The presentation of educational policy pattern of skill learning for high school students (sample study: Markazi province )
Subject Areas : Educational management
Samane Keshmiri
1
(Islamshahr Azad University)
abbas khorshidi
2
(Full Professor of Educational Management at Islamshahr Azad University)
alireza erghieh
3
(Full professor of Curriculum Planning at Islamshahr Azad University)
Nader Barzegar
4
(Assistant Professor, Department of Educational Management, Islamic Azad University, Islamshahr Branch)
Esfandyar Doshman Zyari
5
(Assistant Professor, Department of educational management, Islam Shar Branch, Islamic Azad University, Islam Shar, Iran)
Keywords: Strategies , skill training , causal factors , interventionist , contextual conditions,
Abstract :
The aim of the current research is to provide "the model of educational policy for skill learning of first year high school students". The research method is applied in terms of purpose, qualitative in terms of data type, and systemic (paradigmatic) in terms of the nature and type of data study. The target population of the research includes university professors and experts in the field of human resource management, based on the theoretical sampling method of the snowball type and based on the theoretical saturation of the data, 15 experts were selected for the interview. The research tool was a semi-structured interview, in which the dimensions, components and indicators of the educational policy model of skill learning of first year high school students were set. For the aforementioned interview form, a part of national and global models, findings, studies and theories were examined, then, with open coding, indicators were counted and through axial coding, they were categorized in the form of dimensions, components and indicators, and for 15 people from Experts sent and with the help of selective coding through interviews, Delphi technique and brainstorming, the dimensions and components were identified. As a result, 5 dimensions, 20 components and 118 indicators were finalized for the educational policy model of the first year high school students. After the final approval and prioritization of the experts, the dimensions, components and indicators of the model were drawn, and the said model was again validated by the experts.
_||_
ارائه الگوی سیاست‌گذاری‌آموزشی مهارت‌آموزی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه
سمانه کشمیری1، عباس خورشیدی2، علیرضا عراقیه3، نادر برزگر4 و اسفندیار دشمن زیاری5
تاریخ دریافت: 24/05/1402 تاریخ پذیرش: 23/07/1402
چکیده:
هدف پژوهش حاضر ارائة «ارائه الگوی سیاست‌گذاری آموزشی مهارت‌آموزی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه» است. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر نوع داده کیفی و از نظر ماهیت و نوع مطالعه داده‌بنیاد سیستمی (پارادایمی) است. جامعة موردنظر پژوهش شامل اساتید دانشگاه و خبرگان رشته مدیرت منابع انسانی می‌باشد که بر اساس روش نمونه‌گیری نظری از نوع گلوله‌برفی و بر اساس اشباع نظری داده‌ها، 15 نفر خبره برای مصاحبه انتخاب شدند. ابزار پژوهش مصاحبة نیمه‌ساختاریافته بود که در آن، ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های الگوی سیاست‌گذاری آموزشی مهارت‌آموزی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه تنظیم شد. برای فرم مصاحبة یادشده ابتدا بخشی از الگوها، یافته‌ها، مطالعات و نظریه‌های ملی و جهانی بررسی شده، سپس، با کدگذاری باز، شاخص‌ها احصا شدند و از طریق کدگذاری محوری، در قالب ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها مقوله‌بندی شد، و برای 15 نفر از خبرگان ارسال و به کمک کدگذاری انتخابی از طریق مصاحبه، فن دلفی و بارش فکری ابعاد و مؤلفه‌ها شناسایی شد. در نتیجه، 5 بعد، 20 مؤلفه و 118 شاخص برای الگوی سیاست‌گذاری آموزشی مهارت‌آموزی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه نهایی شد. پس از تأیید نهایی و اولویت‌بندی خبرگان، ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های سازندة الگو ترسیم شده، و مجدداً الگوی یادشده توسط خبرگان اعتباریابی شد.
واژه‌های کلیدی: مهارت‌آموزی، عوامل علی، مداخله‌گر، شرایط زمینه‌ای، راهبردها، پیامدها، برون‌دادها
The presentation of educational policy pattern of skill learning for high school students (sample study: Markazi province )
Abstract:
The aim of the current research is to provide "the model of educational policy for skill learning of first year high school students". The research method is applied in terms of purpose, qualitative in terms of data type, and systemic (paradigmatic) in terms of the nature and type of data study. The target population of the research includes university professors and experts in the field of human resource management, based on the theoretical sampling method of the snowball type and based on the theoretical saturation of the data, 15 experts were selected for the interview. The research tool was a semi-structured interview, in which the dimensions, components and indicators of the educational policy model of skill learning of first year high school students were set. For the aforementioned interview form, a part of national and global models, findings, studies and theories were examined, then, with open coding, indicators were counted and through axial coding, they were categorized in the form of dimensions, components and indicators, and for 15 people from Experts sent and with the help of selective coding through interviews, Delphi technique and brainstorming, the dimensions and components were identified. As a result, 5 dimensions, 20 components and 118 indicators were finalized for the educational policy model of the first year high school students. After the final approval and prioritization of the experts, the dimensions, components and indicators of the model were drawn, and the said model was again validated by the experts.
Keywords: Strategies ,skill training,causal factors ,interventionist,contextual conditions
مقدمه
امروزه تأثیر نظام‌های آموزشی بر ابعاد مختلف زندگی فردی دانش‌آموختگان و در سطحی بالاتر، بر همه حوزه‌های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورها قطعی است. (ریگمی6،2019). و بر همین اساس سیاست‌گذاران با رویکردی آینده پژوهانه و کلان نگر، به تقویت نظام آموزشی خویش در سطوح مختلف پرداخته، و سعی دارند با اثربخش کردن جریان تربیت و یادگیری در ساحتهای مختلف، به توانمند ساختن منابع انسانی جامعه پرداخته و در نهایت پیشرفت همه جانبه و توسعه پایدار را تضمین کنند. (کریمیان،1400)
در این میان مهارت‌آموزی به‌ویژه در حوزه اشتغال و کسب‌وکار، نیاز اصلی کشور، دغدغه دولتمردان و یکی از رویکردهای مهم سیاست‌گذاران آموزشی به شمار میرود. این موضوع در اسناد تحولی نظام آموزشی مورد تأکید قرار گرفته و تقویت آموزش‌های مهارتی را ضروری نموده است. (مسلمی، حمیدزاده وخنیفر،1401)
از طرف دیگر، در شرایط فعلی کشور و روند تغییرات بین‌المللی و همچنین افزایش داوطلبان تحصیل‌کرده جویای کار لازم است به توسعه کارآفرینی به‌عنوان برنامه راهبردی به آن پرداخته شود و از طرفی اشباع ظرفیت استخدامی دولتی و ناتوانی بخشی خصوصی در به‌کارگیری افراد باعث شده که در سال‌های اخیر مشکل بیکاری در بین دانش‌آموختگان و فارغ‌التحصیلان به‌شدت خودنمایی کند که در صورت عدم توجه به این مسائل و پیش‌بینی‌نکردن راهکارهای اساسی و مناسب برای این معضل که در حال حاضر مشکلات اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، سیاسی و... را به وجود آورده، جامعه ما را در آینده نه‌چندان دور با بحران‌های متعدد مواجه خواهد کرد. (مهدی و بارانی،1398)
نکاتی که بیان شدند، آموزش‌وپرورش با چالش‌های جدی روبه‌رو است و برونداد آن در تراز جمهوری اسلامی ایران و پاسخگوی تحولات محیطی و نیازهای جامعه نمی‌باشد. ازاین‌رو، تأکیدات حکیمانه رهبر فرزانه انقلاب اسلامی مبنی بر ضرورت تحول بنیادی در آموزش‌وپرورش برای تحول و پرهیز از الگوهای وارداتی، کهنه و تقلیدی محض، چراغ راه برون‌رفت از چالش‌های نظام آموزشی کشور می1۱9 باشد. (سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، 1390)
همچنین باتوجه‌به این که از مهمترین اهداف عملیاتی و راهکارهای سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش این است که تربیت‌یافتگان دارای حداقل یک مهارت مفید برای امرارمعاش حلال باشند به‌گونه‌ای که در صورت جدایی از نظام تعلیم‌وتربیت رسمی در هر مرحله، توانایی تأمین زندگی خود و اداره خانواده را داشته باشند. بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته در این زمینه هنوز برنامه و اقدام عملی مناسبی جهت تحقق اهداف سند در این زمینه، مشاهده نگردیده است. (عباس‌پور و مرادی،1397)
با اینکه وزارت آموزش‌وپرورش از نظر تعداد نفرات شاغل در آن، از جمله نهادهای دولتی بزرگ ایران به شمار میرود و قریب 15 در صد بودجه کشور، در آموزش وپرورش به مصرف می‌رسد ولی میزان اثربخشی این نهاد ، به سبب نارضایتی عمومی از کیفیت خروجی‌های آن پیوسته در معرض توجه وانتقاد بسیاری از ناظران واقع شده است. (فرخنده زاده وهمکاران،1396)
مسئله اصلی این است که، فارغ‌التحصیلان آموزش وپرورش از لحاظ مهارتی ، در حد انتظار ، کارآمد نیستند به عبارت دیگر، دست ورزی آنها هماهنگ با مغز آنها رشد نکرده است.گرچه برای جبران این ضعف، از گذشته برنامه‌هایی مانند (طرح کاد) (کار ودانش) (توسعه مدارس فنی وحرفه ای)انجام شده است ، اما همین برنامه‌ها در این راه موفقیت چندانی نداشتند.امروزه پرداختن به مساله مهارت‌آموزی دانش آموزان، از مهمترین راه کارهای برای کاهش بیکاری در کشور می‌باشد. واز آنجایی که درروند آموزشی کشور تمرکز بر مهارت‌آموزی بیشتر در دوره متوسطه دوم و با تاکید بر هنرستان‌ها و‌آموزشگاههای فنی و حرفه‌ای صورت می‌گیرد، باعث شده تا دانش‌آموزان زمان کمی برای مهارت‌آموزی داشته باشندو همچنین زمان مناسبی برای انتخاب رشته و گرایش مناسب و مورد علاقه نداشته باشند.لذا، میتوان شروع مهارت‌آموزی در دوره اول متوسطه از دوره زمانی‌آموزش مدارس بیشتر بهره جست و روند دستیابی به اهداف‌آموزشی را تسهیل کرد. لازمه تحقق اهداف دوره متوسطه وجود یک سیاست‌گذاری مطلوب است. با عنایت به مطالب بیان شده پژوهشگر در پاسخ به این سوال است که : الگوی سیاست‌گذاری آموزشی مهارت‌آموزی در مدارس دوره اول متوسطه کدام است؟ امید است با استقرار نظام مهارتی در کشور به موازات نظام علمی و آکادمیک می‌توانیم حلقه مفقوده نظام‌آموزشی کشور را تکمیل کنیم.
بنابرآنچه گفته شد پژوهشگر به دنبال پاسخ به سوالات زیر است:
1- الگوی پارادایمی سیاست‌گذاری آموزشی مهارت‌آموزی در مدارس دوره اول متوسطه کدام است ؟
2- شناسایی علت‌ها، پیامدها، زمینه‌ها، عوامل مداخله‌گر، راهبردها، و برون دادهای الگوی مذکور (از دیدگاه خبرگان)
3-شناسایی مولفه‌ها و شاخص‌های سازنده هر یک از مولفه‌های الگوی مذکور (از دیدگاه خبرگان)
در زمینة سیاست‌گذاری مهارت‌آموزی مطالعات ملی و جهانی انجام گرفته است که در ادامه، برخی از آنها بیان شده است.
نصیری، ابیلی وپورکریمی (1401)پژوهشی باعنوان طراحی الگوی ارزیابی سیاست‌گذاری موسسات آموزش عالی انجام دادند. پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی ارزیابی سیاست‌گذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی انجام شد. این مطالعه به روش آمیخته (کیفی – کمی) دنبال شد. در بخش کیفی از روش فراترکیب یافته‌های پژوهش‌ها در بازه زمانی 1381 تا 1399 استفاده گردید. مصاحبه نیمه ساختاریافته با 19 نفر از خبرگان انتخاب شده با نمونه گیری هدفمند برای پالایش، راستی آزمایی و اعتبارسنجی نشانگرها صورت گرفت. در نهایت سه معیار شامل 1) تناسب به همراه (2 عامل، 5 ملاک، 10 نشانگر)؛ 2) کارایی (3 عامل، 7 ملاک، 16 نشانگر)؛ و 3) اثربخشی (3 عامل، 7 ملاک، 16 نشانگر) به عنوان الگوی ارزیابی سیاست‌گذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی شناسایی شدند.
مسلمی، حمیدزاده وخنیفر. (1401) پژوهشی باعنوان خط مشی آموزشی در در حوزه آموزش‌های مهارتی انجام دادند. پژوهش حاضر با هدف شناسایی ابعاد و مؤلفه‌های خط‌مشی‌گذاری آموزشی مبتنی بر رویکرد رفتاری و ارائة مدل مناسب و در راستای ارتقای وضع موجود انجام گرفته است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، از نظر نوع داده‌ها کیفی و از نظر شیوة پژوهش بر اساس نظریة زمینه‌ای اجرا شده است. یافته‌های پژوهش، ابعاد و مؤلفه‌های خط‌مشی‌گذاری آموزشی مبتنی بر رویکرد رفتاری در حوزة آموزش‌های مهارتی در شش طبقه شامل پدیدۀ مرکزی (فرایند خط‌مشی‌گذاری آموزشی مبتنی بر رویکرد رفتاری)، شرایط علّی، شرایط زمینه‌ای، عامل مداخله‌گر، راهبردها، و پیامدها و نتایج شناسایی شد.
خیری‌نیا (1399) در پژوهش خود با موضوع «تحلیل محتوای مهارت‌آموزی در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی» گزارش داد. نتایج حاصل ازاین پژوهش درکتاب‌های مورد بررسی بیان کننده آن است که درمجموع با14941فراوانی به مولفه‌های مهارت‌آموزی توجه شده است. بیشترین فراوانی مربوط به مولفه سواداطلاعاتی با6143 مورداست. وکمترین فراوانی مربوط به مولفه برنامه ریزی با91مورد بوده است. بیشترین باراطلاعاتی وضریب اهمیت مربوط به مولفه سواداطلاعاتی وکمترین ان مربوط به مولفه حل مساله است.
حیدری (1399)در مطالعه‌ای تحت عنوان کارکردهای سیاست‌گذاری آموزشی در نظام تعلیم‌وتربیت انجام داد یافته‌های پژوهش نشان دهنده این امر است که فرآیند سیاست‌گذاری آموزشی از طریق دوازده مقوله کارکردی (1-تعمیق روحیه کثرت گرایی،2-تشویق خصلت مشارکت جویی 3- پرورش منش آزادی خواهی 4- انباشت سرمایه انسانی 5-توسعه سرمایه انسانی 6- ارتقای سرمایه فرهنگی 7- جامعه پذیری سیاسی 8- ارزش برابری 9-ایجاد حس مسئولیت پذیری 10 - بسط فرهنگ قانون گرایی 11 - ارتقای سواد زیست محیطی 12 – سواد اکولوژیکی که در چهار قالب مضمونی (توسعه هنجارهای مدنی، خلق سرمایه‌های غیر مادی، نهادینه سازی جامعه پذیری سیاسی، نیل به توسعه پایدار) طبقه بندی شده‌اند قادر است نظام تعلیم‌وتربیت را در تحقق و دست یابی به اهداف یاری رساند.
رودویل7 (2020) به سیاست آموزشی در عصر دیجیتال در طی پژوهشی پرداخت. وی گزارش داد این پژوهش در مورد جنبه‌های مختلف توسعه ظرفیت و مهارتهای مورد نیاز در عصر دیجیتال بحث میکند. این جنبه‌ها شامل انواع مهارتهای مورد نیاز در اقتصاد دیجیتالی و بازار کار آینده، مشاغل جدید و مهارتهای مرتبط، فناوری‌های دیجیتالی خاص و تأثیر آنها بر توسعه مهارت‌ها، مهارتهای جدید مورد نیاز برای مدیریت داده‌ها و اطلاعات تولید شده به صورت آنلاین و همچنین تاثیر جنسیت بر مهارتهای دیجیتال.
یونیسف8 (2019) پژوهشی تحت عنوان چهارچوب جهانی مهارتهای قابل انتقال انجام داده است یافته‌ها حاکی از آن است که مهارتهای مورد نیاز برای موفقیت در مدرسه، کار و زندگی شامل مهارتهای پایه ای، مهارتهای قابل انتقال، مهارتهای خاص شغلی و مهارتهای دیجیتال است. مهارتهای قابل انتقال شامل مهارتهای شناختی، مهارتهای اجتماعی و مهارتهای احساسی است و رشد مهارتهای قابل انتقال به چهار نتیجه مهم می‌انجامد : 1-آموزش بهبود یافته و جامعه دانشی به سمت یادگیری مادام العمر میرود. 2- پیامدهای شهروندی فعال بهبود یافته و جامعه به سمت افزایش انسجام اجتماعی، صلح و پایداری میرود.3- توانمندی شخصی بهبود یافته و رشد نوجوانان، جوانان، انسجام و دسترسی به انتخابها در زندگی و کار و جامعه اتفاق می‌افتد. 4- مشاغل بهبود یافته و کارافرینی و توسعه اقتصادی بروز میکند.
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (2019) در پژوهشی تحت عنوان آینده آموزش‌وپرورش و مهارت‌آموزی بیان میکند که چهارچوب یادگیری اعلام شده از سوی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی برای سال 2030 دارای سه بعد دانش، مهارت و نگرش‌ها و ارزشها است.بعد دانش دارای مولفه‌های دانش انظباطی، دانش میان رشته ای، دانش معرفتی و دانش رویه‌ای است ). مولفه‌های بعد مهارت (مهارت شناختی و غیر شناختی، مهارتهای اجتماعی و سیاسی و مهارتهای فیزیکی و عملی است). و بعد نگرش و ارزشها دارای مولفه‌های (شخصی، محلی، اجتماعی و جهانی) است.
فورستر و بول9 (۲۰۱۸)، پژوهشی با عنوان «مهارت‌آموزی و اشتغال در طول زندگی با اندازه گیری جدید از ویژگی‌های شغلی» انجام دادند. جامعه آماری این پژوهش گروه سنی ۱۶ تا ۴۲ سال بودند. برای پژوهش از روش همبستگی استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد: مهارت‌آموزی و آموزش فنی و حرفه‌ای برای تخصیص بازار کار جوانان سودمند است.
در خصوص مهارت‌آموزی تا به حال الگوهای تدوین شده است که در جدول 1 به برخی از آنها اشاره شده است.
جدول 1. الگوهاي آموزش‌های مهارتی
ردیف | نام الگو | سال | ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌ها |
|---|---|---|---|
1 | الگوی فرایندی طالبی وهمکاران (1396)
| 1396 | این مدل ناظر بر این دیدگاه است که سیاست‌گذاری در یک مقطع خاص و به صورت یک عمل مستقل صورت نمی‌گیرد، بلکه به صورت یک چرخه، فرآیندی را تشکیل می‌دهد که شامل چندین فعالیت و مرحله است در این مدل فرآیندی سیاست عمومی به عنوان مجموعه‌ای از فعالیتهای سیاسی همچون تعیین مسئله، تعیین دستور جلسه، تدوین، مشروعیت بخشیدن، اجرا و ارزیابی در نظر گرفته می‌شود |
2 | الگوی عقلایی الوانی، شریف زاده ( 1397)
| 1397 | این الگو شامل سه بعد:داده]فرایند وستاده می‌باشد. در واقع هنگامی میتوان یک سیاست را عقلایی دانست که میزان ارزشها و مقادیری که به دست می‌آورداز آنچه از دست می‌دهد بیشتر و نتایج حاصل، از سایر سیاست‌های قابل انتخاب بیشتر باشد |
3 | الگوی مهارت‌آموزی دوره دبستان (صفاری وهمکاران)
| 1400 | این الگو 8 بعد و 19 مولفه به عنوان عناصر آموزش مبتنی بر بازی با تاکید بر مهارت‌آموزی قابل استناد است. بر این اساس مولفه‌ها شامل: 1. انگیزش (توانایی دستیابی به اهداف برنامه درسی، لذت بردن از یادگیری با حس کنجکاوی)2. فردی (افزایش اعتمادبنفس، توجه به ارزش‌های اخلاقی وتربیتی) 3.مهارتی (توانایی برقراری ارتباط موثر و مهارتهای اجتماعی، رشد مهارت-های زندگی)4.شناختی (رسیدن به رشد ذهنی، رشد مهارتهای حل مساله)5. یادگیری (یادگیری عملی و تجربه‌ای) 6. خلاقیت (بستری برای آفرینش اندیشه‌های نو، آشنایی با تجربه‌های نو)7. جسمانی (تخلیه انرژی، رشد جسمی و مهارتهای حرکتی) 8. درمانی (ابراز احساسات و رفع مشکلات رفتاری، کاهش اضطراب ) می‌باشد |
4 | الگوی آموزش مهارتهای فنی وحرفه‌ای متوسطه نویدی وهمکاران | 1397 | الگو متشکل از 11مؤلفه (منطق و چرایی؛ اصول حاکم بر برنامه؛ رویکرد تربیتی برنامه؛ اهداف؛ قلمرو و جهت‌گیری محتوا؛ روش‌های آموزشی - تربیتی (فعالیتهای یادگیری)؛ گروه‌بندی دانش‌آموزان؛ مواد و منابع یادگیری؛ ارزشیابی پیشرفت تحصیلی ؛ منابع و امکانات و استلزامات برنامه (الزامات اجرایی) تدوین شد |
5 | الگوی اسلامی ایرانی مهارت‌آموزی در مدارس متوسطه کشور مرادی دهقی وهمکاران | 1397 | مهم ترين راهبردهاي اتخاذشده در اين پژوهش عبارتند از: "فرهنگ سازي، تحول در برنامه درسي، تحول در محيط‌هاي يادگيري، تحول در روش‌هاي سنجش و ارزشيابي، تحول در كتاب‌ها و محتواي درسي، بهداشت و ايمني كار، زيرساخت‌ها و تجهيزات، همكاري و ارتباطات بين المللي آموزشي و پژوهشي، نيازسنجي و تامين منابع مالي" شرايط بستر در پژوهش كنوني مقوله‌هاي"توجه به فرهنگ و شرايط اجتماعي، ساختار سازماني، انگيزه حمايت از تغيير و مديريت عملكرد تغييرمدار" هستند |
6 | الگوی برنامه درسی پودمانی بر اساس مهارتهای حرفه ای چهاربند | 1391 | صلاحیت مورد نیاز تدوین کنندگان برنامه‌های درسی / انطباق موسسات آموزشی / انطباق فراگیران / انطباق مدرسان و مربیان / تهیه آزمونهای عملکرد / ارتقای موسسات آموزشی هستند که به عنوان مولفه‌های الگوی مذکور شناسایی شدند. |
روش‌شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ اهدف کاربردی از نظر داده‌ها کیفی و از نظر ماهیت و نوع مطالعة داده‌بنیاد داده‌بنیاد سیستمی (پارادایمی ) است جامعة آماری پژوهش حاضر شامل اساتید دانشگاه و خبرگان رشته مدیرت منابع انسانی می‌باشد.که با روش نمونه‌گیری آگاهانه از نوع نظری و بر اساس اشباع نظری 15نفر خبره انتخاب شدند. ابزار سنجش پژوهش مصاحبة نیمه‌ساختاریافته بود که بر اساس کدگذاری باز و کدگذاری محوری به دست آمد. سپس، کدگذاری انتخابی از طریق مصاحبه، فن دلفی و بارش فکری اجرا شد، که در این مرحله ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها توسط خبرگان نهایی و اولویت‌بندی شدند. مجدداً الگو بر اساس ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها ترسیم و توسط خبرگان تأیید و اعتباریابی شد. اعتبار و روایی ابزار سنجش به با روش اجماع سه‌سویه به دست آمد. روش‌های گردآوری اطلاعات از طریق مطالعة عمیق تئوری‌ها، مدل‌ها، یافته‌ها، الگوها، پژوهش‌ها اعم از ملی و جهانی در زمینة الگوهای مهارت‌آموزی، سپس، از طریق اجرا کدگذاری باز از یافته‌های مرحلة یک و بعد از آن، اجرای کدگذاری محوری به منظور مقوله‌بندی شاخص‌ها در قالب ابعاد و مؤلفه‌ها، و در مرحلة بعدی، تنظیم این مهم به صورت یک فرم مصاحبة نیمه‌ساختاریافته تنظیم و از طریق مصاحبة عمیق، فن دلفی و بارش فکری به مدد خبرگان و استمرار آن تا اشباع نظری که در پایان احصای الگو، ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها توسط خبرگان اعتباریابی و اولویت‌بندی شد. تجزیه وتحلیل داده‌ها طی سه مرحله کدگذاری‌های باز، محوری و انتخابی انجام گرفت.
یافته‌های پژوهش
تحلیل داده‌ها در چهار مرحله انجام گرفت:
الف) کدگذاری باز: در این مرحله 88 شاخص از طریق مطالعات ملی و جهانی، و مصاحبه با خبرگان احصا شد.
ب)کدگذاری محوری: در این مرحله 5 بعد، 21 مؤلفه و 120 شاخص از طریق مصاحبه با خبرگان احصا شد. شایان ذکر است به منظور جلوگیری از طولانی‌شدن متن مقاله از بیان جدول کدگذاری‌های باز و محوری خودداری شد.
ج) کدگذاری انتخابی: در این مرحله که توسط خبرگان انجام گرفت. در مجموع، جهت ارائه الگوی سیاست‌گذاری آموزشی مهارت‌آموزی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه ترتیب اولویت 5 بعد، 20 مؤلفه و 118 شاخص که در جدول 2 بیان شده است.
جدول 2. ابعاد، مؤلفه‌ها و تعداد شاخص‌های سازندة ارائه الگوی سیاست‌گذاری آموزشی مهارت‌آموزی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه
ابعاد | مولفه‌ها | تعداد شاخص |
عوامل علی | مدیریت | 6 |
یاددهنده | 9 | |
یادگیرنده | 5 | |
محتوا | 5 | |
آموزش | 7 | |
ارزشیابی | 6 | |
عوامل مداخله‌گر | محیط یادگیری | 5 |
فناوری | 8 | |
اسنادبالادستی | 5 | |
منابع مالی | 4 | |
شرایط زمینه‌ای | فرهنگ سازمان | 10 |
قوانین ومقررات | 5 | |
راهبردها | ارزشی | 6 |
فرهنگی/اجتماعی | 6 | |
آموزشی | 6 | |
اقتصادی | 4 | |
پیامدها وربرون دادها | فردی | 6 |
اجتماعی | 4 | |
اقتصادی | 8 | |
سیاسی | 3 |
د: اعتباریابی نظری الگو: در این مرحله ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های الگوی سیاست‌گذاری آموزشی مهارت‌آموزی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه در قالب یک الگو تنظیم وتوسط خبرگان اعتباریابی شد
بحث و نتیجه‌گیری
در نتیجة پژوهش الگوی پارادایمی سیاست‌گذاری آموزشی مهارت‌آموزی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه به شرح شکل زیر می‌باشد:
شکل 2. الگوی پارادایمی سیاست‌گذاری آموزشی مهارت‌آموزی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه (مستخرج از پژوهش حاضر)
بر اساس شکل 2، الگوی یادشده از 5بعد،20مولفه و 118شاخص تشکیل شده است
همچنین، 1-عوامل علی : مدیریت، یاددهنده، یادگیرنده، محتوا، آموزش وارزشیابی2-عوامل مداخله‌گر: محیط یادگیری، فناوری، اسنادبالادستی ومنابع مالی
3-شرایط زمینه‌ای :فرهنگ سازمان وقوانین ومقرات4-راهبردها: ارزشی، فرهنگی/اجتماعی، آموزشی واقتصادی5-پیامدها و درون دادها:فردی، اجتماعی، اقتصادی وسیاسی می‌باشد.
در نهایت، یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد هر یک از مؤلفه‌های به دست آمده، از شاخص‌های تشکیل شده‌اند که در مجموع، پاسخ این پرسش در قالب جدول 3 بیان شده است.
جدول 3. ابعاد ، مولفه‌ها و شاخص‌های استخراج شده
شاخص‌ها | مولفه‌ها | ابعاد |
|---|---|---|
اعمال رهبری دموکراتیک در مدرسه | مدیریت | عوامل علی |
تشویق و ترغیب کننده بودن مدیران برای مهارت‌آموزی | ||
برخورداری از روحیه آزاد اندیشی وکارگروهی | ||
حمایت مدیران ارشد از گسنرش مهارت‌آموزی | ||
برگزاری همایش‌های مختلف جهت معرفی رشته‌های مهارت‌آموزی | ||
دعوت از کارشناسان خبره جهت استعدادیابی دانش آموزان | ||
تبحر در مدیریت کلاس | یاددهنده | |
داشتن دانش عملی وکاربردی | ||
مهارت وخلاقیت در تدریس | ||
داشتن مهارتهای ارتباطی | ||
آموزش ضمن خدمت مستمر برای بروزرسانی مدوام دانش و مهارت | ||
ارزیابی مداوم عملکرد مهارتی یاددهنده | ||
داشتن مهارتهای استفاده از شبکه‌های مجازی | ||
داشتن مهارت تولید محتوای آموزش مجازی | ||
توجه به شایستگی‌های حرفه ای | ||
توجه به اهمیت مهارت‌آموزی در زندگی | یادگیرنده | |
داشتن انگیزه کافی برای یادگیری مهارت | ||
توجه به کارتیمی وکارگاهی | ||
توجه به رشد همه جانبه ودوری از رشد تک بعدی | ||
آگاهی از تناسب حرفه‌ای با استعداد فردی | ||
محتوای به روز ونوین | محتوا | |
توجه به نیازهای یادگیرندگان در تولید محتوا | ||
توجه به بازار کار محلی در تولید محتوای آموزشی | ||
توجه به بازار کارجهانی در تولید محتوای آموزشی | ||
توجه به کاربردی بودن محتوا | ||
آموزش تلفیقی | آموزش | |
کارگروهی وحل مسئله | ||
مشارکت یادگیرندگان در فرایند آموزشی | ||
پاسخ به نیازهای جامعه ویادگیرندگان | ||
دست ورزی وتمرین عملی | ||
تاکید بر نتیجه محوری در آموزش | ||
تاکید بر فرایند محوری در آموزش | ||
ارزشیابی متنوع و مستمر باتوجه‌به موضوع یادگیری | ارزشیابی | |
خودآگاهی وخود ارزیابی یادگیرندگان | ||
مشارکت سایریادگیرندگان در دستیابی به سطوح شایستگی | ||
تکالبف عملکردی در سنجش | ||
مشارکت سایر یادگیرندگان و والدین در سنجش وارزشیابی | ||
استفاده از آزمونهای مهارتی استاندارد وبه روز | ||
مهارت‌آموزی در محیط واقعی کار | محیط یادگیری | عوامل مداخله‌گر |
بهره گیری از محیط‌های استاندارد وقابل قبول | ||
ایجاد کارگاه‌های محلی یامنطقه ای | ||
استفاده از ظرفیت بخش خصوصی موجود در جامعه | ||
به روز نمودن وتوسعه کارگاه‌های موجود | ||
امکانات کمک آموزشی برای اجرای ایده‌های درسی یاددهندگان | فناوری | |
برخورداری از تجهیزات وآموزش به روز | ||
تشویق وراهنمایی یاددهندگان به استفاده از وسایل کمک آموزشی در هنگام تدریس | ||
تخصیص مواد و وسایل کمک آموزشی نو و به میزان لازم در کلاسها | ||
استفاده از شبیه سازی آموزشی مبتنی بر رایانه جهت تقویت مهارت حل مسئله یادگیرندگان | ||
استفاده از شبیه سازی آموزشی مبتنی بر رایانه جهت تقویت مهارت تجزیه وتحلیل یادگیرندگان | ||
استفاده از شبیه سازی آموزشی مبتنی بر رایانه جهت تقویت توانایی دیدار سازی فضایی یادگیرندگان | ||
استفاده از شبیه سازی آموزشی مبتنی بر رایانه جهت تقویت مهارت خلاقیت یادگیرندگان | ||
ایجاد تغییر در نگرش مدیران نسبت به مهارت‌آموزی | اسناد بالادستی | |
ایجاد تغییر در نگرش برنامه ریزان سازمان | ||
آموزشی نسبت به مهارت‌آموزی | ||
ایجاد تغییر در نگرش مولفان در سازمان برنامه ریزی وآموزشی | ||
شفاف سازی اهداف مهارت‌آموزی برای نهادهای مربوط | ||
اختصاص منابع مالی مکفی در قانون بودجه سالانه برای بررسی وضع موجود | منابع مالی | |
اختصاص منابع مالی مکفی در قانون بودجه سالانه برای بررسی وضع مطلوب | ||
حمایت همه جانبه مالی از آموزش‌های مهارتی | ||
تعیین استراتیژی‌های مالی برای مهارت‌آموزی بر اساس نیازهای محلی وملی | ||
حاکمیت فرهنگ سازمانی مستعد مهارت‌آموزی | فرهنگ سازمان | شرایط زمینه‌ای |
حاکمیت جو صمیمی ودوستانه مبتنی بر اعتماد وتفویض اختیار در مدرسه | ||
برخورداری از فرهنگ حمایتی در مقابل فعالیتهای پژوهشی وتحقیقاتی | ||
حاکم بودن فرهنگ مشوق برای آموزش مهارت | ||
تمایل یاددهندگان به انجام کار تیمی و گروهی در مدرسه | ||
حاکم شدن تفکر بهبود مداوم مهارتی | ||
ایجاد فرهنگ تولید مطلوب | ||
ایجاد فرهنگ مصرف مطلوب | ||
استفاده از رسانه‌های ملی جهت تشویق مهارت‌آموزی | ||
تقویت یادگیری اثربخش مهارتی | ||
برخورداری از سیستم ایده پردازی جهت اخذ و تعدیل ایده‌ها و درگیر سازی یاددهندگان | قوانین ومقررات | |
انعطاف پذیر بودن قوانین ومقررات در گسترش مهارت‌آموزی | ||
تعیین متولی برای حمایت از مهارت محور، نوآوری و ارائه ایده‌های جدید | ||
انعطاف پذیری سیستم حقوق ودستمزد | ||
فراهم شدن زیرساختهای سیستمی، فرایندی، اجرایی و فنی برای مهارت‌آموزی | ||
پرهیز از اسراف | راهبردهای ارزشی | راهبردها |
کسب وکار از راه مشروع | ||
مسوولیت پذیری | ||
ترویج فضایل اخلاق حرفه ای | ||
تامین رفاه عمومی | ||
جلوگیری از فقرزدایی | ||
فرهنگ سازی از راه خانواده‌های یادگیرندگان | فرهنگی/اجتماعی | |
فرهنگ سازی از راه فضای مجازی | ||
فرهنگ سازی از راه رسانه‌های ملی | ||
فرهنگ سازی از راه تبلیغات شهری | ||
برگزرای نمایشگاه‌ها در سطح شهر | ||
تاسیس شورای ملی مهارت | ||
شروع به مهارت‌آموزی در برنامه‌های آموزشی دوره ابتدایی | آموزشی | |
توجه به شایستگی‌ها در برنامه آموزشی | ||
تناسب بین دروس نظری وعملی | ||
تنوع در برنامه‌های آموزشی | ||
توجه به پژوهش وخلاقیت در برنامه‌های آموزشی | ||
توجه به محتوای عملگرایی در برنامه درسی | ||
توجه به عدالت اقتصادی در جامعه | اقتصادی | |
افزایش سرمایه‌گذاری ملی | ||
حمایت از مهارت‌آموزی توسط نهادهای مربوط | ||
داشتن چشم انداز در زمینه مهارت‌آموزی | ||
رشد مهارت، خلاقیت و نوآوری | فردی | پامدها/برون‌دادها |
رشد اعتماد بنفس | ||
رشد وافزایش بهره وری | ||
رشد استقلال هویتی | ||
داشتن آرامش وبرنامه ریزی | ||
رشد کارامدی فردی | ||
کاهش آسیب‌های اجتماعی | اجتماعی | |
رشد سرمایه اجتماعی | ||
کاهش فساد ناشی از بیکاری | ||
استقلال اجتماعی نوجوانان | ||
رونق اقتصادی | اقتصادی | |
رشد وتوسعه منطقه ای | ||
اقتصاد پایدار | ||
تقویت فرهنگ مصرف | ||
خودکفایی اقتصادی | ||
افزایش اشتغال | ||
توسعه حرف گوناگون | ||
افزایش تولید | ||
رشد اقتدار کشور | سیاسی | |
محکم شدن پایه‌های استقلال | ||
تحکیم پایه‌های مردمی واعتقادی |
یافته‌های حاضر با یافته‌های پژوهشگرانی مانند؛ سلمی وهمکاران (1401)از حیث شرایط علی، زمینه‌ای، مداخله‌گر، راهبردها وپیامدها همسو بوده یعنی ابعاد بدست آمده در هر دو پژوهش یکسان بودند. از حیث فناوری وسواد اطلاعاتی وبرنامه ریزی مناسب مهارت‌آموزی با یافته‌های خیری نیا (1399)همسو بوده. با نتایج پژوهش حیدری (1399)از حیث سرمایه انسانی (یادگیرنده ویاددهنده)سرمایه فرهنگی، پیامدهای سیاسی واقتصادی ، قوانین ومقررات وتوجه به راهبردهای ارزشی در جامعه همسو بوده. بانتایج پژوهش رودویل (2020)از حیث توجه به فناوری ومهارت‌های دیجیتالی همسو بوده.بانتایج پژوهش یونسیف (2019)از حیث پیامدهای اجتماعی وفرهنگی، توجه به یادگیرنده ورشد توانمدی‌های جوانان در جامعه، پیامدهای اجتماعی حاصل از مهارت‌آموزی در جامعه همسو بوده.باپژوهش فورستل وبول (2018)از حیث پیامدهای اقتصادی همسو بوده.
از ضرورتها و الزامات رشد و توسعه اقتصادی نظام آموزشی برای ایجاد مهارتهای لازم، سرمایه انسانی است و در این میان آموزش‌های مهارتی تلفیقی از علم، فن، هنر بوده و نقش بسیار مهمی در تامین نیروی انسانی کارآمد ایفا و مضمونی توسعه‌ای دارد.هدف از این آموزش‌ها، افزایش توانایی‌های دانش، مهارت و قدرت درک افراد و انجام مطلوب‌تر کار در محدوده وظایف شغلی است و انتظار میرود سازمان‌های آموزشی ازجمله آموزش وپرورش با ارائه آموزش‌های مهارتی بتواند نقش بسزایی در تربیت نیروی تکنسین ماهر و کاهش بیکاری ایفا کند.به همین علت است که یکی از اولویت‌های مهم در سرمایه گذاری‌های آموزشی، توسعه و گسترش آموزش‌های مهارت محور بوده و این مهم نیز از سوی نهادهای ذی ربط بین‌المللی مانند یونسکو، یونیواک و بانک جهانی به منزله یک استراتژی مهم به کشورهای در حال توسعه توصیه می‌شود..
در مجموع، پژوهش محدودیت‌های در اجرا داشت که به شرح زیرند:
- پژوهش حاضر برای طراحی الگوی سیاست‌گذاری آموزشی مهارت‌آموزی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه انجام شد. بنابراین، مي‌‌توانست در سطح وسيع‌‌تري مانند: دوره دوم متوسطه، دوره ابتدایی اجرا شود، که در این صورت قابلیت تعمیمپذیری بیشتری داشت.
- نتایج استخراج شده این پژوهش تنها از راه روش کیفی حاصل شد در صورتیکه اگر همواره از روش کیفی وکمی (آمیخته) بدست می‌آمد اعتبار بیشتری داشت.
در پایان، بر اساس نتایج پژوهش، پیشنهادها زیر ارائه می‌شود:
- اجرای پژوهش در سطح وسیعتر، تا قابلیت تعمیمپذیری نتایج نیز افزایش یابد. از راه مقیاس استاندارد و جامعتر که مورد استفادة گسترده باشد.
- همچنین بر اساس پیشنهادهای پژوهشی به ذی‌نفعان توصیه می‌شود که نتایج حاصل ازاین پژوهش در موقعیت‌های عملی و برای حل مسائل و مشکلات موجود به کار گرفته شوند.
منابع
الوانی، مهدی. (1396). تصمیم گیری و تعیین سیاست دولتی، تهران: نشر سمت.
چهاربند، اسفندیار. (1391). الگوی برنامه درسی پودمانی بر پایه استاندارد شایستگی حرفه ای، تعلیم وتربیت استثنایی،111، 51-67.
حیدری، علیرضا. (1398). معضل دولت سازی و سیاست‌گذاری آموزش‌وپرورش در ایرانِ پس از انقلاب. تعلیم‌وتربیت، 35، 140.
خیری نیا، حسینعلی (1399). تحلیل محتوای مهارت‌آموزی در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشگاه علوم انسانی و اجتماعی.
سند تحول بنیادین. (1390).وزارت آموزش وپرورش.
صفاری، شهرزاد، حکیم زاده، رضوان، دهقانی، مرضیه و لواسانی ، مسعود غلامعلی. (1400). ارائه مدل مفهومی آموزش مبتنی بر بازی با تاکید بر مهارت‌آموزی: مطالعه فراترکیب، مجله علوم تربیتی دانشگاه اهواز، 28 (2)، 97-112
طالبی، بهنام، سیدنظری، نیر و سودی، حورا. (1396). ارائه مدل ادراکی سیاست‌گذاری در آموزش‌وپرورش ایران، فصلنامه رهیافت، دوره 27، شماره 65 فروردین 1396
عباس‌پور، عباس، مرادی، کیوان. (1396). تحلیل انتقادی سیاست‌آموزشی: بازخوانش ارزشها گم شده. نشریه سیاست‌گذاری عمومی، 3(3)، 160-137.
فرخنده زاده، علیرضا، زارعی، اسماعیل، حسینی، سید محی الدین وعسکری، مریم. (1396). چرخه‌ی سیاست‌گذاری در نظام آموزش‌وپرورش، تهران، انتشارات:مانا.
کریمیان، جلال. (1400).سیاست‌گذاری در آموزش وپرورش، تهران:نشر:کتاب راهبرد.
مرادی دهقی، شهریار ، عباس‌پور، عباس، رحیمیان، حمید، ملکی، حسن و خسروی، محبوبه. (1397). پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، 26 (41)، 29-67.
مسلمی، ناهید ، حمیدزاده، علی و خنیفر، حسین . (1401). ارائه مدل خط‌مشی‌گذاری آموزشی مبتنی بر رویکرد رفتاری در حوزه آموزش‌های مهارتی در ایران، مطالعات آموزشی و آموزشگاهی، 28 (21)، 362-328.
مهدی، رضا و بارانی، سپیده. (1398). تحلیل جایگاه آموزش‌های فنی وحرفه‌ای و مهارتی در نقشه جامع علمی کشور، فصلنامه کارآفن، 16 (2)، 15-32
نصیری فیروز، علی رضا، ابیلی ، خدایار، کرامتی، محمد رضا و پور کریمی، جواد. (1401). طراحی الگوی ارزیابی سیاست‌گذاری فرهنگی دانشگاهها و موسسات آموزش عالی (یک پژوهش آمیخته)، فصلنامه علمی مطالعات فرهنگی،17 (51)، 91-130.
نویدی، احد، خالقی نژاد، علی و خلاقی، علی اصغر. (1397). طراحی چهارچوبی برای آموزش مهارت فنی و حرفه‌ای به دانش‌آموزان متوسطه دوم شاخه نظری: یک مطالعه کیفی، 13(1)، 120-134.
Forster, A. G., & Bol, T. (2018). Vocational education and employment over the life course using a new measure of occupational specificity. Social Science Research, 70, 176-197.
Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD), Getting Skills Right: Spain , 2018-Apr-26
Regmi, Kapil Dev. (2019). Critical Policy Sociology: Key Underlying Assumptions and Their Implications for Educational Policy Research, International Journal of Research & Method in Education, v42 n1 p59-75 2019
Rodwell, Grant. (2020), Education Policy and the Political Right in the digital age: The Burning Fuse beneath Schooling in the US, UK and Australia. Routledge Research in Education Policy and Politics, Routledge Research in Education Policy and Politics. 2021-Dec-29
Unicef. (2019). Global Framework ON Trans ferable Skills، 4-81.
[1] دانشگاه آزاد اسلامشهر
[2] استاد تمام رشته مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامشهر (نویسنده مسئول)
a_kgorshidi04@yahoo.com
[3] استاد تمام رشته برنامه ریزی درسی دانشگاه آزاد اسلامشهر
[4] استادیار گروه مدیریت آموزشی ، دانشگاه آزاداسلامی، واحداسلامشهر
[5] استادیار ، گروه مدیریت آموزشی ، واحد اسلام شهر ، دانشگاه آزاد اسلامی ، اسلام شهر ، ایران
[6] . Regmi
[7] . Rodwell
[8] Unicef
[9] . Forste, & Bol