Formation E-Participation Development Model in Iran
Subject Areas : Public Policy In Administration
Mozhgan
Mohaimani
1
(1. Ph.D. Student , Management Department, Faculty of Humanities, Saveh branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran)
Hassan
Givarian
2
(Associate Prof. Management Department, Tehran Central Branch, Islamic Azad University, Tehran,)
Ehsan
Sadeh
3
(Assistant Prof, Management Department, Faculty of Humanities, Saveh branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran)
Syrus
Tadbiri
4
(Assistant Prof, Management Department, Faculty of Humanities, Saveh branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran)
Keywords: E-Governance, E-government, Iran horizon 2025, e-participation,
Abstract :
Background: ICT can change the political landscape by creating citizens' participation in the governance process. Therefore, electronic participation has become an important point of this process and specifically refers to a digital divide focusing on equal accessibility of participants. In Iran horizon 2025 and development programs is stated that Iran should be number one among countries in this area. Objective: The main purpose of the present research is to discover, identify the dimensions and factors affecting e-participation in Iran Method: According to the subject, the mix method of research was carried out through completing a checklist on the agenda with 6 scientific and executive experts who had been selected through purposive sampling method. Focus group interview was conducted and the results of the interview was analyzed based on the classical content analysis technique. Measurement tools of quantitative part were included the questionnaire and the Likert scale was used. Data were analyzed through structural equity modeling (SEM), confirmatory factor analysis and path analysis by SPSS and Lisrel. Results: According to the research findings, 250 open codes were extracted from focus group interview, local and international literature. Among these concepts, 17 sub categories and 10 major categories were identified. Conclusion: The research result is an efficient model for the development of eparticipation, through the application of the factors identified in the process of policymaking in the field of ICT and improving the quality of communication between policy makers and citizens can improve the country's ranking in this index and help achieve the goal of the Iran horizon 2025
_||_
Alathur, S; Ilavarasan, Gupta, M. (2014). Determinants of citizens’ electronic participation: insights from India. Transforming Government: People, Process and Policy, 8 (3), 447-472.
Bataineh, L; Abu-Shanab, E. (2016). How perceptions of E-participation levels influence the intention to use E-government websites. Transforming Government: People, Process and Policy Vol. 10 No. 2, pp. 315-334
Danaeifard, H, (1392), Qualitative research strategies: a reflection on data foundation theorizing. Management Thought, First Year, Second Issue - Fall and Winter. 69 – 76
Hafeznia, M. (1383), Introduction to Research Methodology in Humanities, 16th Edition, Tehran, Samat Publications.
Holloway, I. & Wheeler, S. (2002), Qualitative Research for Nurses, 2nd Edit. Oxford, Black Well Science.
Khaki, gh, (1387), Research method with a dissertation approach, Islamic Azad University.
Martiez López, M., Sicilia, M., 2013. How WOM marketing contributes to new product adoption: testing competitive communication strategies. Eur. J. Mark. 47, 1089–1114
Memarzadeh, Gh ; Faghihi, M. (1393), E-government. Tehran.
Naranjo-Zolotov, M; Oliveira, T; Casteleyn, S; Irani, Z. (2019) Continuous usage of e-participation: The role of the sense of virtual community. Government Information Quarterly 36 (2019) 536–545
Naranjo-Zolotov, M; Oliveira, T; Cruz-Jesus. F; Martins, J; Gonçalves, R; Branco, F; Xavier. N. (2019) Examining social capital and individual motivators to explain the adoption of online citizen participation. Future Generation Computer Systems 92 302–311
Oni, A; Ayo, C; Oni, S; Mbarika, V. (2016). Strategic framework for e-democracy development and sustainability. Transforming Government: People, Process and Policy,10 (3):457-477.
Panopoulou, E; Tambouris, E; Tarabanis, K. (2009). eParticipation initiatives: How is Europe progressing?. European Journal of ePractice,7, 15-26.
Prannejad, A; Janssen, M; Rezaei, J. (2019). Towards a balanced E-Participation Index: Integrating government and society perspectives. Government Information Quarterly.
Royo, S; Yetano, A; Acerete, B. (2013). E-Participation and Environmental Protection: Are Local Governments Really Committed? Public Administration Review, 74 (1), 87–98.
Royo, S; Yetano, A; Acerete, B. (2014). Perceptions About the Effectiveness of E-Participation: A Multi stakeholder Perspective, Public Administration and Information Technology, Measuring E-government Efficiency,Volume 5, pp 257-275
Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A. (2009). Research Methods for Business Students.
Sobaci, Z. (2010). What the Turkish parliamentary web site offers to citizens in terms of e-participation: A content analysis. Information Polity: The International Journal of Government & Democracy in the Information Age, 15 (3), 227-241
Strauss, A, Corbin, J. (1394) Basics of qualitative research: techniques and stages of production of grounded theory. Translation: Ebrahim Afshar. Tehran
United Nations Development Program (2002). Human Development Report, New York: Oxford University Press.
United nations e-government survey (2008). From e-government to connected governance.
United nations e-government survey (2010). Leveraging e-government at the time of financial and economics’ crisis.
United nations e-government survey (2012). E-government for the people.
United nations e-government survey (2014). E-government for the future we want.
United nations e-government survey (2016). E-government in support of sustainable development
تدوین مدل توسعه مشارکت الکترونیک در ایران
چکیده:
زمینه: فناوری اطلاعات و ارتباطات با ایجاد مشارکت شهروندان در روند حکمرانی، میتواند چشمانداز سیاسی را تغییر دهد. لذا مشارکت الکترونیک به یک نقطه مهم از این فرایند تبدیل شده است و به طور خاص به گسل دیجیتالی با تمرکز بر دسترسی برابر نیز اشاره دارد. در سند چشمانداز 1404 و برنامههای توسعه قید شده است که از منظر فناوری در بین کشورهای منطقه اول باشیم.
هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر، کشف، شناسایی ابعاد و عوامل مؤثر بر مشارکت الکترونیک در ایران است.
روش: با توجه به موضوع، روش تحقیق آمیخته در دستور کار قرار گرفت. در قسمت کیفی، ابتدا با شش نفر از خبرگان علمی و اجرایی که به روش هدفمند انتخاب شدند، مصاحبه گروه کانونی انجام و نتایج مصاحبه بر اساس تکنیک تحلیل محتوای کلاسیک بررسی شد. در مرحله کمی از ابزار پرسشنامه با مقیاس لیکرت استفاده شده است. دادههای قسمت کمی از طریق الگوسازی معادله ساختاری، تحلیل عاملی اکتشافی و تائیدی با استفاده از نرمافزارهای spss و lisrel تحلیل شدند.
یافتهها: با بررسی متن مصاحبه گروه کانونی، ادبیات داخلی و بینالمللی درمجموع تعداد 250 کدباز به دست آمد، که این کدها در 17 مفهوم فرعی و نهایتاً 10 مفهوم اصلی دستهبندی شدند.
نتیجهگیری: ماحصل این پژوهش مدلی کارآمد برای توسعه مشارکت الکترونیک میباشد، که از طریق کاربست عوامل شناسایی شده در آن، در فرایند خطمشی گذاری در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات و ارتقا کیفیت ارتباط بین سیاستگذاران و شهروندان میتواند موجب بهبود رتبه کشور در این شاخص گردد و به تحقق هدف سند چشم انداز 1404 کمک شایانی نماید.
واژگان کلیدی: مشارکت الکترونیک، دولت الکترونیک، حکمرانی الکترونیک، افق چشم انداز 1404
مقدمه:
در شروع هزاره سوم، فناوری اطلاعات، به عنوان عمدهترین محور تحول و توسعه در جهان مطرحشده و دستاوردهای ناشی از آن نیز بهگونهای با زندگی مردم عجین گردیده که رویگردانی و بیتوجهی به آن، اختلالی عظیم را در جامعه به وجود میآورد. از اهداف برجسته و مهم در كاربري فناوری ارتباطات و اطلاعات در جوامع، سادهسازي و آسانكردن فرآيندهاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و بهرهگيري از تأثير مثبت آن در خدمترساني است. مشارکت الکترونیک نقش با اهمیتی در فراهمسازی شرایط الکترونیک شدن( شهر الکترونیک، تجارت الکترونیک، دولت الکترونیک و ..) و بهدنبال آن بهبود کیّفیت زندگی مردم، کاهش بوروکراسی در ارائه خدمات به آنها، ایجاد فرصتهای برابر در اداره امور میشود. از سوی دیگر ضرورت مشارکت الکترونیک شهروندان باعث افزایش شور و شوق مردم برای نوآور بودن میشود، چرا که میتوانند مشکلات عمومی را شناسایی کنند و راهحل مناسب هم ارائه دهند. مشارکت الکترونیک را میتوان به عنوان یکی از ابعاد دولت الکترونیک نام برد.
با توجه به الزامات قانونی اسناد بالادستی از جمله سند چشمانداز 1404(ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بینالملل ) و ضرورت تحقق ماده 46 از قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه (برنامه پنج ساله توسعه، 80)1 ،گزارشهایی که هر دو سال یکبار از طرف سازمان ملل منتشر میشوند مورد بررسی و مقایسه رتبهای و مقدار شاخصهای کسب شده توسط ایران نشان داد که ایران وضعیت مناسبی ندارد و با آنچه در چشمانداز مشخص شده است، خیلی فاصله دارد. وضعیت ایران در مجموعه گزارشهای سازمان ملل از سال 2008 تا 2016 به شرح زیر میباشد:
جدول 1: رتبه و مقدار شاخص توسعه مشارکت الکترونیک ایران
سال | رتبه | مقدار شاخص |
2008 | 98 | 0.0909 |
2010 | 117 | 0.0714 |
2012 | 35 | 0.01842 |
2014 | 110 | 0.2941 |
2016 | 149 | 0.2034 |
آمار و ارقام حاکی از پایین بودن وضعیت مشارکت الکترونیک در کشور دارد، و بررسیها نشان میدهد که مدل مشخصی برای توسعه این شاخص در کشور وجود ندارد. در نتیجه مساله اصلی این پژوهش شناسایی عوامل موثر بر مشارکت الکترونیک و معرفی یک مدل به منظور توسعه شاخص مشارکت الکترونیک در ایران است.
در سالهای اخیر دولتها در سراسر جهان تلاشهای چشمگیری را برای اجرای اشکال مختلف مشارکت عمومی آنلاین، به اصطلاح مشارکت الکترونیک، انجام دادهاند که به عنوان شاخهای از دولت الکترونیک جهت مشاوره و تصمیمگیری در نظر گرفته شدهاست. استفاده فعال و مداوم از مشارکت الکترونیک با گذشت زمان میتواند مشارکت شهروندان را در مشورت و فرآیندهای تصمیمگیری به همراه دولتها تسهیل کند. مشارکت الکترونیک فقط در صورتی میتواند اثرات مثبتی در جامعه ایجاد کند که اعضای آن جامعه در سناریوی طولانی مدت(حداقل برای چندین سال) از سیستمها استفاده کنند.
بیشتر دولتها در سراسر جهان، استفاده از شبکههای اجتماعی آنلاین را در سکوهای دولت الکترونیک خود به عنوان ابزاری برای بهبود ارتباطات دو طرفه با شهروندان و افزایش اعتماد به نفس عمومی اعلام کرده اند.
مشارکت الکترونیک استفاده از فناوریهای اطلاعات و ارتباطات برای حمایت از تعامل "از بالا به پایین" و توانمندسازی شهروندان و سازمانهای جامعه مدنی است.
مشارکت الکترونیک به عنوان نوعی خدمات دولت الکترونیک با تمرکز ویژه بر مشارکت شهروندان در بحث و تصمیمگیری در نظر گرفته میشود. (نارانجو زولوتو و همکاران ، 2019، 536و 537)
مشارکت الکترونیک یکی از ابعاد مهم دولت الکترونیک است که به اثرات فناوری ارتباطات و اطلاعات بر روابط شهروندان-دولت مربوط میشود.
مشارکت الکترونیکی به عنوان یک مفهوم اصلی در زمینههای فناوری اطلاعات و ارتباطات و علوم سیاسی در اوایل دهه 2000 پدیدار شد. منشأ این مفهوم هم در دولت الکترونیک و هم در مردم سالاری الکترونیکی نهفته است.
مشارکت الکترونیک به عنوان یک اقدام سیاسی شناخته شدهاست که توسط فناوریهای دیجیتال به منظور احیای حاکمیت شهروندان، از طریق مشارکت در فرایندهای سیاستگذاری و تصمیمگیری سیاسی تسهیل میشود. علاوه بر این، فناوریهای دیجیتال به عنوان یک عامل تعیین کننده فرآیندهای دموکراتیک مدنی مشاوره و مشارکت شهروندان در نظر گرفته میشود.( پیران نژاد، جانسن، رضایی، 2019، 1)
مشارکت الکترونیک بین مردم عادی با سیاست و سیاستگذاری و درک فرآیندهای تصمیمگیری بهتر از طریق استفاده جدید فناوری ارتباطات و اطلاعات ارتباط مجدد برقرار میکند (پانولو، تمبوریس و تارابانیس، 2009).
مشارکت الکترونیک هدف دستیابی به بسیاری از اهداف را دارد مانند:
· استفاده از فناوری موجود برای حمایت شهروند فعال
· مهیا کردن مشارکت بیشتر برای رسیدن به مخاطبان بیشتر
· تشویق مشارکت بیشتر شهروندان آگاه از طریق ارائه اطلاعات در دسترس و قابل درک برای مخاطبان هدف (سوباچی، 2010)
چارچوب مشارکت الکترونیک از نظر سازمان ملل: شاخص مشارکت الکترونیک بخشی از بررسی جامع دولت الکترونیک از حضور آنلاین کلیه 193 کشور عضو سازمان ملل متحد است که پورتالهای دولت ملی را بر اساس در دسترس بودن آنها برای مشارکت مدنی، ارائه خدمات و مشارکت عمومی در فرآیندهای تصمیمگیری ارزیابی میکند.
ü اطلاعرسانی الکترونیک: مشاركتكنندگان را از طریق ارائه اطلاعات دولتی و دسترسی به اطلاعات بر مبنای تقاضا یا بدون تقاضای آنها توانمند میکند. به عنوان مثال ارائه اطلاعات آرشيوی، اشتراک اطلاعات، ارائه لينکهایی به منابع اطلاعاتی چون سياستها، قوانين، بودجهها و ...
ü مشاوره الکترونیک: شهروندان را به نقشآفرینی در سياستها و خدمات دولتی و ارزیابی آنها مشاركت میدهد. به عنوان مثال ارائه تسهیلاتی در پورتال ملّی برای دریافت بازخورد شهروندان در رابطه با بهبود خدمات آنلاین، دریافت نظرات افراد در رابطه با سياستهای عمومی در شبکههای اجتماعی، انجمنهای گفتگو، رأیگيری آنلاین و ...
ü تصمیمگیری الکترونیک: شهروندان را از طریق طراحی همکارانه سياستها، ارائه همکارانه عناصر خدمات و چگونگی ارائه آنها توانمند میکند. به عنوان مثال ارائه امکاناتی در وبسایتی چون وبسایتهای مشاركتهای آنلاین، تقویم آنلاین برای وقایع مشاركتی، اعلاميههای تداركات آنلاین، ارائه اطلاعاتی در رابطه با پيامدهای مشاركت شهروندان در سياستهای جدید و ... (مجموعه گزارشهای ارائه شده از طرف سازمان ملل از سال 2003 الی 2016)
از سال 2003 که سازمان ملل اولین نسخه شاخص مشارکت الکترونیک را معرفی کرد، پژوهشگران زیادی از این شاخص برای ارزیابی پیشرفت مشارکت الکترونیک در مقیاس ملی یا بینالمللی استفاده کردهاند. در این پژوهش نیز چارچوب مورد استفاده مشارکت الکترونیک مطابق با چارچوب معرفی شده از طرف سازمان ملل است.
در جدول زیر به صورت موجز به برخی از پژوهشهای انجام شده در زمینه مشارکت الکترونیک اشاره میشود.
جدول 2: پیشینه پژوهش در ایران
نام پژوهشگر | عنوان پژوهش | زمان انتشار | روش و ابزار | یافتههای پژهش |
عظیمی، اسماعیلپور و حیدری | ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻣﻮر ﺷﻬﺮي | 1394 | روش توصیفی- تحلیلی | به این نتیجه رسیدندﻛﻪ داﻧﺶ و اﻃﻼﻋﺎت ﺷﻬﺮوﻧﺪان، اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠـﻖ و ﺗﻌﻬـﺪ، ﺗﺼﻮر ذﻫﻨﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺸﺎرﻛﺖ، زﻳﺮ ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺷﻬﺮ و ﺳﻮدآور ﺑﻮدن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘـﺶ را از ﻟﺤﺎظ درﺟه اﻫﻤﻴﺖ در ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان دارند. رﺿﺎﻳﺖﻣﻨﺪي، اﻋﺘﻤﺎد ﺷـﻬﺮوﻧﺪان، وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺣﺴﺎس ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ درﺟه ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮي از اﻫﻤﻴـﺖ در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮ ﻋﻮاﻣـﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪﻧﺪ. |
برک پور و بلوکات | کاربرد مشارکت الکترونیک در مدیریت و برنامهریزی محلهای، نمونه موردی محله انقلاب، منطقه 11 تهران | 1392 | روش کیفی-کاربردی
| به این نتیجه رسیدند که در نتیجه اهداف و راهکارهای مورد تأکید در محله انقلاب بر دسترسی شهروندان این محله، دسترسی شهروندان این محله به یک پایگاه مشارکتی همراه با امکانات بحث و گفتمان، نظردهی و سایر تسهیلات مشارکتی ایجاد شده است. بهرغم محدودیتهای سطوح پایین تعاملات آنلاین نظیر نبود مشارکت واقعی در میان شهروندان، در سطوح بالاتر مشارکت ممکن است نشانهای از تغییرات بنیادین مشاهده نشود یا طرحهای مشارکتی با بیتفاوتی جامعه مواجه شود، در نتیجه در کنار شناسایی محدودیتهای ارتباط واقعی شهروندان و مسئولان محلات، امکان اجرای طرحهای الکترونیکی با توجه به پیشنهادات ارائه شده در خصوص امکانات موردنیاز سطوح بالای مشارکت الکترونیکی میتوان انتظار داشت استقبال ساکنان محلات از پایگاههای مشارکتی نیز افزایش یابد. |
ربانی خوراسگانی، وارثی و اخوان مهدی | بررسی نقش و جایگاه سواد اطلاعاتی بر مشارکت الکترونیکی شهروندان در مدیریت شهری (مطالعه موردی: شهر اصفهان) | 1390 | روش پیمایشی | دریافتند که جایگاه سواد اطلاعاتی در امر مشارکت شهروندان در مدیریت شهری در قالب مشارکت الکترونیکی وضعیت مناسبی را نشان نمیدهد، چرا که تنها حدود پنج درصد پاسخگویان مشارکت بالایی دارند. |
پوراحمد، محمدپور و بوجانی | بررسی مفهوم مشارکت شهروندان در امور شهر الکترونیکی | 1389 | روش توصیفی- تحلیلی | دریافتند که ﺧﺪﻣﺎت اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دوﻟﺘﻲ و ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت آنلاین اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد، ﻫﻤﻪ آن ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ را ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲکند. ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻫﻤه ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎء ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺎرﻛﺖ و ﻫﻤﻜﺎري ﻣﺮدم در اداره اﻣﻮر ﺷﻬﺮ، از ﺟﻤﻠﻪ اﻗﺪاﻣﺎت اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺷﻬﺮ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ اﺳﺖ. ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﻲ و ﻛﻠﻴﺪي در ﻫﺮ ﻛﺎرﺑﺮدي از ﻓﻨﺎوري اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻢﭼﻮن ﺷﻬﺮ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ، اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ، ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ، در ﻫﺮ ﻣﻮﻗﻊ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺗﻨﻮع ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺷﻬﺮوﻧﺪان و در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎ و ﺳﻠﻴﻘﻪﻫﺎ در اﺧﺘﻴﺎر و دﺳﺘﺮس ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﺗﺎ آﮔﺎﻫﻲ از ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺷﻬﺮ و ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﻳﺪهﻫﺎي ﻧﻮ در اذﻫﺎن ﻣﺮدم ﻣﻴﺴﺮ ﺷﻮد. ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﮔﺬر از دروازهﻫﺎي ﺷﻬﺮ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﻛﻪ ﺑﺎ دوﻟﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ و ﺳﺎزﻣﺎن اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ، زﻧﺪﮔﻲ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ را ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ زﻳﺮﺳﺎﺧﺘﺎر اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲکند، ﭼﺎﻟﺶﻫﺎﻳﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻃﻼﻋﺎت و روﻧﺪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ، ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﺷﻬﺮوﻧﺪان و ﻣﺴﺘﻨﺪات ﭘﻴﮕﻴﺮيﻫﺎي اداري و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻓﺮا روي ﻣﺎ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻓﻲ از آنﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ راﻫﮕﺸﺎ ﺑﺎﺷﺪ. |
جدول3 : پیشینه پژوهش در خارج از ایران
نام پژوهشگر | عنوان پژوهش | زمان انتشار | روش و ابزار | یافته های پژوهش |
پیران نژاد، جانسن، رضایی | به سمت یک شاخص مشارکت الکترونیک متعادل: یکپارچه سازی چشم انداز دولت و جامعه | 2019 | تحلیل عامل تاییدی، روایی خبره | نتایج نشان داد که حقوق سیاسی و آزادیهای مدنی به عنوان مهمترین معیار ارزیابی برنامههای مشارکت الکترونیک در نظر گرفته میشود. |
نارانجوزولووتف، اولیویرا، کاستلین، ایرانی | استفاده مداوم از مشارکت الکترونیک: نقش حس جامعه مجازی | 2019 | استفاده از معادلات ساختاری | دریافتند که ارتباط مستقیم بین احساس جامعه مجازی و استفاده معنادار است. |
لی ژیلرا، لی | استفاده از وب سایت های دولتی برای ارتقاء حکمرانی مردم سالار الکترونیک: یک مدل مفهومی برای ارزیابی | 2019 | متا آنالیز کیفی | یک مدل یکپارچه برای ارزیابی وب سایت دولتی، یعنی مدل ارزیابی وب سایت حکمرانی الکترونیک مردم سالار معرفی کردند. |
نارانجوزولووتف، اولیویرا، کروز خسوس، مارتینز، گونسالوس، برانکو، خاویر | بررسی سرمایه اجتماعی و محرک های فردی برای توضیح پذیرش مشارکت آنلاین شهروندان | 2019 | پرسشنامه آنلاین | دریافتند که علاوه بر اثرات مثبت سازهها، از جمله سودمندی درک شده، امید به تلاش، و تسهیل شرایط در جهت استفاده از انتظار نوع دوستی همچنین به عنوان محرک قصد استفاده نقش دارد. سرمایه اجتماعی تا حدی در استفاده واقعی از مشارکت الکترونیک تأثیر دارد. |
آیو، اونی و امباریکا2 | چارچوب استراتژیک برای توسعه و پایداری مردمسالاری الکترونیک | 2016 | روش نظریه برخاسته از داده و تکنیک دلفی | به این نتیجه رسیدند که چارچوب استراتژیک توسعه داده شده نگاه مفهومی جامعی از برنامه اجرای مردمسالاری الکترونیک ارائه میدهد. اجرای چارچوب به این بستگی دارد که دولت بخواهد مشارکت الکترونیک را اجرا کند. |
باتاینه و ابوشناب3 | چگونه ادراک از سطوح مشارکت الکترونیک بر قصد استفاده از وبسایتهای دولت الکترونیک اثر میگذارد | 2016 | روش پیمایشی و مطالعه کشور اردن | به این نتیجه رسیدند سه سطح اطلاعرسانی الکترونیک، مشاوره الکترونیک و اختیار الکترونیک، به طور توجه برانگیزی بر قصد مشارکت اثرگذارند، اما دو سطح شامل بودن الکترونیک، همکاری الکترونیک قابلیت پیشبینی را کسب نکردند. |
آلتور، اواراسان و گوپتا4 | عوامل مشارکت الکترونیک شهروندان در هندوستان | 2014 | روش پیمایشی | به این نتیجه رسیدند که اثر مشارکت شهروندان، سیستم ارزشی و آزادی مشارکت به عنوان الزامات مشارکت الکترونیک مشخص شدند. |
رویو، یتانو، آسرته 5 | ادراک اثر مشارکت الکترونیک: دیدگاه چند ذینفعی | 2014 | روش پیمایشی و مطالعه کشور اسپانیا | به این نتیجه رسیدند در مقابل استفاده زیاد از اینترنت، سطح استفاده از مشارکت الکترونیک شهروندان تقریباً پایین است. گرچه نظر شهروندان و مدیران بخش دولتی درباره مشارکت الکترونیک مثبت است. برخی تفاوتها بین ادراک شهروندان و مدیران وجود دارد. شهروندان احساس میکنند کم هزینه است و حداقل به خوبی مشارکت آفلاین است، اما اینطور به نظر میرسد که تغییرات بزرگ به وسیله مشارکت آفلاین محقق میشود. مدیران بر این باورند که مشارکت آنلاین برای رسیدن به تعداد بیشتر مشارکت بالقوه بهتر است و تلاش کمتری لازم دارد. |
در مقایسه پژوهش حاضر با پژوهشهای داخلی انجام شده، باید اذعان کرد که پژوهش حاضر با نگاهی کلان بر توسعه مشارکت الکترونیک تأکید دارد. در حالی که به نظر میرسد سایر پژوهشها از توجه به این مورد غافل ماندهاند. با توجه به اینکه موضوع مشارکت الکترونیک در ایران، به طور جامع تبیین نشده و با توجه به خلاء تحقیقاتی، به نظر میرسد نتایج حاصل از این پژوهش میتواند خلاء تحقیقاتی موجود در حوزه توسعه مشارکت الکترونیک در کشور را اندکی جبران کند.
روش پژوهش
روش پژوهش بر اساس مدل پیاز پژوهش ساندرز (2009، 138) میباشد.
شکل 1: مدل پیاز پژوهش ساندرز
بر اساس این مدل یک پژوهش از لایههای مختلفی تشکیل میشود که در آن هر لایه متأثر از لایه بالاتر است. آنها عبارتاند از:
1- لایه فلسفههای پژوهش: در این لایه حوزه پارادایم پژوهش مطرح میشود، با توجه به اینکه در این پژوهش هدف کشف، شناسایی ابعاد و عوامل مؤثر بر مشارکت الکترونیک بوده است، پژوهش حاضر در بخش اول با پارادایم تفسیرگرایی و بخش دوم اثبات گرایی انجامشده است.
2- لایه رویکردهای پژوهش: ازآنجاییکه نظریههای علمی باید به صورت تجربی نیز آزمایش پذیر باشند در این لایه قیاسی یا استقرایی بودن پژوهش باید مشخص شود. با توجه به اینکه رویکرد استقرایی از یک نمونه خاص به بیانی عمومی میرسد و در روش استقرایی اطلاعات و دادههای گردآوری شده و یک نظریه بر اساس تجزیهوتحلیل این دادهها توسعه مییابد. رویکرد این پژوهش در مرحله اول استقرایی است. در مرحله دوم که دادههای پژوهش به صورت عددی بیان میشوند، تحلیل دادهها با استفاده از فنون آماری صورت میپذیرد، نمایش یافتهها بر جداول آماری و نمایشهای ترسیمی استوار است، رویکرد قیاسی است.
3- لایه راهبردهای پژوهش: این پژوهش به صورت پیمایشی و اکتشافی انجام شده است.
4- لایه گزینههای پژوهش: پژوهشها از جهت کمیت پذیری و کمیت ناپذیری به دو نحله کلان پژوهشهای کمی و کیفی تقسیم میشوند. پژوهش کیفی، پژوهشی است که یافتههایی تولید میکند که با توسل به عملیات آماری یا سایر روشهای شمارشی حاصل نیامده است. (استراوس و کربین، 1394) پژوهش حاضر در دسته پژوهش ترکیبی(آمیخته) قرار دارد. گردآوری و تحلیل دادههای ترکیبی، در بر گیرنده استفاده از هر دو شیوه گردآوری دادههای کیفی و کمی است.(رامین مهر، چارستاد، 1391) روش آمیخته در انواع الف: متوالی: که خود به دو حالت انجام میشود. 1: متوالی اکتشافی 2: متوالی تشریحی، ب: همزمان، ج: آشیانهای؛ انجام میشود. در این پژوهش از روش متوالی اکتشافی استفاده شده است. ابتدا به شناخت پدیده موردنظر(مشارکت الکترونیک) پرداخته شده است (کیفی) سپس به آن نمرهدهی و دادههای مربوطه را تحلیل شده است( کمی) البته متغیرهای تحقیق ماهیتاً کیفی هستند و ارزش عددی نمیپذیرند. اما توسط محقق با اندکی اغماض و با کمک طیف لیکرت به کمی طبقهبندی شده تبدیلشدهاند تا امکان آزمون پذیری و انجام تحلیلها فراهم گردد.
5- لایه افق زمانی پژوهش: به این دلیل که دادههای مربوط تنها یک مرتبه گردآوری شده است، لذا در این پژوهش افق مقطعی است.
6- لایه شیوه گردآوری و تحلیل دادهها: روش گردآوری داده در این پژوهش در بخش کیفی از نوع مصاحبه عمقی به نام گروه کانونی است. گروه کانونی از شایعترین روشهای کیفی است و بیشتر در صنعت مورد قبول است، علت مقبولیت این است که انجام آنها نسبتاً سریع، آسان و کم هزینه است. کاترال و مک لارن(2006) تأکید میکنند، گروههای تمرکز خصوصاً زمانی مفید هستند که پژوهشگر میخواهد معانی مشترک و اصطلاحات مشترک را بررسی کند(حیدرزاده، 1393:72). از آنجا که هدف اصلی پژوهش پیش رو نیز کشف، شناسایی ابعاد و عوامل مؤثر بر مشارکت الکترونیک است مناسبترین روش گروه کانونی است. اغلب در پژوهشهای کیفی از تحلیل محتوای کلاسیک استفاده میشود. در این روش پژوهشگر ابتدا باید کل مجموعه دادهها را بررسی کند، سپس دادهها را به بخشهای معنادار کوچکتری تقسیم کند. در مرحله بعد، پژوهشگران برچسبهایی را به هر قطعه از دادهها اختصاص میدهند که به آنها کد میگویند. پس از آنکه تمام دادهها کدگذاری شد، کدهای شبیه به هم شمارش و گروهبندی میشوند (زالی، اکبری، رضوی، جعفرزاده، 1392). در این پژوهش در بخش تحلیل دادههای حاصل از مصاحبه گروه کانونی به صورت تحلیل محتوای کلاسیک انجامشده است. افراد منتخب برای شرکت در گروه کانونی 6 نفر از خبرگان حوزه دولت الکترونیک بودند. در جدول زیر سایر اطلاعات ارائه شده است.
جدول 4: ویژگی مشخصات افراد حاضر در جلسه گروه کانونی
گروه کانونی | جنسیّت | وضعیت تأهل | تحصیلات | وضعیت اشتغال | ||||
تعداد افراد حاضر | میانگین زمان جلسه | زن | مرد | مجرد | متأهل | دکتری تخصصی | کارشناسی ارشد | شاغل |
6 | 2 ساعت | 0 | 6 | 2 | 4 | 5 | 1 | 6 |
روش گردآوری داده در بخش کمی پرسشنامه است. از آنجا که در خصوص تعیین حجم نمونه در مدلسازی معادلات ساختاری اختلاف نظر وجود دارد. برخی محققان در هنگام استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری حداقل حجم نمونه برابر با 100 الی 150 را پیشنهاد کردهاند، درحالیکه اکثر محققان برای به حداقل رساندن سوگیریها و خطاهای احتمالی در تخمین مدل حجم نمونه بالای 200 را مناسب میدانند(مارتینزلوپز و همکاران، 2013، 128). همچنین حجم نمونه در روششناسی مدل یابی معادلات ساختاری میتواند بین ۵ تا ١۵ مشاهده به ازاء هر متغیر اندازهگیری شده تعیین شود. بر این اساس تعداد 230پرسشنامه توزیع شد. از این تعداد 210 پرسشنامه برگشت داده شد. با بررسی پرسشنامهها و پاسخها مشخص گردید که 9 تای آنها ناقص هستند و ارزش تحلیل ندارند. با حذف پرسشنامههای ناقص در نهایت 201 پرسشنامه قابل استفاده به دست آمد. لذا میتوان گفت نرخ بازگشت پرسشنامهها 87 درصد است. لازم به ذکر است در این پژوهش به دلیل تازگی و پیچیدگی مفهوم مشارکت الکترونیک از نمونهگیری هدفمند/ گلوله برفی استفادهشده است. افراد منتخب برای پاسخگویی به پرسشنامهها از خبرگان حوزه دولت الکترونیک بودند. با رعایت شرط حداقل مدرک کارشناسی ارشد و 5 سال سابقه کار در حوزه دولت الکترونیک به نحوی خبرگان انتخاب شدند که خبرگان شاغل در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی و وزارت کشور از بخشهای مختلف فعال در حوزه دولت الکترونیک بخش زیرساخت، فناوری اطلاعات، محتوا و خدمات الکترونیکی باشند. همگی سؤالات بر اساس طیف پنج گزینهای لیکرت (بهصورت پنج واحدی) و ارزش عددی از ١ تا ۵ برای گزینهها انتخاب گردید. برای متغیر سطح استفاده از ابزارهای مردمسالاری (هیچوقت=١ ، بهندرت=٢ ، گاهی اوقات=٣ ، اکثر اوقات=۴ ، تقریباً همیشه=۵) و باقی متغیرها (کاملاً مخالفم=١ ، نسبتاً مخالفم=٢ ، متوسط یا نظری ندارم=٣ ، نسبتاً موافقم=۴ ، کاملاً موافقم=۵) طراحیشدهاند. تعداد سؤالات پرسشنامه به تفکیک هر متغیر همچنين منبع مورداستفاده براي سؤالات در جدول زیر مشخص است.
جدول 5: تعداد و منبع پرسشنامه پژوهش
متغیر | شماره سؤال | نام اختصاری در مدل | تعداد سؤالات | منبع سؤالات |
سطح استفاده از ابزارهای مردمسالاری | 1-11 | EST | 11 | آلتور، اواراسان و گوپتا (2014) |
خصوصیات افراد | 1-11
| FRD | 11 | آلتور، اواراسان و گوپتا (2014) |
خصوصیات دولت | 12-21 | DOL | 10 | آلتور، اواراسان و گوپتا (2014) |
خصوصیات فناوری | 22-37 | FAN
| 16 | آلتور، اواراسان و گوپتا (2014) |
ذینفعان و نقش آنها | 38-40 | ZIN | 3 | باتاینه و ابوشناب (2016) |
مشارکت الکترونیک | 41-56 | ELE | 16 | باتاینه و ابوشناب (2016) Omar Al-Hujran, Mutaz M. Al-Debei, Akemi Chatfield, Mahmoud Migdadi (2015) |
بهبود عملکرد دولت | 57-64 | AMD | 8 | Omar Al-Hujran, Mutaz M. Al-Debei, Akemi Chatfield, Mahmoud Migdadi (2015) |
اعتماد عموم به دولت | 65-69 | ETE | 5 | Omar Al-Hujran, Mutaz M. Al-Debei, Akemi Chatfield, Mahmoud Migdadi (2015) |
ادراک از کاهش فساد | 70-78 | FSD | 9 | Corruption Perceptions Index 2014 |
آثار زیستمحیطی | 79-82 | ZIS | 4 | رویو، یتانو، آسرته(2014) |
یافتهها:
یافتههای توصیفی پرسشنامه:
یافتههای توصیفی پژوهش نشان میدهد که 50.2درصد پاسخگویان زن هستند. سن بیشتر کارمندان بین 36 تا 45 سال بوده است. 60.2 درصد پاسخگویان متاهل هستند. 89.7 درصد دارای مدرک کارشناسی ارشد هستند. اکثر پاسخگویان بین 16 تا 20 سال سابقه کار دارند.
یافتههای استنباطی پرسشنامه:
در این پژوهش ابتدا بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها با استفاده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف انجام شد. فرض آماری صفر ویک بهصورت زیر مطرح گردید.
دادهها دارای توزیع نرمال هستند :H0
دادهها دارای توزیع نرمال نیستند : H1
اگر عدد معناداری متغیرهای تحقیق بزرگتر از 05/0 باشد فرض صفر تائید وادعای نرمال بودن توزیع دادهها پذیرفته میشود بنابراین در ادامه محقق مجاز خواهد بود از آزمونهای آمار پارامتریک برای تحلیل دادهها استفاده نماید. با توجه به نرمال بودن دادهها برای تجزیه و تحلیل از روشهای آماری پارامتریک استفاده شده است.
جدول 6: آزمون نرمال بودن متغیرهای تحقیق
نام متغیر | سطح معناداری |
خصوصیات فردی | 052/0 |
خصوصیات فناوری | 167/0 |
خصوصیات حکومت | 058/0 |
ذینفعان و نقش آنها | 080/0 |
سطح استفاده از ابزارها | 189/0 |
مشارکت الکترونیک | 056/0 |
اعتماد عموم به دولت | 225/0 |
بهبود عملکرد دولتها | 238/0 |
ادراک از فساد | 072/0 |
آثار زیستمحیطی | 055/0 |
روایی و پایایی ابزار پژوهش: در يک مطالعه کيّفي، روايي توصیفی6 بر ميزاني اشاره میکندکه مشاهده پژوهشگر توانسته است پديده مورد مطالعه را انعکاس دهد (زالی و همکاران ، 1392، 405). با توجه با اينكه در اين پژوهش نتايج حاصل از مدل، كه بر مبناي روش علمي براي پاسخ به سؤال تحقيق به دست آمده بودند، به عنوان محورهاي مصاحبه در نظر گرفته شدند، روايي بخش کیفی اين پژوهش تأييد ميشود.
برای تحلیل روایی پرسشنامه بخش کمی از روش روایی محتوا استفاده شده است. سی.اچ.لاوشه روشی پرکاربرد را برای سنجش اعتبار محتوا ابداع نمود. مقادیر محاسبه شده برای نظر 40 ارزیاب در مورد میزان هماهنگی محتوای ابزار اندازهگیری و هدف پژوهش به میزان 73/0 که بالاتر از حداقل امتیاز مورد نیاز در این سطح بود که به استناد نتایج این آزمون روایی تایید گردید.
براي محاسبه پايايي بخش کیفی متن مصاحبه گروه کانونی از روش توافق درون موضوعي دو كدگذار و محاسبه ضریب کاپا استفاده شده است. از نظرات يك متخصص در زمینه تكنيكهاي كدگذاري استفاده شد و تعداد دو متن مصاحبه گروه کانونی به طور همزمان به وسيله محقق و متخصص، كدگذاري مجدد شدند. پايايي بين كدگذاران برابر 85 بهدست آمد، با توجه به اينكه بيشتر از 80 است، پايايي تأييد شد.
برای پایایی پرسشنامه بخش کمی این پژوهش از روش پایایی همسانی درونی(آلفای کرونباخ) استفاده شده است. مقدار آلفای محاسبه شده برای هر مولفه در جدول زیر قابل مشاهده است.
جدول 7: نتایج حاصل از بررسی پایایی پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ
متغیر | نام اختصاری در مدل | تعداد سؤالات | مقدار ضریب آلفای کرونباخ |
سطح استفاده از ابزارهای مردمسالاری | EST | 11 | 799/0 |
خصوصیات افراد | FRD | 11 | 782/0 |
خصوصیات فناوری | FAN | 16 | 922/0 |
خصوصیات حکومت | DOL | 10 | 887/0 |
ذینفعان و نقش آنها | ZIN | 3 | 891/0 |
مشارکت الکترونیک | ELE | 16 | 951/0 |
اعتماد عموم به دولت | ETE | 5 | 845/0 |
بهبود عملکرد دولت | AMD | 8 | 851/0 |
ادراک از کاهش فساد | FSD | 9 | 866/0 |
آثار زیستمحیطی | ZIS | 4 | 739/0 |
در فرایند تحلیل، دادههای مصاحبهای و متنی کدبندی میشوند. کدبندی اطلاعات در سه مرحله کدگذاری باز7، کدگذاری محوری8 و کدگذاری گزینشی یا انتخابی9 انجام شده است.
بعد از پیاده سازی کدگذاری باز انبوه دادهها به تعداد مشخص و محدودی از مقولههای عمده کاهش یافت. سپس این مقولهها در کنار یکدیگر قرار گرفته و ارتباطات آنها با یکدیگر مشخص گردید. همچنین در مرحله کدگذاری باز از کدگذاری همزمان استفاده شدهاست. در حقیقت، کدگذاری همزمان عبارت است از: انتساب دو یا چند کد مختلف به یک داده کیفی منفرد یا انتساب همپوشان دو یا چند کد که بر واحدهای متوالی دادههای کیفی اعمال میشود( سالدنا، 1395، 126). در جدول زیر به نمونههایی از عبارات معنادار و کدگذاری باز انجام شده به صورت تلخیصی اشاره شده است.
جدول 8. نمونههایی از عبارات معنادار و کدگذاری باز انجامشده
عبارات معنادار | پاراگراف | کدباز |
«همه آنچه که در قوانین مدنظر است به اطلاع عموم رسیده میشود» | 2 | نحوه اطلاع رسانی |
«بحث اطلاع رسانی درباره قوانین و مقررات، قانون مبارزه با فساد(مصوبات و قوانین دولتی باید منتشر بشوند) » | 8 | نحوه اطلاع رسانی شفافیت |
«قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار تکلیف می کند که اگر میخواهید قانونی را تصویب کنید، نظر شوراها و نهادهای اجرایی را بگیرید» | 8 | نحوه سیاستگذاری و تصمیم گیری |
«سبک انتخابات ما با سبک انتخابات کشورهای دیگر متفاوت است» | 14 | سبک انتخابات |
«شخص در خانه اش بنشیند و بتواند رای بدهد در قانون انتخابات ما وجود ندارد» | 14 | فرایند مشارکت |
«شکل گیری جامعه اطلاعات با رفع گسل دیجیتالی شروع شد» | 23 | گسل دیجیتالی |
«اگر در جامعه اطلاعات جریان آزاد اطلاعات شکل نگیرد، یعنی فقط روی کاغذ باشد و عملا اجرا نشود، در واقع همین می شود که هیچ کس اعتماد ندارد» | 26 | اعتماد به فناوری |
«در ایران اعتقاد به سیستم کاغذی بیشتر است، چه دولتی چه مردمی، هر جا میروی با اینکه کارت ملی را میبینند، مجدد کپی هم میگیرند و یک پیشینه کاغذی از همه چیز میگیرند، این اعتماد به سیستم کاغذی بر رفتار مشارکت الکترونیک خیلی تاثیر میگذارد» | 29 | اعتماد فرایند مشارکت |
«تجربیات گذشته خیلی مهم است، شخصی یکبار به یک وب سایت دولتی رفته است، وب سایت ایرادی داشته و شخص نتوانسته کارش را انجام دهد و همین باعث می شود که شخص دیگر مراجعه نکند» | 31 | زیر ساخت اعتماد به فناوری |
در گام کدگذاری محوری، یک مقوله کدگذاری باز را انتخاب نمودیم و آن را در مرکز فرایندی که در حال بررسی آن بودیم قرار دادیم و سپس، ارتباطات دیگر مقوله ها را از طریق تحلیل متن مصاحبه استخراج کردیم. در جدول زیر به صورت موجز به کدگذاری محوری انجام شده اشاره شده است.
جدول 9. کدگذاری محوری
مفاهیم فرعی | مقولهها | مفاهیم فرعی | مقولهها |
سبک اظهارنظر | شفاف و صریح | سطح آگاهی | کیفیت دانش مردم |
محافظه کارانه | کمیت دانش مردم |
در گام نهایی کدگذاری گزینشی انجام شد. کدگذاری گزینشی فرایند یکپارچهسازی و بهبود مقوله هاست.
مقوله محوری بخش بسیار مهمی از یکپارچهسازی و بهبود مقولههاست(دانایی فرد و امامی، 1392، 100). جدول زیر کدگذاری گزینشی این پژوهش را نشان میدهد.
جدول 10. کدگذاری گزینشی
خصوصیات افراد | سبک اظهارنظر |
سطح آگاهی | |
تعهد اجتماعی |
در مجموع تعداد 250 مقوله به دست آمد که این مفاهیم در 17 مفهوم فرعی و نهایتاً 10 مفهوم اصلی دستهبندی شدند.
جدول 11. مقوله ها و مفاهیم فرعی و اصلی به دست آمده
مفاهیم اصلی | مفاهیم فرعی | مقوله(فراوانی) |
خصوصیات افرد | سبک اظهارنظر | شفاف و صریح (3) |
محافظه کارانه (2) | ||
سطح آگاهی | کمیت دانش مردم (4) | |
کیفیت دانش مردم (4) | ||
تعهد اجتماعی | تعهد (4)
| |
خصوصیات حکومت | قانونگذاری | نقش حکومت (4) |
قوانین و مقررات (18) | ||
الزامات قانونی (1) | ||
اسناد بالادستی (2) | ||
سند چشمانداز (4) | ||
نحوه سیاستگذاری و تصمیمگیری (8) | ||
پیوست فرهنگی (5) | ||
اجرای قانون | برنامه توسعه (2) | |
نحوه اطلاعرسانی (9) | ||
سبک انتخابات (6) | ||
سطح استفاده از ابزارهای مردمسالاری و راههای ارتباطی | شبکههای اجتماعی
| آنلاین (4) |
آفلاین (3) | ||
خصوصیات فناوری | فنی | توسعه فناوری اطلاعات (8) |
ابعاد فناوری اطلاعات (1) | ||
جریان آزاد اطلاعات (2) | ||
رفع گسل دیجیتالی (4) | ||
پیوست فناوری(3) | ||
زیرساخت (8) | ||
جامعه اطلاعات (4) | ||
شبکه ملّی اطلاعات (5) | ||
فناوری موجود (6) | ||
| نگرانی های حریم خصوصی | امنیت سایبری(1) |
حفاظت از داده (2) | ||
حفظ حریم خصوصی (2) | ||
اعتماد به فناوری و حاکمیت اطلاعات (1) | ||
ذینفعان و نقش آنها | ذینفعان و نقش آنها | گروه های مختلف (2) |
مدیریت کردن نظرات (3) | ||
مشارکت الکترونیک | مشارکت الکترونیک | مشارکت الکترونیک (40) |
اجرای مشارکت الکترونیک | فرایند مشارکت (9) | |
اطلاعرسانی الکترونیک (2) | ||
مشاوره الکترونیک (1) | ||
تصمیمگیری الکترونیک (3) | ||
ابعاد دولت الکترونیک | ابعاد دولت الکترونیک (6) | |
انتخابات الکترونیک | انتخابات الکترونیک (3) | |
اعتماد عموم به دولت | اعتماد به دولت | اعتماد (8) |
بهبود عملکرد دولتها و اثربخشی خدمات | محیط حمایتی | بهبود عملکرد دولت (10) |
معرفی شاخصهای بینالمللی (5) | ||
ادراک از کاهش فساد | کاهش فساد | فساد (3) |
شفافیت (2) | ||
عوامل زیست محیطی | آثار زیست محیطی | پرداخت های غیر حضوری (5) |
استفاده از خدمات آنلاین (5) | ||
تردد (5) |
بررسی فرضیات تحقیق:
نتایج حاصل از رد یا تائید فرضیهها در جدول شماره 12 و شکلهای 2 و 3 قابل ملاحظه است.
جدول 12: نتايج تحلیل فرضیههای تحقیق
شماره فرضیه | فرضیه | آماره t | نتایج |
فرضیه 1 | سطح استفاده از ابزارهای مردم سالاری و راه های ارتباطی بر مشارکت الکترونیک آنان اثرگذار است. | 75/3 | تأیید |
فرضیه 2 | خصوصیات افراد بر مشارکت الکترونیک آنان اثرگذار است. | 19/1 | عدم تأیید |
فرضیه3 | خصوصیات دولت بر مشارکت الکترونیک افراد اثرگذار است. | 13/1 | عدم تأیید |
فرضیه 4 | خصوصیات فناوری بر مشارکت الکترونیک افراد اثرگذار است. | 14/2 | تأیید |
فرضیه 5 | خصوصیات ذینفعان و نقش آنها بر مشارکت الکترونیک اثرگذار است. | 14/0- | عدم تأیید |
فرضیه 6 | مشارکت الکترونیک بر بهبود عملکرد دولت و اثربخشی خدمات اثرگذار است. | 83/4 | تأیید |
فرضیه 7 | مشارکت الکترونیک بر اعتماد عموم به دولت اثرگذار است. | 67/2 | تأیید |
فرضیه 8 | مشارکت الکترونیک بر ادراک از کاهش فساد اثرگذار است. | 45/3 | تأیید |
فرضیه 9 | مشارکت الکترونیک بر مسایل زیست محیطی اثرگذار است. | 30/4 | تأیید |
شکل 3: مدل در حالت تخمین استاندارد
شکل 4: مدل در حالت معناداری ضرایب
در این پژوهش، به پشتوانه ادبیات نظری مورد بررسی در حوزه مشارکت الکترونیک و با تاکید بر دادههای واقعی به دست آمده از تحلیل متن مصاحبه گروه کانونی و یافته های حاصل از توزیع پرسشنامه به مدل معرفی شده در شکل زیر دست یافتیم.
شکل 5: مدل معرفی شده
بحث و نتیجهگیری:
هالوی و ویلر در سال 2002 در مطالعات خود به این موضوع اشاره مینمایند که «برای انجام یک پژوهش تعریف سؤال پژوهشی امری ضروری است و این در حالی است که پژوهش بر پایه این تعریف انجام خواهد شد». پژوهش حاضر، سؤال ابعاد مشارکت الکترونیک و مدل توسعه مشارکت الکترونیک بر اساس سند چشمانداز توسعه جمهوری اسلامی ایران چگونه است؟ را بهعنوان دغدغه اصلی موردبررسی قرار داد. نتایج نشان داد عوامل مؤثر بر مشارکت الکترونیک شامل خصوصیات فناوری و سطح استفاده از ابزارهای مردمسالاری و راههای ارتباطی است. پیامدهای حاصل از مشارکت الکترونیک شامل اعتماد عموم به دولت، بهبود عملکرد دولتها و اثربخشی خدمات، آثار زیستمحیطی و ادراک از کاهش فساد است.
نتايج فرضيه اول هم راستـا با پژوهشی که آیو، اونی و امباریکا در سال 2016 انجام دادند" اشخاص از طریق راههایی مانند: وبسایت، نرمافزارهای تلفن همراه، کمپینهای مجازی، انتخابات الکترونیک و... میتوانند مشارکت داشته باشد"، است.
نتايج فرضيه چهارم هم راستـا با پژوهشی که آلتور، اواراسان و گوپتا در سال 2014 انجام دادند "درسهای مختلف پروژههای مشارکت الکترونیک تأکید میکنند که برای به دست آوردن حمایت از ذینفعان مختلف، ابتکارات باید از بهترین استانداردهای فناوری، هزینه مقرون بهصرفه و ارتقاء آسان برای رسیدگی به تقاضای تغییرات پیروی کنند. برای مشارکت شهروندان، یکپارچگی ابزارهای مشارکت الکترونیک ضروری است، زیرا نگرانی درباره اطمینان از اطلاعات، تسهیلکنندهها و رأیها اغلب با انتقاد به دولت همراه است. اطمینان از حفظ حریم خصوصی اطلاعات به اشتراک گذاشته شده برای مشارکت الکترونیک مهم است. زیرا کاربران ممکن است فعالیتهای آنلاین را توصیه نکنند و اغلب به کانالهای سنّتی مشارکت بازگردند" است.
نتايج فرضيه ششم هم راستـا با مجموعه گزارشهای سازمان ملل از سال 2003 تا 2016 "ماحصل مشارکت الکترونیک تحقق دولت الکترونیک و در نهایت حکمرانی خوب است"، است.
نتایج فرضیه هفتم هم راستـا با نظر معمار زاده و فقیهی 1393 "یکی از دلایل اصلی بحث الکترونیک شدن پاسخ دادن به بحران اعتماد به دولت است. مهمترین دستاورد «اعتماد مردم به دولت» خواهد بود" است. همچنین رویو، یتانو، آسرته در سال 2014 معتقدند "مشارکت شهروندان تأثیر مثبت بر اعتماد شهروندان به دولت دارد". چرا که یکی از ضرورتهای ایجاد دولت الکترونیک و بهتبع آن مشارکت الکترونیک «بحران اعتماد به دولت» بوده است. مفهوم اعتماد مدتها قبل از معرفی اینترنت یا دولت الکترونیک بهطور گسترده در بسیاری از رشتهها مورد مطالعه قرارگرفته است، اما هر زمینه تفسیر خاص خود را دارد. بهطورکلی محققان در تعریف و بهرهبرداری از این مفهوم مشکل دارند. اغلب آنها مفهوم اعتماد را در یک زمینه خاص تعریف میکنند.
نتایج فرضیه نهم هم راستا با پژوهشی که رویو، یتانو، آسرته در سال 2014 انجام دادند " استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و بهویژه اینترنت ممکن است نقش مهمی در اطلاعرسانی ، آموزش و توانمندسازی شهروندان داشته باشد. بنابراین ، استفاده از مشارکت الکترونیک میتواند ابزاری برای صرفه جویی شهروندان در حفاظت از محیط زیست باشد، مشاركت الكترونيك میتواند در ارائه ديدگاههاي لازم در ابتکارات حفاظت از محيط زيست و ارتقاء تعامل و همكاري شهروندان و ساير ذينفعان كمك كند." است.
در سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران، کسب رتبه اول حوزه علم و فناوری در منطقه تعیین شده است، واضح است دورنمای روشن و بلندپروازانهای مدنظر گرفته شده است. از آنجا که تحقق سند چشمانداز توسعه جمهوری اسلامی ایران از طریق تدوین و اجرای برنامههای پنج ساله کشور صورت میگیرد، بنابراین، برای دستیابی به اهداف سند چشمانداز توسعه کشور باید برای تحقق اهداف برنامه پنجم و ششم توسعه کشور به عنوان برنامههای توسعه کوشید، با توجه به اینکه بعد از برنامه ششم تنها یک برنامه توسعه دیگر تا افق 1404 پیش رو است. پیشنهاد میشود تا از نتایج حاصل از این پژوهش، در پیشبرد برنامه ششم توسعه در عرصه حکمرانی الکترونیک، دولت الکترونیک و دیگر قوانین و مقررات مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات در این فاصله زمانی استفاده شود. مانند:
ü تناسب بین اهداف و ابزار مشارکت و همچنین طراحی سیستم مشارکت الکترونیک و فرایند مشارکت برقرار شود. اگر سیستم قصد دارد ورودی به خطمشیها را ایجاد کند ، یک فرآیند روشن را برای گنجاندن این ورودی طراحی کند. اگر سیستم قصد دارد از گفتگو بین کاربران پشتیبانی کند ، باید یک فضای مناسب برای یک رابطه تعاملی و یک فرایند اعتدال ارائه دهد.
ü در زمینه شاخصهای فرعی توسعه مشارکت الکترونیک کشور برای اطلاعرسانی الکترونیک، مشاوره الکترونیک و تصمیمگیری الکترونیک، از آنجاییکه روابط بین سیاستها، ارزشها و نتایج آنها اغلب برای شهروندان و سیاستگذاران به دلیل ماهیت پیچیده چرخه حیات سیاسی آن دشوار است. لازم است اطلاعرسانی و آموزش لازم صورت پذیرد که برای تحقق این امر باید از روشهای ارتباطی نوین استفاده کرد. لازم به ذکر است سیاستهای مربوط در این مورد در نقشه راه توسعه الکترونیک اتخاذ شدهاند. اما برای اجرای بهتر لازم است با استفاده از فناوریهای موجود مانند داده و دولت باز توسط ادارات دولتی، بتوان فرصت بیشتری برای شفافیت، پاسخگویی و تصمیمگیری در فرایند سیاستگذاری خلق کرد. در کشورداری به سبک نمایندگی (جمهوری)، شهروندان به نمایندگان منتخب و ادارات محلی خود متکی هستند تا تصمیمات سیاسی بگیرند که بر چالشهای اجتماعی موثرند و ارزش جوامع محلی خود را افزایش دهند. اما شهروندان امروزه فرصتی برای ارزیابی تاثیر و ارزش سیاستهای معرفی شده توسط نمایندگان منتخب خود دارند و آنها را با استفاده از کاربرد فناوریهای جدید در زندگی روزانه مشابه داده باز یا رسانههای اجتماعی که در دسترس عموم قرار دارند، پاسخگو میکنند. تا به واسطه استفاده از این فناوریها در سیاستگذاری مشارکت داشته و بتوانند در تصمیماتی که اتخاذ میشود تاثیرگذار باشند.
ü مشکل آلودگی محیط زیست در کنار پیشرفت شهرنشینی به یک مشکل جدی تبدیل شده است. عموم مردم نسبت به گذشته بیشتر و بیشتر به محیط زیست توجه میکنند. برای حل مسائل زیست محیطی، ضمن حفظ نقش از بالا به پایین دولت ، باید به مشارکت محیطی از سطح پایین به سطح مدنی نیز توجه کنیم. تحولات مثبتی در جامعه به وجود آمده است: آگاهی بیشتر در مورد محیط زیست عمومی، افزایش نگرانی خصوصی در مورد بهداشت و دارایی و فضای سیاسی بیشتر برای مشارکت عمومی در اداره محیط زیست. به استناد یافتههای پژوهش دریافتیم كه دولتها باید سازوكارهای افشای اطلاعات خود را بهبود بخشند و یك سازوكار مناسب تعامل بین شهروندان و دفاتر حفاظت از محیط زیست ایجاد كنند. سازمان حفاظت از محیط زیست در سطح ملی باید به طور دقیق نظارت بر اجرای سیاستهای حفاظت از محیط زیست نظارت داشته باشد. دولت نه تنها باید سیاستهای مشارکت در محیط زیست را وضع کند، بلکه سیستمی را نیز برای نظارت بر اجرای سیاست ها ایجاد کند. اجرای سیاستهای مشارکت در محیط زیست عمومی میتواند از رفتار مشارکت عمومی محافظت کند و بدین ترتیب محیط بهتری را برای شهروندان ایجاد کند. در این راستا سیاستهایی از قبیل توسعه خدمات قابل ارائه ازجمله امکان احراز هویت آنلاین، پرداخت اینترنتی قبوض، استفاده از بستر اینترنت برای ثبت نام در سامانههای مختلف و ... ایجاد و عموم مردم از این امکانات استفاده کنند. برای جلوگیری از هدر رفت حجم زیاد کاغذ، ازدحام و تردد افراد، استفاده از نیروی برق و ... بهتر است برخی از نظرسنجیها مانند انتخابات ریاست جمهوری و مجلس نیز به صورت آنلاین انجام شود.
References:
Alathur, S; Ilavarasan, Gupta, M. (2014). Determinants of citizens’ electronic participation: insights from India. Transforming Government: People, Process and Policy, 8 (3), 447-472.
Bataineh, L; Abu-Shanab, E. (2016). How perceptions of E-participation levels influence the intention to use E-government websites. Transforming Government: People, Process and Policy Vol. 10 No. 2, pp. 315-334
Danaeifard, H, (1392), Qualitative research strategies: a reflection on data foundation theorizing. Management Thought, First Year, Second Issue - Fall and Winter. 69 – 76
Hafeznia, M. (1383), Introduction to Research Methodology in Humanities, 16th Edition, Tehran, Samat Publications.
Holloway, I. & Wheeler, S. (2002), Qualitative Research for Nurses, 2nd Edit. Oxford, Black Well Science.
Khaki, gh, (1387), Research method with a dissertation approach, Islamic Azad University.
Martiez López, M., Sicilia, M., 2013. How WOM marketing contributes to new product adoption: testing competitive communication strategies. Eur. J. Mark. 47, 1089–1114
Memarzadeh, Gh ; Faghihi, M. (1393), E-government. Tehran.
Naranjo-Zolotov, M; Oliveira, T; Cruz-Jesus. F; Martins, J; Gonçalves, R; Branco, F; Xavier. N. (2019) Examining social capital and individual motivators to explain the adoption of online citizen participation. Future Generation Computer Systems 92 302–311
Naranjo-Zolotov, M; Oliveira, T; Casteleyn, S; Irani, Z. (2019) Continuous usage of e-participation: The role of the sense of virtual community. Government Information Quarterly 36 (2019) 536–545
Oni, A; Ayo, C; Oni, S; Mbarika, V. (2016). Strategic framework for e-democracy development and sustainability. Transforming Government: People, Process and Policy,10 ( 3):457-477.
Panopoulou, E; Tambouris, E; Tarabanis, K. (2009). eParticipation initiatives: How is Europe progressing?. European Journal of ePractice,7, 15-26.
Prannejad, A; Janssen, M; Rezaei, J. (2019). Towards a balanced E-Participation Index: Integrating government and society perspectives. Government Information Quarterly.
Royo, S; Yetano, A; Acerete, B. (2014). Perceptions About the Effectiveness of E-Participation: A Multi stakeholder Perspective, Public Administration and Information Technology, Measuring E-government Efficiency,Volume 5, pp 257-275
Royo, S; Yetano, A; Acerete, B. (2013). E-Participation and Environmental Protection: Are Local Governments Really Committed? Public Administration Review, 74(1), 87–98.
Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A. (2009). Research Methods for Business Students.
Strauss, A, Corbin, J. (1394) Basics of qualitative research: techniques and stages of production of grounded theory. Translation: Ebrahim Afshar. Tehran
Sobaci, Z. (2010). What the Turkish parliamentary web site offers to citizens in terms of e-participation: A content analysis. Information Polity: The International Journal of Government & Democracy in the Information Age, 15(3), 227-241
United Nations Development Program (2002). Human Development Report, New York: Oxford University Press.
UNITED NATIONS E-GOVERNMENT SURVEY (2008). from E-Government to connected governance.
UNITED NATIONS E-GOVERNMENT SURVEY (2010). Leveraging E-Government at the time of financial and economics’ crisis.
UNITED NATIONS E-GOVERNMENT SURVEY (2012). E-Government for the people.
UNITED NATIONS E-GOVERNMENT SURVEY (2014). E-Government for the future we want.
UNITED NATIONS E-GOVERNMENT SURVEY (2016). E-Government in support of sustainable development.
Formation E-participation development model in Iran
Abstract
Background: ICT can change the political landscape by creating citizens' participation in the governance process. Therefore, electronic participation has become an important point of this process and specifically refers to a digital divide focusing on equal accessibility of participants. In Iran horizon 2025 and development programs is stated that Iran should be number one among countries in this area.
Objective: The main purpose of the present research is to discover, identify the dimensions and factors affecting e-participation in Iran
Method: According to the subject, the mix method of research was carried out through completing a checklist on the agenda with 6 scientific and executive experts who had been selected through purposive sampling method. Focus group interview was conducted and the results of the interview was analyzed based on the classical content analysis technique. Measurement tools of quantitative part were included the questionnaire and the Likert scale was used. Data were analyzed through structural equity modeling (SEM), confirmatory factor analysis and path analysis by SPSS and Lisrel.
Results: According to the research findings, 250 open codes were extracted from focus group interview, local and international literature. Among these concepts, 17 sub categories and 10 major categories were identified.
Conclusion: The research result is an efficient model for the development of e-participation, through the application of the factors identified in the process of policy-making in the field of ICT and improving the quality of communication between policy makers and citizens can improve the country's ranking in this index and help achieve the goal of the Iran horizon 2025.
Key Words: E-Participation, E-Government, E-Governance, Iran horizon 2025
[1] وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات می تواند جهت ارزیابی شاخصها و وضعیت در ابعاد ملی، منطقه اي و بین المللی نظام پایش شاخصهاي فناوري اطلاعات و ارتباطات را تا پایان سال دوم برنامه تدوین نماید. کلیه دستگاههاي اجرایی و مؤسسات غیردولتی موظف به ارائه اطلاعات و آمار مورد نیاز و مرتبط، به این وزارتخانه هستند. گزارش میزان تحقق اهداف این ماده هر ساله توسط این وزارتخانه به اطلاع مجلس شوراي اسلامی می رسد.
[2] .Oni, Ayo, Oni & Mbarika
[3] .Bataineh, Abu-Shanab
[4] .Alathur, Ilavarasan & Gupta
[5] .Royo,Yetano & Acerete
[6] Descriptive Validity
[7] Open Coding
[8] Axial Coding
[9] Selective Coding