Locating Sports Complexes with Passive Defense Approach Using Geographic Information System (GIS) (Case Study: Ahvaz City)

Subject Areas :

Esmaeel Veisia ¹

1 - Assistant Professor, Sports Management Department, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

Received: 2023-06-25 Accepted : 2023-08-11 Published : 2024-01-21

Keywords: Location, passive defense, sports complexes, sports use, Ahvaz city.,

Abstract :

The city of Ahvaz, as the seventh metropolis of Iran, is known as one of the important cities of Iran with its centrality of industries, political centrality, border and security position, ethnic and social cultural diversity, but attention to the issue of passive urban defense has been neglected in it. has been Sports complexes are also among the important uses during crises and damage in cities. The purpose of this research is to locate sports complexes with passive defense approach using geographic information system in Ahvaz city. Therefore, paying attention to the role of sports uses in creating mobility and reducing the psychological pressures of urbanization, a suitable framework should be provided in order to choose suitable sports places and distribute them in the whole city with the aim of reducing damages during a crisis.Therefore, paying attention to the role of sports uses in creating mobility and reducing the psychological pressures of urbanization, a suitable framework should be provided in order to choose suitable sports places and distribute them in the whole city with the aim of reducing damages during a crisis. Therefore, from the point of view of passive urban defense, the need to pay attention to the proper distribution and placement of vital uses, including sports complexes, is inevitable for the city of Ahvaz. In this research, it has been tried to determine appropriate criteria based on the available sources in order to identify and determine the optimal location of sports complexes based on the passive defense approach. This research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of methodology. In order to achieve the goals of the research, it has been done by using spatial data and performing relevant analyzes in the geographic information system and multi-criteria decision-making model SAW. In the next step, the indicators were weighted using the AHP-FUZZY questionnaire. Thus, the statistical population of this research is the experts of the urban area of Ahvaz city and the sample size is 30 experts through theoretical saturation. The results of the research showed that 0.60% of the city area is completely unsuitable, 3.74% is unsuitable, 21.44% is average, 46.92% is suitable and 27.30% is completely unsuitable. The final results of the research showed that the central and northern parts of Ahvaz city are suitable areas for locating sports complexes and these parts can be used to build sports complexes.

References:

ابراهیمی، کلثوم (1397). تحلیل مکانی فضاهای ورزشی شهر آمل با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی. دانشگاه شمال. آمل. ايران.
ارجمند، مینا و ديگران (1400). توسعه پدافند غیرعامل در ورزش کشور با رویکرد کیفی. پژوهش‌های معاصر در مدیریت ورزشی. 11 (22)، 159-141.
آزادی، نیلوفر؛ میرحسینی، سید محمدعلی؛ ترک‌فر، احمد (1398). طراحی مجتمع صنفی ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل جهت تأمین پناهگاه در زمان زلزله در استان کرمان. جغرافیا و برنامه ریزی منطقه‌ای. 10 (1)، 22-1.
آزادی، نیلوفر؛ میرحسینی، سیدمحمدعلی؛ ترکفر، احمد (1399). تحلیل وضعیتِ اماکن ورزشی جهت مکان یابی و استقرار نظام سلسله مراتبی صنفی ورزش در شهرها (نمونه موردی: شهر شیراز). فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه ریزی منطقه‌ای. 10 (37)، 192-179.
بیگی، محمد؛ چاره جو، فرزین (1400). مکان یابی بهینه اماکن و فضاهای ورزشی در شهر سنندج با استفاده از تکنیک تلفیقی روش تحلیل شبکه ANP و مدل FUZZY در (GIS): نمونه موردی: شهرسنندج. مطالعات ساختار و کارکرد شهری. 8 (26)، 118-101.
پاسیار، علی؛ انصاری، عبدالحمید؛ قربانی، احمد (1394). بررسی روش‌های مجموع ساده وزین و منطق فازی در تلفیق اطلاعات هیدرولوژی (مطالعه موردی: دشت قبرکیخا). انجمن زمین‌شناسی ایران. دانشگاه شهید بهشتی.
پیرایش شیرازی نژاد، مهتاب؛ شریفیان، اسماعیل؛ خبازی، مصطفی (1398). مدل سازی و تحلیل فضایی اماکن ورزشی شهر کرمان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). مطالعات راهبردی ورزش و جوانان. 18 (46)، 136-123.
تابش، سعید و ديگران (1399). به ارائه مدل پیشنهادی برای مکان یابی اماکن ورزشی با استفاده از مدل تلفیقی WLC و AHP (مطالعه موردی: شهر تبریز). مدیریت و توسعه ورزش. 9 (1)، 22-1.
زارع، رضا (1399). ارائه مدل مکان یابی و ساخت اماکن ورزشی شهری با تاکید بر استفاده در مجتمع‌های مسکونی شهر شیراز. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور. قشم. ايران.
زهره ونديان، كريم و ديگران (1394). تعيين و اولويت بندي معيارهاي مكان گزيني استقرار اماكن ورزشي جهت تساوي در دسترسي با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبي AHP. مديريت ورزشي. 7 (6)، 814-795.
سعیدپور، شراره؛ کاشفی دوست، دیمن (1396). مکان‌گزینی پناهگاه‌های شهری با رویکرد پدافند غیرعامل-مطالعه موردی: شهر سقز. فصلنامه علمی - پژوهشي اطلاعات جغرافيايي. 26 (1)، 144-129.
سعیدی علی، داوودی؛ مجتبی، حسینی؛ امینی، حسن (1396). مکان یابی ساخت پناه گاههای شهری با رویکرد پدافند غیرعامل. جغرافیا. 15 (53)، 362-351.
طباطبایی‌زاده، سیدعلیرضا؛ مهدی‌نژاد درزی، جمال‌الدین؛ کریمی، باقر (1399). الزامات پدافند غیرعامل در طراحی اماکن ورزشی با هدف بهره برداری چند منظوره در مواقع بحران. مجله شهر ایمن. 11(1)، 19-1.
عطایی، محمد (1392). تحلیل بر مکان‌یابی مجتمع‌هاي ورزشی با استفاده از سیستم‌هاي اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مطالعه موردي: مناطق 3 و 4 و 5 شهرداري تبریز. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پردیس بین‌المللی. مرکز دانشگاه تبریز. تبريز. ايران.
عظیمی دلارستاقی، عادله و ديگران (1395). بررسی معیارهای مکان یابی در طراحی و ساخت اماکن ورزشی شهری. پژوهشنامه مدیریت ورزشی و رفتار حرکتی. 12 (23)، 100-83.
فدائی جزی، فهیمه و ديگران (1400). بافت‎های فرسوده فرصتی برای توسعه درون‏زای شهری در راستای تأمین مسکن محله سرچشمه منطقه سه شهر اصفهان. فصلنامه مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای. 2 (3)، 65-48.
فردوسی، مسعود؛ مسعود، محمد؛ ندری فتح‌آباد، سیروس (1395). مکان‌یابی بیمارستان با رویکرد پدافند غیرعامل. امداد و نجات. 8 (3)، 69-56.
گرجی مهلبانی، یوسف؛ عبدی راد، حميد (1399). ضوابط و مقررات طراحی استادیوم‌های ورزشی. چاپ سوم. تهران: انتشارات طحان و هله.
محمدی ده چشمه، مصطفی؛ فیروزی، محمدعلی؛ نظرپور دزکی، رضا (1396). سنجش اصول مجاورت کاربری‌های ویژه از منظر پدافند غیرعامل شهری مطالعۀ همجواری بیمارستان‌ها در شهر اهواز. پژوهشهای جغرافیای انسانی. 49 (2)، 272-259.
محمدی ده چشمه، مصطفی (1392). ایمنی و پدافند غیرعامل شهری. چاپ اول. اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران.
محمدی ده‌چشمه، مصطفی؛ حیدری‌نیا، سعید؛ شجاعیان، علی (1396). سنجش الگوی استقرار کاربری‌های حیاتی از منظر پدافند غیرعامل در کلان‌شهر اهواز. پژوهش‌های جغرافیای انسانی. 49 (4)، 753-733.
محمدي ده‌چشمه، مصطفی؛ پرویزیان، علیرضا؛ علیزاده، مهدي (1398). مکانیابی پناهگاههاي شهري مبتنی بر اصول پدافند غیر عامل: مطالعه موردی شهر کوهدشت. مجله آمایش جغرافیایی فضا. 9 (32)، 162-149.
ملانوری شمسی، محمد؛ ملانوری شمسی، مجتبی؛ گنجاییان، حمید (1395). انتخاب مکان بهینه به‌منظور ساخت مجموعۀ ورزشی با استفاده از مدلANP مطالعۀ موردی: بخش مرکزی یزد). نشریه مدیریت ورزشی. 8 (5)، 795-777.
مودت، الیاس؛ ملکی، سعید؛ دیده بان، محمد (1398). پهنه‌بندی آسیب‌پذیری شهری با رویکرد پدافند غیرعامل و مدل‌سازی VIKOR مطالعه موردی کلان‌شهر اهواز. فصلنامه پدافند غیرعامل. 10 (3)، 74-63.
نوروزی سیدحسینی، رسول و ديگران (1392). تحلیل مکانی فضاهای ورزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و ارائه مدل مطلوب (مطالعه موردی: منطقه یک شهر تهران). مدیریت ورزشی (حرکت). 5 (4)، 28-5.
همتی‌نژاد، مهرعلی و ديگران (1398). بررسی موقعیت جغرافیایی اماکن ورزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مطالعه موردی: شهر رشت. مدیریت و توسعه ورزش. 8 (18)، 157-143.
یزدانی، محمدحسن؛ افشار، سیدین (1395). بررسی آسیب پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: شهر اردبیل). اطلاعات جغرافیایی. 25 (100)، 34 – 17.
Dadacovik, R. (2019). Evaluating Spatial Pattern and Providing an Optimal Pattern for Locating Sports Centers. Unpublished Doctoral Dissertation. University Utrecht. Netherlands.
Jarzgmaw, L. (2019). Locating the Lawn Hockey Association in London. Unpublished Doctoral Dissertation. University Cleveland. Ohio.
Jin, L. (2021). A Fuzzy Multi-Criteria Decision Analysis for Assessing Technologies of Air Pollution Abatement at Coal-Fired Power Plants. Master of Engineering. Environment Systems Engineering, University of Regina. Canada.
Robert, J .(2018). Locating Popular Sports Institutions. Unpublished Doctoral Dissertation. University Rorayima. Brazil.

Full-Text:



 

مکان­یابی مجتمع­های ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مورد مطالعه: شهر اهواز)

 

چکیده:

شهر اهواز به عنوان هفتمین کلان­شهر ایران با دارا بودن مرکزیت صنایع، مرکزیت سیاسی، موقعیت مرزی و امنیتی، تنوع قومیتی، فرهنگی اجتماعی به عنوان یکی از شهرهای مهم ایران شناخته می­شود اما توجه به بحث دفاع غیرعامل شهری در آن مورد غفلت واقع شده است. مجتمع­های ورزشی نیز از جمله کاربری­های مهم در هنگام وقوع بحران و آسیب در شهرها هستند. بنابراین، از دیدگاه پدافند غیرعامل شهری ضرورت توجه به توزیع و جانمایی مناسب کاربری­های حیاتی از جمله مجتمع­های ورزشی برای شهر اهواز امری اجتناب ناپذیر است. هدف این پژوهش مکان­یابی مجتمع­های ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در شهر اهواز است در این راستا در این پژوهش با استناد به منابع موجود معیارهای مناسبی به منظور تشخیص و تعیین مکان بهینه مجتمع­های ورزشی بر اساس رویکرد پدافند غیرعامل تعیین گردید. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش شناسی توصیفی-تحلیلی است. گردآوری داده­ها با استفاده از اسناد و اطلاعات موجود شهر اهواز و همچنین با روش پیمایش مبنی بر نظر سنجی و مصاحبه با کارشناسان بوده است. بدین ترتیب جامعه آماری این پژوهش متخصصین حوزه شهری شهر اهواز و حجم نمونه از طریق اشباع نظری به تعداد 30 کارشناس است. در جهت رسیدن به اهداف پژوهش با به‌کارگیری داده‌های مکانی و انجـام تحلیل‌های مربوطه در سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل تصمیم‌گیری چنـد معیـارهSAW اقدام شده است. در گام بعدی با استفاده از ابزار پرسشنامه AHP-FUZZY اقدام به وزن دهی به شاخص‌ها گردید. نتایج پژوهش نشان داد که 60/0 درصد از مساحت شهر کاملا نامناسب،74/3 درصد نامناسب، 44/21درصد متوسط، 92/46 درصد مناسب و 30/27 درصد کاملا مناسب می­باشد. نتایج نهایی پژوهش نشان داد که بخش­های مرکزی و شمالی شهر اهواز گستره مناسبی برای مکانیابی مجتمع­های ورزشی هستند و این بخش­ها می­توانند برای ساخت مجتمع­های ورزشی مورد استفاده قرار گیرند.

واژه­های کلیدی: مکان­یابی، پدافند غیرعامل، مجتمع­های ورزشی، کاربری ورزشی، شهر اهواز.

 

 

 

 

 

 

Locating sports complexes with passive defense approach using geographic information system (GIS) (case study: Ahvaz city)

Abstract

The city of Ahvaz, as the seventh metropolis of Iran, is known as one of the important cities of Iran with its centrality of industries, political centrality, border and security position, ethnic and social cultural diversity, but attention to the issue of passive urban defense has been neglected in it. has been Sports complexes are also among the important uses during crises and damage in cities. The purpose of this research is to locate sports complexes with passive defense approach using geographic information system in Ahvaz city. Therefore, paying attention to the role of sports uses in creating mobility and reducing the psychological pressures of urbanization, a suitable framework should be provided in order to choose suitable sports places and distribute them in the whole city with the aim of reducing damages during a crisis.Therefore, paying attention to the role of sports uses in creating mobility and reducing the psychological pressures of urbanization, a suitable framework should be provided in order to choose suitable sports places and distribute them in the whole city with the aim of reducing damages during a crisis. Therefore, from the point of view of passive urban defense, the need to pay attention to the proper distribution and placement of vital uses, including sports complexes, is inevitable for the city of Ahvaz. In this research, it has been tried to determine appropriate criteria based on the available sources in order to identify and determine the optimal location of sports complexes based on the passive defense approach. This research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of methodology. In order to achieve the goals of the research, it has been done by using spatial data and performing relevant analyzes in the geographic information system and multi-criteria decision-making model SAW. In the next step, the indicators were weighted using the AHP-FUZZY questionnaire. Thus, the statistical population of this research is the experts of the urban area of Ahvaz city and the sample size is 30 experts through theoretical saturation. The results of the research showed that 0.60% of the city area is completely unsuitable, 3.74% is unsuitable, 21.44% is average, 46.92% is suitable and 27.30% is completely unsuitable. The final results of the research showed that the central and northern parts of Ahvaz city are suitable areas for locating sports complexes and these parts can be used to build sports complexes.

Keywords: location, passive defense, sports complexes, sports use, Ahvaz city.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه 

ایمنی و امنیت در برابر تهدیدات از ابتدایی­ترین اصول در جهت دستیابی به استانداردهای مطلوب آسایش شهری است و اصولا ًتوجه به دفاع غیرعامل شهرها در مقابل تهدیدات خارجی امری است که از آغاز شکل­گیری شهرها همواره مورد توجه بوده است(یزدانی و سیدین،19:1395). بحران­ها، تهديدها یا سوانح شامل دو شاخه اصلي طبيعي همانند زلزله، سيل، زمين لغزش، خشكسالي و انساني از جمله جنگ، تصادفات رانندگي و بيماري­هاست(کامران و همکاران،76:1391). شهرها به عنوان مراکز تجمع سرمایه­های مادی و انسانی، در زمان بحران خسارات فراوانی را متحمل می­شوند. لذا توجه به بحث پدافند غیرعامل می تواند میزان خسارات ناشی از حوادث را تا حد قابل توجهی کاهش دهد(سعیدپور و کاشفی دوست،129:1396). پدافند (دفاع) در حقیقت راهبردی پایدار برای آمادگی و مواجهه با این تهدیدها و الگوی آسیب­پذیری است و از اساس واکنشی به آسیب و تهدید است؛ یعنی تهدیدی برای آسیب وجود دارد و به سازوکاری برای دفاع در مقابل آن نیاز است. از این رو، پدافند غیرعامل راهبرد آمادگی در شرایط اضطرار یا راهبرد بازدارندگی در مواجهه با مخاطرات انسان ساز، طبیعی و فناورانه است (موحدی نیا، ۱۳۹۳: ۵۵). از طرفی امروزه دفاع غیرعامل در برابر الگوها و خطرات شهری به عنوان یکی از مهم­ترین راهبردهای ایمن­سازی فضاهای شهری از سوی برنامه­ریزان شهری ارائه شده است(محمدی­ده چشمه و همکاران،733:1396). چراکه عصر امروزه را می­توان عصر آسیب­پذیری شهرها نیز نامید؛ زیرا همسو با پیچیدگی حیات شهری، شهرها در ابعاد مختلف با "مخاطرات طبیعی و بحران­های فناورانه­ای" از یک سو و "بحران­های اجتماعی- امنیتی" از سوی دیگر روبه­رو هستند(محمدی­ده چشمه و همکاران،260:1396). از منظر پدافند غیرعامل و از میان کاربری­های غیرمسکونی، بخشی از کاربری­ها در درجه ایمنی فضاهای شهری و دفاع پذیری شهرها نقش حساس و تعیین کننده­ای دارند. این کاربری­ها کاربری ویژه نام دارند. این کاربری­ها با لحاظ کردن شاخص­های عملکردی، میزان تولید سفر، نقش امدادی یا خطرساز بودن کاربری حین بحران و ارزش مادی یا معنوی و فرماندهی کاربری (محمدی ده چشمه، ۱۳۹۲: ۲۸۷) در مواجهه با مخاطرات تعیین می­شوند. در واقع برنامه­ریزی بهینة کاربری­های شهری نقش مهمی در کاهش آسیب­پذیری کلان­شهرها در برابر حوادث و مخاطرات طبیعی و انسانی دارد(محمدی­ده چشمه و همکاران،252:1396). در این بین، برخی کاربری­ها از جمله مجموعه­های ورزشی نقش حساسی در تاب آوری شهری دارند. از این­رو، اطمینان از نبود کاربری­های خطرساز در همجواری با این کاربری موجب کاهش آسیب­پذیری آن­ها می­شود. یکی از راه­های تحقق این اطمینان، بررسی میزان رعایت سازگاری یا ناسازگاری در همجواری مجموعه­های ورزشی از منظر پدافند غیرعامل به عنوان مجموعه­ای از اصول و اقدامات غیرنظامی در کاهش آسیب­پذیری شهری است. در واقع مجتمع­های ورزشی از جمله کاربری­های مهم در هنگام وقوع بحران و آسیب در شهرها هستند(رابرت¹،13:2023). بنابراین در برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری علاوه بر توجه به نقش ویژه کاربری­های ورزشی در ایجاد تحرک و کاستن از فشارهای روانی شهرنشینی می­بایست چارچوب مناسبی به منظور انتخاب مکان­های مناسب ورزشی و توزیع متناسب آن­ها در کل شهر با هدف کاهش آسیب­ها در هنگام وقوع بحران فراهم شود. بنابراین ابتدایی­ترین مرحله برای انتخاب اماکن در شهر تعیین فاکتورهای مؤثر و اولویت بندی آن­ها برای افزایش بهره وری است(زهره وندیان و همکاران،802:1394). از طرفی بی توجهی به اصول استقرار و همجواری کاربری­ها، به ویژه کاربری­هایی با عملکرد حیاتی از جمله مجتمع­های ورزشی از مهم­ترین نمودهای آسیب­پذیری در شهرهاست. پراكنش فضاهاي ورزشي در سطح شهر و مناطق مختلف آن مي­تواند در الگوي مطلوب و كارايي عملكردي شهر تأثير مستقيم داشته باشد. از سوي ديگر، تنوع و توزيع مناسب و كامل كاربري ورزشي سبب افزايش اختيار و قدرت انتخاب و استفاده از فضاهاي ورزشي و در نتيجه افزايش مطلوبيت زندگي در شهر مي­شود(نوروزی سیدحسینی و همکاران،6:1392).

 شهر اهواز به عنوان هفتمین کلان­شهر ایران با دارا بودن مرکزیت صنایع نفت و گاز منطقه جنوب و هم­چنین اهمیت سیاسی (مرکزیت استان خوزستان، شاه­راه ترانزیتی شمال و جنوب و غیره)، امنیتی (نزدیکی به مرزهای غربی کشور، وجود گروه­های تجزیه طلب، سابقه تهاجم وغیره)، اقتصادی دارای کارخانه، صنایع متعدد و راهبردی مانند فولاد، گاز، نفت، نیشکر و غیره)، فرهنگی اجتماعی (تنوع سلایق، اندیشه ها، حساسیت قومی، زبانی و تنوع جمعیتی و غیره) است، نقش بالایی از تأثیر پذیری و تأثیرگذاری سراسری در کشور ایفا می­کند اما توجه به بحث دفاع غیرعامل شهری در آن مورد غفلت واقع شده است. بنابراین، از دیدگاه پدافند غیرعامل شهری ضرورت توجه به توزیع و جانمایی مناسب کاربری­های حیاتی از جمله مجتمع­های ورزشی برای شهر اهواز امری اجتناب ناپذیر است. در این راستا در این پژوهش سعی شده است با استناد به منابع موجود معیارهای مناسبی به منظور تشخیص و تعیین مکان بهینه مجتمع­های ورزشی بر اساس رویکرد پدافند غیرعامل تعیین گردد. پژوهش حاضر در پی پاسخ گویی به این سوأل است که پهنه­های مهم برای مکانیابی مجتمع­های ورزشی بر اساس رویکرد پدافند غیرعامل در شهر اهواز کدامند؟

در واقع شهرها محيط­هاي انسان ساختي هستند كه با توجه به ويژگي­هاي ذاتي انسان، داراي ابعاد و ويژگي­هاي پيچيده­اي بوده و هر بخش از فضاهاي شهري، با توجه به عملكردها و كاركردهاي مختلـف، ويژگي­هاي مختص خود را دارا مي­باشـند. يكي از فضاهاي شهري كه امروزه جاي خود را در شهرها باز كرده­است(رضایی و خاوریان گرمسیری، 1393: 2)، مجتمع­های ورزشی مي­باشد، چرا كه يكي از مسائل مهم در زمينة پدافند غیر عامل موضوع مكانيابي و ساماندهي فضاهاي ورزشي است كه استفاده از ضوابط منطقه­بندي و اجراي مقررات آن در شهرهاي جديد يا در توسعه­هاي جديد شهري تا حدودي علمي و آسان است. ولي در بافت­هاي قديمي اين كار با مشكلات و موانع زياد مواجه است. چون از بيشتر فضاهاي شهري استفاده شده، تغيير كاربري آن­ها بسيار دشوار است و هزينه­هاي هنگفتي را مي­طلبد(ملانوری شمسی، 1395: 780).

مبانی نظری

-شاخص­های مکان یابی مجتمع­های ورزشی

مکان­یابی، فرایند تصمیم­گیری با دوره طولانی است، زیرا تعداد زیادی از شاخص های موجود بایستی آزمایش شده و نتیجه تصمیمات ممکن، ارزیابی گردند. درحالت پیچیده فرایند مکان­یابی، مراحل تصمیم بدین ترتیب خواهد بود: انتخاب ناحیه مکان، سپس انتخاب محلی در آن ناحیه و در نهایت انتخاب نقطه­ای خاص در داخل آن محل در هر کدام از این مراحل ممکن است برخی از شاخص های معین، وابسته به نوع تسهیلات(خدماتی) که مستقر خواهد شد، غالب باشند(زارع ، 1399: 18) .

- مکان­یابی وشرایط انتخاب زمین های ورزشی: استقرار فضاهای ورزشی به لحاظ تاثیرات خاصی که برکالبد بافت شهر یا منطقه می گذارند و بارمالی زیادی که دارند، شایسته بررسی گسترده ای می باشند، لذا تعیین معیارهای مناسب برای مکان یابی آن ها الزامی است. در سازماندهی منظم هر یك از عناصر شهری (کاربری­ها) درجهت دستیابی به الگوی خاص لازم است، ویژگی های هر یك از آن ها به صورت دقیق مورد بررسی قرار گرفته، کیفیت و کمیت آن فعالیت روشن شده، تاروابط متقابل بین آن ها از جهت همگن یا نا همگین بودن مشخص گردد(ابراهیمی،  1397: 37).

مساحت مناسب برای سایت: به منظور طراحی اماکن وفضاهای ورزشی با تمامی تجهیزات و خدمات به سایت نسبتاً بزرگی نیاز خواهد بود. قرارگیری سازه و ابعاد آن، ایجاد مسیرهای ارتباطی و ورودی­ها و همچنین طراحی پارکینگ کافی بافاصله مناسب، درمقدار مساحت موردنیاز سایت تاثیردارد.

- قیمت زمین: هزینه زمین، یکی از مهم ترین اجزای قیمت گذاری در تمامی تسهیلات فضاهای شهری، از جمله فضاهای ورزشی است. درمطالعات مکان یابی، همیشه سعی برآن است که مکان هایی با کارآیی بیشتر ودر عین حال، با هزینه کمتر برای احداث فضاهای ورزشی مکان یابی شوند. به علت نیاز به یك سایت بزرگ برای طراحی، قیمت زمین در انتخاب سایت تاثیر گذار خواهد بود. به همین علت بیشتر تاسیسات ورزشی در ارزان ترین زمین ها و حتی بیرون شهر ساخته می شوند (گرجی مهلبانی وعبدی راد، :1399: 87).

اصول پدافند غیرعامل:

اصول پدافند غیرعامل عبارتند از:

مکان­یابی: گزینش بهترین و مطلوبترین نقطه و محل برپایی است به­طوري­که پنهان نمودن نیروي انسانی، وسایل و تجهیزات و فعالیت­ها را به بهترین وجه امکان­پذیر سازد.

استتار:  دومین شرط بنیادي دستیابی به استتار و موفقیت در آن، رعایت شدید و قاطع و دقیق انضباط استتار به­صورت فردي و گروهی هست.

اختفا: اختفا یا پنهان­کاري به کلیه اقداماتی اطلاق می­شود. که مانع از قرار گرفتن تأسیسات و تجهیزات در دید دشمن شده و یا تشخیص تأسیسات و تجهیزات و همچنین انجام فعالیت­هاي ویژه را براي او غیرممکن یا دشوار می­سازد.

پوشش: مفهوم کلی اسـتتار، همرنـگ و هـم شکل کردن تأسیسات و تجهیزات با پیرامون اطراف است.  

فریب: فریب به مجموعـه اقـداماتی اطـلاق می­شود که به­طورکلی سبب گمراهی دشـمن شـده و او را در تشـخیص هدف­گیري با شک تردید روبرو نمایید.

پراکندگی: عدم تمرکز همه امور در یک مکان .

تفرقه و جابه­جایی: عـدم ایسـتایی جهـت جلـوگیري از شناسایی.

مقاوم­سازي و استحکامات:جلوگیري از ضعف سازه­اي و ساختاری سامانه.

اعلام خبر:  اطلاع­رسانی در مواقع ضروري و آگاه­سازي(اسماعیل­زاده، 1400: 24).

اهمیت ساخت مجتمع هاي ورزشی

پویایی و پیچیدگی شهرهاي کنونی به حدي است که هدایت و نظارت بر توسعه آن در چهارچوب یک نظم فضایی معین و بر اساس الگوهاي قطعی و ضوابط ثابت و یکنواخت تقریباً غیر ممکن است. هر کاربري ورزشی در شهر قادر به سرویس دهی به حجم مشخصی از جمعیت در یک منطقه از شهر است، بنابراین، در مکان گزینی فضاهاي ورزشی لازم است که آستانه جمعیتی مورد توجه قرار گیرد. براي ارتقاي سطح و کیفیت سلامت روحی و جسمی مردم، لازم است حداقل سرانه هاي پیشنهادي کاربري ورزشی در طرح هاي شهري رعایت گردد(عطایی، 1392: 32).

بنابراین در شهرسازی دفاعی، رعایت اصول ایمنی و امنیت در همجواری و مجاورت کاربری­های ویژه و حیاتی از جمله مجتمع­های ورزشی به منظور کاهش آسیب­پذیری در مواجهه با مخاطرات احتمالی می­تواند به عنوان یکی از راهبردهای دفاع غیرعامل به ویژه در شهرهای مستعد پذیرش مخاطرات از جمله شهر اهواز باشد. در واقع سالن­ها و تأسیسات ورزشی از اماکن مورد توجه و مهم برای استقرار جمعیت در شرایط بحرانی و حوادث هستند که اگر تمامی الزامات پدافندی در آن­ها رعایت و مورد توجه قرار گیرد، بهترین محل برای استفاده در زمان خطر و در هنگام حملات و تهدیدات دشمن برای شهروندان هستند(طباطبایی­زاده و همکاران،2:1399). کاربری­های ورزشی در کاهش تلفات انسانی در هنگام بروز حوادث از جمله حوادث طبیعی مانند زلزله مؤثر خواهند بود(آزادی و همکاران،2:1398). بنابراین بایستی پدافند غیرعامل را با نگرشی جامع­تر ملاحظه کرد و تمام عواملی را که می­تواند زمینه­ساز، تسهیل­کننده و موجب ناامنی، تهدید، خسارت و بحران در یک جامعه یا کشور شود را به دقت مورد بررسی قرار داد و طرح و برنامه­ای برای خنثی­سازی و کاهش خطرات احتمالی آن­ها طراحی کرد(ارجمند و همکاران،142:1400). در این راستا هدف اصلی این پژوهش چندمنظوره­سازی اماکن ورزشی به منظور این که در زمان­های مختلف، کاربردهای متفاوتی داشته باشند؛ کاربری در زمان صلح بصورت عادی باشد و در زمان اضطرار بصورت فضای پناهگاهی عمل نماید و تغییر کاربری دهد. که این امر منجر به کاهش اسیب پذیری و ارتقاء پایداری مجموعه در بلند مدت می­شود.

در ادامه بر به رخی از تحققات صورت گرفته در زمینه مکانیابی اماکن ورزشی پرداخته شده است:

عظیمی دلارستاقی و همکاران(1395) در مقاله­ی خود به بررسی معیارهای مکان یابی در طراحی و ساخت اماکن ورزشی شهری پرداخته­اند. نتایج پژوهش آن­ها نشان داد شاخص های مکان یابی مورد بررسی در این تحقیق که شامل امکانات موجود در خصوص خدمات شهری، موقعیت و مشخصات زمین، سازگاری و ناسازگاری کاربری ها، تراکم و شعاع عملکردی و آب و هوا می باشد، در مکان­یابی جهت طراحی و ساخت اماکن ورزشی شهری مهم و تاثیر گذار هستند. و با توجه به هزینه زیاد ساخت اماکن و فضاهای ورزشی، می بایست نسبت به بسیاری از عوامل و متغیرها، به ویژه مکان یابی صحیح این­گونه فضاها، دقت لازم و کافی صورت پذیرد تا امکان دسترسی ساده­تر، توزیع عادلانه تر و توسعه بیشتر اماکن و فضاهای ورزشی در آینده فراهم گردد.

نمازی و همکاران(1397) در مقاله­ی خود به ارزیابی الگوی فضایی و ارائه الگوی بهینه به منظور مکانیابی مراکز ورزشی، کلانشهر تهران پرداخته­است که نتایج پژوهش آن­ها نشان داد که با توجه به الگوی خوشه ای پراکنش فضاهای ورزشی در سطح شهر تهران و همچنین پایین تر بودن سرانه فضاهای ورزشی این شهر نسبت به حداقل سرانه ها، دسترسی به این مراکز در وضعیت موجود مناسب نمی باشند. نتایج مدل فازی نشان داد که وضعیت مناطق مرکزی تهران در این زمینه نامناسب تر می باشد.

محمدی ده چشمه و همکاران(1398)        در پژوهشی به مکانیابی پناهگاه­هاي شهري مبتنی بر اصول پدافند غیر عامل، شهر کوهدشت پرداختند. نتایج پژوهش  نشان داد که ناحیه دو شهر کوهدشت مناسبترین مکان براي ساخت پناهگاه می­باشد.

 پیرایش شیرازی نژاد و همکاران(1398) در مقاله­ی خود به مدل سازی و تحلیل فضایی اماکن ورزشی شهر کرمان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) پرداخته­اند. نتایج پژوهش آن­ها نشان داد که 70 درصد اماکن ورزشی موجود در محدوده شهر کرمان از لحاظ مکانی دارای وضعیت مناسب و کاملا مناسب و 30 درصد دارای وضعیت متوسط ونامناسب هستند. همتی­نژاد و همکاران(1398) در مقاله­ی خود به بررسی موقعیت جغرافیایی اماکن ورزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) شهر رشت پرداخته­اند. نتایج پژوهش آن­ها نشان داد که از 148 مکان ورزشی، 26 مورد یک، دو یا سه حریم (رودخانه، لوله های گاز و خطوط انتقال نیرو) را رعایت نکرده بودند که معادل 18 درصد از کل مکان های ورزشی رشت می باشد و 122 مکان، معادل 82 درصد، هر سه حریم را رعایت کرده بودند. از نظر شعاع کاربری تعداد کمی از اماکن (29 مکان ورزشی)، استانداردهای موردنظر را رعایت کرده بودند و هم چنین از جنبه تراکم جمعیتی توزیع اماکن ورزشی بزرگ نسبت به اماکن کوچک و متوسط نامناسب بودند. و در نهایت اغلب اماکن ورزشی موجود در محدوده، از لحاظ مکانی دارای وضعیت نامناسب و متوسط و در برخی موارد اندک، دارای وضعیت مناسب و بسیار مناسب اند.  

زارع و همکاران(1399) در پایان نامه خود به ارائه مدل مکان­یابی و ساخت اماکن ورزشی شهری با تاکید بر استفاده در مجتمع های مسکونی شهر شیرازپرداخته­اند که نتایج پژوهش آن­ها نشان داد که از میان متغیرهای مورد مطالعه در این تحقیق پایداری اقتصادی، پایداری زیست محیطی، ایمنی پایداری اجتماعی، زیبایی شناسی و محوطه سازی بیرونی از مهمترین عوامل و متغیرها در طراحی و ساخت اماکن ورزشی شهری می باشند.  تابش و همکاران(1399) در مقاله­ی خود به ارائه مدل پیشنهادی برای مکان یابی اماکن ورزشی با استفاده از مدل تلفیقی WLC و  AHP (مطالعه موردی: شهر تبریز) پرداخته­اند. نتایج پژوهش آن­ها نشان داد که شهر تبریز از نظر عوامل محیطی با محدودیت های زیادی جهت توسعه زیرساخت ها و خصوصا زیرساخت های ورزشی مواجه است. مناطق شمالی محدوده شهری تبریز دارای کم ترین تناسب؛ و مناطق حاشیه غریی این شهر دارای بالاترین تناسب از نظر ابعاد مکان­یابی است. و با توجه به وضعیت ژیومورفولوژیکی شهر تبریز و لزوم توجه به پارامترهای مرتبط، لازم است در توسعه زیرساخت ها و خصوصاً زیرساخت ها و اماکن ورزشی، پارامترهای تحقیق حاضر در نظر گرفته شود تا ضمن کم کردن هزینه ها، از مخاطرات پیش روی زیرساخت ها جلوگیری شود. آزادی و همکاران(1399) در مقاله­ی خود به تحلیل وضعیت اماکن ورزشی جهت مکانیابی و استقرار نظام سلسله مراتبی صنفی  ورزش در شهرها شهر شیرازپرداخته­اند که نتایج پژوهش آن­ها نشان داد که اماکن ورزشی موجود در محدوده، از لحاظ مکانی جهت راه اندازی نظام صنفی ورزش با توجه به معیار (سازگاری و ایمنی) ،5 % در وضعیت نسبتاً نامناسب، 5 % در وضعیت متوسط، 45 % در وضعیت نسبتاً مناسب و 45 % در وضعیت مناسب، با توجه به معیار (دسترسی)، 5 % در وضعیت متوسط، 9 % در وضعیت نسبتاً مناسب و 86 % در وضعیت مناسب و با توجه به معیار (تراکم جمعیت)، 72 % در وضعیت نامناسب،23 % نسبتاً نامناسب، 5 % در وضعیت متوسط قرار دارند، همچنین با توجه به نقشۀ همپوشانی فازی مکان­های مناسب که با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و به روش گاما 0.9 انجام شده است. حدود23 % از اراضی برای ساخت نامناسب و 38 % از اراضی برای ساخت متوسط و 39 % از اراضی برای ساخت مناسب هستند.

کیان پور و همکاران(1401) به بررسی اثرات مکانیابی استادیوم های ورزشی در شهرها پرداخته اند. نتایج حاصل از بررسی ها نشان از تفاوت و تنوع قابل توجه دارد که این مساله به عنوان موضوعی مهم و قابل توجه همواره مورد نظر برنامه ریزان و تصمیم گیران حوزه شهری می باشد. در یکی دو دهه ی اخیر ساخت ورزشگاه ها و پروژه های ورزشی در اقصی نقاط جهان خصوصا کشورهای اروپایی و امریکایی و بعضا آسیایی پیشرفت چشم گیری داشته است و در عصر حاضر ورزش نه تنها به صرف ایجاد سلامتی بلکه به عنوان یک عنصر مهم اقتصادی در تولید و مصرف کالاها و خدمات ورزشی وتوسعه ی اقتصادی و حتی توسعه های فیزیکی جوامع مختلف نقش اساسی دارد و از موثرترین عوامل اثرگذار بر رشد اقتصادی و از درآمدزاترین صنایع در قرن حاضر به شمار می رود. در راستای طراحی استادیوم ایجاد یک فضای مطلوب و بهینه و تعیین فرم مناسب جهت حفظ سالمت و رشد جسمی و روحی فرد با طراحی مطلوب مورد نیاز است.

بیگی و چاره­جو(1400) در مقاله خود به ارائه مدل مکان­یابی و ساخت اماکن ورزشی شهری با تاکید بر استفاده در مجتمع های مسکونی شهر سنندج پرداخته­اند که نتایج پژوهش آن­ها نشان داد که پراکنش ناهمگون فضاهای ورزشی در سطح شهر و همچنین پایین بودن سطح سرانه فضاهای ورزشی و مشکلات دسترسی شهروندان به این مراکز از جمله اصلی‌ترین مسائل مرتبط با الگوی فضایی مراکز ورزشی در شهر سنندج است.

جعفری و همکاران(1401) به مکان یابی پناهگاه دو منظوره شهری در اماکن ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعه موردی : مجموعه ورزشی خلیج فارس بندرعباس) پرداخته­اند. شهر بندرعباس بعنوان یک شهر مرزی به احداث پناهگاههای ایمن با پیشنهاد مجموعه ورزشی خلیج فارس بدلیل دارا بودنسازه مستحکم ، فضای بسیار مناسب و کاربری ورزشی این ورزشگاه که اصولا از اولویتهای دشمن جهت حمله نمی باشد . ابتدا بر پایه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی ، معیارها و شاخصهای موثر بر مکان یابی پناهگاه های عمومی دومنظوره استخراج و سپس بر اساس این معیارها تحلیل موقعیت مکانی انجام و نتیجه گیری خواهد شد .

داداکویک(2019) در رساله خود به ارزیابی الگوی فضایی و ارائه الگوی بهینه برای مکان یابی مراکز ورزشی پرداخته­است که نتایج پژوهش وی نشان داد که مکان یابی اماکن ورزشی از چندین گام تشکیل شده است که می توان آن ها را در دو فاز گروه­بندی کرد این دو فاز شامل یافتن محدوده مناسب و انتخاب شهرهای مناسب می باشد. 

دادوکویک (2021) به ارزیابی الگوی فضایی و ارائه الگوی بهینه برای مکان یابی مراکز ورزشی پرداخته است. نتایج نشان داد مکان یابی اماکن ورزشی از چندین گام تشکیل شده است که می توان آن ها را در دو فاز گروه بندی کرد این دو فاز شامل یافتن محدوده مناسب و انتخاب شهرهای مناسب می باشد. برای نشان دادن چارچوب استفاده از AHP به عنوان ابزاری برای انتخاب مکان مناسب برای اماکن ورزشی، ما سه مکان نامزد را انتخاب شد  و با توجه به امتیازات وزنی محاسبه‌شده معیارها، نقاط قوت و ضعف هر مکان را مشخص شده است. 

ارتران و کولا²(2022) به بررسی انتخاب مکان مناسب برای اماکن ورزشی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی پرداخته اند. این مطالعه عوامل انتخاب مکان تأسیسات ورزشی را به عنوان «سهولت دسترسی»، «ویژگی‌های تسهیلات»، «مسائل مالی»، «محله» و «بازار» تعیین کرد و هر عامل را به زیرعوامل خود تقسیم کرد.

رابرت³(2023) در رساله خود به مکان­یابی موسسات ورزشی محبوب پرداخته است که نتایج پژوهش وی نشان داد که استفاده ازاین سیستم مکان یابی با در نظر گرفتن شرایط و خصوصیات مختلف پدیده های اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و فرهنگی شهر در مکان گزینی صحیح نسبت به مدل ها و روش های دیگر مناسب بوده و جامعیت دارد. در ادامه در جدول 1 به­صورت مختصر به گزیده­ای از بررسی این تحقیقات پرداخته می­شود.

---

[1]  . Robert

[2]  Erturan & Kula

[3]  .Robert

جدول 1. گزیده­ پیشینه پژوهش

پژوهشگران/ سال	عنوان پژوهش	نتایج
فردوسی و همکاران (1395)	مکان­یابی بیمارستان با رویکرد پدافند غیرعامل	براساس یافته­های این پژوهش، مکان­یابی بیمارستان­ها باید براساس سه اصل مهم ایمنی، سازگاری و کارایی صورت گیرند. محل استقرار بیمارستان باید امن و در کنار کاربری­های سازگار قرار گیرد و از کاربری­های ناسازگاری فاصله داشته باشد. از مهم­ترین موارد قابل توجه در مکان­یابی بیمارستان می­توان به دوری از مراکز خطرآفرین، دسترسی به مسیرهای درجه­ی یک و تندرو و مترو، نزدیکی به مناطق پرجمعیت، پراکندگی در سطح شهر، نزدیکی به فضاهای سبز و مکان­های باز و مراکز آتش­نشانی و دور بودن از گسل­ها و رودخانه­ها اشاره کرد.
سعیدی و همکاران(1397)	مکان يابي ساخت پناه­گاههاي شهري با رويکرد پدافند غيرعامل	نتایج پژوهش نشان داد که اکثر مناطق شرق و شمال و تا حدودي مرکز شهر براي احداث پناه گاه نامناسب هستند، چراکه چندين عامل منفي مانند بافت فرسوده ي شهر، مراکز خطرناک و صنعتي، گسل، آب هاي سطحي، آب هاي زيرزميني و بخشي از خطوط انتقال فشار قوي برق همگي در شرق و شمال شهر متمرکز شده و باعث تشديد يکديگر شده­اند و باعث شده تنها منطقه غرب و جنوب شهر (و چند منطقه کوچک در شرق و جنوب شرقي شهر) براي احداث پناه گاه مناسب تشخيص داده شوند.
محمدی ده­چشمه و همکاران(1398)	مکانیابی پناهگاههاي شهري مبتنی بر اصول پدافند غیر عامل، شهر کوهدشت	نتایج پژوهش نشان داد که ناحیه دو شهر کوهدشت مناسبترین مکان براي ساخت پناهگاه می­باشد.
مودت و همکاران(1398)	پهنه بندی آسیب پذیری شهری با رویکرد پدافند غیرعامل و مدل‌سازی VIKOR مطالعه موردی کلان‌شهر اهواز	نتایج پژوهش نشان داد که میانگین آسیب‌پذیری بحران شهری اهواز با Vikor برابر (30/0) درصد بوده است. همچنین بیشترین میزان مدل‌سازی بحران با Vikor برابر (97/0) درصد و کمترین آن با (007/0) درصد متعلق به منطقه دو شهر اهواز می­باشد. بنابراین، مدیریت شهر و شهرسازی جهت ایمنی شهر ضروری بوده چرا که هر نقطه شهری مقاومت و توانایی متفاوتی را در برابر بحران دارند.
لطفی عیدویه و خانی زاده(1399)	ارزیابی ‌‌مکان‌‌گزینی کاربری‌های ورزشی با تأکید بر عدالت اجتماعی و تعادل فضایی، مطالعه موردی:  شهر شیراز	نتایج تحقیق نشان داد که روش همپوشانی فازی نسبت به همپوشانی شاخص، انعطاف‌پذیری بالاتری دارد. نتایج 2 روش حدود 60 درصد باهم اشتراک داشتند. از یافته‌‌های تحقیق می‌‌توان نتیجه گرفت استفاده از GIS و AHP روشی مناسب برای ارزیابی ‌‌مکان‌‌گزینی بوده و به برنامه‌ریزان و مدیران شهری توصیه می‌شود از نتایج این تحقیق برای ‌‌مکان‌گزینی مراکز ورزشی جدید استفاده نمایند.
بیگی و چاره جو(1400)	مکان یابی بهینه اماکن و فضاهای ورزشی در شهر سنندج با استفاده از تکنیک تلفیقی روش تحلیل شبکه ANP و مدل FUZZY در  GIS نمونه موردی: شهرسنندج	نتایج حاصل از این پژوهش نشان داده‌اند که پراکنش ناهمگون فضاهای ورزشی در سطح شهر و همچنین پایین بودن سطح سرانه فضاهای ورزشی و مشکلات دسترسی شهروندان به این مراکز از جمله اصلی‌ترین مسائل مرتبط با الگوی فضایی مراکز ورزشی در شهر سنندج است.
کیان پور و همکارا(1401)	بررسی اثرات مکانیابی استادیوم های ورزشی در شهرها	در راستای طراحی استادیوم ایجاد یک فضای مطلوب و بهینه و تعیین فرم مناسب جهت حفظ سالمت و رشد جسمی و روحی فرد با طراحی مطلوب مورد نیاز است.
جعفری و همکاران(1401)	مکان یابی پناهگاه دو منظوره شهری در اماکن ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعه موردی : مجموعه ورزشی خلیج فارس بندرعباس)	شهر بندرعباس بعنوان یک شهر مرزی به احداث پناهگاههای ایمن با پیشنهاد مجموعه ورزشی خلیج فارس بدلیل دارا بودنسازه مستحکم ، فضای بسیار مناسب و کاربری ورزشی این ورزشگاه که اصولا از اولویتهای دشمن جهت حمله نمی باشد . ابتدا بر پایه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی ، معیارها و شاخصهای موثر بر مکان یابی پناهگاه های عمومی دومنظوره استخراج و سپس بر اساس این معیارها تحلیل موقعیت مکانی انجام و نتیجه گیری خواهد شد .
رابرت(2018)	مکانیابی موسسات ورزشی محبوب	نشان داد که استفاده ازاین سیستم مکان یابی با در نظر گرفتن شرایط و خصوصیات مختلف پدیده های اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و فرهنگی شهر در مکان گزینی صحیح نسبت به مدل ها و روش های دیگر مناسب بوده و جامعیت دارد.
جارزگماو (2019)	مکان­یابی انجمن هاکی روی چمن در لندن	در این رساله با استفاده از نظر کارشناسان بهترین مکان را برای پهنه­بندی مناسب اراضی جهت استقرار انجمن شناسایی و انتخاب کردند.
دادوکویک1(2021)	ارزیابی الگوی فضایی و ارائه الگوی بهینه برای مکان یابی مراکز ورزشی	نتایج نشان داد مکان یابی اماکن ورزشی از چندین گام تشکیل شده است که می توان آن ها را در دو فاز گروه بندی کرد این دو فاز شامل یافتن محدوده مناسب و انتخاب شهرهای مناسب می باشد.
ارتران و کولا (2022)	بررسی انتخاب مکان مناسب برای اماکن ورزشی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی	این مطالعه عوامل انتخاب مکان تأسیسات ورزشی را به عنوان «سهولت دسترسی»، «ویژگی‌های تسهیلات»، «مسائل مالی»، «محله» و «بازار» تعیین کرد و هر عامل را به زیرعوامل خود تقسیم کرد.

تدوین: نگارنده، 1402

 

---

[1]  . Dadacovik

در خصوص نوآوری این پژوهش می­توان گفت در تمامی پیشینه­های ذکر شده از سیستم اطلاعات جغرافیایی جهت مکانیابی کاربری­های خاص استفاده شده است که نشان دهنده وجه شباهت با کار پژوهشگران تحقیق است بنابراین وجه تمایز این پژوهش با پژوهش­های پیشین در این است که برای اولین بار در صنعت ورزش کشور به­خصوص در اهواز وضعیت مکان­یابی مجتمع­های ورزشی با رویکرد پدافند غیر عامل مورد تجزیه وتحلیل قرار می­گیرد.

روش پژوهش 

    این پژوهش از حیث ماهیت و روش، از نوع پژوهش­های توصیفی –تحلیلی و از حیث هدف، از نوع پژوهش­های کاربردی است. اطلاعات مورد نیاز از دو روش کتابخانه‌ای و میدانی به‌دست‌آمده است. مبانی نظری با استفاده از منابع کاغذی و الکترونیکی موجود در کتابخانه‌ها و مراکز پژوهشی و مؤسسات ذی‌ربط گردآوری‌شده است. بدین ترتیب جامعه آماری این پژوهش متخصصین حوزه شهری شهر اهواز و حجم نمونه از طریق اشباع نظری به تعداد 30 کارشناس است. روش نمونه‌گیری هم به صورت نمونه‌گیری گلوله برقی می‌باشد. روایی صوری از دید متخصصین و اساتید  مورد بررسی قرارگرفته است. برای سنجش پایایی پرسشنامه AHP- FUZZY از شاخص نرخ ناسازگاری استفاده می‌شود. پژوهش حاضر کلیه نرخ ناسازگاری متغیرهای مورد بررسی کمتر از 0.1 می‌باشد. در جهت رسیدن به اهداف پژوهش با به‌کارگیری داده‌های مکانی و انجـام تحلیل‌های مربوطه در سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل تصمیم‌گیری چنـد معیـارهSAW اقدام شده است. در گام بعدی با استفاده از دستور Distance برای هر یک از لایه‌ها ماتریس تهیه شد و با استفاده از پرسشنامه AHP- FUZZY اقدام به وزن دهی به شاخص‌ها گردید. نرم افزارهای مورد استفاده این پژوهش ARC GIS است. برای تجزیه و تحلیل از مدل‌های تصمیم‌گیری- FUZZY SAW, AHP استفاده شده است. با توجه به تجربیات به‌دست‌آمده از شاخص‌های مطرح در مطالعات مختلف، چهارده شاخص از بین شاخص‌هایی که فراوانی بالاتری داشته و با شرایط جغرافیایی محدوده موردمطالعه همخوانی دارند برای مکان‎یابی مجتمع‎های ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل در شهر اهواز مورداستفاده قرار گرفتند (جدول 2).

 

 

 

 

 

 

جدول 2.  شاخص های مورد استفاده در پژوهش

شاخص های مجتمع ورزشی	شاخص های پدافند غیرعامل
دسترسی به کاربری مسکونی	فاصله از کاربری صنعتی
دسترسی به کاربری فرهنگی	فاصله از کاربری نظامی
دسترسی به کاربری آموزشی	فاصله از تاسیسات شهری
دسترسی کاربری درمانی	فاصله از رودخانه کارون
دسترسی به فضای سبز	فاصله از کاربری تجاری
فاصله از کاربری ورزشی	فاصله از کاربری تفریحی جهانگردی
تراکم جمعیت	فاصله از کاربری اداری

منبع: (زارع،1399، سعیدپور و کاشفی­دوست، 1396، عطایی، 1392)

 

روش مجموع ساده وزنی¹(SAW) یکی از روش‌های به کار گرفته‌شده در روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه است. گام اول- تشکیل ماتریس تصمیم‌گیری مکانی می‌باشد که دارای m گزینه و n خصوصیت است و هر سلول یا منطقه دارای ارزشی است که درمجموع ماتریس را تشکیل داده است. درواقع ماتریس مکانی در محیط GIS، از مجموعه‌ای نقاط X و Y که بستر جغرافیایی را در برگرفته تشکیل‌شده است.

گام دوم- محاسبه مقدار نرمال شده: ازآنجایی‌که نقشه‌های معیار عمدتاً با واحدهای متفاوتی اندازه‌گیری می‌شوند (واحد تراکم جمعیت و ارزش زمین)، قابل‌مقایسه نیستند بنابراین باید در قالبی قابل‌مقایسه باهم دیگر قرار داده شوند. بر همین اساس باید به‌صورت استاندارد و همسو تعریف شوند (فدائی جزی و همکاران،1400: 48). شیوه‌های مختلفی برای بهنجارسازی وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

بهنجار‌سازی با استفاده از تورم، بهنجار‌سازی خطی، بهنجار‌سازی فازی، بهنجار‌سازی مبتنی بر فاصله، بهنجار‌سازی مبتنی بر تناسب (Jin,2021: 86). استانداردسازی مورداستفاده در پژوهش حاضر به روش فازی بوده است. در منطق فازی عضویت یک عنصر در یک مجموعه، با مقداری در بازه یک (عضویت کامل) تا صفر (عدم عضویت کامل) تعریف می‌شود. در این روش بی‎مقیاس‌سازی کردن، اگر شاخص دارای جنبه‌ی مثبت باشد، از فرمول زیر استفاده می‌کنیم:

در این روش بی‎مقیاس‌سازی کردن، اگر شاخص دارای جنبه‌ی مثبت باشد، از فرمول زیر استفاده می‌کنیم:

اگر شاخص دارای جنبه منفی باشد، به‌صورت زیر عمل می‌کنیم:

(رابطه 1)

در تابع‌های بالا منظور از aij لایه‌های مورداستفاده شده و منظور از a min i و a max i به ترتیب حداقل و حداکثر مقدار در لایه‌های موجود می‌باشد.

گام سوم- ضریب ماتریس بی مقیاس شده در اوزان شاخص‌ها: مقدار استاندارد وزن‌دار شده (VIJ) به طریق زیر محاسبه می‌شود (تابع 3)؛ که در آن Wj نشان‌دهنده وزن j مین شاخص است. از این طریق نشان‌دهنده وزن هر یک از شاخص‌ها تعیین می‌شود. در این راستا شاخص‌های دارای اهمیت بیشتر وزن بالاتری نیز دارند.

(رابطه 2)

(رابطه 3)

(VIJ=WIJ RIJ)

 به‌طوری‌که با مفروض بودن بردار w (اوزان اهمیت شاخص‌ها) برای آن، متناسب‌ترین گزینه (A) به‌صورت رابطه شماره (4) محاسبه می‌شود و چنانچه باشد طبق رابطه (5) داریم.

این تکنیک بر مبنای پارامترهای مرکزی در علم آمار شکل‌گرفته است به‌بیان‌دیگر تابع مطلوبیت تصمیم‌گیرنده این تکنیک خطی است و قابلیت جمع‌پذیری شاخص‌ها تضمین‌شده است (پاسیار و همکاران، 1394: 2-3).

 

---

[1]  Simple Additive Weighting method (SAW)

قلمرو جغرافیایی پژوهش

     قلمرو جغرافیایی پژوهش حاضر، شهر اهواز است. شهر اهواز به عنوان مرکز استان خوزستان با جمعیّت 1184788 نفر ، به‌عنوان هفتمین شهر پرجمعیت ایران(محمدی ده چشمه و همکاران،223:1397) در موقعیت جغرافیایی ۳۱ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۴۰ دقیقه طول شرقی با ارتفاع ۱۸ متر از سطح دریا واقع شده‌است(امانپور و همکاران،78:1399). شهر اهواز براساس آخرین مستندات (سرشماری نفوس و مسکن سال 1395) و آخرین منطقه بندی شهرداری، دارای 8 منطقه شهری، 34 ناحیه و 124 محله می باشد(معاونت برنامه ریزی شهرداری اهواز،1396 :6). شکل شماره 1 بیانگر محدوده جغرافیایی شهر اهواز می­باشد.

 

 

            

شکل1. موقعیت جغرافیایی شهر اهواز       ترسیم: نگارنده، 1402

 

یافته­ها و بحث 

عدم رعایت مکان­گزینی صحیح مجتمع­های ورزشی در مواقع بروز بحران ممکن است فاجعه ی دیگری حتی به مراتب وخیم­تر از سانحه­ی اولیه به دنبال داشته باشد؛ لذا در راستای تحقق هدف پژوهش که مکان یابی مجتمع­های ورزشی مناسب جهت احداث پناهگاه­های اسکان پس از وقوع بحران در شهر اهواز با استفاده از مدل SAW و
 AHP- FUZZY می­باشد؛ معیارهاي موردنظر به­منظور مکان­یابی مناسب شامل چهارده لایه کاربری آموزشی، کاربری اداری، کاربری درمانی، تراکم جمعیت، کاربری مسکونی، کاربری تاسیسات شهری، کاربری فرهنگی، کاربری صنعتی، کاربری تجاری، فاصله از رودخانه، کاربری نظامی، کاربری تفریحی، کاربری فضای سبز در نظر گرفته شدند. بر این اساس لایه های موردنظر در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی به شرح ذیل تولید گردید:

4-1. سنجش توزیع مکانی کاربری­های  شهری

این بخش از پژوهش، در راستای هدف تعیین شده در مقدمه (مکانیابی مجتمع‎های ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل) به تجزیه و تحلیل اطلاعات پژوهش اختصاص دارد. در این زمینه ابتدا با استفاده از پرسشنامه متخصصین وزن نسبی و اهمیت هر یک از شاخص‎های مؤثر بر مکان­یابی مجتمع­های ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی تعیین شد در گام بعدی با استفاده از مدل ترکیب خطی وزنی اقدام به همپوشانی لایه‌ها گردید. در ادامه پس از جمع‌آوری نظرات هر یک از کارشناسان، فراوانی بیشتر نظرات آن‌ها مبنای تحلیل نگارنده برای تعیین ارزش هر زیر معیار قرار گرفت. در ادامه آمار توصیفی مربوط به این افراد ارائه می‎گردد (جدول 3).

 

جدول 3. آمار توصیفی وضعیت پاسخ دهندگان

(رابطه 4)
(رابطه 5)

متغیرهای وضعیت پاسخ دهندگان
جنسیت	زن	فراوانی	13	مقطع تحصیلی	کارشناسی	فراوانی	5
	مرد	فراوانی	17		کارشناسی‎ارشد	فراوانی	18
					دکتری	فراوانی	7
محل خدمت	استانداردی	فراوانی	2	رشته تحصیلی	مدیریت شهری	فراوانی	2
	سازمان پدافند غیرعامل	فراوانی	5		طراحی شهری	فراوانی	4
	شهرداری اهواز	فراوانی	6		شهرسازی و برنامه ریزی شهری	فراوانی	13
	مهندسین مشاور	فراوانی	9		عمران	فراوانی	6
	دانشگاه	فراوانی	8		محیط زیست	فراوانی	5

منبع: یافته­های پژوهش، 1402

 

در کاربری اراضی شهری عملکردهایی چون نواحی مسکونی، صنعتی، تجاری، خرده فروشی و فضاهای تخصیص داده شده برای استفاده های اداری، موسسات ونهادهای اجتماعی و گذران اوقات فراغت، این برنامه­ریزی در عمل، هسته اصلی برنامه­ریزی شهری است و انواع استفاده از زمین را طبقه­بندی و مکان­یابی می­کند(شکل2).

 

 

شکل 2. کاربری اراضی شهر اهواز             ترسیم: نگارنده

 

مطابق با جدول2، 13 نفر از پاسخ‌دهندگان (43.33 درصد) زن و 17 نفر (56.66 درصد) مرد بودند. بر اساس متغیر تحصیلات، افراد با مدرک کارشناسی ارشد، 60 درصد از اندازه نمونه را تشکیل می‌دهند. ازلحاظ محل خدمت اکثریت متخصصین پاسخ دهنده از مهندسین مشاور و رشته تحصیلی 13 نفر (43.33 درصد) از متخصصین شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری می‌باشد. در ادامه به مکان‎یابی مجتمع‎های ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل در شهر اهواز با استفاده از مدل ترکیب خطی وزنی می‌پردازیم:

نخستین مرحله تشکیل ماتریس تصمیم‌گیری (در اینجا ماتریس تصمیم‌گیری مکانی) می‌باشد که از M گزینه و N ویژگی یا خصوصیت تشکیل شده است. هر سلول یا ناحیه دارای ارزشی است که در کل ماتریس را تشکیل می‌دهد. در واقع می‌توان گفت نوعی ماتریس مکانی در محیط نرم افزار GIS است که از مجموعه‌ای از نقاط X و Y که بستر مکان جغرافیایی را در برگرفته تشکیل شده است. در ادامه پس از اینکه در محیط نرم افزار  GISلایه‌ها را فراخوانی کردیم، در ادامه با استفاده از وزن‎های حاصل از مدل FUZZY – AHPکمی کرده و با استفاده از دستور Distance برای هر یک از لایه‌ها ماتریس ساخته می‌شود. در ادامه به تشریح هر یک می پردازیم. درطراحی کالبدی یك شهر )انتخاب مکان های مناسب برای استقرار هر یك از فعالیت های شهری( باید به چند مسئله مهم توجه شود از جمله:

موقعیت: درهنگام انتخاب زمین، موقعیت مکان مورد نظر در موفقیت یا شکست مکان ورزشی دخیل است، گروه ساخت و توسعه یك مکان ورزشی باید اطمینان یابند که موقعیت این مکان ورزشی برای برنامه تجاری آن مناسب است. برای مثال، کسی که هدفش برنامه ریزی برای ساخت یك مجموعه تفریحی بزرگ است، نباید بر روی قطعه زمینی در منطقه ای حفاظت شده، سرزمینی با تلاقی و یا منطقه ای در معرض سیل سرمایه گذاری کند. بطور کلی نکته کلیدی در انتخاب یك مکان، جهت ساخت اماکن وفضاهای ورزشی، موقعیت منطقه است به شکلی که بامشتریان در ارتباط باشد، دسترسی مناسب به وسایل نقلیه فراهم باشد، زمین آن با هزینه منطقی ومعقول فراهم شده باشد و محدودیت های دولتی یا قوانین کاربری نداشته باشند.

دسترسی: مهم­ترین معیار درمکان یابی اماکن و فضاهای ورزشی، آسانی دسترسی است. به دلیل اینکه مراجعان به این فضاها، افزون بر بهره برداران شامل تماشاچیان نیز می شود، هنگام برگزاری مسابقه ها، تقاضای سفربرای مراجعه به این مراکز بیشتر می­شود و در صورت نبود شبکه دسترسی مناسب، اختلال ترافیکی در اطراف مرکز ورزشی به وجود می­آید(اسدی، شعبانی مقدم و اصفهانی، 1388).

 

 

مطلوبیت: معیار مطلوبیت، یکی از شاخص های اساسی در مکان گزینی فضاهای ورزشی شهری است. مطلوبیت چنین -فضایی در گرو شناخت نوع فعالیت، عملکرد، نیازمندی ها، کنش و واکنش­هایی است که کاربری مجموعه ورزشی با دیگر کاربری ها پدیدمی آورد. دراین بخش استقرار فضای ورزشی باتوجه به شرایط محیطی، شعاع دسترسی، انطباق با طرح های توسعه، دسترسی ها، تاسیسات موجود و آتی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد تا از آن ها به عنوان معیارهای تفصیلی جهت تعیین مکان مناسب برای ساخت فضای ورزشی استفاده می­شود )ابراهیمی،1397). در ادامه به­ بررسی معیارهای چهارده­گانه جهت مکان­یابی مناسب مجتمع­های ورزشی در شهر اهواز براساس (شکل 3 تا 15) پرداخته شده­است.

 

فاصله از مراکز آموزشی: یکی از همجواری­های متناسب با فضاهای ورزشی، مراکز آموزشی می باشد. این مجاورت جای خالی فضای ورزشی مناسب درمدارس را پر کرده و تشکیل کلاس درس تربیت بدنی وفعالیت­های فوق برنامه و گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از مزایای این همجواری می­باشد لذا بر همجواری این دو گروه، از کاربری­ها در متون شهرسازی تاکید زیادی گردیده است. از جمله این کاربری­ها، مدارس غیر انتفاعی، دولتی، آموزشگاه ها و هنرستان­ها را می­توان نام برد(شکل 3).

 

فاصله از مراکز اداری: یکی از همجواری­های نامناسب برای فضاهای ورزشی، مراکز اداری میباشد. در تمامی مکان ها و زمان ها احتمال انجام افعال خرابکارانه و مغرضانه وجود دارد. در مجموعه اداری با قرارگیری مراکز مهم اداری، امکان وقوع این نوع تهدید دو چندان خواهد شد. تهدیدات و یا حملات تروریستی هر دو باعث رعب و وحشت و باعث تخلیه مکان مورد بررسی می شود. تهدیدات معمولاً متوجه مراکز با اهمیت بیشتر خواهد شد. مراکز با تمرکز جمعیتی بالا و یا وجود شخصیت­ها و مقامات مهم سیاسی اجتماعی و یا مراکز با نقدینگی بالا جز مکان­های مستعد برای این نوع از تهدیدات محسوب می شود (شکل4).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 3. ماتریس مکانی دسترسی به مراکز آموزشی                           شکل4. ماتریس مکانی دسترسی به مراکز اداری

 

 

فاصله از کاربری فرهنگی: کاربری های فرهنگی به لحاظ ماهیت عملکردی شان، همخوانی زیادی با کاربری ورزشی وتفریحی دارند. لذا بر همجواری این دو گروه از کاربری ها، در متون شهرسازی تاکید زیادی گردیده است. از جمله این کاربری­ها می توان به مساجد، تکایا، موسسات فرهنگی، کانون پرورش فکری کودکان، حوزه ها، مراکز هنری و غیره اشاره کرد.(شکل5).

فاصله از کاربری بهداشتی درمانی: یکی از همجواری­های نامناسب برای فضاهای ورزشی، مراکز درمانی می باشد. با وجود آلودگی­های میکروبی، شیمیایی و رادیو اکتیویی، باید این مراکز درفاصله مناسبی از فضاهای ورزشی قرار گیرند ولی نباید این فاصله به قدر باشد که در مواقع حادثه امکان دسترسی سخت باشد. دراستاندارد برنامه ریزی شهری، شعاع دسترسی درمانگاه­ها با کاربری های مجاور 800 متر و بیمارستان ها 1 تا 

5/1 کیلومتر می باشد.(شکل 6).

 

 

 

 

 

 

 

 

               

 

 

 

        شکل 5. ماتریس مکانی دسترسی به مراکز فرهنگی               شکل6. ماتریس مکانی دسترسی به مراکز درمانی

 

 

فاصله از کاربری فضای سبز: فضای سبز شهری شامل، پارک ها و فضای سبز عمومی درسالم سازی هوا و جلوگیری از انتقال -آلودگی به واحدهای ورزشی وایجاد آرامش در ورزشکاران بسیار موثر هستند. لذا همجواری این کاربری ها با واحدهای ورزشی، ضروری به نظر می رسد(شکل7).

فاصله از رودخانه کارون: رعایت و فاصله حریم رودخانه یکی از معیارهای مهم مکان­یابی مجتمع­های ورزشی است که در شکل(8) لایه مربوط به حریم رودخانه و حداقل فاصله مجاز نسبت به بستر رودخانه 300 متر بوده­است. (شکل 8).

 

 

شکل 7. ماتریس مکانی دسترسی به فضای سبز                 شکل8. ماتریس مکانی فاصله از رودخانه کارون

 

فاصله از مناطق مسکونی: کاربری مسکونی، به واحدهای مسکونی اطلاق می شود که محل سکونت یك خانوار مستقل است.  نزدیکی واحدهای ورزشی (مراکز ورزشی در سطح محل و ناحیه) به خانه های مسکونی، علاوه بر اینکه به لحاظ ایجاد شرایط امن، برای ورزشکاران مفید است وشعاع دسترسی مناسب تری را برای استفاده عموم ایجاد می کند،از نظر روحی و وروانی نیز اثرات مطلوبی بر استفاده کنندگان خواهد داشت. لذا بر مجاورت این کاربری با واحدهای ورزشی (البته با رعایت فاصله مناسب) تاکید فراوان شده است(شکل 9).

فاصله از کاربری صنعتی:  یکی از همجواری های نامناسب با فضاهای ورزشی، تاسیسات و کارخانه ها هستند که به دلیل آلودگی هوا و آلودگی صوتی موجب سلب آسایش و آرامش ورزشکاران در حین فعالیت ورزشی می­شوند. لذا همجواری این کاربری ها با واحدهای ورزشی، مناسب نمی باشد و براساس استاندارد برنامه ریزی شهرسازی، حریم کاربری های صنعتی با دیگر کاربری ها حداقل 250متر و حداکثر 500 متر می باشد (شکل 10).

 

 

 

شکل 9. ماتریس مکانی دسترسی به مناطق مسکونی                               شکل10. ماتریس مکانی فاصله از مراکز صنعتی

 

 

فاصله از مراکز نظامی: فاصله از مراکز نظامی از جمله نقاط دیگری که ممکن است در معرض حمله دشمن قرار گیرد می‎باشند. بنابراین مکانی که درجهت اسکان اضطراری تعیین می‎گردد می بایست از این مراکز به دور باشد (شکل 11)

فاصله از مراکز تفریحی: مجتمع‎های خدماتی رفاهی در هنگام بحران می‎توانند دسترسی به نیازهای ابتدایی لازم از قبیل خدمات حفاظتی و پشتیبانی را ارائه دهند. در حریم سی کیلومتری محدوده مورد مطالعه مجموعاً 16 اردوگاه تفریحی، مجتمع تفریحی، مجتمع خدمات رفاهی و دهکده فرهنگی قرار دارد (شکل 12).

 

 

        شکل 11. ماتریس مکانی فاصله از مراکز نظامی                         شکل 12. ماتریس مکانی فاصله از مراکز تفریحی

 

فاصله از تاسیسات شهری: دوری اماکن اسکان موقت از تاسیسات شهری خطرناک از معیارهای مهم مکان یابی مجتمع­های ورزشی است. این تاسیسات که عمدتاً شامل پست برق، تاسیسات آب آشامیدنی، نیروگاه، ایستگاه تقلیل فشار گاز باید در فاصله مناسبی از مجتمع­های ورزشی قرار داشته باشند براساس استاندارد برنامه­ریزی شهری، حریم تأسیسات شهری با کاربری­های ورزشی  حداقل 500 متر  و حداکثر 1000 متر می باشد (شکل 13).

فاصله از مرکز تجاری: با توجه به اینکه کاربری تجاری، به عنوان یکی از کاربری­های جاذب جمعیت و مورد استقبال مردم است در مکانیابی مجتمع­های ورزشی با رویکرد پدافندغیرعامل، برنامه­ریزی و مکانیابی دقیق این مراکز و توجه به همجواری و سازگاری این کاربری ها با کاربری های ورزشی از اهمیت زیادی برخوردار است. بنایراین لزوم توجه به پدافند غیرعامل و توجه به اسکان و جایابی مناسب ساکنین در زمان بحران یکی از ضرورت­های مهم و قابل توجه به مکانیابی مناسب این مراکز می باشد. (شکل 14).

 

 

شکل 13. ماتریس مکانی فاصله از تاسیسات شهری                      شکل 14. ماتریس مکانی فاصله از مراکز تجاری

 

دسترسی از کاربری ورزشی: در این معیار ابتدا موقعیت مکانی هر یک از اماکن و فضاهاي ورزشی به طور جداگانه در محدوده مشخص و سپس با توجه به مساحت، طبق استانداردهاي موجود براي آن¬ها ایجادحریم شد. تعیین شعاع دسترسی بر اساس سه مقیاس محلی، ناحیه اي و شهري در محدوده مشخص شده است . اماکنی که در حریم مکان هم نوع دیگري قرار داشتند به لحاظ این معیار در وضعیت بسیار نامناسب و در غیر این صورت وضعیت بسیار مناسب را دارا بودند. با توجه به نقشه ها مشاهده می گردد که اماکن ورزش با مقیاس محلی تنها قسمت­هاي میانی شهر را پوشش می دهند و اماکن ورزشی با مقیاس ناحیه­اي قسمت هاي شمالی شهر را پوشش نمی دهند. کلیه اماکن ورزشی موجود در محدوده از لحاظ رعایت حریم شعاع دسترسی در وضعیت بسیار نامناسب قرار دارند. این مسأله از آنجا ناشی می شود که اماکن و فضاهاي ورزشی موجود در محدوده از توزیع و پراکندگی مناسب برخوردار نیستند . هر چه پراکنش اماکن و فضاهاي ورزشی منطقی­تر و طبق استانداردهاي مربوطه باشد وضعیت آنها از لحاظ این معیار مناسب تر خواهد شد. (شکل 15).

دسترسی به تراکم جمعیت: هرکاربری در سطح شهر، نیازمند درجه خاصی از تراکم جمعیت برای تقاضای آن کاربری می باشد و هنگامی قابل توجیه است که بتواند به یك جمعیت حداقلی خدمات ارائه کند. کاربری های ورزشی هم از این قاعده مستثنی نیستند. بررسی رابطه بین کاربری های ورزشی با تراکم جمعیتی در شهرهای موجود، شدت تراکم یا پراکندگی هر یك از آن ها را در مناطق مختلف نشان می دهد. بنابراین از نظر دسترسی، مکان­هایی که تراکم جمعیتی بیشتر داشته باشند، به منظور استقرار کاربری ورزشی اولویت بیشتری خواهند داشت و ارائه خدمات و استفاده از آنها آسان تر است(شکل 16).

 

 

 

 

     شکل 15. ماتریس مکانی فاصله از کاربری ورزشی شکل 16. ماتریس مکانی تراکم جمعیت

ترسیم: نگارنده، 1402

 

مرحله دوم محاسبه مقدار نرمال شده می‌باشد، در این مرحله شاخص‌ها رو به دو گروه شاخص‌های مثبت و منفی تقسیم‌بندی کردیم منظور از شاخص‌های مثبت، شاخص‌هایی است که با افزایش مقدار آن‌ها مکان‌هایی که جهت مکان یابی مشخص می‌شوند در وضعیت مطلوب‌تری قرار دارند و منظور از شاخص های منفی شاخص هایی است که با کاهش مقدار وضعیت شاخص در وضعیت مطلوب تری قرار دارند (جدول 4).

        جدول 4. معیارها و نوع استاندارسازی

شاخص های مجتمع ورزشی	نوع استانداردسازی	شاخص های پدافند غیرعامل	نوع استانداردسازی
دسترسی به کاربری مسکونی	مثبت	فاصله از کاربری صنعتی	منفی
دسترسی به کاربری فرهنگی	مثبت	فاصله از کاربری نظامی	منفی
دسترسی به کاربری آموزشی	مثبت	فاصله از تاسیسات شهری	منفی
دسترسی کاربری درمانی	مثبت	فاصله از رودخانه کارون	منفی
دسترسی به فضای سبز	مثبت	فاصله از کاربری تجاری	منفی
فاصله از کاربری ورزشی	منفی	فاصله از کاربری تفریحی جهانگردی	منفی
تراکم جمعیت	مثبت	فاصله از کاربری اداری	منفی

منبع: یافته­های پژوهش، 1402

 

گام سوم، ضریب ماتریس بی‎مقیاس شده در اوزان شاخص‌ها می‌باشد. در این گام ابتدا بر اساس نظر 30 خبره در حوزه برنامه‌ریزی شهری وزن هر یک از لایه‌ها بر اساس تحلیل سلسله مراتبی از طریق AHP - FUZZY محاسبه‌شده و در هر یک از لایه‌های استانداردشده حاصل از GIS ضرب می‌شوند که درنتیجه آن لایه‌های وزین تشکیل می‌گردند (جدول 5).

 

جدول 5. وزن دهی به معیارها جهت مکانیابی مجتمع های ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل

 

 

شاخص های مجتمع ورزشی	وزن	شاخص های پدافند غیرعامل	وزن
دسترسی به کاربری مسکونی	0.04	فاصله از کاربری صنعتی	0.095
دسترسی به کاربری فرهنگی	0.038	فاصله از کاربری نظامی	0.118
دسترسی به کاربری آموزشی	0.045	فاصله از تاسیسات شهری	0.099
دسترسی کاربری درمانی	0.068	فاصله از رودخانه کارون	0.066
دسترسی به فضای سبز	0.041	فاصله از کاربری تجاری	0.068
فاصله از کاربری ورزشی	0.076	فاصله از کاربری تفریحی جهانگردی	0.091
تراکم جمعیت	0.058	فاصله از کاربری اداری	0.097

 

منبع: یافته­های پژوهش، 1402

 

نتایج نشان می‌دهد که از میان معیارهای تأثیرگذار بر مکان یابی مراکز ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل معیار فاصله از کاربری نظامی با امتیاز 0.118پراهمیت‌ترین و معیار دسترسی به کاربری فرهنگی با امتیاز 0.038کم‌اهمیت‌ترین معیار ازنظر کارشناسان می‌باشد. پس از انجام مراحل آماده‌سازی داده‌ها، در نهایت باید معیارهای نرمال‌سازی و وزن‌دار شده را با یکدیگر تلفیق نمود.

در این ادامه با استفاده از میانگین موزون، میزان اهمیت هر یک از گزینه‌ها را به دست آورده و بیشترین مقدار به‌دست‌آمده را به‌عنوان بهترین گزینه انتخاب می‌کنیم. در این مرحله بر اساس مدل ترکیب خطی وزنی مناسب‌ترین گزینه‌ها برای مکان یابی مراکز ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل تعیین‌شده است البته قابل‌ذکر است که در این مورد منظور از گزینه‌ها تمام پیکسل‌های نقشه (66965پیکسل) می‌باشد . در دامنه ارزشی حاصل از مدل در تناسب برای انتخاب مناسب ترین مکان برای مراکز ورزشی بین 0.260371تا 0.517283 است؛ لازم به ذکر است هرچه مقدار ارزش یک پیکسل به سمت عدد 0.517283نزدیک باشد، بیانگر میزان تناسب بافت زیاد و هرچه میزان مقدار ارزش دریافتی پیکسل به سمت 0.260371میل نماید، گویای تناسب بافت کم‌تر آن پیکسل برای مکان یابی مراکز ورزشی می‌باشد. لازم به ذکر است این خروجی با توجه به وضعیت شاخص‌های مورد بررسی در پژوهش و بار وزنی آن‌ها به‌دست‌آمده است.

 

 

 

شکل 17. شناسایی بهترین مکان برای ایجاد مراکز ورزشی در شهر اهواز

ترسیم: نگارنده، 1402

 

نتایج حاصل از روش ترکیب وزنی خطی به پنج طبقه مرسوم شامل، کاملا نامناسب، نامناسب، متوسط، مناسب، کاملا نامناسب طبقه‌بندی شد. از مجموع کل مساحت شهر اهواز ، در مدل ترکیب خطی وزنی حدود 58100448.98 مترمربع کاملا مناسب جهت مکانیابی مراکز ورزشی می‌باشند، لازم به ذکر است وجود اختلاف در مساحت‌ حاصل از مدل و مساحت شهر به دلیل ماهیت متفاوت روش می‌باشد. در (جدول 5) مساحت پنج کلاس حاصل از مدل برحسب مترمربع و درصد نشان داده‌شده است. طبق نتایج حاصل از مدل 0.60 درصد از مساحت شهر کاملا نامناسب، 3.74 درصد نامناسب، 21.44 درصد متوسط، 46.92 درصد مناسب و 27.30 درصد کاملا نامناسب می باشد.

 

 

 

 

 

 

 

شکل 18.  پهنه بندی شهر اهواز برای ایجاد مجتمع­های ورزشی بر اساس رویکرد پدافندغیرعامل

ترسیم: نگارنده، 1402

 

با توجه به شکل17 شهر اهواز از نظر عوامل محیطی با محدودیت­های زیادی جهت توسعه زیرساخت­ها و خصوصا 
زیرساخت­های ورزشی مواجه است. مناطق مرکزی محدوده شهری اهواز دارای بیشترین تناسب؛ و مناطق حاشیه­ای این شهر دارای کمترین میزان تناسب از نظر ابعاد مکان­یابی است و با توجه به وضعیت ژئومورفولوژیکی و بحران­های محیطی شهر اهواز و لزوم توجه به پارامترهای مرتبط با رعایت اصول پدافندغیرعامل، لازم است در توسعه زیرساخت­ها و خصوصاً زیرساخت­ها و اماکن ورزشی، پارامترهای تحقیق حاضر در نظر گرفته شود تا ضمن کم کردن هزینه­ها، از مخاطرات پیش روی زیرساخت­ها جلوگیری شود و همچنین در هنگام وقوع بحران­های محیطی کمترین خسارت را به شهر و شهروندان وارد نماید. در جدول 6- مساحت کلاس‌ها در مدل مورداستفاده نشان داده شده است.

جدول 6. مساحت کلاس‌ها در مدل مورداستفاده

کلاس	مدل ترکیب خطی وزنی
	مساحت (مترمربع)	مساحت درصد
کاملا نامناسب	1282513.01	0.60
نامناسب	7953996.94	3.74
متوسط	45617123.14	21.44
مناسب	99844616.50	46.92
کاملا مناسب	58100448.98	27.30
جمع	212798698.6	100

منبع: یافته­های پژوهش، 1402

 

 

نتیجه­گیری     

 احداث فضاها و اماکن ورزشی, مستلزم صرف هزینه های زیادی است و تعیین مکان بهینه آنها به شیوه ای که تمامی شهروندان به نحو موثر از آن بهره مند شوند ضروری است. از طرفی توسعه­ی شهرها و مواجهه با حوادث غیر مترقبه طبیعی و انسانی لزوم بهره­گیری از رویکرد پدافند غیرعامل در طراحی و برنامه ریزی شهری را به امری ضروری و اجتناب ناپذیر تبدیل نموده­است. کشور ایران به علت قرارگیری در یکی از حساس­ترین نقاط جهان از لحاظ استراتژیکی و آسیب پذیرترین مناطق از نظر مخاطرات محیطی لزوم اجرای طرح­های پدافند غیر عامل را برای آن پیش از پیش حائز اهمیت نموده است. چراکه پدافند غیرعامل ابزار مفیدی برای مدیریت بحران و جزء مهمی از راهبرد بازدارندگی است و عامل اساسی در توسعه پایدار شهری شهرهای کشور می باشد. شهر اهواز نیز به دلیل دارا بودن مرکزیت صنایع، مرکزیت سیاسی، موقعیت مرزی و امنیتی، تنوع قومیتی، فرهنگی اجتماعی به عنوان یکی از شهرهای مهم ایران شناخته می­شود اما توجه به بحث دفاع غیرعامل شهری در آن مورد غفلت واقع شده است. بنابراین، از دیدگاه پدافند غیرعامل شهری ضرورت توجه به توزیع و جانمایی مناسب کاربری­های حیاتی از جمله مجتمع­های ورزشی برای شهر اهواز امری اجتناب ناپذیر است. اماكن و فضاهاي ورزشي از مهم­ترين كاربري­هاي شهري در جهت افزايش سلامت جسماني و رواني شهروندان مي­باشند، كه مكان­گزيني بهينه براي آن­ها از مهمترين وظايف مديران، مسئولان و برنامه ريزان شهري است. مجتمع­های ورزشی به عنوان گونه­ای از فضاهای اجتماعی دارای کارکردهای مهمی از جمله تأمین سلامتی افراد، تحرک، گذران اوقات فراغت، انجام رقابت­های ورزشی بین گروه­های جمعیتی، برگزاری همایش­ها و گردهمایی­های ورزشی و غیرورزشی (با اهداف سیاسی و اجتماعی) است که نظیر آن را در هیچ کاربری شهری دیگری نمی­توان مشاهده کرد. علاوه براین مجتمع­های ورزشی از جمله کاربری­های مهم در هنگام وقوع بحران و آسیب در شهرها هستند. بنابراین در برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری علاوه بر توجه به نقش ویژه کاربری­های ورزشی در ایجاد تحرک و کاستن از فشارهای روانی شهرنشینی می­بایست چارچوب مناسبی به منظور انتخاب مکان­های مناسب ورزشی و توزیع متناسب آن­ها در کل شهر با هدف کاهش آسیب­ها در هنگام وقوع بحران فراهم شود. بنابراین ابتدایی­ترین مرحله برای انتخاب اماکن در شهر تعیین فاکتورهای مؤثر و اولویت بندی آن­ها برای افزایش بهره وری است. بنابراین در این پژوهش در مرحله اول شاخص­های مکانیابی مجتمع­های ورزشی بر اساس رویکرد پدافند غیرعامل تعیین گردید.  ساتید دانشگاه و متخصصین مورد بررسی قرارگرفته است. با توجه به تجربیات به‌دست‌آمده از شاخص‌های مطرح در مطالعات مختلف، چهارده شاخص(کاربری آموزشی، کاربری اداری، کاربری درمانی، تراکم جمعیت، کاربری مسکونی، کاربری تاسیسات شهری، کاربری فرهنگی، کاربری صنعتی، کاربری تجاری، فاصله از رودخانه، کاربری نظامی، کاربری تفریحی، کاربری فضای سبز) از بین شاخص‌هایی که فراوانی بالاتری داشته و با شرایط جغرافیایی محدوده موردمطالعه همخوانی دارند برای مکان‎یابی مجتمع‎های ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل در شهر اهواز مورداستفاده قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که از روش ترکیب وزنی خطی به پنج طبقه مرسوم شامل، کاملا نامناسب، نامناسب، متوسط، مناسب، کاملا نامناسب طبقه‌بندی شد. از مجموع کل مساحت شهر اهواز ، در مدل ترکیب خطی وزنی حدود 58100448.98 مترمربع کاملا مناسب جهت مکانیابی مراکز ورزشی می‌باشند، لازم به ذکر است وجود اختلاف در مساحت‌ حاصل از مدل و مساحت شهر به دلیل ماهیت متفاوت روش می‌باشد. در (جدول 5) مساحت پنج کلاس حاصل از مدل برحسب مترمربع و درصد نشان داده‌شده است. طبق نتایج حاصل از مدل 0.60 درصد از مساحت شهر کاملا نامناسب، 3.74 درصد نامناسب، 21.44 درصد متوسط، 46.92 درصد مناسب و 27.30 درصد کاملا مناسب می­باشد.

با توجه به اینکه در تحقیقات پیشین معیارها و پارامترهای مکان­یابی مجتمع­های ورزشی معیارهای معتبری بوده و مکان­یابی مجتمع­های ورزشی براساس این پارامترها دارای نتایج مثبت و منفی بوده­است در این پژوهش نیز از این پارامترها استفاده گردید که نتایج مکان­یابی براساس این پارامترها برای شهر اهواز نیز مناسب بوده است. و مناطق مستعد برای مکان­یابی مجتمع­های ورزشی با استفاده از این پارامترها مشخص گردید. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که محدوده بخش مرکزی شهر اهواز با توجه به دارا بودن تراکم جمعیت بالاتر و همچنین با توجه به اینکه بافت­های شهری این محدوده بافت­های قدیمی و در محدوده آسیب پذیری بیشتر در هنگام وقوع بحران دارند بنابراین این محدوده کاملا مناسب برای احداث مجتمع­های ورزشی با هدف پدافند غیرعامل قرار دارد. این در حالی است برخلاف محدوده مرکزی شهر اهواز، بخش­های حاشیه شهر این شهر با توجه به تراکم پایین تر جمعیت و عدم وجود کاربری­های حیاتی در محدوده نامناسب و کاملا نامناسب جهت مکانیابی مجتمع­های ورزشی قرار گرفته­اند.

در این تحقیق تلاش شد با نظرسنجی و بهره گیری از تجربه و علم متخصصان، مکان یابی مناسب مجتمع­های ورزشی در شهر اهواز صورت گیرد. نتایج این پژوهش می تواند به برنامه ریزان و مسئولین امر ساخت و ساز اماکن ورزشی در شهر اهواز در جهت مکانیابی بهینه اماکن ورزشی به ویژه مجتمع­های ورزشی با هدف بهره گیری مناسب در زمان وقوع بحران کمک نماید. نگارنده امید دارد که تدوام این پژوهش­ها و ارائه الگوها و مدل­های جدید­تر در مکان یابی و سازمان دهی مکانی- فضایی کاربری های مربوط به ورزش به ویژه در داخل شهر اهوازر باعث گردد تا مدیریت توسعه و ساخت فضاهای ورزشی در این شهر از پشتوانه قدرتمند علمی و تجربی برخوردار شود.

در پایان پیشنهادها و راهکارهای زیر ارائه گردید:

با توجه به یافته­های پژوهش که نشان می­دهد با استفاده از اصول پدافند غیرعامل و ملاحظات شهرسازی می­توان با به کارگیری مؤثر همراه با طرح­های کاربردی و کم هزینه و چند منظوره در مرحله آمادگی پیش از بحران، به میزان زیادی از شدت گستردگی خسارات و تلفات ناشی از تهدیدها و آسیب­ها را کاهش داد، پیشنهاد می­شود که در مدیریت ساخت و ساز شهری اهواز جهت کاهش آسیب­های شهری از اصول پدافند غیرعامل به خصوص در طراحی و ساخت مجتمع­های ورزشی بهره گرفته شود و طرح­های تشویقی برای فعالان بخش ساخت و ساز جهت پیاده سازی اصول پدافند غیر عامل در توسعه آتی شهر اهواز و ساخت مجتمع­های مسکونی تصویب شود.

§       در نظر گرفتن تجهیزات و خدمات ضروری در مکان­های انتخاب شده برای مجتمع­های ورزشی از قبیل مشخص کردن محل فرود بالگرد، سرویس­های بهداشتی، منابع آب و غیره تا در صورت وقوع حادثه نیازی به صرف وقت برای تأمین آنها نبوده و در روند امدادرسانی سریع تر اختلالی ایجاد نشود.

§       ساختن فضاها و زمین­های ورزشی با مساحت مناسب در درون واحدهای همسایگی همزمان با انجام سایر امور ساختمانی در دل مناطق ساخته به منظور تخلیه سریع سانحه دیدگان به این مناطق و استقرار مساکن موقت در آن­ها.

§       طرح زمین­هایی در نقاط مختلف شناسایی شده به عنوان مکان مناسب جهت ساخت مجتمع­های ورزشی در شهر اهواز از جمله فضاهای سبز برای ایجاد فضاهای بازی ورزشی متناسب با شرایط جسمی و نیازهای روحی افراد (مانند کودکان، سالمندان، معلولین و غیره) فضاهایی کاملا تخصصی را به وجود می آورد که قابل استفاده برای کاربری­های مختلف در زمان بحران خواهد.

§       شناسایی، اطلاع رسانی و معرفی مجتمع­های ورزشی به عنوان مکان­های امن برای استقرار مردم در هنگام وقوع بحران.

 

منابع

 

1.       ابراهیمی، کلثوم. (1397). تحلیل مکانی فضاهای ورزشی شهر آمل با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشگاه شمال، آمل.

2.       ارجمند، مینا، جنانی، حمید، نجف زاده، محمدرحیم، برقی مقدم، جعفر، دانا، امیر(1400)، توسعه پدافند غیرعامل در ورزش کشور با رویکرد کیفی، پژوهش­های معاصر در مدیریت ورزشی، سال یازدهم، شمارۀ 22، صص 159-141.

3.       امانپور, سعید؛ دامن باغ, صفیه؛ علیزاده, هادی (1399) تحلیل عوامل مؤثر در شکل گیری تصویر شهر در راستای برندسازی مؤثر شهری (مطالعۀ موردی: کلانشهر اهواز)، مجله آمایش جغرافیایی فضا، بهار1399، دوره 10، شماره 35، صص.86-67.

4.       آزادی، نیلوفر، میرحسینی، سید محمدعلی، ترک فر، احمد(1398). طراحی مجتمع صنفی ورزشی با رویکرد پدافند غیرعامل جهت تأمین پناهگاه در زمان زلزله در استان کرمان، جغرافیا و برنامه ریزی منطقه­ای، سال 10، شماره1،  صص22-1.

5.       آزادی، نیلوفر، میرحسینی، سیدمحمدعلی، ترکفر، احمد. (1399). تحلیل وضعیتِ اماکن ورزشی جهت مکان یابی و استقرار نظام سلسله مراتبی صنفی ورزش در شهرها (نمونه موردی: شهر شیراز). فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه ریزی منطقه ای، 10(37)، 179-192.

6.       بیگی، محمد؛ چاره جو، فرزین. (1400). مکان یابی بهینه اماکن و فضاهای ورزشی در شهر سنندج با استفاده از تکنیک تلفیقی روش تحلیل شبکه ANP و مدل FUZZY در (GIS) : نمونه موردی: شهرسنندج. مطالعات ساختار و کارکرد شهری, 8(26), 101-118.

7.       پاسیار، علی؛ انصاری، عبدالحمید؛ قربانی، احمد (1394). بررسی روش‌های مجموع ساده وزین و منطق فازی در تلفیق اطلاعات هیدرولوژی (مطالعه موردی: دشت قبرکیخا)، انجمن زمین‌شناسی ایران، دانشگاه شهید بهشتی.

8.       پیرایش شیرازی نژاد، مهتاب، شریفیان، اسماعیل و خبازی، مصطفی. (1398). مدل سازی و تحلیل فضایی اماکن ورزشی شهر کرمان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)، مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 18(46 )، 123-136.

9.       تابش سعید، نوری خان یوردی میثم، دوستی مرتضی، گنجائیان حمید(1399). به ارائه مدل پیشنهادی برای مکان یابی اماکن ورزشی با استفاده از مدل تلفیقی WLC و  AHP (مطالعه موردی: شهر تبریز)، مدیریت و توسعه ورزش، 9(1)، صص22-1.

10.       زارع، رضا(1399). ارائه مدل مکان یابی و ساخت اماکن ورزشی شهری با تاکید بر استفاده در مجتمع های مسکونی شهر شیراز، پایان نامه کارشناسی ارشد،استاد راهنما: جلال یاراحمدی، دانشگاه پیام نور استان هرمزگان، مرکز پیام نور قشم.

11.       زهره ونديان، كريم، اسدي، حسن، ابراهيمي، فرشته، صمدی، مهدی(1394)، تعيين و اولويت بندي معيارهاي مكان گزيني استقرار اماكن ورزشي جهت تساوي در دسترسي با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبي AHP، مديريت ورزشي، دوره 7، شماره6، صص814-795.

12.       سعیدپور، شراره، کاشفی دوست، دیمن(1396)، مکان­گزینی پناهگاه های شهری با رویکرد پدافند غیرعامل-مطالعه موردی: شهر سقز، فصلنامه علمی - پژوهشي اطلاعات جغرافيايي، دوره 26 ، شماره 1، صص144-129.

13.       سعیدی علی، داوودی مجتبی، حسینی امینی حسن (1396). مکان یابی ساخت پناه گاههای شهری با رویکرد پدافند غیرعامل. جغرافیا, 15 (دوره جدید)(53), 351-362.

14.       طباطبایی­زاده، سیدعلیرضا، مهدی­نژاد درزی، جمال­الدین، کریمی، باقر (1399)، الزامات پدافند غیرعامل در طراحی اماکن ورزشی با هدف بهره برداری چند منظوره در مواقع بحران، مجله شهر ایمن، پیاپی 11، شماره1، صص19-1.

15.       عطایی،محمد(1392). تحلیل بر مکان یابی مجتمع هاي ورزشی با استفاده از سیستم هاي اطلاعات جغرافیایی(GIS) ، مطالعه موردي: مناطق)3و 4 و 5 شهرداري تبریز، پایان نامه کارشناسی ارشد،استاد راهنما: دکتر میر ستار صدر موسوي، دانشگاه پردیس بین­المللی، مرکز دانشگاه تبریز.

16.       عظیمی دلارستاقی, عادله, رضوی, سید محمد حسین, برومند, محمدرضا, تی تی دژ, امید. (1395). بررسی معیارهای مکان یابی در طراحی و ساخت اماکن ورزشی شهری. پژوهشنامه مدیریت ورزشی و رفتار حرکتی, 12(23), 83-100.

17.       فدائی جزی, فهیمه, مختاری ملک آبادی, رضا, ابراهیمی بوزانی, مهدی. (1400). بافت‎های فرسوده فرصتی برای توسعه درون‏زای شهری در راستای تأمین مسکن محله سرچشمه منطقه سه شهر اصفهان.  فصلنامه مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه ای، دوره 2، شماره3، صص 65-48.

18.       فردوسی مسعود، مسعود محمد، ندری فتح آباد سیروس. (1395). مکان­یابی بیمارستان با رویکرد پدافند غیرعامل. امداد و نجات، سال هشتم، شماره 3، ص 69-56.

19.       گرجی مهلبانی، ی. و عبدی راد، ح. (1399). ضوابط و مقررات طراحی استادیوم های ورزشی ” ، انتشارات طحان و هله، ویرایش اول، چاپ سوم.

20.       محمدی ده چشمه, مصطفی, فیروزی, محمدعلی, نظرپور دزکی, رضا. (1396). سنجش اصول مجاورت کاربری‌های ویژه از منظر پدافند غیرعامل شهری مطالعۀ همجواری بیمارستان‌ها در شهر اهواز. پژوهشهای جغرافیای انسانی, 49(2), 259-272.

21.       محمدی ده چشمه، مصطفی(1392)، ایمنی و پدافند غیرعامل شهری، چاپ اول، انتشارات دانشگاه شهید چمران، اهواز.

22.       محمدی ده‌چشمه, مصطفی, حیدری نیا, سعید, شجاعیان, علی. (1396). سنجش الگوی استقرار کاربری‌های حیاتی از منظر پدافند غیرعامل در کلان‌شهر اهواز. پژوهش­های جغرافیای انسانی, 49(4), 733-753.

23.       محمدي ده چشمه، مصطفي؛ سجاديان، ناهيد؛ شجاييان، علي؛ قيصري نرگس(1397) بررسي تطبيقي جغرافياي فراغت در کلان شهر اهواز، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، بهار 1397، دوره 18، شماره 48، صص. 239-217.

24.       محمدي ده­چشمه، مصطفی؛ پرویزیان، علیرضا، علیزاده، مهدي(1398). مکانیابی پناهگاههاي شهري مبتنی بر اصول پدافند غیر عامل : مطالعه­موردی شهر کوهدشت، مجله آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامه علمی - پژوهشی دانشگاه گلستان، سال نهم، شماره مسلسل سی و دوم، 149 -162 .

25.       مرکز آمار ایران - سرشماري نفوس و مسکن 1395.

26.       ملانوری شمسی, محمد, ملانوری شمسی, مجتبی, گنجاییان, حمید. (1395). انتخاب مکان بهینه به‌منظور ساخت مجموعۀ ورزشی با استفاده از مدل ANP  مطالعۀ موردی: بخش مرکزی یزد). نشریه مدیریت ورزشی, 8(5), 777-795.

27.       مودت، الیاس؛ ملکی، سعید، دیده بان،محمد. (1398). پهنه بندی آسیب پذیری شهری با رویکرد پدافند غیرعامل و مدل‌سازی VIKOR مطالعه موردی کلان‌شهر اهواز. فصلنامه پدافند غیرعامل, 10(3), 63-74.

28.       نوروزی سیدحسینی رسول، دهقانی زاده رضا، هنری حبیب، یوسفی بهرام، نوروزی سیدحسینی ابراهیم(1392)، تحلیل مکانی فضاهای ورزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و ارائه مدل مطلوب (مطالعه موردی: منطقه یک شهر تهران). مدیریت ورزشی (حرکت). دوره  5 , شماره  4، صص28-5.

29.       همتی نژاد مهرعلی، تاجی فایندری احمد، هژبری کاظم، سوری ابوذر (1398). بررسی موقعیت جغرافیایی اماکن ورزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی  (GIS) مطالعه موردی: شهر رشت. مدیریت و توسعه ورزش، 8(2 (پیاپی18))، 143-157.

30.       یزدانی محمدحسن، سیدین افشار(1395) بررسی آسیب پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: شهر اردبیل). اطلاعات جغرافیایی، دوره  25 , شماره100، صص 34 – 17.

 

31.       Dadacovik, R. (2022) Evaluating spatial pattern and providing an optimal pattern for locating sports centers , Unpublished doctoral dissertation,University Utrecht .pp:3-342.

32.       Erturan-Ogut, E.E. and Kula, U. (2022), "Selecting the right location for sports facilities using analytical hierarchy process", Journal of Facilities Management, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print. https://doi.org/10.1108/JFM-09-2021-0103

33.       Jarzgmaw, L.( 2019) :Locating the Lawn Hockey Association in London, Unpublished doctoral dissertation,University Cleveland.pp:5-273.

34.       Jin, L. (2021). A Fuzzy Multi-Criteria Decision Analysis for Assessing Technologies of Air Pollution Abatement at Coal-Fired Power Plants. Master of Engineering: Environment Systems Engineering, University of Regina.

35.       Robert, J .(2018): Locating popular sports institutions, Unpublished doctoral dissertation,University, Rorayima,pp:12-167.