داشتن بزرگترین منطقه تجاری برای جذب شهروندان است. نظریه گرانش خرده فروشی پیشنهاد می‌کند که مشتریان با توجه به جذابیت بیشترمراکز خرید ، مایل به سفر مسافت‌های طولانی تر به مراکز خرید بزرگ هستند. ، برخی از مراکز خرید سنتی سطح اول می‌توانند با شرایط متغیر اجتماعی و اقتصادی سازگار شوند Doolittle,2023, 56) ) اما برخی دیگر بودجه لازم برای انجام این کار را ندارند بین سال‌های 2007 تا 2022 در ایالات متحده، 374 مرکز خرید منطقه‌ای، بسته شد پانتانو و ویلمز استدلال می‌کنند که آنها نیاز به طراحی مجدد دارند.زندگی در شهرهای امروزی نیازمند فضای عمومی برای تبادل ارتباطات و تعاملات اجتماعی است. شوند Pantano et al,2022:98)) یکی از رویکردها، توسعه فضاهای خرید تخصصی بوده است که محیطی منحصر به فرد مرتبط با موضوع تجربه خرید را برای گردشگران شهری ارائه می‌دهد Lee and) Groves,2020). بنابراین، موضوع بندی مراکز خرید یکی از قالب‌هایی است که به عنوان یک استراتژی رقابتی اتخاذ شده در نظر گرفته می‌شود( krey et al,2022, 6) مراکز خرید با کنترل رفتار کاربران و ترغیب آنها به مصرف گرایی، منجر به ارائه نوعی از فعالیت‌ها و تجارب بسیار محدود و قابل پیشبینی برای افراد در مقایسه بـا پتانسـیل‌های خـلاق وغیرقابل‌پیش بینی یک فضای عمومی موفق میشوند .بسیاری از رفتارهای فرهنگی و تعامل‌های اجتماعی در آن شکل می‌گیرد. خرید همانند اغلب پدیده‌های مدرن رفتاری مبهم و دو پهلوست که هم کار و هم اوغات فراغت و تفریح است و اساسا تجربه‌ای مصرفی است (Abazari & Kazemi,2005:170) کیفیت یکی از مفاهیم اساسی حرفه‌ی طراحی است و بالطبع اهمیت نظری و عملی زیادی دارد. جدای از اهمیت نظری، به دلیل بحران کیفیت که امروزه در بیشتر محیط‌های شهری مشاهده میشود موضوع کیفیت از نظر عملی نیز جایگاه ویژهای یافته است. اما در هر صورت برای داشتن فهم مشترک، جامع و کامل از موضوع کیفیت محیط، تبیین و توسعهی نظری این مفهوم ضروری است. کیفیت واژه‌ای است که در تمامی رشته‌های هنری، علمی و صنعتی کاربرد دارد و در مجلات و مباحث معماری کیفیت معماری بهطور عمده با کیفیت بصری، معنایی، فرهنگی، نمادین و عملکردی مربوط است. با این وجود تلاش برای درک کامل معنای این واژه تلاشی ساده و آسان نیست(.(Worth & Vegan, 2005عملکرد اصلی فضاهای عمومی، فراهم‌سازی و بسترسازی حضور مردم است. (Shojaei & Partovi,2014:94 ) از این رو افزایش سرزندگی در این گونه فضاها موجبات پویایی فضاهای شهری را فراهم می‌آورد. یکی از ویژگی‌های فضاهای عمومی،سرزندگی است که موجب جذب بیشتر شهروندان می‌شود (Montgomery,1998: 94) (Lee & Modan,2004: 148). مرکز خرید اقتباس قرن بیستمی از بازار است که همه فضای آن توسط یک شرکت مدیریتی طراحی و مدیریت می‌شود.مراکز خرید اولین بار در آمریکا در سال 1950 آغاز و بعد از آن در شهرهای اروپا نیز رواج یافت. امروز مراکز خرید در مجتمع‌های تجاری دیگر فقط مکانی برای اهداف معاملات نیست(Abaza,2001: 483).

پیشرفت‌های نیمه قرن بیستم تأثیر شگرفی برکارکرد و حتی تصور شکل کالبدی این گونه فضاها داشته است (Wang,2016:43). به طوری که در سال 1950 مال‌های کوچک بدون برنامه‌ریزی شکل گرفت و در دهه 1970 به منظور پایین نگه داشتن قیمت برای مشتریان مال کارخانه‌ای به وجود آمد و در سال‌های 1980 و 1990 با هدف ارایه طیف گسترده از کالاهای متنوع عمومی شدن فضاهای تجاری، یکی از روندهای وابسته به خصوصی سازی فضای عمومی است که در طی آن به فضاهای تجاری مانند مراکز خرید، با ایجاد کارکردهای چند منظور، امکان دسترسی بیشتری را برای عموم فراهم می‌آورند. (Izdpanah &Habibi,2017:37). معیارها و شاخص‌های دسته بندی مجتمع‌های تجاری در شهرها می‌توانند از مقیاس محله تا منطقه مورد بررسی قرار گیرند (Azizi & Asadi,2016: 56). مجتمعهای تجاری و محلی به عنوان پایین‌ترین مقیاس شکل‌گیری، با هدف خدمات (Dawson,1983:45) رسانی به شهروندان به وجود آمد و جمعیت یک محله دوهزار پانصد نفری را تحت پوشش قرار می‌دهد. در بسیاری از مراکز تجاری نوعی از قلمروهای جمعی شکل می‌گیرد که با حس مکان همراه است .مجتمع‌های تجاری با مقیاس اجتماع دارای محوطه فیزیکی و عملکرد در مقیاس وسیعتری هستند. (Kazazatal,1985:5). در سالهای‌2000 به بعد نیز مراکز خرید همراه با تغییرات اجتماعی فرهنگی جمعیت شامل تغییر در ارزش‌ها و نگرش‌ها و باورها در فضای شهری تبلوریافتندKitmal, 2003:63)) مجموعه عواملی که در جذابیت مراکز خرید مؤثر هستند عبارتند از: سهولت دسترسی، پارکینگ، ترکیب تنوع خرده فروشی، رفتار مدیریت مجموعه و کارکنان، جو محیطی، سهولت گردش و تسهیلات زیرساختی (Heydarzadeh & Abakari,2012).

به نظر برخی از صاحب نظران رضایت‌مندی از کیفیت محیط شهری مفهوم کیفی است که عوامل متعددی مانند، قابل سکونت بودن(قابل زندگی بودن محیط) بر روی آن تاثیرگذار است (Veenhoven,1996:7).کیفیت محیط به مثابه یک مفهوم در برگیرنده نظریات مختلف مربوط به جنبه‌های گوناگون کیفیت محیطی است یا به عبارت دیگر چند بعدی است. اما بعضی از محققان ادعا می‌کنند که تعریف این مفاهیم چند بعدی ممکن نیست (Rybczynski, 1986; Cited by Moore,2000).Hall,2006)) . کیفیت محیط شهری بستگی به کیفیت زیرساختهای شهر و مدیریت مناسب آنها دارد (Van kamp et al,2003:7). کیفیت محیط شهری به عنوان درجه‌ای است که تمام ابعاد محیطی عناصر آن در محدوده شهر با نحوه حیات انسان، اقتصاد شهر و محیط‌های اجتماعی در تناسب قرار گیرد(بونایوتو و همکاران،2016)..مال‌هـادر شهر لس‌آنجلس تبدیل به مقصد اوقات فراغت برای نوجوانان، افراد سالخورده و زنان خانه‌دار شـده‌اند( چیودلی و مورونی، 2015). با این منطق که مالها واقعاً فضای عمومی نیستند و بـه همـین دلیـل نمیتـوان آنهـا را بـافضاهایی مانند خیابان‌ها و پارک‌ها مقایسه کرد( (Mohamadi&Jahangiri,2015.یافته‌های صالحی وهمکاران (1402) نشان دادکه اقدامات کالبدی، فعالیتی و مقیاسی در سه مرکز خرید مورد مطالعه ، باهم متفاوتاند، مؤلفه معنای محتوایی مکانی، بیشترین همبستگی را با انگاره تصور ذهنی در مراکز خرید بزرگ دارد. پژوهش حاتمی گلزاری (1402) حاکی از آن است که الگوی معماری ماندگار مجتمع‌های تجاری بر مبنای توجه به عوامل زمینه‌ای خود معماری و بیرونی تأثیرات همه گیری در سه بعد کالبد، عملکرد و هویت- معنا قابل تدوین است پژوهش‌های بهزادی پور و همکاران(1401) نیز حاکی از ان است که خوانایی و مسیریابی؛ زیبایی فرم و شکل ساختمانها؛ از عوامل مهم در جذابیت ساختمان‌های بلند مرتبه محسوب می‌شوند نتایج پژوهش‌های شهبازی و همکاران در سال ۱۳۹۹ نشان داد که رضایت گردشگران از کیفیت خدمات و زیرساخت‌ها در سطح معناداری پایین است. حدود ۸۳ درصد از گردشگران از فقدان خدمات برای سرگرمی کودکان ناراضی هستند. مطالعات رستگار و همکاران در سال ۱۳۹۹ در مورد تبیین چالشهای پیامدی‌های گردشگری خرید در شهر درگهان نشان دادکه گردشگری خرید به عنوان یکی از انواع جذاب گردشگری مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات اسدی و همکاران در سال ۱۳۹۹ نشان داد اهمیت نسبی متغیر کیفیت خدمات با بالاترین ضریب بتا بیشترین تاثیر متغیر توجه به برند با کمترین میزان بتا تاثیر را در توسعه پایدار گردشگری دارد. پژوهش‌های غلامی و همکاران در سال ۱۳۹۵ نیز نشان داد که افزایش فرصت‌های شغلی افزایش سطح درآمد بهبود وضعیت کاربری و افزایش سطح ساخت سطح ساخت و سازها از پیامدهای مثبتی گردشگری خرید در جنوب فارس است. پژوهش‌های سلیمانی و همکاران در سال ۱۳۹۴ نیز بیانگر آن است که در مورد رضایت گردشگران از مقاصد گردشگری خرید عواملی نظیر رفتار جامعه میزبان عامل کیفیت خرید کیفیت محیط و جاذبه‌های مقصد می‌تواند بسیار موثر باشد. تحقیقات نصیری وهمکاران در سال 1393 نشان می‌دهد که که تبدیل کاربری مسکونی به تجاری (با امتیاز نرمال شده 546/0) دارای رتبه و امتیاز بیشتری نسبت به سایر گره‌ها در هر خوشه بوده است. نتایج مطالعات حاجی‌نژاد و احمدی در سال ۱۳۸۹ نشان داد که گردشگری خرید تجاری گردشگری خرید و گردشگری تجاری پیامدهای مثبت و منفی برای مقاصد گردشگری و جامعه میزبان و همراه دارد .یافته‌های alfensoو همکاران (2024) در شهر مادرید اسپانیا نشان داد که مراکز خرید در حال گذراندن دوره بحرانی هستند و شاخص‌هایی همانند اوقات فراغت و سرگرمی به عنوان عوامل کلیدی برای جذب بازدیدکنندگان جایگزین شده است. یافته‌های Yixiao و همکاران (2024) نشان می‌دهد که تأثیر ساختار فضایی شهری ، دسترسی به زیر ساخت‌های حمل نقل ، امکانات رفاهی مصرف‌کننده بر میزان شایستگی مراکز خرید تاثیر به سزایی دارد . پژوهشardestani وهمکاران (2024)نیز حاکی از ان است که در بسیاری از شهرهای بزرگ سرمایه مالی و فیزیکی قابل توجهی صرف ساخت مراکز خرید شده است. سودآوری بالای ساخت و ساز تجاری، بسیاری از توسعه دهندگان را به ساخت مراکز خرید بزرگ و لوکس سوق داده است. افزودن امکانات رفاهی مانند سینما، کافه، رستوران، فودکورت، شهربازی، گالری و نمایشگاه به این مراکز خرید جذابیت آنها را افزایش داده است یافته‌های Paramitha Sari (2022) در مرکز خرید رامایانا نشان دادکه عملکرد کارکنان و ارائه تسهیلات راحت به مشتریان از جمله نکات ارزشمند برای برتری وجذب این مرکز خرید بوده است یافته‌های Ilhan (2020). نشان داد که هماهنگی داخلی فرم و عملکرد ترکیبی از هدف و زیبایی شناسی مراکز خرید بسیار حایز اهمیت است .مطالعات چویی و همکاران در سال ۲۰۱۸ نیز بر اهمیت تدارک کیفیت محیط و خدمات بهتر برای گردشگران و نیز جلب رضایت آنان تاکید دارد پژوهش‌های هانک و همکاران در سال ۲۰۱۸ نیز بیانگر آن است که در شهر دبی گردشگری خرید ارتباط مستقیمی با ترجیحات گردشگران در انتخاب مقصد بر اساس کیفیت مراکز خرید و یک خرید لوکس وابسته است. در پژوهش‌های ویلیس و همکاران در سال ۲۰۱۷ بر اهمیت نقش کیفیت خدمات دیجیتال در جذب گردشگران خرید تاکید شده است. نتایج پژوهش‌های چلسی در سال ۲۰۱۵ نشان داد که گردشگری خرید یک فرم معاصر از گردشگری است یکی از قدیمی‌ترین فعالیت‌های توریستی محسوب می‌شود مطالعات هندرسون و همکاران در سال ۲۰۱۱ نشان داد که خرید یک بخش جدایی ناپذیر در مسافرت‌های گردشگران است و در انتخاب مقصد گردشگری می‌تواند بسیار موثر باشد. مطالعات گوپتا و دادا در سال ۲۰۱۱ نیز نشان داد که نقش مقاصد گردشگری در تسهیل گردشگری خرید افزایش جریان گردشگری بین المللی بسیار موثر است. مطالعات آیدا و همکاران در سال ۲۰۰۹ نشان داد که مراکز خرید سبب می‌شود که مردم افزایش سفر را به اینگونه مراکز به منظور به منظور دریافت تنوع کالاها افزایش دهند. همچنین مطالعات تایم اوتی در سال۲۰۰۵ نشان داد که مراکز خرید به عنوان یک جاذبه برای بسیاری از بازدیدکنندگان مورد توجه قرار می‌گیرد و یکی از کانون‌های اصلی گردشگری محسوب می‌شود. پژوهش‌های تیموثی در سال ۲۰۰۵ نیز نشان داد که ماهیت خود مراکز خرید همراه زیرساخت‌های تفریحی و کیفیت خدمات آنها باعث ارتقاء نقش آنها به عنوان منبع گردشگری و تفریحی شده است . نتایج مطالعات رسی‌نگر و همکاران در سال ۲۰۰۲ نیز نشان می‌دهد که هزینه‌هایی که صرف خرید در مقاصد گردشگری به ویژه در مراکز خرید می‌شود تقریباً یک سوم کل هزینه‌های گردشگری هستند. علاوه بر این پژوهش تورنر و همکاران در سال ۲۰۰۱ نیز نشان داد که پایداری گردشگری مبنی بر خرید می‌تواند تحت تاثیر ویژگی‌های محصول خریداری شده و رضایت از آن باشد. مطالعات جون در سال ۱۹۹۸ نشان داد که خرید به عنوان یک فعالیت اقتصادی و اجتماعی در مراکز خرید محسوب می‌شود.تمرکز پژوهش‌های انجام شده برروی یک یا حداکثر دو شاخص از مباحث کیفیت محیط بوده است این در حالی است که پژوهش حاضر به به صورت ترکیبی ومقایسه‌ای شاخص‌های کیفیت محیط را بر میزان جذب گردشگری شهری مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

مواد و روش تحقیق

روش پژوهش با توجه به موضوع روش توصیفی است و از نظر هدف کاربردی است.جمع اوری اطلاعات از طریق بازدیدهای میدانی انجام شده از مجتمع اپال شهر تهران وبا استفاده از پرسشنامه انجام شد. تحلیل داده‌ها توسط نرم افزار SPSS انجام شد . سنجش پایایی سؤالات مربوط به پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ انجام شد. مقدار آلفای کرونباخ 796/0 به دست آمد. جامعه آماری پژوهش، بازدیدکنندگان مرکز خرید اپال در منطقه 2 شهرداری تهران هستند. با توجه به مشخص نبودن حجم جامعه نمونه آماری در سطح اطمینان 95 درصد و با 5/0=P و با میزان خطای 5 درصد حجم نمونه 385 نفر به دست آمده است. برای تعیین روایی محتوایی پرسشنامه ازدیدگاه متخصصان و اساتید و متخصصان حوزه گردشگری شهری استفاده شد. با استفاده از روش آلفای کرونباخ میزان پایایی پرسشنامه بررسی شد. برای نشان دادن نرمال و غیر نرمال بودن توزیع‌ها (متغیرها ) از آزمون کولوموگروف –اسمیرنوف (K-S) استفاده شده است. که در تعیین این آزمون چنانچه اگر sig بزرگتر از 0.05 باشد توزیع نرمال و می‌توان از آزمون‌های پارامتریک جهت تجزیه وتحلیل استفاده کرد در غیر این صورت از آزمون‌های ناپارامتریک استفاده می‌شود. با توجه به این که سطح معناداری آزمون در متغیرهای تحقیق بزرگتر از 0.05 می‌باشد، متغیر کیفیت محیط از توزیع نرمال برخوردار می‌باشد.ضریب تعیین نشان می‌دهد که مدل حاصل شده 0.458درصد از تغییرات مربوط به جذب گردشگران تحقق پذیری را تبیین می‌کند. چون این مقداردرجه آزادی رادرنظرنمی‌گیرد لذا ازضریب تعیین تعدیل شده برای این منظوراستفاده می‌شودکه آن هم دراین آزمون برابربا0.389درصداست.

محدوده مورد مطالعه

ساخت مرکز تجاری اُپال سال 1392 در محله سعادت اباد تهران واقع در منطقه دو شهرداری تهران آغاز و در سال ۱۳۹۸ به بهره‌برداری رسید. محله سعادت‌آباد از شرق به بزرگراه چمران، از جنوب به شهرک غرب، از شمال به کوی فراز، از شمال شرق به اوین، از شمال غرب به فرحزاد راه دارد. بزرگراه یادگار امام از شمال و بلوار فرحزادی از غرب سعادت‌آباد می‌گذرد. مساحت کل این مرکز تجاری اپال حدود ۱۳۰ هزار مترمربع است. اُپال در مجموع دارای حدود ۴۵۰ واحد تجاری و غذایی است. این واحدها در کنار فضای تفریحی و سرگرمی چون رستوران‌ها، فود‌کورت‌، سینما، بولینگ و شهربازی قرار گرفته‌اند.این مرکز تجاری ۲۳ طبقه دارد که ۹ طبقه آن در زیرزمین و ۱۴ طبقه بالای زمین ساخته شده است.. مرکز خرید اپال یکی از مشهورترین مراکز خرید در تهران است و حتی در ایران هم شهرت دارد و افراد زیادی آن را می‌شناسند.

شکل 1-محدوده مورد مطالعه

بحث و ارائه یافته‌ها

در این قسمت از پژوهش به منظور برسی قابل قبول بودن شاخص‌های اندازه گیری بر متغیر‌های پنهان، از تحلیل عاملی استفاده شده است. تحلیل عاملی متغیر کیفیت محیط در قالب 9 شاخص فرم فضا،نفوذ پذیری ، خوانایی الگوی فعالیت، تنوع کاربریها، مبلمان و المانهای اطلاعاتی، کیفیت بصری و زیبایی منظر دسترسی به پارکینگ ، ایمنی و آسایش ، قابلیت دسترسی‌ها مورد ارزیابی قرار گرفته است. با توجه به مقادیر جدول شماره 1 و میانگین واریانس استخراج شده در این پژوهش بالتر از 5/0 است، از این رو روایی و همگرایی پرسشنامه اندازه گیری کیفیت محیط مورد تایید است. همان گونه که در جدول 1 مشاهده می‌شود شاخص قابلیت دسترسی به مرکز خرید اپال شهر تهران بالاترین اماره t ونیز شاخص فرم فضا کمترین اماره را به خو داختصاص داده است قابلیت دسترسی و یا دسترسی پذیری به طور کلی قابلیت میزان دسترسی مرکز خرید اپال باعث جذابیت بیشتر ان از منظر گردشگران شهری است . قابلیت دسترسی مرکز خرید اپال شهر تهران در هر زمانی ممکن بوده واز دیدگاه پرسش شوندگان ، در کمترین زمان ممکن نیز عاملی مهم است که در راستای جذابیت مکان گردشگری محسوب می‌شود.

جدول 1- شاخص‌ها و آماره T

شاخص	بار عاملی	آماره T	میانگین واریانس استخراج شده
فرم فضا	829/0	19/42	412/0
دسترسی به پارکینگ	839/0	13/43	512/0
نفوذ پذیری	845/0	12/48	615/0
خوانایی و الگوی فعالیت	852/0	18/51	719/0
تنوع کاربری‌ها	879/0	23/59	819/0
مبلمان و المان‌های اطلاعاتی	85/0	19/52	812/0
کیفیت بصری و زیبایی منظر	861/0	47/55	817/0
ایمنی و آسایش	835/0	12/47	519/0
قابلیت دسترسی	858/0	17/53	723/0