Desirability assessment of factors affecting the feeling of security in historical contexts and providing appropriate solutions (Case study: Zartoshtian neighborhood of Kerman city)
Subject Areas : Architecture and urbanizationZahra Rezaei Estabragh 1 , Hossein Zabihi 2 * , Reza Ahmadian 3
1 - Ph.D. Candidate in Urban Planning , Department of Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University, Emirates Branch, Dubai, UAE
2 - Professor Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture ,South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 - Assistant Professor of Urban Planning Department, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
Keywords: Kerman, Historical context, KEYWORDS: Urban security, Zartoshtian neighborhood,
Abstract :
Introduction: The historical fabric of the cities are part of the national and cultural capital of the country, which are valuable not only in terms of aesthetics, continuity of collective memories and giving identity to our cities, The purpose of the research: The main purpose of the present research is to investigate the explanation of factors affecting the improvement of security in the historical context of Zartoshtian neighborhood of Kerman.Research methodology: This research is part of applied research in terms of purpose and descriptive-analytical research in terms of method. The data was collected through a questionnaire with four main indicators and 23 items through the review of valid research documents, and the sample size was calculated as 120 people based on Cochran's formula. To analyze the findings from field studies, sample t-test and factor analysis methods were used in ssps software.The geographical scope of the research: The Zartoshtian neighborhood in Kerman is the study center of the current research, which is the central part of the city, which is the old context, is located in the west of this city.Findings and discussion: The results obtained from the t-test show that the highest general satisfaction from the citizens is related to the monitoring component with an average of 3.53. Also, the access component has the least satisfaction with a total average score of 2.99 (below the average of 3); In the other two components of the research, physical-spatial and social-behavioral, average ratings were also obtained and the average of these components was 3.08 and 3.35, respectively. Also, in this research, four factors with eigenvalues higher than one were extracted, the first factor with an eigenvalue of 4.827, alone includes 21% of the variance of the variables and has the most impact among the four effective factors. After that, the second factor with a specific value of 3.361 and 15% of the variance, the third factor with a specific value of 2.668 and 11% of the variance, and the fourth factor with a value of 1.923 and 8.360% of the total variance.Results: In general, according to the results obtained, we find that the public spaces of Zartoshtian neighborhood do not have a high level of security; Therefore in this research, by providing solutions and suggestions, we can provide the necessary background and platform to establish and improve security in the historical context of Zartoshtian neighborhood.
_||_
Research Article Dor: 20.1001.1.25385968.1401.17.1.18.8
Desirability assessment of factors affecting the feeling of security in historical contexts and providing appropriate solutions
(Case study: Zartoshtian neighborhood of Kerman city)
Receive Date: 1 April 2023
Accept Date:
ABSTRACT
Introduction: The historical fabric of the cities are part of the national and cultural capital of the country, which are valuable not only in terms of aesthetics, continuity of collective memories and giving identity to our cities, but also the residence and livelihood of millions of people. However, these tissues have negative characteristics such as appearance and landscape disturbance, insecurity, lack of proper access, lack of urban facilities and equipment, disturbance in the economic and social structure, and physical-structural wear and tear, which has led to the evacuation of a large population from these tissues.
The purpose of the research: The main purpose of the present research is to investigate the explanation of factors affecting the improvement of security in the historical context of Zartoshtian neighborhood of Kerman.
Research methodology: This research is part of applied research in terms of purpose and descriptive-analytical research in terms of method. The data was collected through a questionnaire with four main indicators and 23 items through the review of valid research documents, and the sample size was calculated as 120 people based on Cochran's formula. To analyze the findings from field studies, sample t-test and factor analysis methods were used in ssps software.
The geographical scope of the research: The Zartoshtian neighborhood in Kerman is the study center of the current research, which is the central part of the city, which is the old context, is located in the west of this city.
Findings and discussion: The results obtained from the t-test show that the highest general satisfaction from the citizens is related to the monitoring component with an average of 3/53. Also, the access component has the least satisfaction with a total average score of 2/99 (below the average of 3); In the other two components of the research, physical-spatial and social-behavioral, average ratings were also obtained and the average of these components was 3/08 and 3/35, respectively. Also, in this research, four factors with eigenvalues higher than one were extracted, the first factor with an eigenvalue of 4/827, alone includes %21 of the variance of the variables and has the most impact among the four effective factors. After that, the second factor with a specific value of 3/361 and %15 of the variance, the third factor with a specific value of 2/668 and %11 of the variance, and the fourth factor with a value of 1/923 and %8 of the total variance.
Results: In general, according to the results obtained, we find that the public spaces of Zartoshtian neighborhood do not have a high level of security; Therefore in this research, by providing solutions and suggestions, we can provide the necessary background and platform to establish and improve security in the historical context of Zartoshtian neighborhood.
KEYWORDS: Urban security, historical context, Zartoshtian neighborhood, Kerman.
فصلنامه علمی مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی
دوره 17، شماره 2 (پیاپی 59)، تابستان 1401
شاپای چاپی 5968- 2535 شاپای الکترونیکی X595- 2538
http://jshsp.iaurasht.ac.ir
صص. 519-501
مقاله پژوهشیDor: 20.1001.1.25385968.1401.17.1.18.8
مطلوبیت سنجی عوامل موثر بر احساس امنیت در بافتهای تاریخی و ارائه راهکارهای مناسب (مطالعه موردی: محله زرتشتیان شهر کرمان) 1
تاریخ دریافت: ۱۲ فروردین ۱۴۰۲
تاریخ پذیرش:
چکیده
مقدمه: بافت تاریخی شهرها جزئی از سرمایه ملی و فرهنگی کشور هستند که نهتنها از لحاظ زیباشناختی، تداوم خاطرات جمعی و هویت بخشی به شهرهای ما ارزشمند هستند، بلکه محل سکونت و معیشت میلیونها نفر محسوب میگردند. با این حال، این بافتها دارای خصوصیات منفی همچون آشفتگی سیما و منظر، ناامنی، عدم دسترسی مناسب، کمبود تاسیسات و تجهیزات شهری، آشفتگی در ساختار اقتصادی و اجتماعی و فرسودگی کالبدی-سازهای نیز هستند که منجر به تخلیه جمعیت زیادی از این بافتها شده است.
هدف پژوهش: هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی تبیین عوامل موثر بر بهبود امنیت در بافت تاریخی محله زرتشتیان کرمان میباشد.
روش شناسی تحقیق: این پژوهش از نظر هدف جزء تحقیقات کاربردی و از نظر روش جزء پژوهشهای توصیفی - تحلیلی به شمار میرود. گردآوری دادهها از طریق پرسشنامهای با چهار شاخص اصلی و ۲۳ گویه از طریق مرور اسناد معتبر پژوهشی استخراج شده است و حجم نمونه نیز بر اساس فرمول کوکران برابر با ۱۲۰ نفر محاسبه گردید. برای تجزیه و تحلیل یافتههای حاصل از مطالعات میدانی از روشهای آزمون تی تک نمونهای و تحلیل عاملی در نرم افزار ssps استفاده شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: محله زرتشتیان در شهر کرمان محور مطالعاتی تحقیق حاضر را تشکیل میدهد که بخش مرکزی شهر که همان بافت کهن میباشد در غرب این شهر واقع شده است.
یافتهها و بحث: نتایجی که از آزمون تی بهدست آمد نشان میدهد که بیشترین رضایت عمومی از سوی شهروندان مربوط به مولفه نظارت با میانگین ۵۳/۳ میباشد. همچنین مولفه دسترسی با مجموع میانگین امتیاز ۹۹/۲ (پایینتر از حد متوسط ۳) کمترین رضایتمندی را به خود اختصاص داده است؛ در دو مولفه دیگر پژوهش یعنی کالبدی - فضایی و اجتماعی - رفتاری نیز رتبههای متوسطی حاصل شده و میانگین این مولفهها به ترتیب ۰۸/۳ و ۳۵/۳ بهدست آمده است. همچنین در این پژوهش، چهار عامل دارای مقادیر ویژه بالاتر از یک استخراج گردید که عامل اول با مقدار ویژه ۸۲۷/۴، به تنهایی ۲۱ درصد از واریانس متغیرها را در برمیگیرد و بیشترین تاثیر را در بین چهار عامل موثر دارد. بعد از آن عامل دوم با مقدار ویژه ۳۶۱/۳ و ۱۵ درصد واریانس، عامل سوم نیز با مقدار ویژه ۶۶۸/۲ و ۱۱ درصد واریانس و عامل چهارم با مقدار ۹۲۳/۱ و ۸ درصد از واریانس کل را تبیین میکند.
نتایج: در کل باتوجه به نتایجی که حاصل شد در مییابیم که فضاهای عمومی شهری محله زرتشتیان از امنیت چندان بالایی برخوردار نمیباشد؛ لذا در این پژوهش میتوان با ارائه راهکار و پبشنهادهایی، زمینه و بستر لازم را به جهت برقراری و بهبود امنیت در بافت تاریخی محله زرتشتیان فراهم آورد.
کلیدواژهها: امنيت شهری، بافت تاريخی، محله زرتشتیان، کرمان.
[1] این مقاله مستخرج از پایان نامهی دکتری شهرسازی نویسنده اول با عنوان «تبیین شاخصها و معیارهای موثر در ارتقاء امنیت بافت تاریخی شهرهای گرم و خشک (مطالعه موردی: محله زرتشتیان کرمان)» میباشد که تحت راهنمایی و مشاوره نویسنده دوم و سوم در دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات دبی، در حال انجام است.
مقدمه
امروزه توجه به مفهوم امنیت شهروندان در فضاهای شهری، به عنوان یکی از دغدغههای اصلی مدیران تبدیل شده است. توجه به امنیت شهری به عنوان بستر اساسی برای ایجاد ارتباطات اجتماعی و ارائه خدمات عمومی و در نتیجه ایجاد شهری پایدار و سالم، مورد اتفاق نظر عمومی نظریه پردازان شهری است. بیتردید نمیتوان بدون توجه به این عامل شرایط توسعه مطلوب و پایدار شهری را فراهم ساخت (Nastaran & Alijanian, 2017:2). اگرچه امنیت مسئلهی مهمی است اما بسیاری از جامعه شناسان، احساس امنیت را مهمتر و ضروریتر از وجود امنیت توصیف میکنند و معتقدند عوامل بسیاری در فقدان یا کمبود این احساس در جامعه دخیل هستند. همچنین بسیاری از دانشمندان معتقدند امنیت، پدیدهای احساسی و ادراکی است و بیشتر به احساس روانی شهروندان از عوامل تهدید کنندهی جرم بر میگردد و ممکن است احساس ناامنی فرد با واقعیت خارجی میزان عوامل تهدید کننده مطابقت نداشته باشد یا برعکس، متناسب با میزان و اثر عوامل تهدید کننده، میزان احساس ناامنی فرد نیز در نوسان باشد. بنابراین نمیتوان بیان کرد در جامعهای که امنیت وجود دارد، حتماً احساس امنیت نیز وجود دارد. چرا که احساس امنیت از موارد دیگری همچون ذهنیت مردم از جامعهی مورد مطالعه نشأت میگیرد، مثلا ممکن است در جامعهای امنیت از لحاظ انتظامی و پلیسی وجود داشته باشد اما افراد احساس امنیت نکنند به این ترتیب ممکن است در جامعهای امنیت واقعی وجود داشته باشد اما به دلایلی احساس امنیت وجود نداشته باشد و بالعکس، احساس امنیت باشد اما امنیت واقعی وجود نداشته باشد و فرد در معرض بسیاری از تهدیدات ناشناخته باشد (Hashemian Far & Keshavarz, 2010:40). از این رو در مطالعات و پژوهشهای شهری همواره امنیت به عنوان یکی از شاخصهای مهم کیفیت زندگی مورد توجه برنامه ریزان و طراحان شهری قرار گرفته است (Montazoralhoje et al, 2018:92). در کشور ما اصولاً توجه به مقوله امنیتی از بعد غیرنظامی آن پدیدهای جدید محسوب میشود و قاعدتاً کمبود تحقیقات و مطالعات در این زمینه امری بدیهی است. با این وجود آمارهای افکار سنجیهای مختلف و تحقیقات پراکندهای که در این ارتباط در برخی شهرهای کشور انجام شده است، احساس ناامنی شهروندان از جرائم و موقعیتهای مختلف را نشان میدهد و به نظر میرسد ریشه برخی از آنها را باید در عدم توجه برنامه ریزان و مدیران شهری در تدوین و اجرای برنامهها و سیاستهای شهری بهینه جستجو کرد که نیازمند ارائه راهکارهای مناسب در بهبود امنیت شهری است (Zabihi, 2013). در این میان، مسئله امنیت در بافتهای تاریخی شهرها از اهمیتی دوچندان برخوردار است. بافتهای تاریخی که نمایانگر ارزشهای کالبدی، فرهنگی و اجتماعی هستند در سالیان گذشته در برنامه ریزیهای شهری مورد غفلت قرار گرفته و روندی رو به افول را در پیش گرفتهاند. بافت تاریخی محله زرتشتیان شهر کرمان نیز از این قاعده مستثنی نیست. این محله از محلات قدیمی و با ارزش در شمال شرقی شهر واقع گردیده است. الگوی این بافت در گذشته به صورت خانه باغ بوده اما در گذر زمان با رشد شهر و گسترش محلات جدید و کاهش امنیت، کارایی خود را از دست داده است. از این رو این محله در جهت نو شدن و مطابقت یافتن با جامعه مدرن و خواستههای انسان مدرن با تخریبهایی مواجه شده که ادامه آن به نابودی بافت تاریخی محله انجامیده است. بنابراین با توجه به نقش و اهمیت تأثیر امنیت شهری در جامعه شهری و به خصوص بافتهای تاریخی، ضرورت انجام این پژوهش باعث گردیده است. در این راستا هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل موثر بر امنیت بافت تاریخی و ارائه راهکارهای مناسب در بهبود امنیت شهری در محله زرتشتیان کرمان بوده که به دنبال پاسخگویی به سؤالات زیر نیز میباشد:
1- در بین مولفههای تحقیق کدام یک از مطلوبیت بهتری برخوردار است؟
2- مهمترین عوامل تاثیرگذار بر احساس امنیت در بافت تاریخی محله زرتشتیان کداماند؟
در این بخش به چند مورد از تحقیقاتی که اخیرأ در ایران و جهان به بررسی امنیت در فضاهای شهری پرداخته شده است اشاره گردد.
- اسکندری ثانی و سفالگر (۱۴۰۱) در مقالهای تحت عنوان «شناسایی مولفههای کالبدی موثر در بهبود احساس امنیت شهروندان در فضاهای شهری (نمونه موردی: خیابان معلم و پاسداران شهر بیرجند)» به این نتیجه دست یافتند که شدت تاثیر شاخصهای دسترسی به حمل و نقل عمومی، حیات شبانه، اختلاط کاربری، نورپردازی مناسب فضا، آلودگی محیطی و دسترسیها و اتصالات فضا در خیابان معلم و شاخصهای کیفیت شبکه معابر، کیفیت ساختار ابنیه، نفوذ پذیری بصری، خوانایی و آلودگی محیطی در خیابان پاسداران از نظر کاربران فضا در احساس امنیت بیشتر از سایر موارد است.
- عنابستانی و همکاران (۱۳۹۸) در پژوهشی با عنوان «تحلیل اثرات برنامه ریزی کالبدی بر حفظ امنیت روستاییان با تأکید بر امنیت اجتماعی» به بررسی اثرگذاری برنامه ریزی کالبدی بر امنیت ساکنین روستاهای مورد مطالعه به ویژه امنیت اجتماعی روستاییان پرداختهاند. نتایج این پژوهش نشان داد که متغیر برنامه ریزی کالبدی در سطح روستاهای نمونه در حد متوسط به پایین است که با توجه به نتایج آزمون T تک نمونهای شاخص کیفیت ساختمان در برنامه ریزیهای کالبدی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. متغیر امنیت اجتماعی نیز وضعیت متوسطی در بین روستاهای مورد مطالعه داشته است و شاخص امنیت فردی در پایینترین سطح قرار دارد.
- سبحانی و همکاران (۱۳۹۷) در پژوهشی با عنوان «واکاوی فضایی احساس امنیت شهروندان در فضاهای شهری با رویکرد آینده پژوهی (مطالعه موردی: شهر خرم آباد)» به این نتیجه دست یافتند که متغیرهای اثرگذار بر مدیریت امنیت در فضاهای شهری، وضعیت ناپایداری را بر سیستم شهر خرم آباد حاکم کرده است.
- بهرامی و همکاران (۱۳۹۶) در مقالهای تحت عنوان «تبیین نقش شاخصهای کالبدی در راستای ارتقای امنیت شهروندان با رویکرد CPTED (مطالعه موردی: بافت فرسوده محله زینبیه اصفهان)»، به این نتیجه رسیدند که فاکتورهای کاربری اراضی و مبلمان شهری بیشترین سطح همبستگی را با امنیت محیطی محدوده زینبیه داشتهاند. همچنین شدت همبستگی بین دو متغیر «بهداشت و احساس امنیت» و «آلودگی محیطی و احساس امنیت» متوسط و در وضعیت مثبت قرار دارد.
- صدرالسادات و همکاران (۱۳۹۵) در پژوهشی با عنوان «تحلیل نقش عوامل فضایی کالبدی روستایی بر میزان احساس امنیت با روش شناسی تحلیل تئوریکی» به بررسی ادبیات نظری مربوط به نقش عوامل فضایی-کالبدی روستاها بر میزان احساس امنیت پرداختند. نتایج نشان میدهد که علاوه بر تعدیل اصول پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی (CPTED) برای مناطق روستایی، میتوان معیارهای دیگری را همچون فرم و ریخت شناسی فضا، کیفیت و آسایش بصری محیطی، ادراک عمومی از فضا و کیفیت عملکردی فضا را نیز در نظر گرفت.
- کورت و همکاران1 (۲۰۲۱) در پژوهشی به بررسی مولفههای تاثیرگذار امنیت در شهرها و کشورهای مختلف پرداختند. آنها با بررسیهای انجام داده در ۳۰ شهر عوامل اقتصادی و اجتماعی را در زمینه امنیت حائز اهمیت میدانند و وجود فعالیت چندگانه در فضاهای عمومی و همچنین کاربریهای شبانه را از عوامل تاثیرگذار در ایجاد امنیت بیان میکنند و معتقدند وجود رفتارهای اجتماعی در فضاهای شهری در بهبود امنیت محیطی کمک شایانی خواهد کرد.
- بویلاکوا و همکاران2 (۲۰۱۵) در مقالهای به چگونگی ارتباط امنیت و پویایی شهری میپردازند و معتقدند باید رویکردی یکپارچه در زمینه حل و فصل جرائم صورت گیرد و این رویکرد سبب بهبود فضاهای شهری، افزایش کیفیت محیطی به عنوان عامل اصلی در ایجاد احساس امنیت مکان، افزایش تقویت اقتصاد محلی به عنوان عامل موثر در بهبود احساس امنیت شهروندان خواهد بود. همچنین عدم توجه به پوسیدگی محیط شهری را معضل اصلی و مهم در ایجاد احساس عدم امنیت ساکنان میدانند.
- دیاس و همکاران 3 (۲۰۰۷) در تحقیقی با عنوان «بررسی عوامل اجتماعی و فضایی با توجه به اثر اجزای محیطی و شناخت فضایی محیطهای باز شهری» به این نتیجه رسیدند که بررسی عوامل اجتماعی و فضایی با توجه به اثر اجزای محیطی و شناخت فضایی محیطهای باز شهری بر کمبود امنیت و افزایش جرم اثرگذار است.
همانطور که از پیشینه پژوهش استنباط میشود بیشتر تحقیقات انجام شده در حوزه امنیت، در فضاهای شهری کلان شهرها و شهرهای بزرگ انجام گرفته است و کمتر به امنیت در بافتهای تاریخی پرداخته شده است. از این رو یک خلأ مطالعاتی در محیطهای کوچک احساس میگردد به همین منظور در این پژوهش به ارزیابی و تحلیل احساس امنیت شهروندان در فضاهای شهری محله زرتشتیان کرمان پرداخته شده است. در همین راستا چهار بعد کالبدی - فضایی، اجتماعی - رفتاری، نظارت و دسترسی مورد تحلیل قرار گرفت که نسبت به مطالعات دیگر از نظر ابعاد و ویژگیهای محدوده مورد مطالعاتی متفاوتتر میباشد.
امنیت: امنیت در محیطهای شهری، ارتباط مستقیمی با فضا و ساخت و ساز شهری دارد. یک فضای شهری مناسب، تا حد زیادی تأمین کننده امنیت و فضای نامناسب از بین برنده آن و زمینه ساز انواع آسیبها و معضلات اجتماعی است. امروزه امنیت از شاخصههای کیفی زندگی در شهرها است و آسیبهای اجتماعی، از مهمترین پیامدهای مختلف امنیت به شمار میروند. احساس امنیت بهعنوان پدیدهای که تلفیقی از عوامل فردی، روانی و اجتماعی است، تحت تأثیر تجربههای مستقیم و غیرمستقیم افراد از شرایط متفاوت اجتماعی و برای دستیابی به زندگی سالم و تداوم روابط اجتماعی هر انسانی نیازمند آن است (Farhadi Khah et al, 2017:15). از اين رو ميتوان امنيت را، نوعي احساس آرامش و آسايش دروني كه از مؤلفههاي فعال محيط حاصل شده و پس از ادراک ذهني، گونهاي احساس در امان بودن را بهوجود ميآورد معرفي كرد. امنيت، مصونيت از تهديد، تعرض و تصرف اجباري و بدون رضايت است و در مورد افراد به اين معناست كه هراس و بيمي نسبت به بهرهمندي از حقوق و آزاديهاي مشروع خود نداشته باشند، حقوق آنان به مخاطره نيفتد و هيچ عاملي حقوق مشروع آنان را بدون دليل قانوني و موجه تهديد ننمايد (Rafiyan & Khodahi, 2008:172). مفهوم امنيت مانند ساير مفاهيم رايج در علوم انساني همچون عدالت، آزادي و صلح، تعاريف و تفاسير گوناگوني دارد. اهميت موضوع امنيت در زندگي انسان تا جايي است كه جان لنگ، نظريهپرداز مشهور آمريكايي آن را در كنار ساير نيازهاي فيزيولوژيک انسان مانند غذا و سرپناه و بهداشت مطرح ميكند (Faraji, 2018:23). امنيت داراي ويژگيها و خصوصيات متعددي است كه بر اين اساس ابعاد اصلي در جدول شماره (1) بیان شده که عبارتند از:
جدول ۱. ابعاد امنیت
امنیت در ابعاد تکوینی | ابعاد ایجابی | ابعاد ايجابي اطمينان و آرامش فكري و روحي را در برميگيرد. در واقع هر آنچه در ايجاب و تكوين پديداري امنيت در قالب احراز شرايطي از محيط كه باعث آرامش و سكينه درون شود، ميتواند در ابعاد ايجابي امنيت مورد بررسي و واكاوي قرار بگيرد. | |
ابعاد سلبی | ابعاد سلبي، فقدان خوف و دلهره كه موجب سلب آرامش و اطمينان ميشود را در برميگيرد. اين بعد به جنبههايي از مولفههاي يک محيط تأكيد دارد كه سلب آنها از محيط، در پديداري مفهوم امنيت تاثير دارد. | ||
امنیت در ابعاد ادراکی | ابعاد عینی | اين بعد امنيت به جنبههاي عيني امنيت اشاره دارد كه نشان دهنده عدم تهديد موجود در ذات طبيعي يک محيط باشد. در واقع هر آنچه از لحاظ تصوير و تجسم عيني امنيت تاثيرگذار باشد ميتواند در اين مقوله مورد بررسي و واكاوي قرار گيرد. | |
ابعاد ذهنی | ابعاد ذهني به حس امنيت اشاره دارد كه در واقع نشانگر احساس امنيت افراد در ساختار جمعي يک محيط است و داراي بعدي روانشناختي ميباشد. | ||
امنیت در ابعاد کالبدی | بعد کالبدی | ایمنی | به شرايطي از محيط اشاره دارد كه از جنبه فيزيكي به ايمني فردي در برابر عناصر و مولفههاي محيط كالبدي شهر اشاره دارد. |
امنیت در ابعاد اجتماعی | بعد اجتماعی | امنیت | به جنبههاي اجتماعي از مناسبت ارتباطي فرد در برابر اجتماع و گروههاي اجتماعي در برابر فرد اشاره دارد. |
(Abdullah Zadeh et al, 2018:12)
امنیت در فضاهای شهری: امنیت در فضاهای جغرافیایی محصول مجموع عوامل کالبدی و غیر کالبدی در کنار ویژگیهای شخصی افراد است. در واقع احساس امنیت در فضا نتیجه برهم کنش مجموعه عوامل است و میزان عوامل تأثیرگذار در شرایط گوناگون متفاوت میباشد (Zivayar Pardehi et al, 2014:85). اصحاب مکتب جامعهشناسی شهری شیکاگو نخستین کسانی بودند که جرائم شهری را در محیطهای شهری و با توجه به ویژگیهای اقتصادی و اجتماعی کالبدی مناطق مختلف شهری بررسی کردند. آنان بر این اعتقاد بودند که مطالعه رفتار ساکنان شهری، در قالب محیطهای شهری امکانپذیر است. به باور آنان، ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی و کالبدی در جرمزا بودن منطقه تأثیرگذار است (Saqai et al, 2016:48). فضاهای شهری در تعامل نزدیکی با موضوع امنیت قرار دارند؛ چرا که در اهداف تئوریهای شهرسازی اجتماعی، ورود به مکانهای عمومی شهر به توازن بین کنترلهای اجتماعی و صمیمیت، امنیت و احساس ناامنی، شباهتها و تفاوتها بستگی دارد. بنابراین شهرها هم محل ترس و تمایل و هم تهدید و فرصت میباشند که میتوانند جاذبه و دافعه را برای عموم شهروندان ایجاد نمایند.
بافتهای تاریخی شهر: بافتهای تاریخی شناسنامه و هویت هر شهر هستند که شهر را معرفی میکنند و هنر شهرسازی مردمان آن را نشان میدهند. بافتها و بناهایی که بیانگر این شاخصها هستند باید حفظ شوند. اهمیت و ارزش این بافتها آنچنان است که هم اکنون با محدودترین امکانات ضروری، توانستهاند توجه بسیاری را به خود جلب نمایند. در بررسی طرحهای مرمت یا احیای بافت، بیش از هر چیز، توجه به بازگشت زندگی به بافتهایی است که در حال حاضر پویایی و بازده خود را نداشته و رفته رفته به مکانهایی غیر قابل استفاده یا استفاده بهمیزان حداقل، تبدیل شدهاند. خالی شدن این بافتها از ساکنان بومى و اصلى محلههاى تاریخى و قدیمى شهر و جایگزینى مهاجرین با سطح درآمد پایین پیامدهایى چون شکلگیرى کانونهاى بزهکارى، بحران هویت، توسعه افقى شهر، ایجاد شهرکهاى پیرامونى و حومهاى، مشکل تأمین زیرساختها را بهدنبال دارد (Aghili & Bonyadi, 2018:2). عدم امنیت، کمبود خدمات و تاسیسات شهری، عدم مشارکت مردم، عدم حسن تعلق مردم ساکن بافتها در برخی محورها سبب بروز مشکلاتی شده و باعث شده تا اقدامات نوسازی و احیا آنها را با مشکل و موانع برخورد کنند. توجه به نوسازی و احیا بافتها ضرورتی است که نهتنها به لحاظ کالبد و عملکرد بلکه به لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و گردشگری از اهمیت قابل توجهی برخوردار میباشد (Eskandari et al, 2020:99). اهميت بافتهاي شهري تاريخي بهعنوان سرمایهَ ملي هر كشور و خاستگاه فرهنگ و آداب و رسوم ملتها بر هيچكس پوشيده نيست و مراد از بافت تاريخي بافتي است كه بهرغم فرسودگي در گسترهشان، بناها، مجموعهها، تاسيسات و تجهيزات شهري با ارزش و يا تركيبي از آنها وجود دارد و در نهايت برآورد نشدن نياز به امنيت افراد مخاطب با محلات تاريخي شهرها، نهتنها آنها را از رسيدن به نيازهاي رده بالاتر هم چون خودشكوفايي، زيباشناختي، دانستن و فهميدن باز ميدارد، بلكه كاهش تعاملات اجتماعي و در نهايت خالي ماندن محلات تاريخي و متروكه شدن را در پي دارد (Abdullah Zadeh et al, 2018:13). به طور کلی بافتهای تاریخی یکی از ارکان ارزشمند، با اهمیت و هویتبخش در مناظر شهری محسوب میگردند که میراث نسلهای آن میباشند. بافتهای تاریخی واجد ارزشهای تاریخی، فرهنگی و عملکردی خاصی هستند که میتواند در هویتبخشی به جوامع انسانی و توسعه اقتصادی آن موثر واقع شوند (Saket Hasanlui, 2020:77).
شکل ۱. مدل مفهومی پژوهش
روش پژوهش
پژوهش حاضر در زمره پژوهشهای کاریردی جای میگیرد و از نظر ماهیت و روش جزء پژوهشهای توصیفی - تحلیلی به حساب میآید. گردآوری دادهها از طریق پرسشنامهای با ۴ شاخص اصلی و ۲۳ گویه از طریق مرور اسناد معتبر پژوهشی و برداشتهای میدانی استخراج گردیده است. جامعه آماری تحقیق شهروندان بالای ۱۵ سال محله زرتشتیان شهر کرمان میباشند که طبق آخرین سرشماری حدود ۵۰۰ نفر جمعیت در خود جای داده است لذا حجم نمونه نیز به تعداد ۱۲۰ نفر از ساکنین محله مذکور جمعآوری و نحوه توزیع پرسشنامه، بهصورت تصادفی بوده است. در قسمت بعدی، دادههای بهدست آمده از پرسشنامهها به صورت کمی وارد نرم افزار spss شده تا صحت پرسشنامه طراحی شده و مقدار آلفای کرونباخ آن مورد بررسی و تایید قرار بگیرد، لذا آلفای کرونباخ در سطح ۹۵ درصد برابر با ۷۴۷/۰ بوده و از آنجایی که این میزان بالای ۷/۰ است، بنابراین نتیجه میگیریم که سوالات پرسشنامه از پایایی مطلوبی برخوردار میباشد (جدول شماره ۲).
جدول ۲. نتایج پایایی شاخصهای پژوهش
ردیف | شاخصهای پژوهش | مقدار آلفای کرونباخ |
۱ | فضایی-کالبدی | ۷۲/۰ |
۲ | اجتماعی-رفتاری | ۷۴/۰ |
۳ | نظارت | ۸۲/۰ |
۴ | دسترسی | ۷۹/۰ |
جمع کل ۷۴۷/۰ | ||
در گام بعدی به منظور تجزیه و تحلیل دادهها و پاسخگویی به سوالات پژوهش از نرم افزار spss و آزمونهای آماری تی تک نمونهای و تحلیل عاملی استفاده گردیده است. در نهایت پس از تجزیه و تحلیل نهایی و مشخص شدن وضعیت محدوده مطالعاتی در هر یک از شاخصهای انتخابی، به ارائه پیشنهاداتی هدفمند، کارساز، و موثر حول تحقق هدفهای پیشبینی شده و هدایت محدوده مطالعاتی مورد بررسی به جامعهای مطلوب، سالم و مورد انتظار اقدام میگردد.
قلمرو جغرافیایی پژوهش
محله زرتشتیان ازجمله محلات قدیمی شهر کرمان است. این محله در محدوده منطقه یک شهرداری کرمان واقع گردیده است. مرزبندی این محله با توجه به مذهب و پیشینه تاریخی محله زرتشتیان صورت گرفت. اغلب ساکنین محله بهحرفه کشاورزی و بعضاً هم به بازرگانی اشتغال داشتند و در میان آنان مالکان بزرگ و بازرگانان صاحب نامی چون سروشیان، کیانیان و ... به چشم میخورد. در وضعیت کنونی شهر کرمان، این محله در شمال شرقی شهر قرار گرفته است و جزء منطقه یک شهرداری کرمان و بافت قدیم شهر به شمار میرود. محله مورد بررسی از شمال به خیابان شهید دادبین، جنوب خیابان شهدا، شرق انقلاب اسلامی و غرب شهید برزو آمیغی محدود شده است. (شکل شماره ۲) موقعیت قرار گیری محله زرتشتیان کرمان را نشان میدهد.
شکل ۲. موقعیت جغرافیایی محله زرتشتیان
یافتهها و بحث
در این بخش از پژوهش، ابتدا به یافتههای توصیفی پرسش شوندگان پرداخته شده و سپس به تجزیه و تحلیل کمی تحقیق در راستای پاسخگویی به سوالات پیشنهادی تحقیق و روشن شدن وضعیت موجود محدوده مطالعاتی اقدام گردیده است.
یافتههای توصیفی
توصیف ویژگیهای جمعیت شناختی نمونه آماری در محله زرتشتیان به شرح (جدول شماره ۳) میباشد:
جدول ۳. مشخصات توصیفی جامعه آماری محله زرتشتیان
محله زرتشتیان |
| |||||
متاهل | مجرد |
وضعیت تاّهل | مرد | زن |
جنسیت | |
۶۷% | ۳۷% | ۶۰% | ۴۰% | |||
۵۱سال و بیشتر | ۴۱تا۵۰سال | ۳۱تا۴۰سال | ۲۱تا۳۰سال | ۱۵تا۲۰سال |
سن | |
۲۰% | ۱۸% | ۴۳% | ۱۷% | ۲% | ||
فوق لیسانس و بالاتر | لیسانس | فوق دیپلم | دیپلم | سیکل |
تحصیلات | |
۱۰% | ۳۰% | ۴% | ۴۱% | ۱۵% | ||
۳۱سال و بیشتر | ۲۱تا۳۰سال | ۱۱تا۲۰سال | ۶تا۱۰سال | ۱تا۵سال |
مدت زمان سکونت | |
۴۰% | ۳۶% | ۱۱% | ۳% | ۱۰% | ||
خانه دار | محصل | بازنشسته | بیکار | دولتی | آزاد |
شغل |
۴% | ۱۷% | ۶% | ۲۶% | ۷% | ۴۱% | |
یافتههای تحلیلی
برای دستیابی به یافتههای پژوهش، پس از شناسایی متغیرهای اصلی پژوهش به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته میشود تا نشان دهیم که در بین مؤلفههای مطرح شده کدام یک بیشترین تأثیر را داشته است.
بررسی سطح مؤلفههای ابعاد احساس امنیت در فضاهای شهری بافت تاریخی محله زرتشتیان کرمان
جهت سنجش میزان امنیت فضاهای عمومی محله زرتشتیان در هر یک از ابعاد مورد بررسی، و برای پاسخگویی به سؤالات پژوهش از طیف لیکرت (۱تا۵) استفاده شده، بنابراین حد متوسط آن عدد ۳ در نظر گرفته میشود. به این صورت که اگر میانگین هر مؤلفهای از عدد ۳ بالاتر باشد نشان دهنده مطلوبیت شاخصهای موجود و اگر پایینتر از عدد ۳ باشد نشان دهنده نامناسب بودن شاخصهای موجود میباشد. نتایج حاصل از این شاخصها در جدول شماره (۴) نمایش داده شده است.
جدول ۴. توصیف مؤلفههای امنیت در فضاهای عمومی شهری بافت تاریخی محله زرتشتیان کرمان
مولفهها | میانگین | انحراف معیار | سطح اطمینان ۹۵ درصد | |
حد پایین | حد بالا | |||
کالبدی - فضایی | ۰۸/۳ | ۶۶۳۳/۰ | ۶۶۴۶/۰ | ۹۰۴۴/۰ |
اجتماعی - رفتاری | ۳۵/۳ | ۶۵۳۷/۰ | ۲۳۱۸/۰ | ۴۶۸۲/۰ |
نظارت | ۵۳/۳ | ۶۲۹۱/۰ | ۴۲۴۶/۰ | ۶۵۲۱/۰ |
دسترسی | ۹۹/۲ | ۷۲۵۰/۰ | ۱۳۳۱/۰- | ۱۲۹۰/۰ |
نتایج توصیفی مؤلفههای پژوهش در جدول شماره (۴) نشان میدهد که اکثر شاخصهای پژوهش از ۵ نمره، نمرات متوسط ۳ که در برخی گویهها نمرات پایینتری به خود اختصاص دادهاند؛ از این رو بیشترین رضایت عمومی از سوی شهروندان مربوط به مولفه نظارت با میانگین ۵۳/۳ میباشد. در این مولفه بیشترین امتیاز مربوط به شاخص «همراه داشتن اشیاء گران قیمت و کیف پول بر میزان کاهش امنیت با میانگین امتیاز ۸۸/۳» بود و متغیر «ارزیابی کلی امنیت محله با میانگین ۳۵/۲» کمترین امتیاز را در این مولفه گرفته است. مولفه دسترسی با مجموع میانگین امتیاز ۹۹/۲ (پایینتر از حد متوسط ۳) کمترین رضایتمندی را به خود اختصاص داده است؛ که ازجمله دلایل مهم شهروندان مبنی بر پایین بودن امنیت این فضاها در مولفه مذکور شامل پوشش معابر و سنگ فرش پیاده روهای محل (۵۳/۲) و دسترسی به اماکن امنیتی و انتظامی در محله (۶۰/۲) در فضاهای عمومی شهری میباشد.
در دو مولفه دیگر پژوهش یعنی کالبدی - فضایی و اجتماعی - رفتاری نیز رتبههای متوسطی حاصل شده و میانگین این مولفهها به ترتیب ۰۸/۳ و ۳۵/۳ بهدست آمده است که نشان میدهد برخی از گویههای این دو مولفه از امتیاز پایینی برخوردار میباشد؛ در این رابطه میتوان به شاخصهایی همچون خلوتی و باریک بودن کوچهها (۸۴/۲)، نحوهی طراحی و چیدمان کاربریها و مبلمان شهری (۸۸/۲)، وجود ساختمانهای خالی و متروکه (۹۳/۲)، دسترسی به امداد هنگام خطر (۳۴/۲)، مشارکت مردم در امنیت محله (۴۸/۲) و استفاده از فضای محله برای تمام گروههای سنی (۶۷/۲) اشاره کرد.
تبیین مهمترین عوامل تاثیرگذار بر احساس امنیت در فضاهای عمومی بافت تاریخی محله زرتشتیان کرمان
تحلیل عاملی سعی در شناسایی متغیرهای اساسی یا عاملها به منظور تبیین الگوی همبستگی بین متغیرهای مشاهده شده دارد. این تحلیل به دو نوع اکتشافی و تاییدی قابل تقسیمبندی است. تحلیل عاملی اکتشافی و به طور مشخص شاخص عاملی برای بررسی اعتبار سازه پرسشنامه استفاده میشود. با استفاده از تحلیل عاملی میتوان مشخص کرد که آیا پرسشنامه شاخصهی مورد نظر را اندازهگیری میکند یا خیر. برای انجام تحلیل عاملی، چهار مرحله به ترتیب لازم است: الف) تهیه ماتریس همبستگی از تمام متغیرهای مورد مطالعه در تحلیل و برآورد اشتراک؛ ب) استخراج عاملها از ماتریس همبستگی؛ ج) انتخاب و چرخش عاملها؛ د) تفسیر.
در این قسمت به منظور تعیین مناسب بودن دادههای گردآوری شده برای تحلیل، از آزمون KMO4 استفاده شده است (جدول ۵).
جدول ۵. مقدار KMO و سطح معناداری آزمون بارتلت
مجموع مورد تحلیل | دیدگاهها | مقدار KMO | سطح معنی داری |
مجموع عوامل موثر بر احساس امنیت در فضاهای عمومی شهری بافت تاریخی محله زرتشتیان | مردم محلی | ۶۰۳/۰ | ۰۰۰/۰ |
میزان KMO بهدست آمده برابر با ۶۰۳/۰ و سطح معناداری آزمون بارتلت5 ۰۰۰/۰ است که کمتر از ۰۵/۰ میباشد، و این نشان دهنده مناسب بودن دادهها برای تحلیل عاملی است.
در این پژوهش با توجه به مولفههای موثر، چهار عامل دارای مقادیر ویژه بالاتر از یک برای دسته بندی عوامل موثر بر احساس امنیت در فضاهای عمومی شهری بافت تاریخی محله زرتشتیان استخراج شد. در جدول شماره (۶) تعداد عوامل استخراج شده همراه با مقدار ویژه هر یک از آنها، درصد واریانس هر یک از عوامل و فروانی تجمعی درصد واریانس عوامل آمده است. مقدار ویژه بیانگر سهم هر عامل از کل واریانس متغیرها میباشد و هرچه مقدار آن بزرگتر باشد، نشان دهنده اهمیت و تاثیر بیشتر آن عامل است.
جدول ۶. عاملهای استخراج شده، مقادیر ویژه و درصد تبیین واریانس آنها
عوامل | مقادیر ویژه اصلی | مجموع مربعات بارگذاری شده | مجموع مربعات بارگذاری شده چرخش یافته | ||||||
مجموع | واریانس | فراوانی تجمعی | مجموع | واریانس | فراوانی تجمعی | مجموع | واریانس | فراوانی تجمعی | |
اول | ۳۱۸/۵ | ۱۲۳/۲۳ | ۱۲۳/۲۳ | ۳۱۸/۵ | ۱۲۳/۲۳ | ۱۲۳/۲۳ | ۸۲۷/۴ | ۹۸۷/۲۰ | ۹۸۷/۲۰ |
دوم | ۹۳۰/۳ | ۰۸۶/۱۷ | ۲۱۰/۴۰ | ۹۳۰/۳ | ۰۸۶/۱۷ | ۲۱۰/۴۰ | ۳۶۱/۳ | ۶۱۴/۱۴ | ۶۰۱/۳۵ |
سوم | ۹۷۲/۱ | ۵۷۲/۸ | ۷۸۲/۴۸ | ۹۷۲/۱ | ۵۷۲/۸ | ۷۸۲/۴۸ | ۶۶۸/۲ | ۵۹۸/۱۱ | ۱۹۹/۴۷ |
چهارم | ۵۵۹/۱ | ۷۷۷/۶ | ۵۵۹/۵۵ | ۵۵۹/۱ | ۷۷۷/۶ | ۵۵۹/۵۵ | ۹۲۳/۱ | ۳۶۰/۸ | ۵۵۹/۵۵ |
بنابراین همانگونه که از جدول شماره (۶) استنباط میشود، حداکثر ۴ عامل از ۲۳ متغیر استخراج گردید که همگی دارای مقادیر ویژه بیشتر از ۱ بوده و جمعاً ۵۵ درصد از واریانس جامعه را تببین میکند. این درصد در تحلیل عاملی قابل قبول بوده و به واسطهی آن میتوان نسبت به مناسب بودن دادههای انتخاب شده برای تحلیل عاملی نیز اطمینان حاصل کرد.
چرخش عاملها
در پژوهش حاضر برای چرخش عاملی از روش واریماکس6 استفاده شده است که بعد از مرحله چرخش، متغیرهایی که به هر عامل هستند، به صورت ستونی مشخص میگردند. پس از پردازش متغیرهای نماینگر نقش عوامل موثر بر احساس امنیت شهروندان در فضاهای عمومی، نسبت به نامگذاری عوامل بهدست آمده اقدام گردید. در جدول شماره (۷) هر یک از عوامل و متغیرهای مربوط به آن عامل همراه با بار عاملی و گویههای پوشاننده آنها ذکر گردیده است.
جدول ۷. اولویت بندی عوامل موثر بر احساس امنیت شهروندان در فضاهای عمومی بافت تاریخی محله زرتشتیان
عاملها | مولفههای تأثیرگذار | ضریب همبستگی | مجموع | درصد واریانس | درصد تجمعی واریانس |
اول | استفاده از فضای محله برای تمام گروههای سنی | ۸۲۸/۰ |
۸۲۷/۴ |
۹۸۷/۲۰ |
۹۸۷/۲۰ |
نحوهی طراحی و چیدمان کاربریها و مبلمان شهری در این محله | ۸۲۱/۰ | ||||
مشارکت مردم در امنیت محله | ۸۱۵/۰ | ||||
دسترسی به امداد هنگام خطر | ۷۸۰/۰ | ||||
ارزیابی کلی امنیت محله | ۶۷۱/۰ | ||||
دسترسی به اماکن امنیتی و انتظامی | ۶۵۳/۰ | ||||
وجود تابلوهای راهنمایی دقیق و قابل روئیت | ۶۰۶/۰ | ||||
پوشش معابر و سنگ فرش پیاده روهای محل | ۴۹۶/۰ | ||||
میزان نزدیکی شما به مکانهای خدماتی مانند سوپر مارکت و نانوایی | ۴۸۵/۰ | ||||
دوم | وجود افراد معتاد و ولگرد | ۷۵۸/۰ |
۳۶۱/۳ |
۶۱۴/۱۴ |
۶۰۱/۳۵ |
میزان خلوتی و باریک بودن کوچهها | ۷۲۶/۰ | ||||
وجود ساختمانهای خالی و متروکه | ۷۲۵/۰ | ||||
احتمال وقوع کیف قاپی و سرقت موبایل و وسایل دیگر | ۶۰۰/۰ | ||||
دسته جمعی بیرون رفتن | ۵۷۸/۰ | ||||
نورپردازی مناسب خیابانها و کوچهها | ۵۰۳/۰ | ||||
سوم | همراه داشتن اشیاء گران قیمت و کیف پول | ۷۷۶/۰ |
۶۶۸/۲ |
۵۹۸/۱۱ |
۱۹۹/۴۷ |
وجود دوربینهای مدار بسته | ۶۵۹/۰ | ||||
استفاده هماهنگ از رنگ در بناها و ساختمانها | ۵۹۶/۰ | ||||
فراوانی حیوانات موذی و سگ در محل | ۵۶۱/۰ | ||||
میزان حضور فعال گشت پلیس | ۵۴۱/۰ | ||||
چهارم | کیفیت راهها و مسیرهای دسترسی مستقیم | ۷۲۸/۰ |
۹۲۳/۱ |
۳۶۰/۸ |
۵۵۹/۵۵ |
میزان دسترسی به وسایل نقلیه عمومی مانند اتوبوس و تاکسی | ۶۴۲/۰ |
- عامل اول: مقدار ویژه این عامل ۸۲۷/۴ میباشد که به تنهایی ۲۱ درصد واریانس متغیرها را در برمیگیرد و بیشترین تاثیر را در بین چهار عامل موثر دارد. در این عامل، ۹ متغیر بارگذاری شدهاند. بار عاملی شاخصهای مذکور با توجه به ماتریس چرخش یافته از ۸۲۸/۰ تا ۴۸۵/۰ در نوسان است. متغیرهایی چون «استفاده از فضای محله برای تمام گروههای سنی»، «نحوهی طراحی و چیدمان کاربریها و مبلمان شهری در این محله» و «مشارکت مردم در امنیت محله» بیشترین همبستگی و متغیرهایی چون «پوشش معابر و سنگ فرش پیاده روهای محل» و «نزدیکی به مراکز خدماتی» کمترین همبستگی را با عامل مذکور داشتهاند. با توجه به شاخصهای تحت پوشش، این عامل را میتوان «استقلال افراد برای حضور در فضاهای عمومی» نام گذاری نمود.
- عامل دوم: مقدار ویژه این عامل برابر با ۳۶۱/۳ است و ۱۵ درصد واریانس را تبیین و محاسبه میکند. در این عامل ۶ شاخص بارگذاری شده است که شاخصهایی همچون «وجود افراد معتاد و ولگرد»، «میزان خلوتی و باریک بودن کوچهها» و «وجود ساختمانهای خالی و متروکه» با بیشترین همبستگی و شاخص «نورپردازی مناسب خیابانها و کوچهها» با ضریب همبستگی ۵۰۳/۰ دارای کمترین همبستگی با عامل مذکور میباشند. با توجه به شاخصهای تحت پوشش این عامل، میتوان آن را «بازسازی محیطی و نظم جمعی» نامید.
- عامل سوم: عامل سوم نیز با مقدار ویژه ۶۶۸/۲ و ۱۱ درصد واریانس را تبیین میکند که ۵ شاخص در آن بارگذاری شده است. شاخص «همراه داشتن اشیاء گران قیمت و کیف پول» با ضریب همبستگی ۷۷۶/۰ دارای بیشترین همبستگی و شاخصهای «فراوانی حیوانات موذی و سگ در محل» و «میزان حضور فعال گشت پلیس» دارای کمترین همبستگی با عامل مذکور میباشند. از این رو میتوان این عامل را «عامل رنگآمیزی و افزایش نظارت پلیس» نامید.
- و عامل چهارم: مقدار ویژه این عامل برابر با ۹۲۳/۱ و همچنین ۸ درصد از واریانس کل را تبیین میکند. متغیرهای بارگذاری شده در آن «کیفیت راهها و مسیرهای دسترسی مستقیم» و «میزان دسترسی به وسایل نقلیه عمومی مانند اتوبوس و تاکسی» میباشند که از این رو میتوان آن را «ارتقاء کیفیت محیطهای سواره و پیاده» نام گذاری نمود.
نتیجهگیری
ارتقای دانش شهرسازی و تلاش در راستای تحقق شهری پایدار و منطبق بر اصول شهرسازی مبتنی بر دانش همواره از اقدامات اساسی جامعه تخصصی حوزه برنامهریزی و طراحی شهری به شمار میآید تا از این طریق زمینههای بهینهسازی محیط زندگی در فضاهای شهری هموارتر گردد و میزان رضایت از زندگی نیز بهبود یابد. در این میان توجه به مقوله امنیت و ایمنی شهری همواره از اهمیت و ارزش مضاعفی برخوردار بوده که بایستی مقدم بر اهداف و راهبردهای اتخاذ شده قرار بگیرد. بنابراین توجه به نیازهای اساسی شهروندان از جمله افزایش امنیت در محیطهای شهری از موارد مهمی است که همواره مورد تأکید مدیران، برنامه ریزان و طراحان شهری بوده، از این رو یکی از شاخصهای یک حکومت خوب، ایجاد امنیت در قلمرو و محیطهای شهری میباشد. باید اذعان نمود امروزه بافتهای ناکارآمد و فرسوده شهری یکی از معضلات اصلی در حوزه شهر و شهرسازی به حساب میآید. در این میان، بافتهای تاریخی شهری به عنوان هستههای اولیه شهرها همواره از اولویت اساسی در مقوله برنامهریزی جای گرفته است. لذا این پژوهش با هدف بررسی عوامل مؤثر بر احساس امنیت در فضاهای عمومی شهری بافت تاریخی محله زرتشتیان کرمان انجام شده است.
با توجه به نتایجی که از آزمون تی بهدست آمد مشخص گردید که بیشترین رضایت عمومی از سوی شهروندان مربوط به مولفه نظارت با میانگین ۵۳/۳ میباشد. همچنین مولفه دسترسی با مجموع میانگین امتیاز ۹۹/۲ (پایینتر از حد متوسط ۳) کمترین رضایتمندی را به خود اختصاص داده است؛ در دو مولفه دیگر پژوهش یعنی کالبدی - فضایی و اجتماعی - رفتاری نیز رتبههای متوسطی حاصل شده و میانگین این مولفهها به ترتیب ۰۸/۳ و ۳۵/۳ بهدست آمده است. همچنین نتایج تحلیل عاملی نشان میدهد که در مجموع میتوان از میان ۲۳ شاخص استخراج شده بر روی ۴ عامل مهم در ارتقاء حس امنیت شهروندان تاکید نمود که عبارتند از: استقلال افراد برای حضور در فضاهای عمومی (با مقدار ویژه ۸۲۷/۴)، که به تنهایی ۲۱ درصد از واریانس متغیرها را در برمیگیرد و بیشترین تاثیر را در بین چهار عامل موثر داشته است. بعد از آن عامل دوم یعنی بازسازی محیطی و نظم جمعی (با مقدار ویژه ۳۶۱/۳) و ۱۵ درصد واریانس، عامل سوم یعنی رنگآمیزی و افزایش نظارت پلیس (با مقدار ویژه ۶۶۸/۲) و ۱۱ درصد واریانس و عامل چهارم یعنی ارتقاء کیفیت محیطهای سواره و پیاده (با مقدار ویژه ۹۲۳/۱) و ۸ درصد از واریانس کل را تبیین میکنند. مجموع این عوامل بیانگر شرایطی هستند که میتوانند بستر و زمینه لازم برای برقراری امنیت شهروندان در فضاهای عمومی شهری محله زرتشتیان را فراهم کنند.
در ادامه جهت نیل به وضعیتی مطلوب و شرایطی سازگار به ارائه پیشنهادات و راهکارهایی هدفمند و موثر پیرامون تحقق اهداف مورد پیشبینی شده اقدام میگردد که در زیر به آنها اشاره شده است.
پیشنهادهای کالبدی – فضایی:
· اصلاح و بهسازی فضاهای متروک شده مانند اراضی بایر، ابنیه مخروبه و متروکه موجود؛
· طراحی مبلمان شهری مناسب برای دورهمی و گفتگوهای خانوادگی؛
· تقویت و ساماندهی وضعیت سیما و منظر محله و کاهش آلودگی بصری با هدف ارتقای سطح حضورپذیری شهروندان؛
· تأمین دسترسی لازم به خدمات و عملکردهای متنوع شهری جهت کاهش مراجعت ساکنین به دیگر محلات؛
· طراحی مناسب ورودیهای محله از جهات مختلف؛
· بهبود وضعیت روشنایی معابر و کوچهها در شب با هدف افزایش دید و ایجاد حس امنیت؛
· برنامهریزی جهت وجود کاربریهای تفریحی و فراغتی.
پیشنهادهای اجتماعی – رفتاری:
· جمع آوری بزهکاران و افراد ناسالم؛
· افزایش مشارکت شهروندان در اجرای طرحهای شهری و استفاده از نظرات آنان در طراحی فضاها؛
· آموزش شهروندی در راستای رفع رفتارهای نابهنجاری و خلاف ارزشهای اسلامی و ایرانی؛
· کنترل ورود و خروج افراد غریبه و ولگرد به داخل محله.
پیشنهادهای نظارتی:
· افزایش نظارت نیروهای انتظامی و امنیتی با فعالسازی نیروهای مردمی به منظور ارتقاء و بهبود شرایط امنیتی محله؛
· افزایش دوربینهای مداربسته در مکانهای حساس محله زرتشتیان؛
· جمعآوری حیوانات از قبیل سگها که در کوچههای خلوت موجب ترس و وحشت شهروندان به خصوص کودکان و زنان میشود؛
· ایجاد کیوسکهای نگهبانی و پلیس.
پیشنهادهای دسترسی:
· بهبود وضعیت پیادهروها و سنگ فرش و ایجاد موانع فیزیکی جهت عدم ورود موتور سیکلت سوارها به محوطه پیادهروها؛
· زیاد کردن عرض معابر تنگ و تاریک محله که موجب افزایش امنیت شروندان میشود؛
· ایجاد سرعتگیر در نقاط مختلف برای کاهش سرعت خودروها و موتورسیکلتها که عامل ترس و استرس در میان شهروندان میباشد؛
· بهبود وضعیت دسترسی و آسفالت برخی کوچهها و خیابانهای محله زرتشتیان؛
· افزایش وسایل حملونقل عمومی در زمانهای مختلف و مشخص جهت دسترسی به نقاط مختلف از شهر؛
· پاکسازی معابر محله از نخالههای ساختمانی و جلوگیری از انباشت آنها.
تقدیر و تشکر
این مقاله مستخرج از پایان نامهی دکتری شهرسازی نویسنده اول با عنوان «تبیین شاخصها و معیارهای موثر در ارتقاء امنیت بافت تاریخی شهرهای گرم و خشک (مطالعه موردی: محله زرتشتیان کرمان)» میباشد که تحت راهنمایی و مشاوره نویسنده دوم و سوم در دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات دبی، در حال انجام است.
منابع
اسکندری ثانی، محمد؛ سفالگر، سحر (۱۴۰۱). شناسایی مولفههای کالبدی موثر در بهبود احساس امنیت شهروندان در فضاهای شهری (نمونه موردی: خیابان معلم و پاسداران شهر بیرجند)، فصلنامه علمی مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان، ۱۶(۴)، ۴۰-۷.
اسکندری، آنوش؛ بابائیمراد، بهناز؛ موسوی، سیدعلیرضا (۱۳۹۹). ارزیابی تأثیرات کاربریهای محرک شهری بر باززندهسازی بافتهای تاریخی با رویکرد پویایی (مقایسه تطبیقی بافتهای مرکزی، عامری و خرموشک اهواز)، شهرسازی و معماری هویت محیط، ۱(۲)، ۹۷-۱۱۵.
بهرامی، فریبا؛ مستوفی الممالکی، رضا؛ سرائی، محمدحسین (۱۳۹۶). تببین نقش شاخصهای کالبدی در راستای ارتقای امنیت شهروندان با رویکرد (Cpted) (نمونه موردی: بافت فرسوده محله زینبیه اصفهان)، جغرافیا و توسعه فضای شهری ۴(۱)، ۲۱-۱.
رفیعیان، مجتبی؛ خدایی، زهرا (۱۳۸۹). شهروندان و فضاهای عمومی شهری؛ نگرش تحلیلی، بررسی شاخصها و معیارهای موثر بر رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری، دفتر گسترش تولید علم، تهران.
ساکت حسنلوئی، میثم (۱۳۹۹). "بازآفرینی منظر پایدار پیرامون بافتهای تاریخی با هدف توسعه ژئوتوریسم تاریخی-فرهنگی؛ مطالعه موردی: محدوده باستانی حسنلو نقده"، پایاننامه مقطع کارشناسی ارشد، راهنمایی دکتر اصغر عابدینی، گروه شهرسازی، دانشکده معماری، هنر و شهرسازی، دانشگاه ارومیه.
سبحانی، نوبخت؛ بیرانوندزاده، مریم؛ گرامی طیبی، محسن؛ صیدبیگی، صادق (۱۳۹۷). واکاوی فضایی احساس امنیت شهروندان در فضاهای شهری با رویکرد آینده پژوهی (مطالعه موردی: شهر خرم آباد)، مطالعات نواحی شهری، ۵(۲)، ۴۹-۳۱.
سقایی، محسن؛ فتاح، فاطمه؛ پاکنژاد، میترا (۱۳۹۶). تحلیلی بر تأثیر فضاهای شهری بر امنیت اجتماعی زنان (مطالعه موردی شاهینشهر)، پژوهشهای مکانی-فضایی، ۵، ۶۰-۴۲.
صدرالسادات، آیدا؛ سجاسی قیداری، حمدالله؛ عنابستانی، علی اکبر (۱۳۹۵). تحلیل نقش عوامل فضایی – کالبدی روستایی بر میزان احساس امنیت، همایش ملی رویکردهای نوین در برنامه ریزی و توسعه پایدار منطقهای، مرودشت.
عبدالهزاده، علیرضا؛ سرورزاده، سیدکوروش؛ محمدی، زهرا (۱۳۹۷). مطالعه کارکرد امنیت در بافتهای تاریخی با رویکرد شهر دوستدار کودک (نمونه موردی محله بالا کفت بالا شیراز)، مطالعات ساختار و کارکرد شهری، ۵(۱۷)، ۷-۲۵.
عقیلی، سیده زیبا؛ بنیادی، ناصر (۱۳۹۸). باززندهسازی در تقابل دو رویکرد جایگزینی اقشار اجتماعی و ماندگاری ساکنین (مطالعه موردی محله اوچدکان اردبیل)، هویت شهر، ۲(۱۳)، ۹۲-۸۱.
عنابستانی، علی اکبر؛ جوانشیری، مهدی؛ احمدی، سودابه (۱۳۹۸). تحلیل اثرات برنامه ریزی کالبدی بر حفظ امنیت روستاییان با تاکید بر امنیت اجتماعی (مطالعه موردی: شهرستان مشهد)، برنامه ریزی توسعه کالبدی، ۴(۲)، ۲۹-۱۱.
فرهادیخواه، حسین؛ پوراحمد، احمد؛ آروین، محمود؛ سیدعلیپور، سیدخلیل (۱۳۹۶). تأثیر فضاهای بیدفاع بر احساس امنیت شهروندان (مورد مطالعه: محله بازار تهران)، فصلنامه جغرافیا، ۱۵(۵۴).
منتظرالحجه، مهدی؛ شریفنژاد، مجتبی؛ رجبی، مریم (۱۳۹۶). سنجش عوامل کالبدی موثر بر حس امنیت در فضاهای شهری از دیدگاه سالمندان (مورد پژوهی: میدان خان یزد)، معماری و شهرسازی ایران، ۹(۱۵)، ۱۰۵-۹۱.
Clancey, G. (2011). Crime Prevention programs/initiatives found to be particularly valuable and relevant in Australia. Paper presented at the Crime Prevention and Beyond Forum, Sydney Institute of Criminology, University of Sydney, 23-26 January.
Kourtit, K., Pele, M. M. M., Nijkamp, P., & Pele, D. T. (2021). Safe cities in the new urban world: A comparative cluster dynamics analysis through machine learning. Sustainable Cities and Society, 66,102665.
Razaniak, P., Winiarczyk-Razaniakv, A. (2014). Influence of the Social Security level on Population Migration in Poland. Social and Behavioral science, Vol. 12, 2-12.
Schneider, R.H., Kitchen, T. (2013). Putting crime prevention through environmental design into practice via planning systems: A comparison of experience in the US and the UK. Built Environment, International Theme Issue, 39(1), 9-30.
[1] . Kourtit et al
[2] . Bevilacqua et al
[3] . Dias et al
[4] . Kasier-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy
[5] . Bartlett’s Test of Sphericity
[6] . روش واریماکس (Varmax) رایج ترین روش چرخش متعامد در تحلیل عاملی است که توسط کیزر توسعه یافته است. هدف این چرخش، رسیدن به ساختار ساده یا متعامد نگه داشتن محورهای عاملی است.