The effect of cognitive-behavioral group training of self-care skills on positive and negative signs and general psychopathology symptoms in patients with schizophrenia in patients with schizophrenia
Subject Areas : Clinical
Masoud Kashani Lotfabadi
1
,
Mohammad Hossein Bayazi
2
,
Ali Reza Rajaei
3
1 - Ph.D. student in General Psychology, Department of Psychology , Torbat-e Jam Branch, Islamic Azad University, Torbat-e Jam, Iran
2 - Associate Professor, Department of psychology, Torbat-e Jam branch, Islamic Azad University, Torbat-e Jam, Iran
3 - Associate Professor, Department of psychology, Torbat-e Jam branch, Islamic Azad University, Torbat-e Jam, Iran
Keywords: cognitive-behavioral therapy, schizophrenia, self-care, training,
Abstract :
The aim of this study was to determine the effect of cognitive-behavioral group training of self-care skills on positive and negative signs, and general psychopathology of patients with schizophrenia. In this quasi-experimental study, among the patients admitted to Ebn'e Sina Psychiatric Hospital in Mashhad who met the inclusion criteria, 50 people were randomly selected and divided into two groups of intervention (26 people) and control (24 people). The intervention group received cognitive-behavioral group training of self-care skills based on the protocol of Kashani-Lotfabadi & et al (2020) and the control group were placed on a waiting list. The research was conducted using available sampling method as pretest-posttest and follow up with a control group. Data were collected and evaluated by the Positive and Negative Clinical Syndrome Rating Scale (Kay, Fiszbein, Opler. 1987) in three stages. Analysis of covariance was used to analyze the data. The results showed that cognitive-behavioral group training of self-care skills can be effective in reducing the negative symptoms of patients with schizophrenia (p<0.05). But there was no significant difference between the two groups in terms of changes in positive symptoms and general psychopathology (P <0.05).
Addington, J., Epstein, I., Liu, L., French, P., Boydell, K. M., & Zipursky, R. B. (2011). A randomized controlled trial of cognitive behavioral therapy for individuals at clinical high risk of psychosis. Schizophrenia Research, 125(1), 54-61.
Arnaiz, A., Zumárraga, M., Díez-Altuna, I., Uriarte, J. J., Moro, J., & Pérez-Ansorena, M. A. (2011). Oral health and the symptoms of schizophrenia. Psychiatry Research, 188(1), 24-28.
Bible, L. J., Casper, K. A., Seifert, J. L., & Porter, K. A. (2017). Assessment of self-care and medication adherence in individuals with mental health conditions. Journal of the American Pharmaceutical Association(2003),57(3s),s203-s210.doi: 10.1016/j.japh.2017.02.023.
Bighelli, I., Salanti, G., Reitmeir, C., Wallis, S., Barbui, C., Furukawa, T. A., & Leucht, S. (2018). Psychological interventions for positive symptoms in schizophrenia: protocol for a network meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ Open, 8(3), e019280. doi: 10.1136/bmjopen-2017-019280
Caspi, A., Houts, R. M., Belsky, D. W., Goldman-Mellor, S. J., Harrington, H., Israel, S., Meier, MH., Ramrakha, S., Shalev, I., Poulton, R., Moffitt, TE. (2014). The p factor: one general psychopathology factor in the structure of psychiatric disorders? Clinical Psychological Science, 2(2), 119-137.
Donato, K. (2017). Self-Care as a Burdened Virtue. Episteme, 28(1), 3-6.
Enomoto, T., Tatara, A., Goda, M., Nishizato, Y., Nishigori, K., Kitamura, A.,Kamada, M., Taga, S,. Hashimoto, T., Ikeda, K., Fujii, Y. (2019). A Novel Phosphodiesterase 1 Inhibitor DSR-141562 Exhibits Efficacies in Animal Models for Positive, Negative, and Cognitive Symptoms Associated with Schizophrenia. Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics, 371(3), 692-702.
Favrod, J., Nguyen, A., Tronche, A.-M., Blanc, O., Dubreucq, J., Chereau-Boudet, I., Capdevielle, D., Llorca, P. M. (2019). Impact of positive emotion regulation training on negative symptoms and social functioning in schizophrenia: a field test. Frontiers in Psychiatry, 10(1), 532-542.
Gluschkoff, K., Jokela, M., & Rosenström, T. (2019). The general psychopathology factor: structural stability and generalizability to within-individual changes. Frontiers in Psychiatry, 10(1), 594-604. DOI: 10.3389/fpsyt.2019.00594.
Granholm, E., Holden, J., Link, P. C., & McQuaid, J. R. (2014). Randomized clinical trial of cognitive behavioral social skills training for schizophrenia: Improvement in functioning and experiential negative symptoms. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 82(6), 1173-85. doi: 10.1037/a0037098.
Granholm, E., Holden, J., & Worley, M. (2018). Improvement in negative symptoms and functioning in cognitive-behavioral social skills training for schizophrenia: Mediation by defeatist performance attitudes and asocial beliefs. Schizophrenia Bulletin, 44(3), 653-661.
Granholm, E., McQuaid, J. R., McClure, F. S., Auslander, L. A., Perivoliotis, D., Pedrelli, P., Patterson, T., Jeste, D. V. (2005). A randomized, controlled trial of cognitive behavioral social skills training for middle-aged and older outpatients with chronic schizophrenia. The American Journal of Psychiatry, 162(3), 520-529. doi: 10.1176/appi.ajp.162.3.520
Haddad, P. M., & Correll, C. U. (2018). The acute efficacy of antipsychotics in schizophrenia: a review of recent meta-analyses. Ther Adv Psychopharmacol, 8(11), 303-318. doi: 10.1177/2045125318781475
Jones, C., Hacker, D., Xia, J., Meaden, A., Irving, C. B., Zhao, S., Chen, J,. Shi, C. (2018). Cognitive behavioural therapy plus standard care versus standard care for people with schizophrenia. The Cochrane Database of Systematic Reviews, 12(12), Cd007964. doi: 10.1002/14651858.CD007964.pub2
Kashani-Lotfabadi, M., Talaei, A., Modares-Gharavi, M., Aboozarian, S.-S., Mohammadi, A., Hashemi, B. M., & Salarhaji, A. (2020). The Effectiveness of Cognitive-Behavioral Group Therapy on Improving Self-Care Skills among Women with Chronic Schizophrenia. International Journal of Behavioral Sciences, 13(4), 135-141.
Kay, S. R., Fiszbein, A., & Opler, L. A. (1987). The positive and negative syndrome scale (PANSS) for schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 13(2), 261-276.
Klingberg, S., Wölwer, W., Engel, C., Wittorf, A., Herrlich, J., Meisner, C., Buchkremer, G., Wiedemann, G. (2011). Negative symptoms of schizophrenia as primary target of cognitive behavioral therapy: results of the randomized clinical TONES study. Schizophrenia Bulletin, 37(suppl_2), S98-S110.
Konstantakopoulos, G., Ploumpidis, D., Oulis, P., Patrikelis, P., Soumani, A., Papadimitriou, G. N., & Politis, A. M. (2011). Apathy, cognitive deficits and functional impairment in schizophrenia. Schizophrenia Research, 133(1-3), 193-198.
Kunikata, H., Yoshinaga, N., & Nakajima, K. (2016). Effect of cognitive behavioral group therapy for recovery of self‐esteem on community‐living individuals with mental illness: Non‐randomized controlled trial. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 70(10), 457-468.
Laws, K. R., Darlington, N., Kondel, T. K., McKenna, P. J., & Jauhar, S. (2018). Cognitive Behavioural Therapy for schizophrenia-outcomes for functioning, distress and quality of life: a meta-analysis. BMC psychology, 6(1), 32-42.
Liu, Y., Yang, X., Gillespie, A., Guo, Z., Ma, Y., Chen, R., & Li, Z. (2019). Targeting relapse prevention and positive symptom in first-episode schizophrenia using brief cognitive behavioral therapy: A pilot randomized controlled study. Psychiatry Research, 272(1), 275-283.
Lodha, P., & De Sousa, A. (2020). Cognitive Behavioural Therapy and Its Role in the Outcome and Recovery from Schizophrenia. Schizophrenia Treatment Outcomes (pp. 299-312): Springer.
Lysaker, P. H., Gagen, E., Wright, A., Vohs, J. L., Kukla, M., Yanos, P. T., & Hasson-Ohayon, I. (2019). Meta-cognitive deficits predict impaired insight in schizophrenia across symptom profiles: a latent class analysis. Schizophrenia Bulletin, 45(1), 48-56.
Malaspina, D., Walsh-Messinger, J., Gaebel, W., Smith, L. M., Gorun, A., Prudent, V,. Trémeau, F. (2014). Negative symptoms, past and present: a historical perspective and moving to DSM-5. European Neuropsychopharmacology, 24(5), 710-724.
Margariti, M., Ploumpidis, D., Economou, M., Christodoulou, G. N., & Papadimitriou, G. N. (2015). Quality of life in schizophrenia spectrum disorders: associations with insight and psychopathology. Psychiatry Research, 225(3), 695-701. doi: 10.1016/j.psychres.2014.11.016.
Moritz, S., Pfuhl, G., Lüdtke, T., Menon, M., Balzan, R. P., & Andreou, C. (2017). A two-stage cognitive theory of the positive symptoms of psychosis. Highlighting the role of lowered decision thresholds. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 56(1), 12-20.
Naeem, F., Khoury, B., Munshi, T., Ayub, M., Lecomte, T., & Farooq, S. (2016). Brief Cognitive Behavioral Therapy for Psychosis (CBTp) for Schizophrenia: Literature Review and Meta-analysis. International Journal of Cognitive Therapy, 9(1), 73-86. doi: 10.1521/ijct_2016_09_04.
Park, S., Lee, H. K., & Kim, H. (2020). Effects of a Korean version of the metacognitive training program for outpatients with schizophrenia on theory of mind, positive symptoms, and interpersonal relationships. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 48(1), 14-24. doi: 10.1017/s1352465819000560
Peralta, V., & Cuesta, M. J. (1994). Psychometric properties of the positive and negative syndrome scale (PANSS) in schizophrenia. Psychiatry Research, 53(1), 31-40.
Putri, N. A. R., Kurnianingsih, T., & Andayani, S. (2020). Daily Living Performance in Schizophrenic Patients in Correlation with Positive and Negative Symptoms. Althea Medical Journal, 7(2), 72-78.
Rabinowitz, J., Levine, S. Z., Garibaldi, G., Bugarski-Kirola, D., Berardo, C. G., & Kapur, S. (2012). Negative symptoms have greater impact on functioning than positive symptoms in schizophrenia: analysis of CATIE data. Schizophrenia Research, 137(1-3), 147-150.
Sadock, B. J., Sadock, V. A., & Ruiz, P. (2015). Synopsis of Psychiatry: Behavioral Sciences. New York: Wolters Kluwer.
Škodlar, B., Henriksen, M. G., Sass, L., Nelson, B., & Parnas, J. (2013). Cognitive-behavioral therapy for schizophrenia: a critical evaluation of its theoretical framework from a clinical-phenomenological perspective. Psychopathology, 46(4), 249-265.
Van Rooijen, G., Isvoranu, A.-M., Kruijt, O. H., Van Borkulo, C. D., Meijer, C. J., Wigman, J. T., Ruhe, H.G,. Cahn, W. (2018). A state-independent network of depressive, negative and positive symptoms in male patients with schizophrenia spectrum disorders. Schizophrenia Research, 193(1), 232-239.
Yoshinaga, N., Nosaki, A., Hayashi, Y., Tanoue, H., Shimizu, E., Kunikata, H., Okada, Y,. Shiraishi, Y. (2015). Cognitive behavioral therapy in psychiatric nursing in Japan. Nursing Research and Practice, 2015(4).1-9.
اثربخشي آموزش گروهي شناختي- رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود بر علائم مثبت، منفي و آسيب شناسي رواني کلي در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني
مسعود کاشاني لطف آبادي
دانشجوي دکتراي روانشناسي عمومي، گروه روانشناسي، واحد تربت جام، دانشگاه آزاد اسلامي، تربت جام، ايران
محمد حسين بياضي*
دانشيار، گروه روانشناسي، واحدتربت جام ، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت جام ، ایران.
علي رضا رجايي
دانشیار، گروه روانشناسي، واحد تربت جام، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت جام، ایران.
استادیار گروه مشاوره، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
چکیده
اين پژوهش با هدف تعيين اثربخشي آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود بر علائم مثبت، منفي و آسيب شناسي رواني کلي بيماران مبتلا به اسکيزوفرني انجام گرديد. در اين پژوهش نيمه تجربي از بين بيماران بستري در بيمارستان روانپزشکي ابن سينا در مشهد که واجد ملاک هاي ورود به مطالعه بودند، 50 نفر به طور تصادفي انتخاب و به دو گروه مداخله (26 نفر) و کنترل (24 نفر) تقسيم شدند.گروه مداخله تحت آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود براساس پروتکل Kashani-Lotfabadi & et al (2020) و گروه کنترل در ليست انتظار قرار گرفتند. پژوهش با استفاده از روش نمونه گيري در دسترس به صورت پيش آزمون – پس آزمون و پيگيري با گروه کنترل انجام گرفت. داده ها توسط مقياس درجه بندي نشانگان باليني مثبت و منفي (Kay, Fiszbein, Opler. 1987) در طي سه مرحله جمع آوري و مورد ارزيابي قرار گرفتند. براي تحليل داده ها از آزمون تحليل کواريانس استفاده گرديد. يافته ها نشان داد که آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود مي تواند بر کاهش علائم منفي بيماران مبتلا به اسکيزوفرني مؤثر باشد (05/0 >p). ولي بين دو گروه از نظر ميانگين نمرات علائم مثبت و آسيب شناسي رواني کلي تفاوت معناداري وجود نداشت (05/0 <P).
واژگان کلیدی: درمان شناختي- رفتاري، اسکيزوفرني، خود- مراقبتي، آموزش
The effect of cognitive-behavioral group training of self-care skills on positive and negative signs and general psychopathology symptoms in patients with schizophrenia
Masoud Kashani Lotfabadi, PhD Student
Ph.D. student in General Psychology, Department of Psychology , Torbat-e Jam Branch, Islamic Azad University, Torbat-e Jam, Iran
Mohammad Hossein Bayazi, Ph.D
Associate Professor, Department of psychology, Torbat-e Jam branch, Islamic Azad University, Torbat-e Jam, Iran
Ali Reza Rajaei, Ph.D
Associate Professor, Department of psychology, Torbat-e Jam branch, Islamic Azad University, Torbat-e Jam, Iran
Abstract
The aim of this study was to determine the effect of cognitive-behavioral group training of self-care skills on positive and negative signs, and general psychopathology of patients with schizophrenia. In this quasi-experimental study, among the patients admitted to Ebn'e Sina Psychiatric Hospital in Mashhad who met the inclusion criteria, 50 people were randomly selected and divided into two groups of intervention (26 people) and control (24 people). The intervention group received cognitive-behavioral group training of self-care skills based on the protocol of Kashani-Lotfabadi & et al (2020) and the control group were placed on a waiting list. The research was conducted using available sampling method as pretest-posttest and follow up with a control group. Data were collected and evaluated by the Positive and Negative Clinical Syndrome Rating Scale (Kay, Fiszbein, Opler. 1987) in three stages. Analysis of covariance was used to analyze the data. The results showed that cognitive-behavioral group training of self-care skills can be effective in reducing the negative symptoms of patients with schizophrenia (p<0.05). But there was no significant difference between the two groups in terms of changes in positive symptoms and general psychopathology (P <0.05).
Keywords: cognitive-behavioral therapy, schizophrenia, self-care, training
مقدمه
بيماري اسکيزوفرني داراي جنبه هاي باليني متنوعي مي باشد که اغلب به صورت طيف گسترده اي از علائم مثبت، منفي و شناختي تظاهر پيدا مي کنند (Enomoto, Tatara, Goda, Nishizato, Nishigori & et al. 2019). در طبقه بندي پديدارشناسي هاي مختلف، علائم مثبت به ناهنجاري تجربياتي از قبيل هذيان، توهم و تفکر آشفته اطلاق مي گردد که به تجربيات هنجار فرد اضافه مي شود. در حاليکه، علائم منفي به از دست دادن عملکرد هنجار هيجاني اطلاق مي گردد که ممکن است در افراد سالم نيز وجود داشته باشد (Malaspina, Walsh-Messinger, Gaebel, Smith, , Gorun & et al. 2014). ناهمگوني هاي علائم باليني اسکيزوفرني با محدوديت دسته هاي تشخيصي سنتي و رايج علائم مثبت و منفي همراه مي باشد (Van Rooijen, Isvoranu, Kruijt, Van Borkulo, Meijer & et al. 2018). لذا، تنوع جنبه هاي باليني متعدد بيماري اسکيزوفرني به عنوان علائم آسيب شناسي رواني کلي مطرح گرديد که مشکل ناهمگوني و همبودي علائم اسکيزوفرني با ساير اختلالات روانپزشکي را در راهنماي معيارهاي تشخيصي و آماري اختلالات رواني (DSM) مرتفع کرد (Caspi, Houts, Belsky, Goldman-Mellor, Harrington & et al. 2014).
مداخلات دارويي، درمان اصلي بيماري اسکيزوفرني محسوب مي شوند ولي به تنهايي قادر به رفع کليه علائم بيماري نيستند (Bighelli, Salanti, Reitmeir, Wallis, Barbui & et al. 2018). زيرا، پاسخدهی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی به درمان با آنتی سایکوتیک ها متفاوت بوده و اغلب بیماران به دليل عودهاي مکرر بيماري، مقاوم به درمان می شوند يا به درمان پاسخ نمی دهند (Haddad, Correll, 2018). به طوريکه، ماهيت آسيب شناسي رواني اسکيزوفرني بکارگيري استراتژي هاي مداخله اي متنوعي را جهت تسکين علائم باليني و اختلال عملکرد اين بيماران مي طلبد (Park, Lee, Kim, 2020). براساس توصيه راهنماي باليني مؤسسه ملي تعالي سلامت و مراقبت1، درمان شناختی – رفتاری به عنوان یکی از درمان های روانشناختی خط اول همراه با دارودرماني در درمان و مراقبت از علائم مثبت پایدار و در معرض عود بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی و سایکوز مطرح شده است(Yoshinaga, Nosaki, Hayashi, Tanoue, Shimizu & et al. 2015 ). ولي، نتایج تحقيقات Jones, Hacker, Xia, Meaden, Irving & et al (2018) نشان مي دهد اضافه کردن درمان شناختی رفتاری به مراقبت های استاندارد در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی، ظاهرا هیچ تأثیری بر کاهش خطر طولانی مدت عود علائم بیماری نداشته و تنها شواهد محدودی حاکی از تأثیر آن بر بهبود وضعیت کلی بیمار می باشد (Jones & et al. 2018). يکي از دلايل عمده اين نتايج مي تواند عدم بینش بالینی بيماران مبتلا به اسکيزوفرني به علائم و کمپلیانس2 دارویی و اتحاد درمانی ضعيف آنها با متخصصین سلامت روان باشد (Lysaker, Gagen, Wright, Vohs, Kukla & et al. 2019). به طوريکه، اغلب آنها به دليل بینش ضعیف نسبت به بیماری و عدم پذيرش نقش بيمار قابليت مسئوليت پذيري در اجرای مهارت هاي خود مراقبتي را ندارند (Donato, 2017). با اين وجود، مطالعات نشان داده اند تقويت مهارت هاي خود مراقبتي در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني نيز مانند بيماران مبتلا به اختلالات جسماني مزمن مي تواند به مديريت و کنترل علائم بيماري کمک نمايد (Bible, Casper, Seifert, Porter, 2017). لذا، با توجه به اينکه درمان شناختي - رفتاري مداخله اي است که مي توان از طريق آن به آموزش رواني مهارت هاي مختلفي از قبيل خود مراقبتي و مديريت علائم روانپريشي در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني پرداخت (Lodha, De Sousa, 2020). به نظر مي رسد ترکيب درمان شناختي- رفتاري با آموزش مهارتهايي از قبيل خود – مراقبتي ممکن است بتواند به بهبود پيامدهاي درمان شناختي – رفتاري در پيشگيري از عود علائم در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني کمک نمايد (Addington, Epstein, Liu, French, Boydell & et al. 2011). اگرچه، اغلب پروتکل های درمان شناختی – رفتاری براي علائم روانپريشي و با تمرکز بر علائم هذیان و توهم طراحی گردیده است (Laws, Darlington, Kondel, McKenna, Jauhar, 2018) که حاکي از عدم تأثير اين پروتکل بر علائم مثبKlingberg, Wolwer, Engel, Wittorf, Herrlich & et al. 2011 ; Liu, Yang, Gillespie, Guo, Ma & et al. 2019 ) و آسيب شناسي رواني عمومي بيماران مبتلا به اسکيزوفرني مي باشد(Liu & et al, 2019; Kunikata, Yoshinaga, Nakajima, 2016). ولي، برخي از مطالعات از ترکيب درمان شناختي- رفتاري با مهارت هاي اجتماعي استفاده نموده اند که نتايج آنها نشان مي دهد آموزش شناختي – رفتاري مهارت هاي اجتماعي مي تواند بر بهبود علائم منفي در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني مؤثر باشد(Granholm, Holden, Worley, 2018). ولي بر بهبود علائم مثبت اين بيماران مؤثر نمي باشد (Granholm, Holden, Link, McQuaid, 2014; Granholm, McQuaid, McClure, Auslander Perivoliotis & et al. 2005). از سويي، يکي از موضوعات اصلي بحث برانگيز در خصوص کاربرد درمان شناختي رفتاري در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني محدوديت هاي مربوط به قابليت در دسترس بودن و هزينه اثربخشي اين درمان مي باشد. به طوريکه، طراحي پروتکل هاي درمان شناختي – رفتاري در طي جلسات کوتاهتر و به صورت گروهي مي توانند با قابليت دسترسي عمومي تر و صرف هزينه کمتر به افزايش بهره وري و کاهش هزينه اثربخشي درمان شناختي – رفتاري در اين بيماران کمک نمايد (Naeem, Khoury, Munshi, Ayub, Lecomte & et al. 2016). لذا، با توجه به آنچه گفته شد، اين پژوهش براي اولين بار با هدف تعيين اثربخشي آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود بر علائم مثبت، منفي و آسيب شناسي رواني کلي بيماران مبتلا به اسکيزوفرني انجام گرديد.
فرضيه هاي پژوهش عبارت بودند از: 1) آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود بر کاهش علائم مثبت بيماران مبتلا به اسکيزوفرني مؤثر است. 2) آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود بر کاهش علائم منفي بيماران مبتلا به اسکيزوفرني مؤثر است. 3) آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود بر کاهش علائم آسيب شناسي رواني کلي بيماران مبتلا به اسکيزوفرني مؤثر است.
روش
روش پژوهش، جامعه آماري و نمونه: اين پژوهش از نوع نيمه تجربي با طرح پيش آزمون- پس آزمون و پيگيري با گروه کنترل بود. جامعه آماري شامل بيماران مبتلا به اسکيزوفرني بستري در بخش هاي غيرمزمن بيمارستان روانپزشکي ابن سينا در مشهد بود. از اين جامعه، 50 نفر بيمار مبتلا به اسکيزوفرني به شيوه نمونه گيري در دسترس انتخاب و به روش بلوک بندي تصادفي به دو گروه مداخله (26 نفر) و کنترل (24 نفر) تخصيص داده شدند. ملاک هاي ورود به مطالعه شامل تشخيص اسکيزوفرني براساس معيارهايDSM-5، طيف سني 25-55 سال، سابقه حداقل يک بار بستري قبلي در بيمارستان، داشتن حداقل تحصيلات سوم راهنمايي و امضاي رضايتنامه کتبي توسط بيمار و قيم او بودند. معيارهاي خروج از مطالعه شامل تغيير دز استاندارد آنتي سايکوتيک در سه ماه اخير، ابتلا به ساير بيماري هاي جسمي مزمن به طور همزمان، درگيري با مسائل قانوني، سوء مصرف مواد بودند.
ابزار سنجش
مقياس درجه بندی نشانگان باليني مثبت و منفي(PANSS): اين مقياس توسط Kay, Fiszbein, Opler (1967) جهت بررسي علائم مثبت، منفی و آسيب شناسي رواني کلي اسکيزوفرني طراحي شده است. اين مقياس از 30 سوال يا عبارت 7 گزينه اي تشکيل شده است که به صورت 7 درجه اي فقدان=1، خيلي خفيف=2، خفيف=3، متوسط=4، تقريبا شديد =5، شديد= 6 و بي نهايت شديد = 7 نمره گذاري مي گردد. از عبارات مورد سنجش، 7 عبارت مربوط به علائم مثبت، 7 عبارت مربوط به علائم منفي و 16 عبارت باقيمانده براي سنجش آسيب شناسي رواني کلي مي باشد. مقياس PANSS توسط جمع نمرات هر آيتم محاسبه مي گردد که رنج نمرات خرده مقياس هاي علائم مثبت و منفي بين 49-7 و خرده مقياس آسيب شناسي رواني کلي بين 112-16 مي باشد (Kay, Fiszbein, Opler. 1987). Peralta, Cuesta (1994) خصوصيات روایی مقياس نشانگان باليني مثبت و منفي (PANSS) را روی 100 بیمار مبتلا به اسکيزوفرني مورد بررسی و تأييد قرار دادند و پایایی اين مقیاس را به روش پایایی درونی ارزیاب3 با ضریب همبستگی بین طبقات4 (ICC) برای مقیاس مثبت، منفی و آسیب شناسی روانی عمومی به ترتیب 72/0، 80/0 و 56/0 محاسبه کردند که حاکی از پایایی خوب مقیاس مثبت و منفی و پایایی متوسط مقیاس آسیب شناسی روانی کلي می باشد(Peralta, Cuesta, 1994). پایایی این مقیاس در مطالعه حاضر نیز به روش پايایی درونی ارزیاب با ضریب همبستگی بین طبقات (ICC) برای مقیاس علائم مثبت، منفی و آسیب شناسی روانی عمومی به ترتیب 79/0، 84/0 و 69/0 محاسبه و تأیید شد. ميزان آلفاي کرونباخ محاسبه شده نيز براي مقياس علائم مثبت، منفي و آسيب شناسي رواني عمومي به ترتيب 76/0، 79/0 و 71/0 بود. نمونه سوالات اين مقياس عبارتند از: "آيا فرد هذيان دارد"، "آيا فرد داراي تفکر انتزاعي است"، "آيا فرد داراي بينش نسبت به بيماري و قضاوت است".
روش اجرا و تحليل داده ها
اين مطالعه پس از کسب مجوز از کميته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت جام و دریافت معرفی نامه از دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در بيمارستان روانپزشکي ابن سينا در مشهد و بر روي افراد مبتلا به اسکيزوفرني بستري در اين بيمارستان انجام گردید. بدین صورت که ابتدا بیمارانی که واجد شرايط ورود به مطالعه بودند، به صورت در دسترس از طریق پرونده بیماران و مصاحبه بالینی با آنها انتخاب شدند. سپس جهت بررسی آمادگی این بیماران برای مشارکت در طرح پژوهشی به مدت 20 دقیقه با آنها مصاحبه بالینی انجام داد و در صورت تأیید آمادگی این بیماران برای شرکت در طرح، لیستی از آنها تهیه کرد. سپس در صورت تمایل این بیماران به شرکت در مطالعه با قیم قانونی این بیماران از طریق مددکاری بیمارستان تماس گرفته شد و پس از کسب رضایت نامه کتبی آگاهانه از بیمار و قیم او، لیست این بیماران توسط پژوهشگری که در اجراي مداخلات شرکت نداشت؛ به صورت تصادفي و با استفاده از شيوه قرار دادن در بلوک هاي تصادفي به دو گروه مداخله و شاهد تخصيص داده شد.
در گروه مداخله، آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت مراقبت از خود براساس پروتکل بسته آموزش گروهي شناختي- رفتاري مهارت مراقبت از خود Kashani-Lotfabadi, Talaei, Modares-Gharavi, Aboozarian, Mohammadi, Hashemi & et al (2020) اجرا گرديد. اين پروتکل با تمرکز بر مهارت مراقبت از خود در بيماران زن مبتلا به اسکيزوفرني توسط دو نفر کارشناس ارشد روانشناسي باليني و دو نفر روانپزشک هيئت علمي دانشگاه علوم پزشکي که سابقه 15 سال کار با بيماران مبتلا به اسکيزوفرني در بيمارستان روانپزشکي را داشتند؛ طراحي شده بود. هدف کلي اين پروتکل کمک به افراد مبتلا به بيماري اسکيزوفرني جهت آموزش فرايندهاي شناختي و تصحيح باورها و رفتارهاي ناکارآمد مربوط به اختلالات مهارت هاي مراقبت از خود بود (Kashani-Lotfabadi & et al, 2020). براساس مباحث اين پروتکل، آموزش شناختي- رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود به صورت گروهي در طي10 جلسه (هفته اي دو جلسه) و به مدت 35 روز براي بيماران شرکت کننده در گروه مداخله اجرا گرديد. طول مدت برگزاری هر جلسه در حدود 60 دقیقه بود که 10 دقیقه اول هر جلسه تمرین ریلاکسیشن و در حدود40 دقیقه مباحث جلسه و درحدود 10دقیقه آخر به جمع بندی نتایج پرداخــــته مي شد (جدول 1).
[1] National Institute for Health and Care Excellence (NICE)
[2] Noncompliance
[3] Interrater reliability
[4] Interclass correlation coefficients
جدول 1: آموزش گروهي شناختي – رفتاري براساس پروتکل خود Kashani-Lotfabadi & et al (2020)
جلسه | محتوا |
جلسه اول | تمرین ریلاکسیشن- بررسی و به چالش کشیدن شرایط وضعیت لباس پوشیدن و پوشاک بیماران در بخش- جمع بندی و نتیجه گیری کلی پایان جلسه. |
جلسه دوم | تمرین ریلاکسیشن- جمع آوری تکالیف جلسه قبلی که بصورت مرور ذهنی و نوشتاری بود- بحث در مورد تکالیف- جمع بندی و نتیجه گیری کلی پایان جلسه. |
جلسه سوم | تمرین ریلاکسیشن- بررسی و به چالش کشیدن شرایط وضعیت تغذیه و غذا خوردن بیماران در بخش- جمع بندی و نتیجه گیری کلی پایان جلسه. |
جلسه چهارم | تمرین ریلاکسیشن- جمع آوری تکالیف جلسه قبل که بصورت مرور ذهنی و نوشتاری بود- بحث در مورد تکالیف- جمع بندی و نتیجه گیری کلی پایان جلسه. |
جلسه پنجم | تمرین ریلاکسیشن- بررسی و به چالش کشیدن وضعیت نظافت محیط بیماران در بخش- جمع بندی و نتیجه گیری کلی پایان جلسه. |
جلسه ششم | تمرین ریلاکسیشن- جمع آوری تکالیف جلسه قبل که بصورت مرور ذهنی و نوشتاری بود- بحث در مورد تکالیف- جمع بندی و نتیجه گیری کلی پایان جلسه. |
جلسه هفتم | تمرین ریلاکسیشن- بررسی و به چالش کشیدن وضعیت نظافت شخصی و بهداشتی بیماران در بخش- جمع بندی و نتیجه گیری کلی پایان جلسه. |
جلسه هشتم | تمرین ریلاکسیشن- جمع آوری تکالیف جلسه قبل که بصورت مرور ذهنی و نوشتاری بود- بحث در مورد تکالیف- جمع بندی و نتیجه گیری کلی پایان جلسه. |
جلسه نهم | تمرین ریلاکسیشن- بررسی و به چالش کشیدن وضعیت رعایت نکات آموزشی- پزشکی بیماران در بخش- جمع بندی و نتیجه گیری کلی پایان جلسه. |
جلسه دهم | تمرین ریلاکسیشن- جمع آوری تکالیف جلسه قبل که بصورت مرور ذهنی و نوشتاری بود- بحث در مورد تکالیف- جمع بندی و نتیجه گیری کلی پایان جلسه. |
گروه کنترل در ليست انتظار قرار گرفتند. گروهها در طي سه مرحله قبل از مداخله، پايان مداخله و 6 ماه پس از مداخله توسط مقياس درجه بندي نشانگان باليني مثبت و منفي (PANSS) مورد ارزيابي قرار گرفتند.
جهت تحليل داده ها پس از تأمين مفروضه ها از آزمون تحليل کواريانس با کواريت پيش آزمون در دو مرحله پس آزمون و پيگيري استفاده گرديد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 25 تحليل شد.
يافته ها
در اين مطالعه 50 نفر (26 نفر در گروه مداخله و 24 نفر در گروه کنترل) شرکت کردند که در مجموع 26 نفر(52%) آنها زن و 24 نفر (48%) آنها مرد با ميانگين سني 35/8 ± 98/32 سال بودند. ميانگين و انحراف معيار نمرات متغيرهاي پژوهش (علائم مثبت، منفي و آسيب شناسي رواني کلي) به تفکيک در گروه مداخله و کنترل در جدول 2 بيان شده است.
جدول 2: شاخص هاي توصيفي متغير علائم مثبت، منفي و آسيب شناسي رواني کلي بيماران مبتلا به اسکيزوفرني شرکت کننده در دو گروه مداخله و کنترل
مقياس پنس (PANSS) | گروه مداخله | گروه کنترل | |||
M | Sd | m | sd | ||
علائم مثبت | پيش آزمون | 99/26 | 01/4 | 20/30 | 53/5 |
پس آزمون | 11/25 | 81/3 | 00/32 | 20/6 | |
پيگيري 6ماهه | 20/20 | 02/8 | 70/31 | 77/5 | |
علائم منفي | پيش آزمون | 42/33 | 07/7 | 00/31 | 65/3 |
پس آزمون | 28/23 | 83/6 | 90/32 | 90/3 | |
پيگيري 6 ماهه | 46/25 | 86/7 | 80/29 | 44/4 | |
آسيب شناسي رواني کلي | پيش آزمون | 35/66 | 61/9 | 30/70 | 15/7 |
پس آزمون | 73/59 | 02/9 | 12/69 | 41/7 | |
پيگيري 6 ماهه | 21/54 | 91/20 | 45/67 | 66/8 | |
مفروضه هاي تحليل کواريانس شامل بررسي نرمال بودن توزيع داده ها از طريق آزمون کولموگروف اسميرنوف، همگني واريانس ها با استفاده از آزمون لوين و همگني شيب رگرسيون به وسيله تعامل پيش آزمون و متغير مستقل مي باشد که نتايج آنها در جدول 3 ارائه شده است.
جدول 3: نتايج مفروضه هاي تحليل کواريانس
مفروضه ها | نرمال بودن توزيع داده ها- آزمون کولموگروف اسميرنوف | همگني واريانس ها- آزمون لوين | همگني شيب رگرسيون- تعامل پيش آزمون و گروه | ||||||||||
مراحل آزمون | پس آزمون | پيگيري | پس آزمون | پيگيري | پس آزمون | پيگيري | |||||||
متغيرها | گروهها | آماره | p | آماره | p | آماره | p | آماره | p | آماره | p | آماره | p |
علائم مثبت | مداخله | 16/0 | 20/0 | 11/0 | 16/0 | 24/2 | 15/0 | 96/0 | 34/0 | 03/0 | 96/0 | 001/0 | 98/0 |
کنترل | 19/0 | 20/0 | 25/0 | 06/0 | |||||||||
علائم منفي | مداخله | 19/0 | 20/0 | 14/0 | 20/0 | 33/2 | 14/0 | 55/2 | 13/0 | 03/0 | 86/0 | 36/2 | 14/0 |
کنترل | 17/0 | 20/0 | 18/0 | 20/0 | |||||||||
آسيب شناسي رواني کلي | مداخله | 22/0 | 18/0 | 09/0 | 11/0 | 46/2 | 13/0 | 87/1 | 19/0 | 33/0 | 57/0 | 09/0 | 77/0 |
کنترل | 25/0 | 09/0 | 23/0 | 13/0 | |||||||||
نتايج در جدول 3 نشان مي دهد که مفروضه نرمال بودن توزيع نمرات متغيرهاي علائم مثبت، منفي و آسيب شناسي رواني کلي در هر دو مرحله پس آزمون و پيگيري در هر دو گروه مداخله و کنترل رد نمي شود (05/0 <p). همچنين، مفروضه برابري واريانس ها در هر دو مرحله پس آزمون و پيگيري رد نشده است (05/0 <p). علاوه بر اين، مفروضه تعامل کروه و پيش آزمون در مرحله پس آزمون و پيگيري غيرمعنادار است و رد نمي شود (05/0 <p).
نتايج آزمون تحليل کواريانس ميانگين نمرات علائم مثبت، منفي و آسيب شناسي رواني کلي در مراحل پس آزمون و پيگيري با کواريت پيش آزمون در جدول چهار ارائه شده است.
جدول 4: تحليل کواريانس اثرات بين گروهي علائم مثبت، منفي و آسيب شناسي رواني کلي در گروه مداخله و کنترل در مراحل پس آزمون و پيگيري
متغير | مراحل | مجموع مجذورات | df | ميانگين مجذورات | f | p | اندازه اثر |
علائم مثبت | پس آزمون | 27/2 | 1 | 27/2 | 26/0 | 62/0 | 02/0 |
پيگيري | 22/8 | 1 | 22/8 | 22/0 | 64/0 | 01/0 | |
علائم منفي | پس آزمون | 88/11 | 1 | 88/11 | 39/7 | 01/0 | 34/0 |
پيگيري | 29/46 | 1 | 29/46 | 79/4 | 04/0 | 23/0 | |
آسيب شناسي رواني کلي | پس آزمون | 14/0 | 1 | 14/0 | 04/0 | 83/0 | 003/0 |
پيگيري | 33/41 | 1 | 33/41 | 21/0 | 65/0 | 006/0 |
نتايج آزمون تحليل کواريانس در جدول 3 نشان مي دهد که بين گروه مداخله و کنترل از نظر ميانگين نمرات علائم مثبت و آسيب شناسي رواني کلي در مراحل پس آزمون و پيگيري تفاوت معناداري وجود ندارد و نشان دهنده عدم اثربخشي مداخله هم در مرحله پس آزمون و هم در مرحله پيگيري است (05/0<p). بنابراين، فرضيه اول و سوم مبني بر اينکه آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود بر کاهش علائم مثبت و آسيب شناسي رواني کلي بيماران مبتلا به اسکيزوفرني مؤثر است؛ رد مي شود.
نتايج آزمون تحليل کواريانس در جدول 3 حاکي از اين است که ميانگين نمره علائم منفي در گروه مداخله در مقايسه با گروه کنترل در مراحل پس آزمون و پيگيري به طور معناداري کاهش يافته است و نشان دهنده اثربخشي مداخله هم در مرحله پس آزمون (01/0 = p) و هم پيگيري است(04/0 = p). به طوريکه، ميزان تأثير آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود بر علائم منفي در مرحله پس آزمون 34 درصد و در مرحله پيگيري نيز ميزان تأثير 23 درصد مي باشد. بنابراين، فرضيه دوم مبني بر اينکه آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود بر کاهش علائم منفي بيماران مبتلا به اسکيزوفرني مؤثر است؛ رد نمي شود.
بحث و نتيجه گيري
نتايج اين مطالعه نشان داد که آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود بر کاهش علائم مثبت در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني مؤثر نمي باشد. نتايج مطالعه Granholm & et al (2005) و Granholm & et al (2014) با نتايج مطالعه حاضر همسو بود.
در تبيين احتمالي اين نتايج بايد گفت براساس تئوري شناختي علائم مثبت در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني، آستانه قدرت تصميم گيري اين بيماران در پذيرش يا رد فرضيات مربوط چالش هاي محتواي جلسات درمان شناختي – رفتاري و تأثير آن بر اعتماد به نفس در بکارگيري قضاوت هاي صحيح و غيرصحيح عقايد روانپريشي پايين مي باشد که اين موضوع مي تواند اثربخشي تکنيک هاي شناختي – رفتاري را تحت تأثير قرار دهد (Moritz, Pfuhl, Lüdtke, Menon, Balzan & et al. 2017). از ديدگاه پديدارشناختي نيز، بيماران مبتلا به اسکيزوفرني داراي تجارب ذهني پيچيده اي مي باشند که علاوه بر عواملي از قبيل اضطراب، طرحواره هاي منفي و تجارب ناهنجار (که مدنظر مدلهاي مختلف درمان شناختي – رفتاري است)، به دليل نقص در تئوري ذهن، سوگيري در جمع آوري داده ها به دليل پريدن به نتيجه گيري نهايي و سبک هاي اسنادي بيروني، اثربخشي درمانهاي شناختي- رفتاري در اين بيماران با چالشهايي مواجه مي باشد (Škodlar, Henriksen, Sass, Nelson, Parnas, 2013). از سويي، نتايج متناقضي از مطالعات نيز در خصوص ارتباط ميان علائم مثبت و فعاليتهاي زندگي روزانه در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني نيز وجود دارد (Putri, Kurnianingsih, Andayani, 2020) که حاکي از ارتباط کمتر علائم مثبت با اختلال عملکرد اين بيماران مي باشد(Rabinowitz, Levine, Garibaldi, Bugarski-Kirola, Berardo & et al. 2012). از اين رو، به نظر مي رسد که آموزش شناختي – رفتاري گروهي مهارت هاي مراقبت از خود در اين مطالعه نمي تواند بر کاهش علائم مثبت در اين بيماران مؤثر باشد.
با توجه به نتايج اين پژوهش، آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود مي تواند بر کاهش علائم منفي در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني شرکت کننده در مطالعه حاضر مؤثر باشد. نتايج مطالعات Granholm et al (2014) ، Granholm & et al (2018)، Liu & et al (2019)، Klingberg & et al (2011) با اين نتايج هماهنگ مي باشد.
در تبيين احتمالي نتايج مطالعه حاضر مي توان گفت علائم منفي در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني با کاهش رفتارهايي از قبيل رفتارهاي کلامي، غيرکلامي، اجتماعي و کاهش عملکرد روزانه زندگي يکي از عوامل مهم مؤثر در اين زمينه محسوب مي گردد که عدم توجه به آن موجب افزايش انزواي اجتماعي و کاهش عزت نفس در اين بيماران مي گردد (Favrod, Nguyen, Tronche, Blanc, Dubreucq & et al. 2019). لذا، با توجه به اينکه علائم منفی همبستگی مثبتی با خود مراقبتی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی دارند، به نظر مي رسد سطح مناسبی از انگیزه، همکاری و عادات سالم مربوط به مهارت های مربوط به زندگی روزمره از قبیل خود مراقبتی و رعایت بهداشت فردی می تواند پیش بینی کننده قویتری از بهبود علائم منفی در مقایسه با بهبود رفتارهای عجیب و غریب مربوط به علائم مثبت و اختلال شناختی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی باشد (Arnaiz, Zumárraga, Díez-Altuna, Uriarte, Moro & et al. 2011). به طوريکه، بي انگيزگي که در مقايسه با تخريب شناختي ارتباط قويتري با فعاليت هاي مفيد اجتماعي، روابط بين فردي و خود مراقبتي در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني دارد(Konstantakopoulos, Ploumpidis, Oulis, Patrikelis, Soumani & et al. 2011)، مي تواند از طريق آموزش شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود تقويت شده و موجب کاهش علائم منفي در اين بيماران گردد. از سويي، عوامل درون گروهي آموزش گروهی شناختي – رفتاري از قبيل تعاملات سازنده بين اعضا مبني بر فراهم کردن حمايت افراد هم تراز در مقابله با احساس انزوا و طرد شدن از طريق تقويت شبکه حمايتي نیز می تواند موجب احساس توانمندي در اجراي تمرين هاي خودمراقبتي شده (Sadock, Sadock, Ruiz, 2015) و به کاهش نشانه های های بي علاقگي و جامعه گريزي علائم منفی در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني شرکت کننده در اين مطالعه کمک نمايند.
نتايج اين مطالعه نشان داد که آموزش گروهي شناختي –رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود بر کاهش علائم آسيب شناسي رواني کلي بيماران شرکت کننده در مطالعه حاضر مؤثر نمي باشد. نتايج مطالعات Liu & et al (2019) و Kunikata & et al(2016) با اين نتايج همسو بود.
در تبيين احتمالي اين نتايج توان گفت علائم آسيب شناسي رواني کلي علاوه بر اضطراب و افسردگي شامل جنبه هاي متنوعي مي باشد (Kay & et al, 1987) که همبستگي خيلي زيادي با متغيرهايي از قبيل عوامل دموگرافيک، هيجانات منفي و توانايي شناختي داشته و به نظر مي رسد تحت تأثير عوامل خطر ژنتيک هم باشند (Gluschkoff, Jokela, Rosenström, 2019). لذا با توجه به اينکه، برخي از پژهشگران معتقد هستند که احتمالا، آسيب شناسي رواني بر پاسخ عاطفي بيماران مبتلا به اسکيزوفرني نسبت به رضايتمندي از زندگي در حوزه هاي گوناگون فعاليت هاي زندگي تأثير گذاشته و به طور بالقوه قضاوت اجتماعي و هيجاني اين بيماران را تحت تأثير قرار مي دهد (Margariti, Ploumpidis, Economou, Christodoulou, Papadimitriou, 2015). به نظر مي رسد آموزش گروهي شناختي – رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود قادر به تأثير بر طيف وسيعي از اين علائم ناهمگون اسکيزوفرني نمي باشد.
از محدوديت هاي اين مطالعه، تداوم تمرين ها و پيگيري شش ماهه پس از ترخيص بيماران از بيمارستان بود که با عدم همکاري برخي از خانواده هاي بيماران و نگرش منفي آنها نسبت به بيماران جهت تشويق آنها براي انجام مستقل فعاليت هاي مربوط به مهارت هاي خود مراقبتي در طي دوره پيگيري شش ماهه بود. لذا، از لحاظ پژوهشي پيشنهاد مي گردد در مطالعات آينده جهت تقويت و تداوم تأثير آموزش گروهي شناختي- رفتاري مهارت هاي مراقبت از خود در بيماران مبتلا به اسکيزوفرني، علاوه بر بيمار، مراقبين اصلي بيماران نيز وارد مطالعه گردند. از نظر کاربردي، با توجه به مقاوم بودن علائم منفي بيماران به درمان هاي داوريي، به تيم روانشناسي، روانپزشکي و روانپرستاري شاغل در بيمارستان هاي روانپزشکي پيشنهاد مي گردد که از اين مداخله به عنوان مکمل و همراه با داور درماني جهت کاهش علائم منفي بيماران مبتلا به اسکيزوفرني بستري در بيمارستان هاي روانپزشکي که در مرحله غير حاد بيماري هستند، استفاده کنند.
تقدير و تشکر
این مقاله مستخرج از پايان نامه مصوب در دانشگاه آزاد اسلامي واحد تربت جام مي باشد. بدین وسیله از دانشگاه آزاد اسلامي واحد تربت جام به دلیل تأمین اعتبار این تحقیق، مسئولین محترم بيمارستان روانپزشکي ابن سينا در مشهد، پرستاران و بيماران شرکت کننده در اين مطالعه و خانواده هاي آنها به خاطر همکاری، صمیمانه تشکر و قدردانی میشود.
منابع:
Addington, J., Epstein, I., Liu, L., French, P., Boydell, K. M., & Zipursky, R. B. (2011). A randomized controlled trial of cognitive behavioral therapy for individuals at clinical high risk of psychosis. Schizophrenia Research, 125(1), 54-61.
Donato, K. (2017). Self-Care as a Burdened Virtue. Episteme, 28(1), 3-6.
Favrod, J., Nguyen, A., Tronche, A.-M., Blanc, O., Dubreucq, J., Chereau-Boudet, I., Capdevielle, D., Llorca, P. M. (2019). Impact of positive emotion regulation training on negative symptoms and social functioning in schizophrenia: a field test. Frontiers in Psychiatry, 10(1), 532-542.
Gluschkoff, K., Jokela, M., & Rosenström, T. (2019). The general psychopathology factor: structural stability and generalizability to within-individual changes. Frontiers in Psychiatry, 10(1), 594-604. DOI: 10.3389/fpsyt.2019.00594.
Granholm, E., Holden, J., & Worley, M. (2018). Improvement in negative symptoms and functioning in cognitive-behavioral social skills training for schizophrenia: Mediation by defeatist performance attitudes and asocial beliefs. Schizophrenia Bulletin, 44(3), 653-661.