Prioritizing dimensions and components of ethical entrepreneurship from the perspective of Islamic values Using the network analysis process method

Subject Areas : marketing

Abbas Rezashateri ¹ , Soheila Khoddami ² , Parviz Saeidi ³

1 - Department of Management, Aliabad Katoul Branch, Islamic Azad University, Aliabad Katoul, Iran
2 - Professor, Department of Management, Kharazmi University, Tehran, Iran
3 - Professor, Department of Accounting and Managment, Aliabad Katoul Branch, Islamic Azad University, Aliabad Katoul, Iran

Received: 2023-11-05 Accepted : 2024-05-05 Published : 2024-06-28

Keywords: Prioritization, ethical entrepreneurship, Islamic values, network analysis process,

Abstract :

Ethical entrepreneurship is of the most important challenges in today's world in business. The research method is in the category of applied research in terms of its purpose, and in terms of its nature, it is a descriptive-survey type of study. The team of experts was 20 people who were selected by the non-probability judgment sampling method and using the snowball techniqueThe tool for gathering information is a researcher-made questionnaire, the validity of which has been confirmed by them, and the questionnaires have been completed. The identified dimensions and components were leveled with the Analytical Network Process (ANP) method. The results show that the dimension of business ethics in the life of the prophets and hadiths with the most marks is the most important dimension of ethical entrepreneurship in manufacturing industries, followed by the dimension of the organizational level, the dimension of the macro business environment, and finally the dimension of individualism in the last level of importance. is located Also, in the prioritization of the components, the component of positive attitude towards the product with a relative weight of 0.147 is in the first place, followed by the cognitive process with a relative weight of 0.129 in the second place, a positive attitude towards the brand with a relative weight of 0.127 in the third place, attitude Positive to the seller with a relative weight of 0.117 is in the fourth place, the dynamic ability of the organization is in the fifth place with a relative weight of 0.085

Full-Text:



        

                      Journal of Interdisciplinary Studies in Marketing Management, Vol. 3, No.1, Spring 2024, pp 1-19 

 

Designing a Model of Ethical Entrepreneurship from Islamic Values Perspective

 

Abbas Rezashateri1, Soheila Khoddami2ã, Parviz Saeidi3

 

 

1. Department of Management, Aliabad Katoul Branch, Islamic Azad University, Aliabad Katoul, Iran.     

     E-mail: [e-mail]

2. Department of Management, Kharazmi Universityi, Tehran, Iran. (Corresponding Author).

    E-mail: [e-mail]

3. Department of Management and Accounting, Aliabad Katoul Branch, Islamic Azad University, Aliabad Katoul, Iran.      

    E-mail: [e-mail]

 

 

Article Info	Abstract
Article type: Research Article   Article history: Received: 04/11/2023 Acceptance: 05/05/2024 Published online: 27/06/2024   Key words: Analytical Network Process, Ethical Entrepreneurship, Islamic Values, Prioritization	Ethical entrepreneurship as one of the most important challenges in today's business world has been of considerable importance. The present study was conducted with the aim of designing a model of ethical entrepreneurship based on the islamic value perspective with fuzzy delphi approach. The research is an applied research in terms of purpose, and it is a descriptive-survey study. A team of experts in number of 20 people were selected by the non-probability judgment sampling method using the snowball technique. A researcher-made questionnaire was applied for gathering the research data, the validity of which has been confirmed by experts. The identified dimensions and components were leveled with the Analytical Network Process method. The results showed that the dimension of business ethics in the life of the prophets and hadiths is the most important dimension of ethical entrepreneurship in manufacturing industries, followed by the organizational level, the macro business environment, and finally the individualism in the last level of importance. Also in the prioritization of the components, the component of positive attitude towards the product with a relative weight of 0.147 is in the first place, followed by the cognitive process with a relative weight of 0.129 in the second place, a positive attitude towards the brand with a relative weight of 0.127 in the third place, positive attitude  to the seller with a relative weight of 0.117 is in the fourth place, and the dynamic ability of the organization is in the fifth place with a relative weight of 0.085.
Cite this article: Rezashateri, A., Khoddami, S. & Saeidi, P. (2024). Designing a Model of Ethical Entrepreneurship from Islamic Value Perspective with Fuzzy Delphi Approach. Journal of Interdisciplinary Studies in Marketing Management , 3(1), 1-19. Publisher: Islamic Azad University, Aliabad Katoul Branch                                                                               ISSN: 2420-2821

 

 

 

اولویت‌بندی ابعاد و مؤلفه‌های كا‌رآفريني ‌اخلاقي از منظر ارزش‌هاي اسلامي با استفاده  از روش فرآیند تحلیل شبکه‌ای

 

عباس رضا شاطری 1، سهیلا خدامی 2*، پرویز سعیدی3

 

 

1- گروه مدیریت، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران. ایمیل:      [e-mail] 

2- گروه مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) ایمیل: [e-mail] 

3- گروه مدیریت، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران. ایمیل:  [e-mail]

 

اطلاعات مقاله	چکیده
نوع مقاله: مقاله پژوهشی   تاریخ دریافت:  14/08/1402 تاریخ پذیرش:  16/02/1403 تاریخ انتشار: 07/04/1403   کلمات کلیدی: ارزش‌های اسلامی، اولویت بندی،  فرآیند تحلیل شبکه‌ای، کارآفرینی اخلاقی	نگرش­ها و ارزش­های یک جامعه نقش مهمی در توسعه کارآفرینی ایفاء می­کند و بر محیطی که در آن فعالیت کارآفرینی انجام مي­شود، تاثیر می­گذارد. کارآفرینی اخلاقی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢ‌ﺗﺮﯾﻦ ﭼﺎﻟﺶ‌ﻫﺎي دﻧﯿﺎي اﻣﺮوز در کسب­وکار از اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه اﺳﺖ. تحقیق حاضر با هدف اولویت‌بندی ابعاد و مؤلفه‌های كا‌رآفريني ‌اخلاقي از منظر ارزش‌هاي اسلامي با استفاده از روش فرآیند تحلیل شبکه‌ای انجام شده است. روش ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻫﺪف، در زﻣﺮه ﭘﮋوﻫﺶ‌ﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮدي و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻫﯿﺖ از نوع مطالعات توصیفی– پیمایشی ﻣﯽ‌ﺑﺎﺷﺪ. ﺗﯿﻢ خبرگان 20 ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ روش ﻧﻤﻮﻧﻪ‌ﮔﯿﺮي ﻏﯿﺮاﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻗﻀﺎوﺗﯽ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﮑﻨﯿﮏ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺑﺮﻓﯽ، اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﯾﺪ. اﺑﺰار ﮔﺮد‌آوري اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ محقق ساخته می‌باشد که روایی آن به تایید خبرگان رسیده و پرسشنامه‌ها از جامعه هدف 600 نفره با نمونه آماری 192 نفره تکمیل شده است. پایایی پرسشنامه‌ها نیز ضریب آلفای کرونباخ 82/0 را کسب نموده است. ابعاد و مؤلفه‌های ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﺷﺪه ﺑﺎ بهره‌گیری از روش فرآیند تحلیل شبکه (ANP) سطح­بندی شدند. ﻧﺘﺎﯾﺞ مطالعه ﻧﺸﺎن ﻣﯽ‌دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ اخلاق کسب­وکار در سیره انبیاء و احادیث ﺑﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز، ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ‌ﺗﺮﯾﻦ بعد کارآفرینی اخلاقی در صنایع تولیدی می‌باشد. پس از آن به ترتیب بعد سطح سازمانی، بعد محیط کلان کسب­وکار و در ﻧﻬﺎﯾﺖ بعد سطح فردگرایی در آﺧﺮﯾﻦ درﺟﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار دارد. همچنین در اولویت‌بندی مؤلفه‌ها، مؤلفه نگرش مثبت به کالا با وزن نسبی 147/0 در رتبه اول، پس از آن فرآیند شناختی با وزن نسبی 129/0 در رتبه دوم، نگرش مثبت به برند با وزن نسبی 127/0 در رتبه سوم، نگرش مثبت به فروشنده با وزن نسبی 117/0 در رتبه چهارم و قابلیت پویایی سازمان با وزن نسبی 085/0 در رتبه پنجم قرار دارند.
استناد: رضا شاطری، عباس، خدامی، سهیلا، سعیدی، پرویز (1403). اولویت‌بندی ابعاد و مؤلفه‌های كا‌رآفريني ‌اخلاقي از منظر ارزش‌هاي اسلامي با استفاده  از روش فرآیند تحلیل شبکه‌ای. مطالعات میان رشته­ای مدیریت بازاریابی ، 3(1)، 1-19. ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی آباد کتول                                                                                      شاپا الکترونیکی: 2821-2420

 

 

مقدمه 

کارآفرینی فرآیند با مفهومی است که در آن فرد کارآفرین با ایده‌های نو، خلاق و شناسایی فرصت‌های جدید با بسیج منابع به ایجاد کسب ­وکار‌های نو، سازمان‌های جدید، نوآور و شرکت­های رشد یابنده مبادرت می­ورزد (زهدی و همکاران، 1401). کارآفرینی یکی از جریان‌های پیش‌برنده ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻧﻮﺳﺎزي و ﻧﻤﻮدﮔﺎرﻫﺎي ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر می‌رود. ازاین‌رو می‌توان ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺮﺗﺒﻂ بافرهنگ و اﺧﻼق و ارزش‌های اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﯿﺸﺎروي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﻪ تاکنون مورد کنکاش اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻣﺨﺘﻠﻒ قرارگرفته را ﺑﻪ ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﻌﻤﯿﻢ داد. ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ راﺟﺮز، خرده‌فرهنگ دهقانی (نظیر عدم اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ، فقدان نوآوری، تقدیرگرایی، ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮدن ﺳﻄﺢ آﻣﺎل و آرزوﻫﺎ، آﻧﯽﻧﮕﺮي به‌ جای آﺗﯽ‌ﻧﮕﺮي، ﺑﻬﺎ ‌ﻧﺪادن ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ زﻣﺎن، ﺧﺎﻧﻮادهﮔﺮاﯾﯽ، واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﺤﻠﯽ، محل‌گرایی و فقدان همدلی) و ﻓﺎﺳﺘﺮ، ﺧﯿﺮ ﻣﺤﺪود (ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن و ﺧﺎرج از ﮐﻨﺘﺮل ﺑﻮدن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب در زﻧﺪﮔﯽ، ﻧﻈﯿﺮ ﻋﺸﻖ، ﺛﺮوت و داراﯾﯽ، ﺳﻼﻣﺖ، ﻗﺪرت، اﻣﻨﯿﺖ و...) را به ‌مثابه ﻣﻮاﻧﻊ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و روان‌شناختی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد (ازکیا، 1391). در سال‌های اخیر عدم توجه به عملکردهای اخلاقی و عدم نمود اخلاق در رفتارهای کارآفرینان در محیط کسب‌وکار در بازارهای اسلامی و گسترش کسب ‌وکارها و تمایلات به سمت سود و کسب جایگاه مادی در اقتصاد و بروز مشکلات جدید که حتی سلامتی جسمی و روان کارکنان و مشتریان را تهدید نموده است. با مشاهده ارتباط تنگاتنگی بین دستیابی کارآفرینان با شئونات اخلاقی، بر آن شدیم که در این پژوهش به تبیین اهمیت اخلاق کارآفرینان در صنعت پرداخته و تعاریف و تحقیقات انجام‌یافته را بررسی نماییم. کارآفرینی اخلاقی الزامی برای کسب‌ وکار بوده و می‌تواند محیط کسب‌ وکار را به سمت انسانی‌تر نمودن سوق داده و فضا را آکنده از صداقت، عدالت و اعتماد نموده و تضمین اخلاقی برای کسب ‌وکار باشد (رحمانی و عبادی، ۱۳۹۷). تسهیل ورود کارآفرینان به عرصه‌های اقتصادی به ‌ویژه اقتصاد دانش‌بنیان و کاهش هزینه‌های کسب ‌وکار با تأکید بر اصلاح قوانین، مقررات و رویه‌های اجرایی کشور از تدابیر، تصمیمات و اقدامات اساسی و بلندمدت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برای حل مسائل مهم کشور و شکوفا ساختن قابلیت‌های ماندگار ملی به ‌منظور رسیدن به افق (سال ۱۴۴۴ هجری شمسی) است (گزیده‌ای از متن سند الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت، ۱۳۹۷). ضرورت اﺻﻠﯽ و ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ جامعه ادیان ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺧﻮد دارد. ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿﺖ ویژه‌ای ﮐﻪ اسلام در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ دارد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ این‌که کارآفرینان با تجربه و آﮔﺎه ﯾﮑﯽ از مهم‌ترین سرمایه‌های ﻫﺮ شرکت تولیدی و اثربخش‌ترین داراﯾﯽ ﺑﺮاي اﺑﻘﺎء ﺑﺎزدﻫﯽ اﺳﺖ. صنایع تولیدی ﮐﻪ ﺑﺎ کارآفرینان مواجه‌اند، در ﺻﻮرت از دﺳﺖ دادن افراد نخبه (کارآفرین)، برتری‌های ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ از دﺳﺖ می‌دهند. ﺑﺎﯾﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻼً اﺛﺮات کاهش مسائل اخلاقی ﺑﻪ ﮐﺎرﮐﻨﺎن و ﺷﺮﮐﺖ ﻟﻄﻤﻪ ﻣﯽ‌زﻧﺪ. ﺑﺮرﺳﯽ‌ﻫﺎي به ‌عمل‌آمده از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻤﯿﺰي صنایع تولیدی در سال‌های اﺧﯿﺮ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ شرکت‌های تولیدی، در راﺳﺘﺎي جذب کارآفرینان با این ‌چنین نیروهایی با اخلاقی ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. هدف از این مطالعه اولویت‌بندی ابعاد و مؤلفه‌های کارآفرینی اخلاقی از منظر ارزش‌های اسلامی است.

مبانی نظری و پیشینه پژوهش 

ریشه واژه کارآفرینی از کلمه فرانسوی Entreprendre به معنای متعهد شدن نشات‌گرفته است (محمدی و همکاران، 1401). امروزه در دنیای پرشتاب اقتصاد، حرکت تدریجی کار و فعالیت‌های خوداشتغالی به سمت کارآفرینی و موقعیت‌های کارآفرینانه رواج زیادی پیدا کرده است به ‌طوری‌که در این راستا محققان پرتلاش بوده و درصدد شناسائی زمینه‌های کارآفرینی، ویژگی‌های شخصیتی کارآفرینان و... برآمده‌اند (زنگی و همکاران، 1401).

كارآفريني اخلاقي

ﻧﻈﺮﯾﻪ‌ﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﺒﯿﯿﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺼﻤﯿﻢ اﺧﻼﻗﯽ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻫﺎﻧﺖ و وﯾﺘﻞ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ارزش­ﻫﺎ و ﮐﺪﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ اﻓﺮاد از وﯾﮋﮔﯽ­ﻫﺎي دروﻧﯽ رﻓﺘﺎر، ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي رﻓﺘﺎر و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻄﯽ، ﺣﺮﻓﻪ‌اي، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ و ﺷﺨﺼﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽ‌ﮔﯿﺮد. زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺧﻼﻗﯽ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ­ﻫﺎ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‌ﻫﺎي ﮐﺎري ﺧﻮد ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽ‌ﺷﻮﻧﺪ اﺑﺘﺪا ﮐﻠﯿﻪ ﮔﺰﯾﻨﻪ­ﻫﺎي ﺑﺪﯾﻞ در دﺳﺘﺮس ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ارزش­ﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺎﻻ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺮده ﺳﭙﺲ ﻗﺼﺎوت ﻣﯽ‌ﮐﻨﻨﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﻀﺎوت اﺧﻼﻗﯽ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺗﺼﻤﯿﻢ اﺧﻼﻗﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ و رﻓﺘﺎر ﻋﻤﻠﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ‌ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ارزش‌ﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي اﻓﺮاد از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ. ﻣﺤﯿﻂ ﺳﺎزﻣﺎن و ﺑﻨﮕﺎه ﮐﺴﺐ وﮐﺎر، ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ (حانافی¹، 2003). 

روش تحلیل شبکه  

تکنیک فرآیند تحلیل شبکه‌اي یکی از روش‌هاي تصمیم‌گیري چند معیاره² است که براي اولویت بندي عوامل یا معیارها قابل استفاده است. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی که یکی از رو‌ش‌هاي تصمیم‌گیري چند معیاره  است، توسط ال.‌ ساعتی درسال 1980 معرفی شد. فرض اصلی روش AHP وجوداستقلال زیرمعیارها یا معیارها باهم است. در مواردي که این ساختار نقض می‌شود ساعتی فرآیند تحلیل شبکه‌اي  ANP را که در واقع شکل عمومی تکنیک تحلیل سلسله مراتبی با در نظر گرفتن وابستگی بین عناصر سلسله مراتبی و ساختار شبکه­اي است، را معرفی نمود. روش‌هاي تصمیم‌گیري چند معیاره مشتمل بر مجموعه‌اي از تکنیک‌ها هستند که امکان ارزیابی یکپارچه گزینه‌ها و استفاده از نتایج تحلیل به عنوان روشی سیستماتیک و قابل دفاع به منظور سیاست‌گذاري یا ارائه پیشنهادات را فراهم می‌کنند (وانگ، چنگ و کانچنگ³، 2009 ) همچنین با کمک تصمیم­گیري چند معیاره می­توان به مقایسه زوجی اهمیت (وزن) نسبی هر یک از شاخص‌هاي تصمیم‌گیري با استفاده از نظر خبرگان پرداخت. از نمونه تکنیک‌هاي تصمیم‌گیري چندشاخصه می‌توان به فرآیند تحلیل سلسله مراتبی⁴، فرآیند تحلیل شبکه‌اي وآزمون تصمیم‌گیري و ارزیابی⁵ DEMAETL اشاره نمود. فرآیند تحلیل شبکه­اي هر موضوع و مسئله‌اي را به مثابه‌اي از معیارها، زیرمعیارها و گزینه‌ها (همه این موارد عناصر⁶ نامیده می شوند) که با یکدیگر در خوشه‌هایی جمع شده‌اند، در نظر می‌گیرد. تمامی عناصر در یک شبکه می‌توانند به هر شکل، داراي ارتباط با یکدیگر باشند. به عبارت دیگر، در یک شبکه، بازخورد و ارتباط متقابل بین و میان خوشه­ها امکانپذیر است (گارسیا و همکاران⁷، 2008 ). بنابراین ANP را می‌توان متشکل از دو قسمت دانست: سلسله مراتب کنترلی⁸ و ارتباط شبکه‌اي⁹. سلسله مراتب ANPکنترلی ارتباط بین هدف، معیارها و زیرمعیارها را شامل شده و بر ارتباط درونی سیستم تاثیرگذار است وارتباط شبکه‌اي وابستگی بین عناصر و خوشه ها را شامل می­شود. ﻋﻠﯽ‌رﻏﻢ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮدن ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺧﻼق و ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ، اﻣﺎ ﭘﮋوﻫﺶ‌ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻬﻢ و ﻗﺎﺑﻞ‌ﺗﻮﺟﻬﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ اﺧﻼق و ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ را ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﺮده­اﻧﺪ. ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮐﺎرﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﯽ و ﻧﻈﺮي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در اﯾﻦ ﺣﻮزه دورﻧﻤﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي درك ﮐﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﻦ اﺧﻼق و ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ‌ﮐﻨﺪ. ﺑﻪ ‌ﻋﻼوه ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ رﺷﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ، اﺧﻼﻗﯿﺎت ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ و ﮐﺴﺐ وﮐﺎر ﻧﯿﺰ ﺑﻪ روش‌ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻣﺤﺘﻮاي اﺧﻼق ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ، ﻧﻈﺮﯾﻪ‌ﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺧﻼق ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ، ارزش‌ﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ، ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﯽ در ﺑﯿﻦ ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﺎﻧﻪ، زﻣﯿﻨﻪ‌ﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ، اﺑﻌﺎد و ﻣﺆﻟﻔﻪ‌ﻫﺎي اﺧﻼق ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﺎﻧﻪ و ﻧﻈﺎﯾﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﯿﺮاً ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.

پیشینه تحقیق

خدامی و همکاران (1402)، در مطالعه‌ای به طراحی مدل کارآفرینی اخلاقی از منظر ارزش‌های اسلامی پرداختند. مطالعه از حیث هدف از نوع مطالعات کاربردی و از حیث جمع‌آوری داده از نوع مطالعات توصیفی- پیمایشی می‌باشد. برای شناسایی ابعاد و مؤلفه‌های مدل اخلاقی ابتدا به مرور پیشینه و مبانی نظری تحقیق پرداخته شد و سپس با استاده از روش دلفی فازی ابعاد و مؤلفه‌های مدل کار‌آفرینی اخلاقی شناسائی گردید. خبرگان این مطالعه شامل ۲۰ نفر می­باشند که با استفاده از روش گلوله برفی انتخاب شدند. مدل طراحی شده در این مطالعه شامل چهار بعد ( مؤلفه) می‌باشد که عبارتند از: سطح فردی (فرآیندهای شناختی، مسئولیت پذیری، تعهد فردی کارآفرینان و فرد گرایی)، سطح سازمانی (قابلیت پویایی سازمان و بازار رقابت)، محیط کلان کسب­وکار (نگرش مثیت به خدمت، نگرش مثبت به فروشنده و نگرش مثبت به کالا) و اخلاق کسب ­وکار در سیره انبیاء و احادیث (عوامل منطبق با قرآن کریم، عوامل منطبق با احادیث). نتایج حاصل از تحلیل محتوای کیفی و تحلیل­های کمی نشان می‌دهد. زهدی و همکاران (1401)، در مطالعه‌ای به شناسایی مؤلفه‌های قصد کارآفرینی اخلاقی پرداختند. تحقیق حاضر نشان داد که 8 دسته عامل بر قصد کارآفرینی اخلاقی اثرگذار هستند. 4 مقوله (فردی، فراشناختی، سیستمی و درک از محیط کلان) به شکل غیر مستقیم با تأثیر بر 2 مؤلفه خودکارآمدی و مطلوبیت درک شده قصد کارآفرینی اخلاقی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. و دو مؤلفه (فرهنگ سازی و وجود زیرساخت‌های جامعه) به شکل مستقیم قصد کارآفرینی اخلاقی را تحت تاثیر قرار می دهند. صالحی و همکاران (1400)، در پژوهشی به موضوع طراحی الگوی کارآفرینی اسلامی در فرآیند توسعه مبتنی بر رویکرد چهارگانه (فردی، سازمانی، اجتماعی و اخلاقی) پرداخته است و یافته­های مقاله مورد بررسی این است که چگونه نوآوری به عنوان مفهوم پایه­ای در کارآفرینی در کنار مفهوم اخلاق و ارزش‌های اسلامی، شکل­دهنده سازه کارآفرینی اسلامی خواهند بود. روش بررسی، مطالعات نظری و استنادی با استفاده از منابع معتبر اسلامی است و یافته‌های پژوهش با رویکردهای کارآفرینی بر پایه آموزه‌های اسلامی در قرآن کریم و سیره معصومین (ع) به دست آمده است. حمزه پور (1398)، در تحقیقی به بررسی الگوی توسعه کارآفرینی اخلاق‌گرایانه کسب ­وکارهای کوچک و متوسط پرداخته است. یافته­های این پژوهش در کسب­وکارهای کوچک و متوسط برای توسعه کارآفرینی اخلاق­گرایانه می­بایست به فضای اخلاقی توجه شده و سیاست‌های اقتصادی، مالی و تشویقی و اکوسیستم کارآفرینی در راستای فضای اخلاقی با ساختارهای کارآفرینی و استراتژی­های کارآفرینی هم راستا شوند. نیک فرجام و ظریفی (1396)، در مطالعه‌ای به بررسی اکتشاف تأثیرات عامل‌های بازاریابی کار‌آفرینانه بر کسب ­وکارهای کوچک پرداختند. جامعه آماری پژوهش شرکت­های صنایع غذایی در ایران بودند که ۲۴۹ نفر از کارشناسان آنان در پژوهش شرکت کردند. روش اجرای پژوهش توصیفی پیمایشی بود. نتایج نشان داد که پنج عامل تأثیرگذار بر کارآفرینی در بازاریابی عبارتند از رویکرد نوآورانه، بازاریابی انعطاف پذیر، منابع، استراتژی و محصول. عادل‌آذر و همکاران (1395)، در پژوهشی به طراحی مدل ارزیابی ملاحظه‌هاي اخلاق کسب­وکار پرداخته‌اند. هدف این پژوهش شناسایی ابعاد و شاخص‌هاي مورد ارزیابی ملاحظات اخلاقی در کسب ­وکار و اولویت‌بندي این ابعاد و شاخص‌ها بوده است. با مرور ادبیات تحقیق و مصاحبه با خبرگان 27 عامل مؤثر شناسایی شده است. سپس این عوامل در 6  بعد اصلی طبقه بندی گردید. درگام بعد روابط بین ابعاد و شاخص­هاي اخلاق کسب ­وکار تعیین و به صورت یکپارچه مورد تحلیل قرار گرفته است. 

یانگ و گابریلسون¹⁰ (2021)، در پژوهشی به بررسی بازاریابی کارآفرینانه شرکت­های بین المللی با تکنولوژی جدید پرداخته­اند. این پژوهش یک مطالعه کیفی با کارآفرینان نشان داد که ماهیت تکراری، افزایشی و خلاقانه فرآیندها و تصمیم‌گیری بازاریابی نقش مهمی در کار آفرینی در بازاریابی شرکت‌های بین المللی با تکنولوژی جدید درکسب و کار جديد دارد. پان¹¹ (2020)، به موضوع تحقیق توریسم کارآفرینی بین­المللی با تاکید بر ایجاد کارآفرینی بین­المللی براساس نظریه داده بنیاد پرداخته است. این پژوهش با استفاده از نظریه داده بنیاد انجام شد. شرکت‌کنندگان در پژوهش متخصصان کارآفرینی بودند. روش گردآوری داده‌ها مصاحبه بود. نتایج نشان داد دانش حرفه‌ای مدیران، مهارت زبان، دانش کسب و کار بین­المللی، شایستگی­های مدیران کارآفرینی، توانایی شناخت بازار، توانایی یکپارچگی منابع، توانایی غلبه بر ریسک‌ها، توانایی ارتباط با جامعه، توانایی یادگیری، شخصیت، خودمختاری، نوآوری، تغییر، اشتیاق رقابت و روحیه پیشرفت از مهم­ترین عوامل مؤثر بر کارآفرینی هستند. کیلونتونگ¹²و همکاران (2019)، در پژوهشی به بررسی تأثیر سن شرکت، اندازه شرکت و بنیان­گذار شرکت بر رفتارهای کارآفرینی در بازاریابی پرداخته­اند. در این پژوهش تعداد 752 نفر از صاحبان کسب­وکارها در پژوهش شرکت کردند. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از مدل معادلات ساختاری استفاده کردند. نتایج نشان داد که اندازه شرکت و سن شرکت بر کارآفرینی در بازاریابی تأثیرگذار هستند اما پایگاه مدیران شرکت‌ها بر کارآفرینی در بازاریابی تأثیرگذار نیست. كاراندا¹³ (2018)، ترویج کارآفرینی اخلاقی در جهان سوم: بررسی واقعیت‌ها و پیچیدگی‌ها از دیدگاه مورد نظر پرداخته است. یافته‌های این تحقیق بر اساس مصاحبه­های حضوري، گفتگوهای غیررسمی، مشاهدات مستقیم و منابع ثانویه، یافته­هایي كه نشان می­دهد موفقیت کلی برنامه­های پشتیبانی علاوه بر انجام اقدامات مورد انتظار مردم آن منطقه به عوامل اخلاقی در زمینه کارآفرینی نيز موثر است. آنا و همکاران (2015) در این تحقیق به بررسی مفاهیم اخلاق تجارت در اسلام با رویکرد کارآفرینانه پرداخته­اند. در یافته‌های این تحقیق کارآفرین باید به طور مداوم بر اساس اسلام، قرآن و سنت عمل کند که به ارزش‌های بالای اخلاقی (همواره مجذوب، عادلانه، صادق، قابل اعتماد و صادقانه) در میان کارآفرینان در هر کسب ‌وکار دست یابند.

 نمودار شماره 1 مدل مفهومی مطالعه حاضر را نشان می‌دهد که برگرفته از تحقیق خدامی و همکاران (1402) می­باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 1: مدل کارآفرینی اخلاقی از منظر ارزش‌های اسلامی (خدامی و همکاران، 1402)

روش‌شناسی پژوهش

 پژوهش حاضر به لحاظ هدف و جهت‌گیری، پژوهشی در زمره پژوهش‌های کاربردی است. گروه مشارکت‌کننده از بین خبرگان حوزه علمیه و دانشگاه در رشته‌های کارآفرینی، مدیریت، فقه و الهیات، کارآفرینان و مدیران عالی صنایع تولیدی با تحصیلات دکتری، فوق‌لیسانس با سابقه ده سال در سمت‌های مدیریتی منتخب صنایع تولیدی، به تعداد 20 نفر تا حصول به اشباع نظری، با روش هدفمند قضاوتی و گلوله برفی که در زمره روش‌های غیر‌احتمالی است، انتخاب‌ شده‌اند. ابزار و معیار رتبه‌بندی شاخص‌های برتر در حوزه کارآفرینی اخلاقی در این پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته­ای می­باشد که به تأیید اساتید و خبرگان رسیده است و ضریب آلفای کرونباخ 82/0 کسب نموده است. به منظور اولویت­بندی ابعاد و مولفه­های مدل کارآفرینی اخلاقی از منظر ارزش­های اسلامی از روش فرآیند تحلیل شبکه­ای (ANP) استفاده شده است. در این روش به طور مبسوط در ادامه تشریح شده است.

 

 

یافته‌های پژوهش

در جدول (1) روش‌هاي تجزیه و تحلیل داده‌ها ¹⁴ و نرم­افزار مورد استفاده در هریک از فازها و مراحل مختلف فرآیند تحقیق نشان داده شده است. در بخش بعدي هر یک از این روش‌هاي تحلیل داده‌ها به صورت تفصیلی مورد بررسی قرار گرفته­اند.

در جدول 1. روش‌ها و نرم افزارهاي تجزیه و تحلیل داده‌ها در فازهاي مختلف تحقیق

فاز	روش تجزیه و تحلیل داده ها	نرم افزار مورد استفاده	هدف
1	روش تحلیل محتوا و دلفی فازي	Excel	شناسایی ابعاد كارآفريني اخلاقي از منظر ارزش‌هاي اسلامي وغربال مولفه­ها
2	فرایند تحلیل شبکه اي ANP	Excel	اولویت بندي مولفه­های كارآفريني اخلاقي از منظر ارزش‌هاي اسلامي

 

فاز اول : روش تحلیل محتوا و دلفی فازي        

در این مرحله جهت شناسائی ابعاد و مؤلفه‌هاي كارآفريني اخلاقي از منظر ارزش‌هاي اسلامي از دو روش تحلیل محتواي کیفی و دلفی فازي استفاده گردید که در ذیل به شرح آن‌ها می­پردازیم.

الف - روش تحلیل محتوا

براي بررسی محتواي آشکار پیام‌هاي موجود در یک متن می‌توان از روش تحلیل محتوا استفاده کرد. مهم‌ترین کاربرد تحلیل محتوا توصیف ویژگی‌هاي یک پیام است. تحلیل محتوا روشی مناسب براي پاسخ دادن به سؤال‌هایی درباره محتواي یک پیام است. این روش به عنوان یک تکنیک تحقیقی از اوایل قرن حاضر شروع شد و تاکنون تحولات زیادي را شاهد بوده است که داراي سه مرحله آماده‌سازي و سازماندهی، بررسی پیام و مرحله پردازش نتایج می­باشد (سرمد و همکاران، 1386). از تحلیل محتوا به منظور تشریح و تبیین ویژگی‌هاي موجود در یک متن و یا دیگر اشکال پیام استفاده می‌گردد. در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ادﺑﯿﺎت و ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ و اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻣﺮﺗﺒﻂ، ﺑﺎ ﺑﻬﺮه‌ﮔﯿﺮي از ﺗﮑﻨﯿﮏ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮا و اﻧﺠﺎم ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺧﺒﺮﮔﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ و کارآفرینان صنایع تولیدی، مؤلفه‌های اوﻟﯿﻪ ﺷﻨﺎﺳایی ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﯾﻦ ﻣؤﻟﻔﻪ‌ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ورودي روش دﻟﻔﯽ ﻓﺎزي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺮوﺟﯽ روش دﻟﻔﯽ ﻓﺎزي ﭘﺲ از دو دور، ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ 12 مؤلفه گردید. ﻧﻬﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﻣؤﻟﻔﻪ‌ﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﺎﻣﻠﯽ تاییدی مرحله اول و دوم ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﻌﺪ اﺻﻠﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻪ اﺑﻌﺎد فردی، سازمانی، محیط کلان کسب ­وکار و اخلاق کسب­ وکار از منظر ارزش‌های اسلامی ﻣﯽ‌ﺑﺎﺷﻨﺪ، دﺳﺘﻪ‌ﺑﻨﺪي ﺷﺪﻧﺪ.

ب- مراحل دلفی فازی

فرآیند انجام و محاسبه تحلیل سلسله مراتبی دلفی فازی بر اساس پژوهش چن و لیو¹⁵ به شرح زیر است:

پس از مرحله مقدماتی که شامل نظرسنجی ازکارشناسان در قالب پرسشنامه‌های کیفی یا کمّی است، محاسبه اعداد فازی (αij ) بر اساس نتایج این نظرسنجی صورت می‌گیرد. در این حالت اعداد فازی مثلثی بهره گرفته شده است.

ج- رتبه بندی ابعاد با روش فریدمن

آزمون فریدمن یک آزمون ناپارامتری است که برای مقایسه سه یا بیش از سه گروه در سطح رتبه‌ای اندازه­گیری می­شوند، مورد استفاده قرار می­گیرد. این آزمون معادل ناپارامتری آزمون F  وابسته در تحلیل واریانس اندازه‌های تکراری است.

جدول 2- رتبه‌ فریدمن ابعاد جانشین پروری

متغیر	میانگین	رتبه فریدمن	اولویت
ابعاد سطح فردی	4132/3	40/2	4
ابعاد سطح سازمانی	4702/3	55/2	2
ابعاد محیط کلان کسب­وکار	4165/3	43/2	3
ابعاد اخلاق کسب­وکار در سیره انبیاء و احادیث	4511/3	63/2	1

 

  همانطور که بیان شد، این پژوهش شامل چهار بعد (مؤلفه) می‌باشد که عبارتند از: سطح فردی (فرآیندهای شناختی، مسئولیت‌پذیری، تعهد فردی کارآفرینان و فردگرایی)، سطح سازمانی (قابلیت پویایی سازمان و بازار رقابت)، محیط کلان کسب‌ وکار (نگرش مثبت به خدمت، نگرش مثبت به فروشنده نگرش مثبت به برند و نگرش مثبت به کالا) و اخلاق کسب‌وکار در سیره انبیاء و احادیث (عوامل منطبق با قرآن کریم، عوامل منطبق با احادیث). همچنین نتایج تحلیل‌های کمی نشان می‌دهد  ابعاد اخلاق کسب ‌وکار در سیره انبیاء و احادیث با میانگین رتبه 63/2 در اولویت نخست، ابعاد سطح سازمانی با میانگین رتبه 55/2، ابعاد محیط کلان کسب‌ وکار با میانگین رتبه 43/2، ابعاد سطح فردی با میانگین رتبه 40/2 در اولویت‌های بعدی قرار دارند. نتایج این مطالعه با نتایج مطالعه (کلایی و همکاران، 1400) کاملاً تطابق دارد. همچنین در مقایسه با مطالعات (هریس¹⁶ و همکاران، 2009) و (دادگر و همکاران، 1389) در سطح ابعاد فردی نتایج مشابهی حاصل شده است.

رتبه بندی مؤلفه ها با روش فرایند تحلیل شبکه (ANP):

گام اول : ساختن نمودار شبکه ای پژوهش و تبیین ساختار سوپر ماتریس اولیه

در این مرحله، باتوجه به ساختار شبکه ای(ANP) نمودار شماره (2) ساختار کلی سوپرماتریس یا همان ماتریس اولیه نیز مشخص شود. باتوجه به جدول (4)که ارتباط و وابستگی بین ابعاد اصلی مؤلفه‌های فرعی را نشان می­دهد، سوپر ماتریس اولیه بشرح جدول (3) خواهد بود:

 

جدول 3- ساختار سوپر ماتریس اولیه ( غیر موزون )

خوشه ها
عوامل فرعی	عوامل اصلی	هدف		W =
0	0	0	هدف
W23	W22	W21	عوامل اصلی
0	W32	0	عوامل فرعی

 

همان طور که از نمودار شبکه تحقیق پیداست، 12 عامل فرعی (مولفه) که نشانگر ویژگی­های ابعاد اصلی چهار‌گانه می‌باشند، برای اهداف این تحقیق انتخاب شدند که وابستگی متقابل ابعاد اصلی و مؤلفه‌ها در جدول (4) نشان داده شده است. برای رسیدن به این جدول و محاسبه اوزان مربوطه از نظرات کارشناسان و تیم خبره استفاده شد.

عوامل فرعی ( مؤلفه ها )

هدف عوامل اصلی ( ابعاد )

D2

D1

C4

C3

C2

C1

B2

B1

A4

A3

A2

A1

D

C

B

A

√

√

√

*

A

ابعاد اصلی

√

√

*

√

B

√

*

√

√

C

*

√

√

√

D

√

√

√

-

√

√

-

√

-

-

√

*

-

-

-

√

A1

مؤلفه‌های فرعی

-

√

-

√

-

-

√

√

-

-

*

-

-

-

-

√

A2

-

√

-

-

-

√

√

√

√

*

√

√

-

-

-

√

A3

-

-

-

√

-

-

-

√

*

√

√

√

-

-

-

√

A4

-

-

-

-

-

-

-

*

-

-

-

-

-

-

√

-

B1

-

-

√

√

-

-

*

√

√

√

*

-

-

-

√

-

B2

-

-

-

√

-

*

√

-

-

-

-

-

-

√

-

-

C1

√

-

-

-

*

-

√

-

√

*

√

√

-

√

-

-

C2

√

-

√

*

√

-

-

-

√

-

-

-

√

-

-

C3

√

-

*

√

√

√

-

√

-

√

√

√

-

√

-

-

C4

-

*

-

-

-

-

-

-

-

-

√

-

√

-

-

-

D1

*

√

-

-

-

-

-

-

√

-

-

√

√

-

-

-

D2

جدول 4- ماتریس روابط متقابل ابعاد و مؤلفه‌ها بر اساس مدل (ANP)

گام دوم : محاسبه وزن عوامل اصلی و فرعی ( انجام مقایسات زوجی )

الف - تشکیل ماتریس مقایسه‌ای و کنترل سازگاری آن­ها :

در این مرحله ماتریس مقایسه‌ای معیارهای اصلی، وابستگی معیارهای اصلی به یکدیگر، زیر معیارها و وابستگی زیر معیارها با یکدیگر تشکیل شده و سازگاری آن­ها کنترل می­شود. برای محاسبه اهمیت (وزن) نسبی هریک از ابعاد اصلی پرسشنامه مطابق با فرمت پرسشنامه ANP (‌مقایسه دو به دو) برای کسب نظرات کارشناسان تهیه و توزیع شد. این پرسشنامه شامل یک ماتریس برای مقایسه زوجی عوامل می‌باشد. بنابراین به تعداد مقایسه وجود دارد. با توجه به این که سطح یک دارای چهار بعد بود، تعداد مقایسات برابر با 6 =    پس از تکمیل پرسشنامه‌ها نرخ ناسازگاری هریک ازآن­ها به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گرفت.

جدول 5- ماتریس مقایسات زوجی ابعاد اصلی ( بدون در نظر گرفتن وابستگی درونی آنها )

رتبه	بردار ویژه (W)	D	C	B	A	ابعاد اصلی
1	259/0	1.072	1.011	1.059		A
3	244/0	1.029	960/0		944/0	B
2	256/0	1.059		1.041	989/0	C
4	241/0		944/0	972/0	933/0	D
IR= 0/01 < 0/1

 

نتایج تحلیل جدول (5) محاسبه شده اوزان ابعاد اخلاق کارآفرینی از منظر ارزش‌های اسلامی نشان می­دهد که بعد سطح فردی (A) با وزن نسبی 259/0 در رتبه اول و پس از آن محیط کلان کسب ­وکار (C) با وزن نسبی 256/0 در رتبه دوم و سطح سازمانی (B) با وزن نسبی 244/0 در رتبه سوم و نهایتا اخلاق کسب ­وکار در سیره انبیاء و احادیث (D) با وزن نسبی 241/0 در رتبه چهارم اهمیت قرار دارد و همچنین نرخ ناسازگاری این ماتریس مورد قبول می‌باشد و می‌توان به قضاوت خبرگان اعتماد کرد.

ب- مقایسات زوجی / محاسبه وزن و نرخ ناسازگاری عوامل اصلی (ابعاد)

برای درک وابستگی متقابل بین ابعاد اصلی، مقایسه زوجی بین ابعاد اصلی به منظور دستیابی به عناصر W22 محاسبه شده و به صورت زیر می‌باشد (با توجه به طولانی بودن محاسبات و تعداد جداول در این بخش صرفا نتایج بعد سطح فردی ارائه شده است).

جدول6- ماتریس مقایسات زوجی ابعاد اصلی با توجه به وابستگی درونی آنها با کنترل بعد سطح فردی (A)

رتبه	بردار ویژه (W)	D	C	B	بعد سطح فردی
1	356/0	1.189	1.035	1	B
2	344/0	1.129	1	966/0	C
3	300/0	1	886/0	841/0	D
IR= 0/02 < 0/1

با توجه به جدول (6) ماتریس مقایسه زوجی بین بعد سطح سازمانی، و محیط کلان کسب­ وکار و بعد اخلاق کسب ­وکار در سیره انبیاء و احادیث با کنترل بعد سطح فردی می‌باشد که نتایج بردار ویژه آن در جدول نشان داده شده است به طوری که بعد سطح سازمانی با وزن نسبی 356/0 در رتبه اول و بعد محیط کلان کسب ­وکار با وزن نسبی 344/0 در رتبه دوم و بعد اخلاق کسب ­وکار در سیره انبیاء و احادیث با وزن نسبی 30/0 در رتبه سوم اهمیت قرار دارد. همچنین نرخ ناسازگاری این ماتریس مورد قبول می‌باشد و می‌توان به قضاوت خبرگان اعتماد کرد. پس از تشکیل چهار ماتریس وانجام محاسبات لازم، نتایج حاصله در ماتریس W22 ارائه شده است .

جدول 7- ماتریس اوزان ابعاد اصلی

D	C	B	A	بعد
0	390/0	346/0	343/0	A
356/0	0	327/0	316/0	B
344/0	387/0	0	341/0	C
300/0	223/0	327/0	0	D

 

ج - مقایسات زوجی/ محاسبه وزنی و نرخ ناسازگاری عوامل فرعی (مؤلفه‌ها)

در این مرحله بردار ویژه هریک از عوامل فرعی(مؤلفه‌های) مربوط به ابعاد اصلی چهارگانه از طریق مقایسه زوجی به دست آمده این بردار ویژه عناصر ستونی ماتریس W22 را تشکیل خواهد داد. نتایج مقایسات هریک از عوامل فرعی در جداول زیر ارائه شده است. با توجه به طولانی بودن تعداد جداول در این مرحله، صرفاً محاسبات بعد سطح فردی ارائه شده است.

جدول 8- ماتریس مقایسات زوجی مؤلفه‌های مربوط به بعد سطح فردی (A)

رتبه	بردار ویژه (W)	A4	A3	A2	A1	سحطح فردی
2	250/0	1.026	967/0	1.013		A1
3	247/0	1.013	958/0		987/0	A2
1	258/0	1.054		044/1	034/1	A3
4	245/0		949/0	987/0	975/0	A4
IR=0/02 < 0/1

همان­طوری که از نمودار شبکه تحقیق پیداست، 12 مؤلفه که نشانگر ویژگی­های ابعاد اصلی چهارگانه می­باشند، برای اهداف این تحقیق انتخاب شده‌اند. وابستگی متقابل این مؤلفه­ها در جدول (9) نشان داده شده است. برای رسیدن به این جداول و محاسبه اوزان مربوطه از نظرات خبرگان و کارشناسان استفاده شده است .

 

جدول 9- جدول وابستگی متقابل مؤلفه‌های اخلاق کارآفرینی ارزش­های اسلامی

D2	D1	C4	C3	C2	C1	B2	B1	A4	A3	A2	A1	مؤلفه ها	ردیف
√	√	√	-	√	√	-	√	-	-	√	*	فرآیندهای شناختی A1	1
-	√	-	√	-	-	√	√	-	-	*	-	تعهد فردی کارآفرینانA2	2
-	√	-	-	-	√	√	√	√	*	√	√	فردگراییA3	3
-	-	-	√	-	-	-	√	*	√	√	√	مسئولیت پذیریA4	4
-	-	-	-	-	-	-	*	-	-	-	-	بازار رقابتB1	5
-	-	√	√	-	-	*	√	√	√	*	-	قابلیت پویایی سازمانB2	6
-	-	-	√	-	*	√	-	-	-	-	-	نگرش مثبت به خدمتC1	7
√	-	-	-	*	-	√	-	√	*	√	√	نگرش مثبت به فروشنده C2	8
√	-	√	*	√	-	-	-		√	-	-	نگرش مثبت به برند C3	9
√	-	*	√	√	√	-	√	-	√	√	√	نگرش مثبت به کالا C3	19
-	*	-	-	-	-	-	-	-	-	√	-	عوامل منطبق با قرآن کریمD1	11
*	√	-	-	-	-	-	-	√	-	-	√	عوامل منطبق بااحادیث D2	12

 

 

 

 

 

جدول 10 - ماتریس مقایسه زوجی مؤلفه‌های دارای وابستگی متقابل با مؤلفه‌های  سطح فردی (A1)

رتبه	بردار ویژه (W)	D2	C3	C2	A4	A3	سطح فردی
1	207/0	1.078	1.034	1.012	1.068		A3
4	194/0	0.101	970/0	947/0		936/0	A4
2	205/0	1.064	1.024		1.056	988/0	C2
3	201/0	1.036		977/0	1.031	967/0	C3
5	193/0		965/0	940	9.930	928/0	D2
IR=0/00 < 0/1

 

نتایج تحلیل جدول (10) ماتریس مقایسات زوجی محاسبه شده اوزان مؤلفه‌های فردگرایی با وزن نسبی 207/0 در رتبه اول و پس از آن مسئولیت‌پذیری با وزن نسبی 205/0 در رتبه دوم اهمیت قرار دارد، همچنین نرخ ناسازگاری این ماتریس مورد قبول می‌باشد و می‌توان به قضاوت خبرگان اعتماد کرد.

گام سوم : محاسبه سوپر ماتریس موزون و حد:

برای محاسبه سوپر ماتریس حد مراحل زیر را باید طی کرد :

الف – تشکیل سوپر ماتریس ناموزون :

با توجه به این که کلیه ماتریس‌های مقایسه‌ای در ساختار سوپر ماتریس ناموزون (W34,W34,W34) محاسبه شده و سازگاری آن­ها نیز کنترل شده است، می‌توان با جایگزین کردن این ماتریس­ها در سوپر ماتریس اولیه سوپر ماتریس ناموزون را به دست آورد.

جدول11 - ماتریس مقایسه زوجی خوشه­ها

بردار ویژه (W)	عوامل فرعی مؤلفه‌ها ( 2cluster)	عوامل اصلی ابعاد ( 1cluster)	خوشه ها
655/0	9/1	1	عوامل اصلی ( 1cluster)
345/0	1		عوامل فرعی ( 2cluster)

 

ب- محاسبه سوپر ماتریس موزون

حال بایستی سوپر ماتریس ناموزون، یعنی ماتریسی که جمع اجزای ستون آن یک است (آن­چه ساعتی آن را ماتریس تصادفی می­نامد) تبدیل شود. برای تبدیل سوپر ماتریس ناموزون به سوپر ماتریس موزون باید سوپر ماتریس ناموزون را در ماتریس خوشه‌ای ضرب کرد. ماتریس خوشه‌ای میزان تاثیرگذاری هریک از خوشه‌ها برای دستیابی به اهداف مطالعه را منعکس می­کند. مراحل به صورت زیر است: برای بدست آوردن سوپر ماتریس موزون، هریک از عناصر خوشه­های سوپر ماتریس ناموزون در بردار وزنی آن خوشه (از ماتریس خوشه‌ای) باید ضرب شود. سوپر ماتریس موزون این تحقیق در جدول (12 ) زیر ارائه شده است.

جدول 12- ساختار سوپر ماتریس اولیه( موزون)

خوشه ها
عوامل فرعی (مؤلفه ها)	عوامل اصلی (ابعاد)	هدف
0	0	0	هدف
0	655/0	1	عوامل اصلی (ابعاد)
1	345/0	0	عوامل فرعی(مؤلفه ها)

ج – محاسبه سوپر ماتریس حد:

هدف از به حد رساندن سوپر ماتریس موزون این است که تأثیر نسبی دراز مدت هریک از عناصر آن در یکدیگر حاصل شود. برای واگرایی ضریب اهمیت هریک از عناصر ماتریس موزون، بنابراین آن را به توانK  که یک عدد اختیاری بزرگ است می­رسانیم، تا این همه عناصر سوپر ماتریس همانند هم شوند (‌با هم برابر شوند‌) این کار با تکرار انجام می­شود. در چنین حالتی سوپر ماتریس حد به دست آمده است. در تحقیق حاضر در توان 45 سوپر ماتریس موزون با استفاده از نرم افزارMATLAB  سوپر ماتریس حد به دست آمده است که تمامی عناصر آن با یکدیگر تقریباً برابر شده‌اند.

جدول 13- نتایج تحلیل مؤلفه‌های اخلاق کارآفرینی از منظر ارزشهای اسلامی

رتبه ( اولویت )	وزن نهایی	نماد	مؤلفه ها	ردیف
2	129/0	A1	فرآیندهای شناختی	1
6	082/0	A2	تعهد فردی کارآفرینان	2
8	060/0	A3	فردگرایی	3
7	076/0	A4	مسئولیت پذیری	4
11	046/0	B1	بازار رقابت	5
5	083/0	B2	قابلیت پویایی سازمان	6
10	047/0	C1	نگرش مثبت به خدمت	7
4	117/0	C2	نگرش مثبت به فروشنده	8
3	127/0	C3	نگرش مثبت به برند	9
1	147/0	C4	نگرش مثبت به کالا	10
12	037/0	D1	عوامل منطبق با قرآن کریم	11
9	049/0	D2	عوامل منطبق بااحادیث	12

 

نتایج تحلیل جدول (13) سوپر ماتریس حد محاسبه شده اوزان نشان می‌دهد که نگرش مثبت به کالا با وزن نسبی 147/0 در رتبه اول، پس از آن فرآیند شناختی با وزن نسبی 129/0 در رتبه دوم، نگرش مثبت به برند با وزن نسبی 127/0 در رتبه سوم، نگرش مثبت به فروشنده با وزن نسبی 117/0 در رتبه چهارم، قابلیت پویایی سازمان با وزن نسبی 085/0 در رتبه پنجم قرار دارند. سایر وزن­های نسبی مؤلفه در جدول بالا قابل مشاهده می‌باشد.

نتیجه گیری

 ﻧﺘﺎﯾﺞ این مطالعه ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﻌﺪ اخلاق کسب ­وکار در سیره انبیاء و احادیث ﺑﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز، ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ‌ﺗﺮﯾﻦ بعد کارآفرینی اخلاقی در صنایع تولیدی ﺑﻮده ﮐﻪ داراي ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮﺛﺮي ﻣﯽباشد. در اﯾﻦ ﺑﻌﺪ، ﻣؤﻟﻔﻪ‌ﻫﺎي عوامل منطبق با قرآن کریم در رﺗﺒﻪ اول و عوامل منطبق با احادیث در رﺗﺒﻪ دوم اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﻮﺟﻪ وﯾﮋه کارآفرینان ﻣﺪﯾﺮان صنایع تولیدی ﺑﻪ شاخص‌های بعد اخلاق کسب وکار ﻣﯽ‌باشند. 

بعد سطح سازمانی در اوﻟﻮﯾﺖ دوم اهمیت ابعاد کارآفرینی اخلاقی از منظر ارزش‌های اسلامی قرار داشته ﮐﻪ داراي ﻧﻘﺶ ﻣؤﺛﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. در اﯾﻦ ﺑﻌﺪ مؤلفه‌های قابلیت‌های پویایی سازمان در رﺗﺒﻪ اول و بازار رقابت در رﺗﺒﻪ دوم اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ. اوﻟﻮﯾﺖ قابلیت‌های پویایی سازمان ﻧﺸﺎن­دﻫﻨﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﯿﺎز ﻋﻤﺪه‌اي ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌رﯾﺰي‌ﻫﺎي راﻫﺒﺮدي ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ در زﻣﯿﻨﻪ رفتار سازمانی، ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ و اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي داﺷﺘﻪ و ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ بیشتری ﻗﺮار داﺷﺘﻪ باشد. در درﺟﻪ دوم اﻫﻤﯿﺖ بازار رقابت قرار داشته که صنایع میﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻣﻮرﯾﺖ ﺧﻮد مبنی بر اخلاق ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ و رﺳﻤﯿﺖ رقابتی در بازار ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻮﺛﺮ‌ﺗﺮي دارﻧﺪ ارتقاء و ﺑﻪ مؤلفه‌های رضایت مشتری و ماهیت صنعت و محصول ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ.

بعد محیط کلان کسب وکار در اوﻟﻮﯾﺖ ﺳﻮم اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﻌﺪ، ﻣؤﻟﻔﻪ‌ﻫﺎي نگرش مثبت به خدمت، فروشنده، کالا و برند در اوﻟﻮﯾﺖ اول ﺗﺎ چهارم اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار ﻣﯽ­ﮔﯿﺮﻧﺪ ﺑﻪ کارآفرینان ﭘﺒﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﺷﻮد در ﺧﺼﻮص ﭘﯿﺎدهﺳﺎزي ﯾﮏ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﺛﺮ ﺑﺨﺶ، با کارایی بالا مؤلفه‌های محیط کسب وکار را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ قرار داده و ﺳﯿﺴﺘﻢ انتقادپذیری و دریافت بازخورد را در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات، ﺣﻔﻆ اﻧﺴﺠﺎم ﮔﺮوﻫﯽ، ﻣﺸﺘﺮي ﮔﺮاﯾﯽ، ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺎر ﻋﺎدﻻﻧﻪ، رﻋﺎﯾﺖ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪ­اي، ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﺬﯾﺮش ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ و ... را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ رﺳﻤﯽ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﺎص وﺟﻮد ﻧﺪارد، اﯾﻦ تعهد حرفه­ای اﺳﺖ ﮐﻪ  ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ مؤلفه‌های کارآفرینی اخلاقی ﮐﻤﮏ ﻣﯽکند.

در ﻧﻬﺎﯾﺖ بعد سطح فردگرایی در آﺧﺮﯾﻦ درﺟﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﻣؤﻟﻔﻪهای فرآیند شناختی، مسئولیت پذیری، تعهد فردی کارآفرینان و فردگرایی به ترتیب در رتبه اول تا چهارم اهمیت قرار می‌گیرند. ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ‌ﺷﻮد کارآفرینان ﺗﺎﺛﯿﺮ مؤلفه‌های سطح فردی را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ شرایط اقتصاد مقاومتیﮐﺸﻮر ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﯿﺮوﻧﯽ و تحریم‌ها و ﺗﻔﺎوت‌ﻫﺎي ﺟﺪي ﻗﻮاﻧﯿﻦ صنایع تولیدی در ﺣﻮزه کسب وکار های نوین و دانش بنیان ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ.

 

 

 

سطح اول

 

سطح دوم

 

سطح سوم

 

سطح چهارم

 

نمودار 2- ﺷﺒﮑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺑﻌﺎد کارآفرینی اخلاقی

پیشنهادات کاربردی

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ اﺑﻌﺎد و مؤلفه‌های کارآفرینی اخلاقی از منظر ارزش‌های اسلامی ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ‌ﮔﺮدد کارآفرینان ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ابعاد کارآفرینی اخلاقی ﺳﻌﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ، ﭼﻬﺎر ﺑﻌﺪ اﺻﻠﯽ اخلاق کسب­ وکار در سیره انبیاء واحادیث، محیط کلان کسب وکار، سطح سازمانی و فردی و مؤلفه‌های آن‌ﻫﺎ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﻣﺪ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺳﻌﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ اﯾﻦ مؤلفه­ها را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ در صنایع تولیدی رﺻﺪ و ﭘﺎﯾﺶ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ.

از ﯾﺎﻓﺘﻪ‌ﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎیي به شرح ذیل اراﺋﻪ ﻣﯽ‌ﮔﺮدد:

1- آسیب­شناسی كارآفريني اخلاقي از منظر ارزش‌هاي اسلامي در صنایع تولید در جهت رفع موانع موجود و چالش­هاي پیش­رو.

2- اراﺋﻪ ﻣﺪل ارزﯾﺎﺑﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ کارآفرینی اخلاقی و اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﮐﻨﺘﺮل کسب وکار نوین.

3- ﺑﺮرﺳﯽ کارآفرینی اخلاقی در ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص ﻧﻈﯿﺮ ادﻏﺎم و ﺗﺼﺎﺣﺐ ﺳﺎزﻣﺎن دولتی وخصوصی.

 

 

 

 

 

 

منابع

ازکیا، مصطفی (1391)، مقدمه‌ای بر توسعه جامعه‌شناسی روستایی ایران، تهران، انتشارات اطلاعات، نوبت ششم.

آذر، عادل؛ رمضانیان، محمد رحیم؛ فرخی, هادی؛ دولت خواهی, کسری. (1395). طراحی مدل ارزیابی ملاحظه‌های اخلاق کسب‌وکار. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری, 11(1),صص 63-74.

بادياني، عباسعلی (1394)، کارآفرینی از منظر اسلام؛ قرآن و ائمه معصومین(ع)، پروژه پایان دوره مربی کارآفرینی، دانشگاه علم و صنعت ایران.

خوزين، علي (1388)، نوآوری و کارآفرینی از دیدگاه اسلام، دومین کنفرانس ملی خلاقیت شناسی، TRIZ و مهندسی و مدیریت نوآوری ایران.

خدامی، سهیلا؛ سعیدی، پرویز؛ رضاشاطری، عباس (1402). ارائه الگوی ارزیابی کارآفرینی اخلاقی از منظر ارزشهای اسلامی با رویکرد هوشمند فازی عصبی. رساله دکترا دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علی آباد کتول. 

رحمانی، رضا؛ عبادی، معصومه (1397). کارآفرینی اخلاقی و ارتباط آن با کسب‌وکار از منظر اقتصاد غربی و اسلامی. ششمین همایش مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم انسانی، مدیریت و کارآفرینی، ایران، تهران.

رضایی، سهیلا؛ دبیری، احمد ؛ نصراللهی، مرتضی (1395). بررسی مباني و اصول اخلاق اجتماعي از ديدگاه نهج البلاغه، پایان نامه دانشکده الهیات، پردیس علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه یزد.

زنگی, نجیب؛ مستقیمی، محمودرضا؛  شجاعی, سامره؛ آزما، فریدون (1401). ارائه مدل نگرش کارآفرینانه در بخش دولتی با رویکرد تحلیل کیفی. مطالعات کارآفرینی و توسعه پایدار کشاورزی, 9(1), صص37-50 .

زهدی، مریم؛ حیدرزاده هنزائی، کامبیز؛ محسن، خون سیاوش (1401). شناسایی مؤلفه‌های موثر بر قصد کارآفرینی اخلاقی. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری, 17(3), 115-121.

سرمدی، محمدرضا؛ شالباف، عذرا (1386). اخلاق حرفه‌ای در مدیریت کیفیت فراگیر. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال دوم، شماره‌های 3 و 4، صص.100-99.

سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت (1397). تهران: انتشارات مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.

شریف‌زاده، محمد شریف؛ عبدالله زاده، غلامحسین (1395). رویکرد اخلاقی به کارآفرینی و توسعه کسبوکار: مبانی نظری و رویکردهای پژوهشی، نشریه کارآفرینی در کشاورزی. شماره سوم، شماره پیاپی 11، صص 116-91.

 شعبانی، راضیه؛  منجمی، سید امیرحسن؛ صفوی، سیدمرتضی؛ رضایی، مهران. سامانه هوشمند توصیه رژیم غذایی مبتنی بر شبکه‌های عصبی مصنوعی و منطق فازی، (1396)، نشریه علمی پژوهشی مدیریت اطلاعات سلامت، دوره 14، شماره 6، شماره پیاپی 58:صص 235-230.

صالحی, سید رضا؛ ملکی نیا, محمد؛ رادمهر, آرش. (1400). طراحی الگوی کارآفرینی اسلامی در فرایند توسعه مبتنی بر رویکرد چهار گانه فردی، سازمانی، اجتماعی و اخلاقی. فصلنامه مطالعات سیاسی, دوره:14 شماره :54.

کلایی، امیر محمد؛ خداداد حسینی، سید حمید (1400). اخلاق کارأفرینان در کسب و کارهای کوچک و متوسط ایران: رویکرد مبانی اسلامی. پژوهش‌های مدیریت اجرایی. ش 23، صص 287-262. 

ﮔﺮﺟﯽ، محمدباقر (1395)، روش تحقیق ویژه مدیریت و حسابداری و سایر رشته‌های علوم انسانی، چاپ اول، تهران، موسسه کتاب مهربان نشر.

محمدی, محمد؛ آزما، فریدون؛ بیانی، علی اصغر؛ شجاعی، سامره.(1401). تحلیل عوامل مؤثر بر شهود کارآفرینی سازمانی. مطالعات کارآفرینی و توسعه پایدار کشاورزی, 9(1), 89 صص -104.

Ana, C. M. Z., & Saripuddin, S. S. (2015). Concept of business ethics in Islam-approach to the entrepreneur. Journal of Asian Business Strategy, 5(1), 13-18.

Anderson, A. R. & Smith, R. (2007), The moral space in entrepreneurship: An exploration of ethical imperatives and the moral legitimacy of being enterprising. (The Charles P Skene Centre for Entrepreneurship Aberdeen Business School) Robert Gordon University Garthdee.

Dadghar, Y., & Gholamzadeh, A. R. (2010). The analysis of entrepreneurship in Iran Case Study: Performance of a Distinguished Entrepreneur. The Economic Research, 10(2), 0-0.

Elfakhani, S. (2013) Philosophical Basis Of Entrepreneurship Principles Within An Islamic Ethical Framework (By Said Elfakhani, Ph.D(. Dean and Professor of Finance School of Business Lebanese American University Lebanon/ Zafar U. Ahmed, Ph.D. Professor of Marketing Department of Marketing School of Business Lebanese American University Lebanon.

Hannafey, F. T. (2003). Entrepreneurship and ethics: A literature review. Journal of Business Ethics, 46, 99-110.

Harris, J. D., Sapienza, H. J., & Bowie, N. E. (2009). Ethics and entrepreneurship. Journal of business venturing, 24(5), 407-418.

Kilenthong, P, Hultman, C. M., Hultman, C. M., Hills, G. E., & Hills, G. E. (2019). Entrepreneurial marketing behaviours: impact of firm age, firm size and firm's founder. Journal of Research in Marketing and Entrepreneurship, vol. 18(1), pp. 127-145.

Nikfarjam, A. & Zarifi, S. (2017), Exploring the effects of entrepreneurial marketing factors on SMEs. Uncertain Supply Chain Management, Vol. 3(4), pp. 333-338.

Karanda, C., & Toledano, N. (2018). The promotion of ethical entrepreneurship in the Third World: Exploring realities and complexities from an embedded perspective. Business Horizons, 61(6), 881-890.

Yang, M, & Gabrielsson, P. (2021). Entrepreneurial marketing of international high-tech business-to-business new ventures: A decisionmaking process perspective. Industrial Marketing Management.

Wu, Ch-H., & Fang, W.-Ch. (2011), Combining the fuzzy analytic Hieratchy Process and the Fuzzy Delphi method for developing critical competencies of electronic commerce professional managers: Qual Quant, vol. 45, PP. 751-768.

 

 

 

---

[1] . Hannafey

[2]  . Multiple Criteria Deision Making (MCDM)

[3] 3. Wang, Cheng and Kancheng

[4]  . Analytic Hierachy Process (AHP)

[5]  . Decision Making Trial And Evaluation (DEMAETL)

[6]  . Elements

[7]  . Garcia-Melon et al

[8]  . Control Hierarchy

[9]  . Network Matrix

[10] . Young and Gabrielson

[11] 2. Pan

[12] .  Kilontong

[13]  . Carranda

[14]  . Grounded Theory

[15] . Chen & Liu

[16] . Harris

---