Assessing the Impact of Islamic Azad University of Sari on Sustainable Developments of the Surrounding Areas
Subject Areas : architectureAbdullah Ebrahimi 1 , Farah Habib 2 , Iraj Etessam 3
1 - دانشجوى دکترى معمارى ،دانشکده هنرومعمارى ، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامى ،تهران،ایران.
2 - استاد معمارى ، دانشکده هنرومعمارى ، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامى ،تهران،ایران.
3 - استاد معمارى ، دانشکده هنرومعمارى ، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامى ،تهران،ایران.
Keywords: "Sustainable development", ", Physical development", , ", Social development", , Keywords:", Islamic Azad University", , ", Economic development", ,
Abstract :
Urban migration and urban growth are recognized as main challenges in developing countries. Education as one of fundamental strategies has key role in national development. Although, they have influenced several consequences on city and regional levels apart from academic mission, their main functions are resourceful human sources and contribution of knowledge as well as technical skill. Governments were allocating different funds from national capital for education budget to improve human resources which the parts of developed countries are 7% of GDP, and developing countries are 6% of GDP approximately. Since last decades, the universities have expanded through growth population and society’s cultural aspect of academic education, but the universities’ roles are ambiguous to achieve cities’ sustainable development in developing countries. Sustainable development as a process is multi-dimensional which tries to modify fundamental situation in social structures, public attitudes, and national institutions through economic growth, and social equality as well as reduce poverty. Generally, communities reach sustainable development when there are four main elements including: natural potential, appropriate current infrastructures, sufficient human resources, and adequate financial resources. Under the special position for land, agricultural economy in North of Iran, the need of research is the consequences of universities establishment on their region’s sustainable development. The aim is to assess consequences for establishment of Islamic Azad University Sari branch toward sustainable development. There are several researches which focused on the Iranian’ universities impacts on social aspects such as employment, woman conditions, and public cultures, but a few studies have concentrated on Iranian universities consequences to achieve sustainable development. Different studies described that there are two main approaches to achieve sustainable development, including: people- oriented, and procedures based on participation. Theoretical framework for current study developed based on the sustainable development concept which included three fundamental components Environment, economic, and social. Research method is conducted quantitatively and survey-based and then, primary data is collected by questionnaires which has been designed based on the several studies and consist of two main sections including personal information, and impacts of the university establishment based on the sustainable development components. A Lickert scale was employed to apply arranged choice variables in terms of the three main components of sustainable development including: Economic, social, and physical. The sample size has been determined by Cochran Formula and so, 380 persons had contributed among 400 people. The research has employed One-sample t-test and Friedman test to analyze collected data. The results reveal that significant and positive relation between Islamic Azad University of Sari and three major components of sustainable development, but the factors are different impacts. Thus, Azad University Sari branch has the greatest effect on economic aspect, and physical and social aspects are in next ranking respectively. Finally, the findings appear that the university impact on physical aspect of Sari city has been neglected and then, Sari’ surrounding areas have developed in lack of abilities and capacities of Islamic Azad University-Sari branch. Therefore, the university roles and potentials must be considered by authorities for urban planning process in different levels.
1. استادحسین، رضا؛ وکوهنابی، رضا. (1382). نقش دانشگاهها در توسعه پایدار منطقه ای. مجله اقتصادی، 8(27)، 52-53.
2. امانی، منصور. (1390). عملکرد دانشگاه آزاداسلامی ایران، بازیابی 20 خرداد، 1395، از http://www.izehiau.ac.ir/Portal/Home/ShowPage.aspx
3. پورمختار، احمد (1392). بازشناسی مفاهیم و ویژگی‌های توسعه پایدار شهری در منظر شهرهای سنتی ایران، بازیابی 15 شهریور 1395 از
http://zibasazi.ir/fa/commentarticle/item/4210
4. تدین، مریم؛ فدایی، مهدی؛ و نادری، محمد علی. (1386). پیامدهای تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد میمه بر ابعاد اقتصادی، اجتماعی ـ فرهنگی و آموزشی ـ تربیتی بخش میمه: با تأکیدی بر آثار اقتصادی، نشریه دانش و پژوهش در علوم تربیتی، 4(13)، 135-160.
5. جاسبی، عبدالله. (1370). روند شکل‌گیری دانشگاه آزاد اسلامی. تهران: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.
6. حافظ نیا، محمدرضا. (1387). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
7. خواجه گیر، علی رضا؛ آقاجانی؛ ومحسن و مدانی، مهدی. (1388). بررسی تأثیر دانشگاه آزاد اسلامی واحد مبارکه بر توسعه اجتماعی و اقتصادی شهر مبارکه، مجموعه مقالات هشتمین کنفرانس جمهوری اسلامی ایران در چشم‌انداز 1404، (12-13 آبان)، شهرکرد: دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد.
8. درویشی، فرنگیس؛ خرمایی، فرهاد؛ و رضایی، سهیلا. (1389). بررسی تأثیر دانشگاه آزاد اسلامی بر توسعه اقتصادی زندگی زنان از دیدگاه زنان شهر کازرون، نشریه جامعه‌شناسی زنان، 1(1)، 91-111.
9. ریاحی، وحید؛ و پاشازاده، اصغر. (1393). بررسی اثرات ایجاد شهرک صنعتی گرمی بر توسعه نواحی روستایی پیرامون. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 14(3)، 7-25.
10. زیاری، کرامت الله؛ و جان بابانژاد، محمدحسین. (1388). دیدگاه‌ها و نظریات شهر سالم، فصلنامه شهرداری‌ها، 9(95)، 14-23.
11. سروری، هادی؛ و ماجدی، حمید. (1390). تأثیر جهانی‌شدن بر مدیریت شهری، نشریه هویت شهر، 9(23)، 17-26.
12. سلاحورزی، ثریا. (1390). پیامدهای اقتصادی تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی بر اشتغال زنان خرم‌آباد، بازیابی 20 خرداد، 1395، ازhttp://www.anthropology.ir/node/11023
13. ضیایی بیگدلی، محمد تقی (1382) موانع اشتغال پایدار و راهکارهای آن. پژوهشنامه اقتصادی، (9)، 113-129.
14. قرخلو، مهدی؛ و حسینی، سیدهادی. (1386). شاخص‌های توسعه پایدار شهری. نشریه جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 4(8)، 157-177.
15. قلعه‌ای، علیرضا؛ و سیدعلوی، سیدمحمد. (1392). نقش دانشگاه آزاد اسلامی در توسعه پایدار شهرهای حومه تهران (موردمطالعه شهرستان اسلامشهر). مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 5 (2)، 103-116.
16. لهسایی زاده، عبدالعلی. (1382). جامعه‌شناسی توسعه. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
17. متوسلی، محمود؛ و آهنچیان، محمد رضا. (1381). اقتصاد آموزش و پرورش. تهران: انتشارات سمت.
18. متولی، صدرالدین؛ و چرم زاده، جاسم. (1390). بررسی نقش دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی در توسعه شهری (مطالعه موردی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل)، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی آرمان‌شهر ایران. (26-28 مهر). نور: دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور.
19. منصوری بروجنی، سعید؛ و جوان‌بخت، علی. (1388). تأثیرات دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجن برافزایش مشترک عمومی، مجموعه مقالات هشتمین کنفرانس جمهوری اسلامی ایران در چشم‌انداز 1404، (12-13 آبان). شهرکرد: دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد.
20. موحدی، محمد مهدی؛ معتمدی، مجید؛ و موحدی، مسعود. (1388). بررسی پیامدهای تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی در امور فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی (مطالعه موردی، بانوان شهرستان فیروزکوه). فصلنامه مدیریت، 6(13)، 23-35.
21. موسایی، میثم و احمدزاده، مریم. (1388). آموزش توسعه‌ای و توسعه پایدار، نشریه راهبرد یاس، 6(18)، 209-223.
22. میرزایی قلعه، فرزاد؛ کلانتری، بهرنگ؛ مولایی قلیچی، محمد؛ و عزمی، آئیژ. (1392). تحلیل روابط متقابل شهر و روستا در میزان توسعه‌یافتگی روستاهای دهستان حومه شهرستان هرسین. مسکن و محیط روستا، 32(143)، 89-100.
23. یگانه، منصور؛ بمانیان، محمد رضا؛ عینی فر، علیرضا؛ و انصاری، مجتبی. (1393). تبیین رابطه رفتار قلمروپایی شهروندان با معیارها و میزان ادراک پیوستگی ساختمان و شهر در فضاهای عمومی شهر (مطالعه موردی: خیابان ولیعصر (عج) تهران)، نشریه هویت شهر، 8 (19)، 5-18.
24. Batie, S. S. (1989). Sustainable Development: Challenges to Profession of Agricultural Economics. American Journal of Agricultural Economics, 71(5), 1083-1101.
25. Ciegis, R. (2004). Ekonomika ir aplinka: subalansuotos plėtros valdymas. Kaunas: Vytauto Didžiojo universiteto leidykla.
26. Charrier, J. B. (1999). Citadins et ruraux. Paris: Presses universitaires de France.
27. Erdem, A. R., & Gezer, K. (2009). The Role of Universities in Sustainable Development. Proceedings of the 1st International Symposium on Sustainable Development. June 9-10, (pp.294-297). Sarajevo: International Burch University Press.
28. Golub, T. P. (2015). The role of education in sustainable development. Advanced Education, (4), 13-17.
29. Google earth V 7.1.5.1557. (April 30, 2015). Islamic Azad University Sari, Sari, Mazandaran. 36°38'56.1"N 53°04'18.6"E, Farah Abad Street. DigitalGlobe 2016. http://www.earth.google.com [July 16, 2016].
30. Heinen, J. T. (1994). Emerging, diverging and converging paradigms on sustainable development. The International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 1(1), 22-33.
31. Khatibi, A. (2015). The Effect of University Establishment on Economic, Cultural, and Social Development in Iranian Cities. International Journal of Asian Social Science, 5(2), 97-112.
32. Moran, D. D., Wackernagel, M., Kitzes, J. A., Goldfinger, S. H., & Boutaud, A. (2008). Measuring sustainable development—Nation by nation. Ecological economics, 64(3), 470-474.
33. Neumayer, E. (2001). The human development index and sustainability—a constructive proposal. Ecological Economics, 39(1), 101-114.
34. Norton, B. (2007). Ethics and sustainable development: an adaptive approach to environmental choice In G. Atkinson, S. Dietz, & A. Neumayer (Ed.), Handbook of sustainable development(Vol.1, pp..27-44). Cheltenham: University of Gloucestershire Press.
35. Pearce, D. W., Atkinson, G. D., & Dubourg, W. R. (1994). The economics of sustainable development. Annual review of energy and the environment, 19(1), 457-474.
36. Sedlacek, S. (2013). The role of universities in fostering sustainable development at the regional level. Journal of Cleaner Production, 48, 74-84.
37. Toedaru, M. (1985). Economic development in third world. London: Longman.
ارزیابی تاثیرات استقرار دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری در توسعه پایدار نواحی پیرامونی
چکیده
آموزش یک راهبرد محوری برای دستیابی به توسعه پایدار جوامع می باشد. رشد جمعیت و رویکرد فرهنگی جامعه برای تحصیلات دانشگاهی منجر به اتخاذ راهبرد آموزش محور برای توسعه ملی کشور و گسترش دانشگاههای کشور شد، اما نقش دانشگاهها در توسعه پایدار شهرها بصورت صریح تبیین نشده است. جایگاه ویژه زمین و اقتصاد کشاورزی منطقه شمال کشور از یک سو و فقدان پژوهش هایی که بصورت تجربی تاثیر دانشگاه ها بر دستیابی به توسعه پایدار مناطق پیرامونی را مد نظر قرار دهند، ضرورت انجام این تحقیق می باشد. این پژوهش با روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه، دستاوردهای استقرار دانشگاه آزاد واحد ساری با رویکرد توسعه پایدار در مناطق پیرامونی را بصورت تجربی بررسی نمود. یافته ها نشان می دهدکه دانشگاه بر همه مؤلفه هاي سه گانه توسعه پایدار در مناطق پیرامونی تاثیر مثبت داشته، اما تاثیر گذاری یکسان نبوده و به ترتیب در حوزه های اقتصادی، کالبدی و اجتماعی می باشد.
واژه‌های کلیدی
دانشگاه آزاد اسلامی، توسعه پایدار، توسعه اقتصادی، توسعه کالبدی، توسعه اجتماعی
این مقاله مستخرج از پایان نامه دکترای معماری با عنوان «بررسی تاثیرات دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری بر فرم و کالبد محیط اطراف خود و وبافت شهر ساری» می باشد که با راهنمایی خانم دکتر فرح حبیب و مشاورت دکتر ایرج اعتصام در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات به انجام رسید
مقدمه
مهاجرت به شهرها، توسعه شهرنشینی مشکلات و معضلات مختلفی همانند ناهنجاری های اجتماعی، حاشیه نشینی و اختلاف طبقاتی را در کشورهای در حال توسعه سبب ساز شده است. اگرچه تلاش های وسیعی برای رفع مشکلات موجود در شهرها توسط برنامه ریزان، طراحان، معماران و جامعه شناسان صورت گرفته، اما عمده نظریات و تئوری ها به دنبال دستیابی به توسعه پایدار در جوامع زیستی می باشند. در همین راستا، برنامه ریزان به دنبال کارا نمودن اقتصاد و ارتقای اجتماعات روستایی بوده اند که ایده ها و استراتژی های مختلفی را به ظهور رسانده است، اما در دوره کنونی، گسترش کشاورزي صنعتی موجب شده تا این بخش از منظر ایجاد اشتغال جدید، قادر به پاسخگویی نیازهاي کشاورزان نباشد و با اشباع فزونی نیروي انسانی و کاهش بازدهی اقتصادی مواجه باشد (ریاحی و پاشازاده، 1393)، بی شک فقدان آموزش مناسب، یکی از موانع اصلی اشتغال نیروی کار اشباع روستاها به شمار می رود. بنابراین آموزش بعنوان یکی از محوری ترین راهبردها در فرآیند توسعه پایدار شهرها می تواند نقش آفرینی کند، اما این ابزار موثر و پایدار در کشورهای در حال توسعه یا توسعه نیافته کمتر مورد توجه و برنامه ریزی قرار گرفته است (Golub, 2015).
همراستا با نظریه قطب رشد تمرکز فرآیندها، استقرار فضاهای آموزشی نیز می تواند در مناطق پیرامونی شهرها ، عملکردها و کارکردهای توسعه ای را تشدید نماید (سروری و ماجدی، 1390). این اتفاق را می توان به دلیل تسهیل در دسترسی حاشیه نشینان به حمل و نقل عمومی و استقرار پاره ای از خدمات مانند فروشگاه های خرید و زیرساخت ها مانند جاده، امنیت، اتصال به شریان های خدماتی مانند گاز، آب، برق و تلفن نام برد (یگانه و همکاران، 1393)، بگونه ای که بعضی از مراکز اکنون بعنوان یک قطب رشد در منطقه خود کارکرد دارند. علاوه بر این، روابط دوسویه و گستردگی ارتباط میان شهرها و نواحی پیرامونی تشدید تغییرات اجتماعی و فرهنگی را به همراه خواهد داشت و در بعضی از تحقیقات نیز این ارتباط، عامل اصلی فرآیند تغییرات اجتماعی و فرهنگی می باشد (میرزایی قلعه و همکاران،1392). اگر چه پیوندهای میان شهر و مناطق پیرامونی ناگسستنی است، اما میزان تاثیرگذاری دوسویه شهر و مناطق پیرامونی مورد بحث و مجادله تحقیقات گوناگون بوده است و بصورت کلی نمی توان در خصوص نوع رابطه، جهت و عمق این مبادلات در جوامع مختلف به یک نظریه قطعی نائل گشت، در حالی که روابط و تبادلات در روابط میان شهر و مناطق پیرامونی خود اعم از شهرها و روستاهای مجاور تحت تاثیر عواملی مانند جریان های جمعیت، کالا، سرمایه، هنجارهای اجتماعی، تفاوت های اطلاعاتی، کانون های نوآوری و پدیده های فضایی – مکانی قرار دارد (Charrier,1999). اکنون که از استقرار دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری در مکان فعلی بیش از سه دهه می گذرد، این پژوهش برآن است که از طریق ارزیابی عملکرد دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری بر محیط پیرامونی خود، به تصویر واقع بینانه از تاثیرات و تحولات فعالیت دانشگاه ازاد اسلامی واحد ساری بر مناطق پیرامونی منطبق بر توسعه پایدار دست یابد. از این رو سوال اصلی تحقیق این است که استقرار دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری چه تاثیراتی بر مناطق پیرامونی گذاشته است؟ آیا فعالیت های دانشگاه موجب بروز تغییرات اقتصادی- اجتماعی و کالبدی بر پایه توسعه پایدار در محیط پیرامون خود شده است؟ در همین راستا، فرضیه پژوهش نیز متناظر با سوالات تحقیق در نظر گرفته شده و فعالیت های دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری زمینه ساز توسعه پایدار از منظر فرهنگی و اجتماعی، کالبدی و اقتصادی بر مناطق پیرامونی خود شده است.
مبانی نظری
توسعه پایدار
|
شکل 1. حوزه های سه گانه توسعه پایدار (ماخذ: پورمختار، 1392)
فرآیند توسعه در رویکرد توسعه پایدار، الگویی را پدید آورده که باید قابلیت سازگاری و انطباق را در زمان تغییرات اجتماعی و اقتصادی و هنجارهای فرهنگی جامعه ایجاد نماید و همچنین چگونگی تاثیر گذاری مولفه های جمعیت و عوامل اقتصادی، اجتماعی و محیطی را برای وضعیتی که به سیستمی یکپارچه تبدیل می شود، بررسی نماید ( قرخلو و حسینی، 1386). اگر تعریف ارائه شده توسط پیرس1 و همکاران (1994) را معتبر بدانیم، آنها توسعه پایدار را مرتبط با توسعه جوامعی می داند که هزینه های فرآیند توسعه را برای نسل آینده به جای نخواهند گذاشت و یا همه تلاشهای خود را بکار می برند تا خسارت های توسعه را جبران نمایند (Norton, 2007). بنابراین می توان اینگونه جمع بندی کرد که تحقق فرآیندی پایدار در جامعه، الزاما سه شاخص انسانی، زیست محیطی و اقتصادی باید مورد توجه و برنامه ریزی قرار بگیرد که در شکل 1 نشان داده شده است. علاوه بر الزامات بیان شده، نتیجه برنامه ریزی، طراحی و استقرار هر فرآیند پایدار باید متضمن چهار عامل بهره وری، عدالت، ثبات و انعطاف پذیری باشد. بی شک انسان را از میان ارکان توسعه پایدار می توان مهمترین رکن آن محسوب نمود که این اهمیت بخشی به دلیل ماهیت ارادی و اختیاری بودن رفتار و فعالیت هایش می باشد و بخشی دیگر نیز به دلیل تاثیر گذاری بر دیگر ارکان توسعه پایدار (محیط زیست و اقتصاد) می باشد. نظر به نقش محوری انسان در دستیابی به توسعه پایدار، توسعه انسانی بعنوان یکی از راهبردهای موثر در نیمه دوم دهه 90 میلادی مورد توجه سازمان های بین المللی از جمله سازمان ملل متحد قرار گرفت. در همین راستا، برنامه توسعه سازمان ملل متحد2 از سال 1994 تا کنون مبادرت به انتشار آماری می نماید که به نام شاخص توسعه انسانی3 مطرح گشته است (Neumayer, 2001). بصورت کلی برای سنجش و ارزیابی شاخص های توسعه انسانی جوامع به سه اجزا و ارکان اصلی توجه می کنند: 1) سلامتی، 2) آموزش و 3) درآمد. از سویی دیگر با بیان این نکته که توسعه پایدار فرآیندی است که متعهد به دستیابی زندگی بهتر برای مردم با لحاظ نمودن شرایط و محدودیت های زیست محیطی می باشد (Moran et al., 2008)، این نتیجه منطقی فرض می شود که توسعه پایدار در دو بخش زندگی بهتر و محدودیت های زیست محیطی نیز می تواند دسته بندی شود که زندگی بهتر خود شامل دو محور کلی در ارتقای کیفیت اجتماعی و کارایی اقتصاد خلاصه می شود. با یادآوری شاخص های توسعه انسانی و ارکان آن می توان دریافت که شاخص توسعه انسانی و توسعه پایدار رابطه ای مستقیم با هم داشته است و توسعه انسانی زیر مجموعه توسعه پایدار می باشد. بعبارتی جامع تر، دستیابی به توسعه پایدار بیش از هر زمان دیگر به توسعه منابع انسانی نیازمند می باشد که در این راستا، آموزش موثر تر ین ابزار برای رهنمون سازی جامعه به سوی توسعه پایدار محسوب می شود.
جایگاه آموزش عالی در توسعه پایدار
اگرچه آینده نگری یکی از پیش شرط های انسان در توسعه پایدار شناخته می شود، اما موسایی و احمدزاده (1388) معتقدند که توسعه پایدار به انسان های کل نگر که به تفکر سیستمی اعتقاد دارند و بینش میان رشته و یا فرا رشته ای دارند، نیاز دارند تا آگاهانه، مشارکت جویانه و خلاقانه مسائل را پیگیری نمایند. نظر به اینکه چنین انسانهایی در جوامع کنونی به تعداد اندک یافت می شوند، بنابراین آموزش و تربیت نسلی که توانایی و ظرفیت درک مفاهیم از جمله ضروریات و پیش شرط های تحقیق توسعه پایدار به شمار می رود. در تایید این نگرش، محققان بسیاری اذعان داشته اند که آموزش نقشی زیربنایی و کلیدی در فرآیند توسعه بصورت عام دارد و در مقابل، توسعه هم برای ارتقای آموزش جامعه ضرورت دارد (موسایی و احمدزاده، 1388). تدین و همکاران ( 1386) در پژوهش خود نشان دادند که آموزش عالی از بروز و گسترش معضلات اجتماعی مانند بیکاری، اعتیاد و جرم جلوگیری می کند. در بنابراین می توان اینگونه جمع بندی نمود که آموزش نقشی موثر در توسعه پایدار ایفا می نماید.
از سویی دیگر، بخشی از تحقیقات انجام شده در خصوص نقش آموزش در توسعه پایدار به جایگاه دانشگاه و آموزش عالی در توسعه پایدار می پردازد. عمده این تحقیقات بر این باور هستند که در کشورهای بیشتر برخوردار آغاز مسیر توسعه از دانشگاه می گذرد، چرا که مطالبات اجتماعی و خواست عمومی در طبقه دانشجو و دانشگاهها نهادینه شده است. علاوه بر این، ابداعات و اختراعات که نقش تسهیل کننده زندگی شهروندان را برعهده دارند نیز توسط اساتید و پژوهشگران دانشگاهی محقق می شود. از این رو طبیعی است که دانشگاهها در کشورهای برخوردار بعنوان مرکز ثقل اجتماعی در فرآیند توسعه پایدار نقش آفرینی کنند در حالی که در کشورهای کمتر برخوردار یا توسعه نیافته دانشگاه نتوانسته به این مهم نایل شود (موحدی و همکاران، 1388). براساس یک پژوهش، حدود 6% از تولید ناخالص ملی4 جهان برای آموزش های رسمی هزینه می شود که این رقم در کشورهای توسعه یافته معادل 7% و در کشورهای درحال توسعه مانند ایران نیز حدود 6% می باشد (استادحسین و کوهنابی، 1382). ضرورت نگریستن دانشگاه بعنوان یک نهاد حمایتی در فرآیند توسعه از آنجا مورد تاکید قرار گرفت که نظریاتی چون سرمایه انسانی یکی از عمده ترین آنها می باشد. بر اساس این نظریه، انسان ها مشروط بر این که سرمایه ی انسانی محسوب شوند، ذخایر مولد ثروت نیز شناخته می شوند و از طریق ابزاری چون آموزش و کارآموزی صورت می گیرد. با توجه به اینکه مهم ترین اختلاف بین کشورهای توسعه یافته و کشورهای توسعه نیافته ناشی از سرمایه انسانی معرفی شده است ( متوسلی و آهنچیان، 1381)، از این رو می توان ادعا کرد که آموزش بعنوان یکی از ابزارهای موثر می تواند بر بهره وری یک جامعه تاثیر گذارده و ضمن افزایش منابع درآمدی یک جامعه، زمینه ارتقای کیفیت زندگی افراد یک جامعه را ایجاد نماید. باتوجه به آنچه بیان گردید، آموزش عالی به سبب آموزه های تخصصی خود می تواند در مسیر مهارت افزایی و میزان سرمایه انسانی یک جامعه تاثیر گذارتر شمرده شود و استفاده از ابزار آموزش عالی در یک منطقه حاشیه ای و پیرامونی می تواند سرعت توسعه یافتگی آن منطقه را از منظر اجتماعی و اقتصادی افزایش دهد.
ظهور دانشگاه آزاد اسلامی
بی شک وقوع انقلاب اسلامی ایران را می توان یکی از مهمترین اتفاقات جهان در دهه 50 خورشیدی دانست که بر خلاف دیگر انقلاب های دوره معاصر مبتنی بر رویکردی خدا محور و مشتمل بر پیوست های فرهنگی برای تحقق و گسترش در جامعه بود. این انقلاب بر خلاف دیگر انقلاب های معاصر دنیا از یک جهان بینی فرا انسانی نشات گرفته و راه تعالی انسان در این انقلاب، آموزش و اعتلای اخلاقیات، فرهنگ و اصلاح رفتارهای فردی و جمعی ارائه شده بود. در همین راستا، یکی از جدی ترین اقدامات صورت گرفته بعد از استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، انقلاب فرهنگی و اصلاح رویه آموزشی کشور در سال 1359 بوده است. اتفاقی که وقوع آن اگرچه منجر به تعطیلی سه ساله دانشگاهها و بالتبع آن وقفه در امور آموزشی و پژوهشی کشور بود اما برای اصلاح در ساختار آموزشی کشور و حذف گفتمان ضد انقلاب در ساختار دانشگاهها اجتناب ناپذیر و ضروری به نظر می رسید. افزایش رشد جمعیت در دهه 50 خورشیدی که منجر به افزایش ناگهانی هرم جمعیتی در بازه سنی 18- 22 کشور و اشتیاق فراوان آنها برای کسب تحصیلات آموزش عالی موجب شده بود که کشور علیرغم وضعیت جنگی و چالشهای اقتصادی فراوان به دلیل محاصره اقتصادی و محدودیت فروش نفت در دهه 60 خورشیدی، با معضلی به نام خروج جوانان از کشور برای تحصیل روبرو شود که با نگرش های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور در تضاد جدی بود. تفاوت های ساختارهای اجتماعی و فرهنگی میان جامعه ایرانی و دیگر کشورها می توانست برای جوان ایرانی با میانگین سن 21 سال در حالی که هنوز ساختار شخصیتی خود را کامل بازنشناخته، بحران آفرین باشد. از سوی دیگر، تحصیل این تعداد دانشجو در کشورهای دیگر، منجر به خروج حجم عظیمی از منابع ارزی کشور شده بود که با شرایط اقتصادی کشور همخوانی نداشت. علاوه بر این، آموزش جوانان مستعد کشور در سیستم آموزش عالی کشورهای دیگر که ساختار آموزشی و رویه تحصیلی آنان عمدتا در سطوح پایینتری از کشور بود، می توانست معضلات کاهش کیفیت دانش آموختگان را رقم زند که نهایتا به کاهش بهره وری متخصصین کشور منجر می گردید. بنابراین می توان ادعا نمود که عدم پاسخگویی به مطالبات قشرجوان کشور برای تحصیل در آموزش عالی در کشور منجر به خروج جوانان از کشور برای تحصیلات در آموزش عالی شده بود که بی شک توسعه کشور را در فرآیندی ناپایدار و چالش برانگیز قرار داده بود. در چینین شرایطی و با توجه به رویکردهای فرهنگی انقلاب اسلامی ایران در شکوفا نمودن ظرفیتهای نهان کشور و اتکا کشور به استعدادهای وطن و نهایتا اعتلای فرهنگی وعلمی کشور برای صادرات انقلاب اسلامی به دیگر نقاط دنیا، تفکر ظرفیت سازی برای آموزش عالی کشور با ماهیتی متفاوت از بخش دولتی و عمدتا مردم محور بگونه ای که با چینش های فرهنگی انقلاب اسلامی همراستا باشد با تلاشهای حضرت آیت الله هاشمی رفسنجانی و پیگیری های دکتر عبدالله جاسبی به ثمر نشست و اساسنامه دانشگاه آزاد اسلامی در بهمن سال 1361 خورشیدی به ثبت رسید و نهایتا شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور بعنوان بالاترین مرجع فرهنگی و آموزشی کشور در آبان 1366 این اساسنامه را تایید نمود ( جاسبی، 1370).
مروری فعالیت های 35 ساله دانشگاه آزاد نشان می دهد که این دانشگاه از منظر تعداد دانشجو، سومین دانشگاه جهان محسوب می شود و فعالیت های این دانشگاه کمک شایانی در بومی کردن نیروهای متخصص، جلوگیری از خروج ارز از کشور، اشتغال دانش آموختگان کشور، توسعه فضای های درمانی با ساخت بیش از 10 بیمارستان در کشور، توسعه خدمات آموزشی مرتبط با ساخت بیش از هزار خوابگاه دانشجویی و 250 مرکز مشاوره فعال در سطح کشور، توسعه آموزش عالی کشور در خارج از کشور با استقرار واحدهای خارجی این دانشگاه و بالاخره، توسعه کالبدی پیرامون شهرها نموده است ( امانی، 1390).
شهرستان ساری در شرق استان مازندران و به فاصله 15 کیلومتری از ساحل دریا، بعنوان مرکز استان مازندران و یک کلانشهر با مساحت 3685 کیلومتر مربع و جمعیتی معادل 478370 نفر که قریب به 300 هزار نفر آن در شهرساری سکونت دارند نقش و جایگاه ویژه ای در خدمات رسانی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی به سایر شهرها وروستاهای استان های مازندران و گلستان ایفا می نماید.
|
شکل 2. سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری (Source Google earth,2015 )
دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری که در حال حاضر بعنوان یکی از مهمترین مراکز دانشگاهی در شمال کشور مشغول به فعالیت می باشد در بهمن سال 1371 افتتاح و مورد بهره برداری قرار گرفت و قریب به 25 سال فعالیت این واحد دانشگاهی پاسخ به نیاز ها و ضرورت های جامعه برای تحصیل در آموزش عالی کشور بوده است. این دانشگاه که فعالیت خود را با 1000 دانشجو آغاز نموده بود تاکنون بیش از 35000 دانش آموخته را تربیت نموده و در حال حاضر نیز جمعیت دانشجویی آن بالغ بر 11000 دانشجو در 122 رشته تحصیلی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد، و دکترای تخصصی می باشد. برای هدایت و پشتیبانی از این تعداد رشته و دانشجو، 184 عضو هیات علمی و 255 کارمند مشغول به فعالیت می باشند. اگرچه این دانشگاه در سالیان اولیه در مکانی دیگر فعالیت خود را آغاز نموده بود اما سایت جامع دانشگاه در خارج از محدوده شهر و در کیلومتر 7 جاده ساری به دریا و در فضایی بالغ بر 54000 مترمربع قرار دارد که محل قرار گیری دانشگاه در شکل 2 نشان داده شده است. کاربری های پیرامون این دانشگاه عموما کشاورزی بوده است که در سالیان اخیر بواسطه افزایش تعداد دانشجویان و نیاز به فعالیت های خدماتی وابسته، کاربری های متصل به این دانشگاه در حال حاضر به کاربری های خدماتی شامل پمپ بنزین، پارکینگ عمومی، کافه رستوران، و خدمات چاپ تبدیل شده است.
تاثیرات دانشگاه بر فرآیند توسعه در شهرهای ایران
از آنجا که تبعات اجتماعی، اقتصادی در فرآیند توسعه در کشورهای در حال توسعه بواسطه تعدد عوامل تاثیر گذار و عدم شناخت کافی مدیران بر چالش ها و تهدیدهای کشورها می افزاید، مدیریت کلان در چینین کشورهایی در تلاش است تا با استفاده از تکنولوژی و ابزارهای علمی مبادرت به تصحیح روند حرکت در مسیر توسعه نماید. جایگاه خاص دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در کشورهای در حال توسعه به دلیل رسالت ها و مسئولیت های تخصصی و نقش موثر آنها در اثر گذاری بر اجتماع، فرهنگ در سطح محلی و ملی موجب شده است تا عملکرد و تبعات فعالیت های این مراکز همواره مورد توجه باشد. از طرفی دیگر بخشی از محققان معتقدند که مراکز آموزش عالی نقش بی بدلیلی را در تحقق توسعه پایدار را ایفا می کنند ( ضیایی بیگدلی، 1382؛ موحدی و همکاران، 1388؛ میرزایی قلعه و همکاران، 1392). در همین راستا، پژوهشهای متعددی در خصوص بررسی نقش و تاثیر دانشگاه در فرآیند توسعه انجام شده است که بررسی آنها می تواند این تحقیق را در دستیابی به هدف خویش یاری نماید. مروری بر تحقیقات انجام شده توسط متولی و چرم زاده (1390) در خصوص تاثیر دانشگاه آزاد بابل بر توسعه شهر بابل نشان می دهد که دانشگاه آزاد بابل تاثیر مثبتی بر توسعه شهر بابل از منظر آموزشی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی داشته است. همسو با این پژوهش، پروهشهای دیگری نیز در کشور انجام شده است که هدف آنها نیز بررسی تاثیرات استقرار دانشگاه آزاد بر توسعه مناطق پیرامونی آنها بوده است که نتایج این پژوهش ها نیز نشان می دهد که همه این پژوهش ها نتایج مشابه ای بدست آورده و معتقدند که استقرار و گسترش دانشگاه آزاد نقش موثر و مثبتی بر توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی داشته اند (منصوری و جوان بخت، 1388؛ موحدی و همکاران، 1388). در پژوهش موحدی و همکاران (1388) تاثیر گذاری دانشگاه آزاد بر توسعه فعالیت های بانوان در شهرستان فیروزکوه مورد ارزیابی قرار گرفت که نتایج این تحقیق نشان می دهدکه دانشگاه ازاد در طول فعالیت های خود توانست علاوه بر افزایش اشتغال بانوان در مناصب مرتبط، زمینه را برای ارتقای مشارکت بانوان فیروزکوه در فعالیت های اجتماعی فراهم نماید. توسعه فرهنگی و اجتماعی بواسطه گسترش دانشگاه آزاد واحد بروجن در پژوهش منصوری و جوان بخت (1388) مورد ارزیابی قرار گرفت که نتیجه ارزیابی نشان داده است که دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجن توانست افزایش مشارکت های اجتماعی مردم بروجن را به همراه آورد و همراستا با آن توسعه فرهنگی شهربروجن در سایه فعالیت های دانشجویان دانشگاه آزاد اتفاق افتاده است. در مطالعه دیگری، خواجه گیر و همکاران (1388) در تحقیق خود با عنوان « ارزیابی تاسیس دانشگاه آزاد واحد مبارکه بر توسعه اجتماعی و اقتصادی» نشان دادند که نقش عملکردهای همجوار شهر و تبعات بعدی آن نقش بلامنازعی در توسعه شهر مبارکه ایفا نموده است که دانشگاه آزاد هم بعنوان یکی از عملکردها در همسایگی شهر توانست در توسعه اجتماعی و اقتصادی شهر مبارکه تاثیرات شگرفی را پدیدآورد. در همین مطالعه، پژوهشگران دریافتند که فرهنگ بومی منطقه بواسطه حضور انبوهی از دانشجویان از اقصی نقاط کشور تغییراتی داشته است و بالاخره تغییرات فرهنگی و اجتماعی مردم شهر مبارکه توانستند زمینه ساز بهبودی شاخصه های اقتصادی و اجتماعی شهر شوند (خواجه گیر و همکاران، 1388). در پژوهشی دیگر، تاثیرات اقتصادی بواسطه تاسیس دانشگاه ازاد اسلامی در خرم آباد مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت که نتایج این تحقیق نشان می دهد که علیرغم تفاوت معنا دار پاسخ ها میان زنان مجرد و متاهل، اشتغال زنان در ادارات دولتی را مرهون تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد بودند (سلاحورزی، 1390). تاثیر تاسیس دانشگاه ازاد بر توسعه اقتصادی بانوان موضوع یک تحقیق در شهرستان کازرون شد که براساس این تحقیق، درویشی و همکاران (1389) نقش تاسیس دانشگاه ازاد کازرون بر توسعه اقتصادی جامعه زنان را مثبت ارزیابی کرده و بیان می کنند که تاسیس دانشگاه آزاد در کازرون موجب شده است تا فعالیت بانوان کازرونی در بخش های عمومی ارتقا یافته و فرصتها و تنوع شغلی بانوان در این شهرستان بواسطه فعالیت های این دانشگاه افزایش یافته است. در پژوهشی در همین راستا، نقش آموزش عالی بر ابعاد سه گانه توسعه در شهرهای ایران آزموده شد که براساس این تحقیق، دانشگاهها در ایران بر امور فرهنگی شهرها 55.97% ، در امور اجتماعی مردم شهرها 54.84% و معادل 43.6% بر امور اقتصادی تاثیر گذار بوده اند (Khatibi, 2015). بطور کلی و براساس آنچه که بیان شد، می توان اینگونه نتیجه گرفت که اگر چه تحقیقات متعددی برای سنجش تاثیر دانشگاههای کشور بر امور توسعه شهرها انجام شده است که نتایج این تحقیقات نشان می دهد که توسعه آموزش عالی در کشور توانسته است بر افزایش شتاب توسعه موثر باشد و فراتر از آن در ایجاد و تقویت جاذبه های و قطب های شهری، ثبیت جریان های اجتماعی و جلو گیری از فرار مغزها به خارج از کشور و مهاجرت به کلان شهرها، تقویت عملکردهای فرهنگی مانند گسترش کتابخانه های شهری، و بالاخره توسعه فرهنگی در شهرهای پیرامون خود تاثیر گذار باشد. فراتر از سطح محلی، در سطوح استانی و منطفه ای نیز توسعه حمل و نقل بین شهری، سرمایه گذاری در بخش زیرساخت مانند جاده ها و شبکه ارتباط الکترونیک در شهرهای دور از پایتخت کشور تاثیرات بنیادین بوده است. علیرغم تحقیقات متعددی که از یک دهه پیش برای سنجش تاثیرات استقرار دانشگاهها بر شهرهای پیرامونی صورت گرفته، اما هیچکدام از این تحقیقات به توسعه پایدار بعنوان یک شاخص و هدف توجه نداشتند و سه دیدگاه اقتصادی، اجتماعی و کالبدی را مورد توجه همزمان قرار ندادند و بعبارتی ساده تر، تاثیرات و نقش دانشگاههای کشور در توسعه کالبدی شهرها به موازات توسعه اقتصادی و اجتماعی مورد توجه و سنجش قرار نگرفته است.
چارچوب نظری تحقیق
|
شکل3. نمودار مفهومی رابطه دوسویه آموزش عالی و توسعه پایدار (ماخذ: نگارندگان، 1395)
و بر مبنای سه شاخص کلی محیط زیست، اقتصاد و اجتماع و مولفه های استخراج شده از مبانی نظری و پیشینه تحقیق تشکیل شده است که که در شکل 3 نشان داده شده است. براساس آنچه در این شکل نشان داده شده است آموزش عالی بعنوان یک بخش از آموزش می تواند در تحقق توسعه پایدار نقش آفرینی نماید. هرچند این تاثیر گذاری در سه مقوله اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی میسر خواهد بود، اما بواسطه توسعه اجتماعی نیز توسعه پایدار در جامعه محقق خواهد شد.
روش تحقیق
روش تحقیق در پژوهش حاضر در حوزه ادبیات نظری، یک تحقیق تجربی و در حوزه مطالعات میدانی، دارای روش پیمایشی با ابزار گردآوری داده به صورت پرسشنامه می باشد. جهت اجراي پژوهش با استناد به منابع علمی موجود به استخراج مؤلفه هاي توسعه پایدار در راستای تاثیر ساخت دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری (به عنوان بخش قابل ملاحظه ای از توسعه در محدوده ی مورد مطالعه)، براي ارزیابی کمی داده ها اقدام شد و مؤلفه هاي مورد ارزیابی پژوهش مشخص گردید. پرواضح است که توسعه ی پایدار، مبحث بسیار گسترده ای می باشد و بر این اساس، ارزیابی همه جانبه ی ابعاد پایداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری امکانپذیر نمی باشد. از اینرو، در پژوهش حاضر، با توجه به بررسی پیشینه ی تحقیق و مطالعات انجام شده در بسترهای مختلف، سه مولفه ی اصلی توسعه پایدار شامل مولفه های مرتبط با توسعه فرهنگی و اجتماعی، کالبدی و اقتصادی جهت ارزیابی، مورد مطالعه قرار گرفتند.
به دلیل اینکه ابعاد مختلف ساخت دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری در یک زمان خاصی مورد بررسی قرار گرفت، این تحقیق از نوع مقطعی می باشد. در این پژوهش جمع آوری اطلاعات به روش اسنادی و کتابخانه ای و با تکیه بر تکنیک های توصیفی– تحلیلی انجام گرفته است. گردآوری نقشه ها و اطلاعات با مراجعه به شهرداری ساری و سازمان راه و شهرسازی استان مازندران و همچنین بررسی محیط با استفاده از برداشت و مشاهده میدانی و کتابخانه ای می باشد.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات، پرسشنامه بوده که پس از سنجش روایی و پایایی آن، در اختیار نمونه آماری قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده‌های بدست آمده از پرسشنامه‌های جمع‌آوری شده از روش‌های آماری توصیفی و استنباطی استفاده شده است. بدین ترتیب که برای طبقه‌بندی، تلخیص و تفسیر داده‌ها، از آمار توصیفی و در سطح استنباطی برای آزمون فرضیه‌های تحقیق و تعیین میزان تاثیرات دانشگاه ازاد اسلامی بر مولفه های پایداری و اولویت هر کدام از مولفه ها به ترتیب از آزمون t تک نمونه ای و آزمون فریدمن استفاده شده است.
جامعه آماري این پژوهش عبارتند از کلیه شهروندان ساکن در محدوده پیرامونی دانشگاه و همچنین کلیه ی افرادی که در محدوده ی مورد مطالعه، مشغول به فعالیت می باشند و به نحوي با مسائل دانشگاه، دانشجویان، کارکنان و اساتید دانشگاه در ارتباط بوده و مراودات شغلی با آنها دارند، شامل پرسنل دانشگاه آزاد ساری، اعضای محترم هیات علمی، دانشجویان و کلیه ی شاغلین بخش تجاری و خدماتی در محدوده ی پیرامونی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری. با توجه به اطلاعات حاصله از سازمان های مرتبط، تعداد جامعه ی آماری تحقیق، در مجموع در حدود 10000 نفر می باشند.
با توجه به جامعه آماری تحقیق، حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران5 محاسبه گردید. حجم نمونه به صورت احتمالی و بر اساس فرمول کوکران (حافظ نیا،1387) با سطح اطمینان %95، و بر اساس جمعیت 10000 نفری تحقیق، تعداد 370 نفر محاسبه شده است. جهت اطمینان از دستیابی به تعداد نمونه های مناسب، 400 نسخه از پرسشنامه تهیه و در میان نمونه ها توزیع گردید. از میان پرسشنامه های عودت داده شده، تعداد 385 پرسشنامه، به صورت کامل پاسخ داده شده و قابل استفاده بودند. از آنجا که جامعه آماری دارای گروه‌های کوچکتری می‌باشد، برای نمونه‌گیری از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای متناسب با حجم نمونه استفاده شده است (همان). در این روش، افراد جامعه آماری را بسته به خصوصیاتی که آنها را از یکدیگر متمایز می سازد به طبقات مختلف تقسیم می کنیم. سپس به تعداد مورد نیاز و متناسب با جمعیت هر یک از طبقات افراد نمونه را انتخاب می کنیم. انتخاب افراد می تواند هم به روش تصادفی صورت پذیرفته است.
طرح پرسشنامه
الگوی پرسشنامه ای برای نظرسنجی کمی ساکنین اطراف دانشگاه مورد بررسی قرار گرفت. سوالات پرسشنامه از مطالعات متعددی که به منظور ارزیابی تأثیر ساخت دانشگاه بر محیط پیرامونی و بالاخص از دیدگاه توسعه پایدار انجام شده بود، استخراج گردید (قلعه ای و سیدعلوی،1392؛ Khatibi ,2015; Sedlacek ,2013; ; Erdem & Gezer, 2009). خود پرسش نامه نیز از نظر محتوایی به دو بخش اصلی تقسیم بندی شده است. بخش اول سوالات پرسش نامه، به بررسی مشخصات فردی پاسخ دهندگان می پردازد. بخش دوم، شامل تاثیرات دانشگاه آزاد اسلامی در قالب ابعاد برجسته ی توسعه پایدار می باشند که خود شامل سه زیرگروه می باشد. بخش دوم شامل 42 گویه در سه زیرگروه توسعه محیطی (کالبدي)، اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی با طیف لیکرت طراحی گردید. زیرگروه اول، که شامل 18 سوال می باشد به بررسی « نقش دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ساری در توسعه اجتماعی و فرهنگی مناطق پیرامونی» می پردازد. زیرگروه دوم، که شامل 14 سوال می باشد به بررسی « نقش دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ساری در توسعه کالبدی مناطق پیرامونی» می پردازد. زیرگروه سوم، که شامل 10 سوال می باشد به بررسی «نقش دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ساری در توسعه اقتصادی مناطق پیرامونی» می پردازد.
یافته های پژوهش
در تحلیل توصیفی واحدهای مورد پژوهش، نتایج حاصل از آمارهای توصیفی نشان می دهند از پاسخدهندگان، 249 نفر مرد (65٪) و 136 نفر زن (35٪) بودند. ارقام مذکور نسبت جنسیت شرکت کنندگان در این تحقیق را نشان میدهد و بیانگر این است که اکثریت پاسخ دهندگان مرد می باشند. دامنه ی سنی پاسخ دهندگان بین 65-18 سال بوده، و میانگین سنی پاسخ دهندگان 39 سال با انحراف معیار 23/9± می باشد (M=38.7; SD=9.32). نتایج نشان می دهند که 37 نفر از نمونه آماری تحقیق فاقد مدرک تحصیلی (10%)، 79 نفر از پاسخ دهندگان دارای مدرک دیپلم (21%)، 47 نفر مدرک فوق دیپلم (12%)، 143 نفر دارای مدرک کارشناسی(37%) و 79 نفر نیز دارای تحصیلات ارشد و مقطع بالاتر (21%) بوده اند. همانگونه که مشخص است، بیش از 70% پاسخ دهندگان دارای تحصیلات دانشگاهی می باشند. همانگونه که در ادبیات تحقیق نیز بیان شد، یکی از تاثیرات مثبتی که ایجاد پردیس های دانشگاهی می تواند در محدوده ی پیرامونی داشته باشد، تحصیلات دانشگاهی ساکنین پیرامون دانشگاه می باشد. این امر خود می تواند گامی در جهت اعتلای فرهنگی و اجتماعی منطقه و همچنین دستیابی به توسعه پایدار به شمار آید. نتایج حاصل از تحلیل پرسشنامه نشان می دهند که اکثریت پاسخ دهندگان شاغل (73%) و متاهل (81%) می باشند. همچنین، حدود 70% از پاسخدهندگان دارای درامدی زیر 2 میلیون تومان در ماه می باشند که در سطح اجتماعی متوسط به شمار می آیند. اکثریت پاسخ هندگان (3/47%) بیش از 10 سال در محل سکونت خود اقامت دارند.
آزمون فرضیه ها
با توجه به تایید اعتبار و روایی گویه های پرسشنامه، براي آزمون فرضیه هاي پژوهش از آزمون t تک نمونه اي6 استفاده گردید و گویه هاي پرسشنامه در گروه محیطی، اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی دسته بندي شده و داده هاي به دست آمده مورد آزمون قرار گرفتند. براي رتبه بندي بین مؤلفه هاي توسعه پایدار و تعیین بیشترین و کمترین حوزه تأثیر دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری نیز از آزمون فریدمن7 استفاده گردید.
فرضیه اصلی اول: ایجاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری بر توسعه اجتماعی و فرهنگی مناطق پیرامونی دانشگاه تاثیر مثبت دارد.
نتایج آزمون فرضیه اصلی اول حاکی از این است که مقدار آزمون t تک نمونه ای (74/42) می باشد. جدول 4 نشان می دهد که با اطمینان 99 درصد و سطح خطای کوچک تر از 01/0 تفاوت معنی داری (p<0.001) وجود دارد. همچنین میانگین جامعه آماری (92/3) از میانگین مفروض (5/2) بالاتر است. از اینرو می توان اذعان داشت که فرض صفر پژوهش مبنی بر عدم وجود رابطه بین متغیرهای پژوهش، رد شده و در مقابل فرض پژوهش تائید می شود.
فرضیه اصلی دوم: ساخت دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری بر توسعه کالبدی مناطق پیرامونی دانشگاه تاثیر مثبت دارد.
نتایج آزمون فرضیه اصلی اول حاکی از این است که مقدار آزمون t تک نمونه ای (35/41) می باشد. جدول 4 نشان می دهد که با اطمینان 99 درصد و سطح خطای کوچک تر از 01/0 تفاوت معنی داری (p<0.001) وجود دارد. همچنین میانگین جامعه آماری (91/3) از میانگین مفروض (5/2) بالاتر است. از اینرو می توان بیان کرد که فرض صفر پژوهش مبنی بر عدم وجود رابطه بین متغیرهای پژوهش، رد شده و در مقابل فرض پژوهش تائید می شود.
فرضیه اصلی سوم: ساخت دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری بر توسعه اقتصادی مناطق پیرامونی دانشگاه تاثیر مثبت دارد.
نتایج آزمون فرضیه اصلی اول حاکی از این است که مقدار آزمون t تک نمونه ای (69/40) می باشد. جدول 4 نشان می دهد که با اطمینان 99 درصد و سطح خطای کوچک تر از 01/0 تفاوت معنی داری (p<0.001) وجود دارد. همچنین میانگین جامعه آماری (94/3) از میانگین مفروض (5/2) بالاتر است. از اینرو می توان نتیجه گرفت که فرض صفر پژوهش مبنی بر عدم وجود رابطه بین متغیرهای پژوهش، رد شده و در مقابل فرض پژوهش تائید می شود.
جدول 4. نتایج آزمون t برای فرضیه های اصلی پژوهش
متغیر | t | درجه آزادی (df) | سطح معنی داری | اختلاف میانگین | 95 درصد فاصله اطمینان از تفاوت | |
پایین ترین | بالاترین | |||||
تاثیرات توسعه فرهنگی و اجتماعی | 74/42 | 384 | 000/0 | 42/1 | 35/1 | 49/1 |
تاثیرات توسعه کالبدی | 35/41 | 384 | 000/0 | 41/1 | 35/1 | 48/1 |
تاثیرات توسعه اقتصادی | 69/40 | 384 | 000/0 | 41/1 | 37/1 | 50/1 |
با توجه به جدول 4، مشاهده می شود که مقدار t هر سه عامل از میزان استاندارد بالاتر است. بنابراین می توان نتیجه گرفت دانشگاه آزاد اسلامی بر مناطق پیرامونی تاثیرات اجتماعی-فرهنگی، کالبدی و اقتصادی دارد و هر سه عامل در توسعه پایدار موثرند.
رتبه بندی مولفه های پژوهش
هر چند که در همه مؤلفه هاي سه گانه توسعه پایدار که در این پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفته اند، تأثیر دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری بر مناطق پیرامونی مثبت ارزیابی شده است، بالطبع ضریب تأثیر هر یک از مؤلفه ها به یک اندازه نخواهد بود. با استفاده از آزمون فریدمن میزان تأثیر دانشگاه آزاد اسلامی در هر یک ابعاد مشخص شد. در صورتي كه بين گروه هاي مختلف وابستگي وجود داشته باشد، مي توان از اين آزمون براي رتبه بندي آنها استفاده كرد. نتایج جدول5 نشان میدهد که بیشترین تأثیر دانشگاه در حوزه مؤلفه هاي اقتصادی توسعه بوده و در رتبه هاي بعدي، بعد کالبدی و فرهنگی-اجتماعی قرار دارند. بر این اساس و طبق نظر پاسخگویان، دانشگاه آزاد در حوزه فرهنگی-اجتماعی کمترین میزان تأثیر را در مناطق پیرامونی داشته است. از سویی دلیل این امر می تواند ناشی از پیچیدگی ها و فرابخشی بودن مسائل فرهنگی و اجتماعی باشد که رشد این بخش با شتاب کمتری نسبت به توسعه کالبدی و اقتصادی صورت می پذیرد و از سویی دیگر، کم اثر بودن تاثیرات اقتصادی و فرهنگی دانشگاه بر محیط پیرامونی را می توان به دلیل عدم وجود برنامه های اجتماعی و فرهنگی مدون برای ساکنین پیرامونی دانشگاه دانست. در همین راستا، می توان از مسجد دانشگاه بعنوان یک مثال عینی نام برد، مسجد دانشگاه آزاد ساری که در مسیر منتهی به دریا از چشم انداز و دسترسی بسیار مناسبی برخوردار می باشد به دلیل مسایل حفاظت فیزیکی از دسترس عموم شهروندان خارج شده است.
در حوزه کالبدی تاثیرات دانشگاه بر مناطق پیرامونی، عموما اقتصاد محور بوده و جاذبه های مالی موجب استقرار واحدهای خدماتی و رفاهی شده است و از این رو تاثیر گذاری اقتصادی دانشگاه بر مناطق پیرامونی بر پایه اقتصاد زمین و مباحث مرتبط با مالکیت ها نیز می باشد.
جدول 5. جدول رتبه بندی مولفه های پژوهش با استفاده از آزمون فریدمن
مولفه ها | میانگین رتبه | اولویت | تست آماری فریدمن | |||
تعداد | کای اسکوئر | درجه آزادی | سطح معنی داری | |||
تاثیرات توسعه اقتصادی | 13/2 | 1 | 385 | 21/13 | 2 | 000/0 |
تاثیرات توسعه کالبدی | 99/1 | 2 | ||||
تاثیرات توسعه فرهنگی و اجتماعی | 88/1 | 3 | ||||
با عنایت به آنچه که از داده های اولیه این تحقیق به دست آمده است می توان اینگونه جمع بندی نمود که بنا بر اعتقاد و باور پرسش شودندگان این تحقیق، دانشگاه آزاد ساری در طول فعالیت خود توانسته منشا تاثیرات گوناگون بر حوزه های مختلف کالبدی، اجتماعی و اقتصادی باشد که نمونه هایی از آن تاثیرات را با توجه نتایج پرسشنامه در شکل 6 نشان داده شده است.
جدول6 . تاثیرات استقرار دانشگاه آزاد ساری بر وجوه مختلف توسعه پایدار
مولفه ها | تاثیرات |
اقتصادی | ایجاد اشتغال افزایش درآمد افراد بومی |
کالبدی | ترمیم و بهبودی راه های ارتباطی استقرار کاربری های خدماتی مانند پمپ بنزین، رستوران، کافی نت، خدمات تکثیر |
فرهنگی و اجتماعی | افزایش فارغ التحصیلان در میان افراد بومی امکان دسترسی به تحصیلات آموزش عالی در بین طبقه متوسط منطقه کاهش اختلاف رفتاری ساکنان بومی با مردم شهر ساری تقویت جایگاه اجتماعی روستاهای اطراف دانشگاه افزایش تعاملات اجتماعی افراد بومی با مردم غیربومی افزایش ورود افراد غیر بومی به منطقه افزایش امنیت در منطقه |
نتیجه گیری
تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی در سال 1363، و استمرار فعالیت های توسعه ای آن در سه دهه گذشته، این دانشگاه را بعنوان بزرگترین مجموعه آموزش عالی در خاورمیانه و سومین دانشگاه جهان برحسب تعداد دانشجو تبدیل نموده است. دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری در کیلومتر 7 جاده ساری به دریا در مجاورت زمین های کشاورزی در دهه 70 خورشیدی تاسیس شد و تحقیق پیش رو، تلاش می نماید فقدان ارزیابی تاثیرات احداث و فعالیت این دانشگاه بر مناطق پیرامونی خود را در قالب یک آزمون تجربی براساس مولفه های بنیادی توسعه پایدار در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و کالبدی بررسی نماید. اگرچه تحقیق در خصوص ارزیابی تاثیرات دانشگاه آزاد اسلامی برابعاد اجتماعی و فرهنگی فراوان انجام شده است، اما تحقیقات در خصوص تاثیرات فعالیت های دانشگاه آزاد اسلامی با رویکرد توسعه پایدار به ندرت یافت می شود. علاوه براین، در خصوص تاثیرگذاری فعالیت های دانشگاه ازاد اسلامی بر مناطق زیستی حاشیه دریای خزر مشتمل بر سه استان گلستان، مازندران و گیلان هم هیچ تحقیقی صورت نگرفته است، حال آنکه انجام تحقیقی مدون برای ارزیابی تاثیرات استقرار دانشگاه ازاد اسلامی بر استانهای شمالی کشور بیش از دیگر مناطق کشور ضرورت و اهمیت دارد. عمده این ضرورت را می توان در دو محور کلی خلاصه نمود: اول، اقتصاد زمین در شمال کشور می باشد که به دلیل محصوریت زمین در بین کوه و دریا، زمین از منابع و سرمایه های گرانبهایی در استانهای شمالی کشور محسوب می شود، که افزایش جمعیت، مهاجر پذیری به دلیل شرایط اقلیمی مناسب و حضور گردشگران، تقاضای زمین در شمال کشور را بعنوان کالایی سرمایه ای، محدود، گرانبها و تجدید ناپذیر افزایش غیر قابل تصوری داده است.دومین دلیل نیز شرایط و مختصات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شمال کشور می باشد که بخش گسترده ای از جمعیت آن بر پایه اقتصاد کشاورزی یا صنایع وابسته به آن زندگی را سپری می کنند. از این رو شاهد آن هستیم که غالب واحدهای دانشگاهی بخش دولتی و خصوصی در استانهای شمالی کشور در خارج از محدوده شهرها احداث شده اند تا ارزش و بهای زمین به حداقل نزول کرده و امکان استقرار دانشگاه بر اساس سرانه های مورد نیاز را فراهم نماید. از ابزار پرسشنامه برای داده های اولیه تحقیق استفاده گردید که پرسشنامه هم بر اساس تحقیقات مشابه داخلی و خارجی تدوین و پایایی آن توسط اساتید و اهل فن تایید شد و بعد از توزیع و جمع آوری 385پرسشنامه و آزمون نتایج داده ها، روایایی آن مورد تایید قرار گرفت.
مروری بر نتایج تحقیقاتی که در خصوص ارزیابی تاثیر گذاری مراکز آموزش عالی در کشور صورت گرفته، نشان می دهد که همه پژوهشها تایید کرده اند که استقرار دانشگاه بر مردم و شهرها تاثیرات مثبتی داشته اند، که نتایج تحقیق پیش رو نیز بر نقش آفرینی موثر و مثبت دانشگاه ازاد اسلامی واحد ساری بر مردم و شهرستان ساری تاکید نموده است. همانگونه که در قسمتهای پیشین بیان گردید، دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در همه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه نقش بی بدلیلی در راهبری و ارتقای سطح آموزشی مردم ایفا می کنند. از این رو تاثیر گذاری مثبت این دانشگاه همراستا با دیگر تحقیقات و پژوهشها بوده است.
همانند تحقیقات و پژوهش های صورت گرفته تاثیرات اقتصادی دانشگاه آزاد اسلامی و احد ساری بر مناطق پیرامونی مورد توجه قرار گرفته است که در این تحقیق تاثیر گذاری اقتصادی دانشگاه بر محیط پیرامون در رتبه اول قرار گرفته است. با توجه به شرایط مردم در مناطق مختلف شمال کشور که بر پایه اقتصاد کشاورزی استوار است، این نتیجه نشان می دهد که ضعف و نارسایی های اقتصاد کشاورزی به سطحی رسیده است که ساکنان مناطق پیرامون دانشگاه در تلاش هستند از وابستگی خود به اقتصاد کشاورزی کاسته و به اقتصاد خدماتی ملحق شوند، امری که بر خلاف جهت گیری های کلان کشور در سند «چشم انداز بیست ساله» کشور و «برنامه 1404» می باشد. از این رو نتایج تحقیق می تواند برای مسئولان استانی به مثابه زنگ هشداری باشد تا با تقویت و حمایت از صنایع تبدیلی کشاورزی، اقتصاد کشاورزی را تقویت نمایند. برخلاف دیگر تحقیقات صورت گرفته در کشور، تاثیر گذاری فعالیت های دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری بر حوزه کالبدی مناطق پیرامونی قابل توجه بوده است و تاثیر گذاری آن بیش از تاثیرات دانشگاه در حوزه های اجتماعی و فرهنگی می باشد. این نتیجه نشان می دهد که اگرچه پرسش شوندگان تاثیرات اقتصادی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری را بالاترین نتیجه تاسیس این دانشگاه ارزیابی کرده اند اما، اذعان داشته اند که دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری در تغییرات کالبدی منطقه و ساخت وسازها و استقرار عملکردها در جاده دریا بیش از تاثیرات اجتماعی مردم منطقه موثر بوده است. این نتیجه تحقیق از آن جهت حائز اهمیت می باشد که دانشگاه آزاد اسلامی هیچ برنامه، سیاست و راهبردی برای تاثیرگذاری کالبدی در پیرامون خود ندارد اما با استقرار معاونت فرهنگی همواره رسالت های فرهنگی دانشگاه در بالاترین سطح مورد توجه قرار گرفته است. البته این نتیجه با پژوهش های صورت گرفته در خصوص نقش آفرینی دانشگاه در دستیابی به توسعه پایدار همراستا می باشد. از آنجا که حصول توسعه پایدار بواسطه پایداری فرآیند توسعه، در حوزه های کالبدی، اجتماعی و اقتصادی تعریف و بیان شده است، بنابراین دانشگاه هم درصورتی می تواند در دستیابی به توسعه پایدار تاثیرگذار باشد که بتواند در هر سه حوزه فوق الذکر نقش آفرین و جریان ساز باشد، مشابه آنچه در این تحقیق به اثبات رسیده است. براساس نتایج اختصاصی این تحقیق و تاثیرگذاری دانشگاه در حوزه کالبدی، باید به این نکته اشاره نمود که متاسفانه علیرغم تاثیرات دانشگاه در تغیرات کالبدی مناطق پیرامونی دانشگاه، ، نقش و جایگاه مسئولین دانشگاهها در فرآیند در برنامه ریزی های شهری و منطقه ای باید مورد بازتعریف قرار گیرد و در امور مرتبط با سیاست گذاری و اقدام کالبدی در مناطق تحت حوزه نفوذ دانشگاههای کشور، از ظرفیت دانشگاه ها استفاده بهینه شود و در برنامه های بالادست، نقش دانشگاه ها در توسعه کالبدی تعریف و مشخص گردد.
در پایان ذکر این نکته حائز اهمیت می باشد که دانشگاهها در مناطق خود از طریق تولید ثروت، اشتغال زایی، تغییر رویه زندگی، ارتقای سطح آگاهیها، فرصت برای کاهش اختلاف طبقاتی، ارتقای امید به زندگی و افزایش تبادلات و تعاملات اجتماعی موثر می باشند. نقش فرابخشی دانشگاهها از یک سو و پیچیدگی های بنیان های سه گانه توسعه ( بخش کالبدی، بخش اقتصادی، بخش اجتماعی) می طلبد، همگام با احداث دانشگاهها، متولیان مبادرت به استقرار صنایع تولیدی و خدماتی وابسته در مجاورت دانشگاهها برای محقق نمودن فرصتها و جلوگیری از توسعه بی برنامه مناطق پیرامونی جلوگیری گردد. این تحقیق مجموعه از پیشنهادات را برای تحقق حداکثری توسعه پایدار منطقه که می تواند توسط دانشگاه آزاد ساری اجرا گردد را در شکل 7 نشان داده است.
جدول7. پیشنهادات تحقیق برای دستیابی به وجوه مختلف توسعه پایدار نواحی پیرامون دانشگاه آزاد ساری
مولفه ها | پیشنهادات |
توسعه اقتصادی | -استقرار صنابع تولیدی و تبدیلی در مرکز رشد دانشگاه با توجه به وجود رشته های کشاورزی و مکانیک در دانشگاه و اقتصاد کشاورزی منطقه پیرامونی با هدف افزایش اشتغال و کاهش وابستگی این منطقه به مناطق دیگر - ارائه خدمات صنعتی وابسته مانند تعمیرات ماشین آلات و ادوات کشاورزی توسط شرکتهای وابسته به دانشگاه بمنظور پایداری اقتصادی منطقه از طریق کاهش هزینه و افزایش وابستگی به دانشگاه -اختصاص بخشی از جذب نیروهای اداری و خدماتی به ساکنان بومی که از واحدهای دانشگاه آزاد فارغ التحصیل شده اند. |
توسعه کالبدی | -حضور دانشگاه در مراکز و کمیسیون های مرتبط به برنامه ریزی کالبدی برای ارتقای کالبدی منظقه از طریق توزیع هادلانه کاربری ها و استقرار کاربری های خدماتی مورد نیاز منطقه پیگیری دانشگاه در راستای افزایش ظرفیت های ارتباطی منطقه متناسب با تعداد جمعیت دانشجو و مردم منطقه برای حمل و نقل آسان، ارزان و ایمن -تلاش در جهت استقرار و افتتاح مرکز خدمات درمانی وابسته به دانشگاه با توجه به ارتقای دانشکده پزشکی دانشگاه آزاد ساری برای خدمات رسانی بهتر به مردم منطقه - پیگیری برای ساخت کتابخانه های عمومی در روستاهای مرکزی منطقه با مشارکت دانشگاه و نهاد عمومی کتابخانه های استان مازندران -توسعه کاربری های خدماتی مشترک میان دانشجویان و مردم بومی منطقه
|
توسعه فرهنگی و اجتماعی | -تلاش در جهت استقرار پاسگاه نیروی انتظامی در منطقه پیرامون دانشگاه برای امنیت پایدار منطقه - اعطای تسهیلات به خانواده های ساکن در منطقه پیرامونی دانشگاه برای ادامه تحصیل در دانشگاه آزاد ساری - برگزاری بخشی از مراسمات دانشگاه در مناطق پیرامونی دانشگاه برحسب ظرفیت های اجتماعی و فرهنگی - مشارکت دانشگاه در مراسمات مذهبی، فرهنگی روستاهای مجاور از قبیل مراسم عزاداری های محرم وصفر، ماه مبارک رمضان، مناسبت های فرهنگی بومی و سنتی منطقه - استفاده از ظرفیت های گردشگری طبیعی منطقه در برنامه ها و کنفرانس های دانشگاه - افزایش بکار گیری افراد بومی در فرصت های شغلی دانشگاه
|
پی نوشت
Pearce
2United Nations Development Programme (UNDP)
3 Human Development Index
4 Gross national product (GNP)
5 Cochran
6 One-sample t-test
7Friedman test
فهرست مراجع
1. استادحسین، رضا؛ وکوهنابی، رضا .(1382). نقش دانشگاهها در توسعه پایدار منطقه ای. مجله اقتصادی، 8(27)، 52-53.
2. امانی، منصور. (1390). عملکرد دانشگاه آزاداسلامی ایران، بازیابی 20 خرداد، 1395، از http://www.izehiau.ac.ir/Portal/Home/ShowPage.aspx
3. پورمختار، احمد (1392). بازشناسی مفاهیم و ویژگی های توسعه پایدار شهری در منظر شهرهای سنتی ایران، بازیابی 15 شهریور 1395 از
http://zibasazi.ir/fa/commentarticle/item/4210
4. تدین، مریم؛ فدایی، مهدی؛ و نادری، محمد علی. (1386). پیامدهای تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد میمه بر ابعاد اقتصادی، اجتماعی ـ فرهنگی و آموزشی ـ تربیتی بخش میمه: با تاکیدی بر آثار اقتصادی، نشریه دانش و پژوهش در علوم تربیتی، 4(13)، 135-160.
5. جاسبی، عبدالله. (1370). روند شکل گیری دانشگاه آزاد اسلامی. تهران: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.
6. حافظ نیا، محمدرضا. (1387). مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
7. خواجه گیر، علی رضا؛ آقاجانی؛ ومحسن و مدانی، مهدی. (1388). بررسی تاثیر دانشگاه آزاد اسلامی واحد مبارکه بر توسعه اجتماعی و اقتصادی شهر مبارکه، مجموعه مقالات هشتمین کنفرانس جمهوری اسلامی ایران در چشم اندازه 1404، (12-13 آبان)،شهرکرد: دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد.
8. درویشی، فرنگیس؛ خرمایی، فرهاد؛و رضایی، سهیلا. (1389). بررسي تاثير دانشگاه آزاد اسلامي بر توسعه اقتصادي زندگي زنان از ديدگاه زنان شهر كازرون، نشریه جامعه شناسی زنان، 1(1)، 91-111.
9. ریاحی، وحید؛ و پاشازاده، اصغر. ( 1393). بررسی اثرات ایجاد شهرك صنعتی گرمی بر توسعه نواحی روستایی پیرامون. نشریه تحقیقات کاربردي علوم جغرافیایی، 14(3)، 7-25.
10. زياري، كرامت الله ؛و جان بابانژاد، محمدحسين. (1388). ديدگاهها و نظريات شهر سالم، فصلنامه شهرداريها، 9(95)، 14-23.
11. سروری، هادی؛ و ماجدی، حمید . (1390). تاثیر جهانی شدن بر مدیریت شهری، نشریه هویت شهری، 9(23)، 17-26.
12. سلاحورزی، ثریا. (1390). پیامدهای اقتصادی تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی بر اشتغال زنان خرم آباد، بازیابی 20 خرداد، 1395، ازhttp://www.anthropology.ir/node/11023
13. ضیایی بیگدلی، محمد تقی (1382) موانع اشتغال پایدار و راهکارهای آن. پژوهشنامه اقتصادی، (9)، 113-129.
14. قرخلو، مهدی؛ و حسینی، سیدهادی. ( 1386). شاخص های توسعه پایدار شهری. نشریه جغرافیا و توسعه ناحیه ای، 4(8)، 157-177.
15. قلعه ای، علیرضا؛ و سیدعلوی، سیدمحمد. (1392). نقش دانشگاه آزاد اسلامی در توسعه پایدار شهرهاي حومه تهران (مورد مطالعه شهرستان اسلامشهر). مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران،5 (2)، 103-116.
16. لهسایی زاده، عبدالعلی. (1382). جامعه شناسی توسعه. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
17. متوسلی، محمود؛ و آهنچیان، محمد رضا. ( 1381). اقتصاد آموزش و پرور ش. تهران: انتشارات سمت.
18. متولی, صدرالدین؛ و چرم زاده، جاسم. (1390). بررسی نقش دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی در توسعه شهری (مطالعه موردی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل)، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی آرمان شهر ایران.( 26-28 مهر). نور: دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور.
19. منصوری بروجنی، سعید؛ و جوان بخت، علی.(1388). تاثیرات دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجن بر افزایش مشارک عمومی، مجموعه مقالات هشتمین کنفرانس جمهوری اسلامی ایران در چشم انداز 1404، (12-13 آبان).شهرکرد: دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد.
20. موحدي، محمد مهدي؛ معتمدي، مجيد؛ و موحدي، مسعود. (1388). بررسي پيامدهاي تاسيس دانشگاه آزاد اسلامي در امور فرهنگي، اجتماعي واقتصادي (مطالعه موردي، بانوان شهرستان فيروزكوه). فصلنامه مدیریت، 6(13)، 23-35.
21. موسایی، میثم و احمدزاده، مریم. (1388). آموزش توسعه ای و توسعه پایدار، نشریه راهبرد یاس، 6(18)، 209-223.
22. میرزایی قلعه، فرزاد؛ کلانتری، بهرنگ؛ مولایی قلیچی، محمد؛ و عزمی، آئیژ. ( 1392). تحليل روابط متقابل شهر و روستا در ميزان توسعه يافتگي روستاهاي دهستان حومه شهرستان هرسين. مسكن و محيط روستا، 32(143)، 89-100.
23. یگانه، منصور؛ بمانیان،محمد رضا؛ عینی فر،علیرضا؛ و انصاری،مجتبی. (1393). تبیین رابطه رفتار قلمروپایی شهروندان با معیارها و میزان ادراک پیوستگی ساختمان و شهر در فضاهای عمومی شهر (مطالعه موردی: خیابان ولیعصر (عج) تهران)، نشریه هویت شهر، 8 (19)، 5-18.
24. Batie, S. S. (1989). Sustainable Development: Challenges to Profession of Agricultural Economics. American Journal of Agricultural Economics, 71(5), 1083-1101.
25. Ciegis, R. (2004). Ekonomika ir aplinka: subalansuotos plėtros valdymas. Kaunas: Vytauto Didžiojo universiteto leidykla.
26. Charrier, J. B. (1999). Citadins et ruraux. Paris: Presses universitaires de France.
27. Erdem, A. R., & Gezer, K. (2009). The Role of Universities in Sustainable Development. Proceedings of the 1st International Symposium on Sustainable Development. June 9-10, (pp.294-297). Sarajevo: International Burch University Press.
28. Golub, T. P. (2015). The role of education in sustainable development. Advanced Education, (4), 13-17.
29. Google earth V 7.1.5.1557. (April 30, 2015). Islamic Azad University Sari, Sari, Mazandaran. 36°38'56.1"N 53°04'18.6"E, Farah Abad Street. DigitalGlobe 2016. http://www.earth.google.com [July 16, 2016].
30. Heinen, J. T. (1994). Emerging, diverging and converging paradigms on sustainable development. The International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 1(1), 22-33.
31. Khatibi, A. (2015). The Effect of University Establishment on Economic, Cultural, and Social Development in Iranian Cities. International Journal of Asian Social Science, 5(2), 97-112.
32. Moran, D. D., Wackernagel, M., Kitzes, J. A., Goldfinger, S. H., & Boutaud, A. (2008). Measuring sustainable development—Nation by nation. Ecological economics, 64(3), 470-474.
33. Neumayer, E. (2001). The human development index and sustainability—a constructive proposal. Ecological Economics, 39(1), 101-114.
34. Norton, B. (2007). Ethics and sustainable development: an adaptive approach to environmental choice In G. Atkinson, S. Dietz, & A. Neumayer (Ed.), Handbook of sustainable development(Vol.1, pp..27-44). Cheltenham: University of Gloucestershire Press.
35. Pearce, D. W., Atkinson, G. D., & Dubourg, W. R. (1994). The economics of sustainable development. Annual review of energy and the environment, 19(1), 457-474.
36. Sedlacek, S. (2013). The role of universities in fostering sustainable development at the regional level. Journal of Cleaner Production, 48, 74-84.
37. Toedaru, M. (1985). Economic development in third world. London: Longman.