Subject Areas : Financial Economics

علی عسگری ¹ , تینا جعفری ²

1 - استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد و حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران
2 - کارشناس ارشد علوم اقتصادی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

Received: 2016-09-27 Accepted : 2016-12-02 Published : 2017-02-19

Keywords:

References:

فهرست منابع

1)     امینی، الف . 1372، «مروری بر قانون "چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران" –مناطق آزاد در ایران؛ از اندیشه تا عمل»، مجلس و راهبرد - شماره 6، ،ص 218-205

2)     الویری، مرتضی، 1378، مصاحبه دبیر شورای عالی مناطق آزاد، «روزنامه مناطق آزاد»،  صفحه 3.

3)     پاکدامن، رضا، «نظام حقوقی مناطق آزاد‌ جمهوری‌ اسلامی ایران»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، تهران، 1375.

4)     چگینی، احمد؛ مناطق آزاد (کتاب اول) قوانین، مقررات و آیین‌نامه‌های مناطق ویژه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران (سرمایه‌گذاری، تولید، صادرات و واردات، ترانزیت، ترخیص و جهانگردی) تهران، فرهنگستان یادواره،1380

5)     دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری – صنعتی (1384). گزارش جامع عملکرد مناطق آزاد ایران 1383-1380 تابستان.

6)     دفتر بررسی‌های‌ اقتصادی، آذر 1377، «اهداف‌ خصوصیات‌ و کارکرد مناطق آزاد تجاری- صنعتی در ایران‌ و جهان»، پژوهشکده مجلس شورای اسلامی،.

7)     رفعتی، محمدرضا، 1368، «مناطق آزاد تجاری- صنعتی»، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.

8)     رئیس دانا، فریبرز، 1380،«بررسی‌های کاربردی توسعه اقتصادی ایران»، نشر چشمه .

9)     رهنورد، فرج اله، (1389). عوامل مؤثر بر عملکرد مناطق تجاری- صنعتی ایران، فصلنامه فرآیند مدیریت و توسعه، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، شماره 74 پاییز و زمستان.

10)  سازمان امور مالیاتی کشور، قانون مالیات‌های مستقیم.

11)  گروه مطالعات مناطق آزاد «محور شرق»، «طرح مطالعات ایجاد منطقه پردازش صادرات بندرعباس»، «ارزیابی تجربه مناطق پردازش صادرات در جهان»، سازمان برنامه و بودجه هرمزگان.

12)  سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، قانون برنامه پنجم توسعه.

13)  سالواتوره، دومینیک، «تجارت بین‌المللی» ترجمه حمیدرضا ارباب، تهران، نشر نی، 1376.

14)  سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در شانگهای، «آشنایی با مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری خلق چین»، سفارت جمهوری اسلامی ایران در چین،1999 .

15)  عادلی، سید محمدحسین، «اقتصاد بین‌المللی و بازرگانی خارجی ایران» جهاد دانشگاهی.

16)  علیا، محمدی، 1386، آسیب شناسی یک معادله پرچالش، درآمدی بر مسائل و مشکلات مناطق آزاد، ماهنامه پیام دریا،.

17)  عنایت، نازنین، بهار 1373، «عوامل مؤثر در جـذب سـرمایه‌گذاری خارجی به کیش»، پایان‌نامه‌ کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی(گرایش بازاریابی) دانشکده حسابداری و مدیریت‌ دانشگاه علامه طباطبایی.

18)  «قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی‌ ایران»، مصوب‌ جلسه‌ مورخ 7/6/1372 مجلس شورای اسلامی‌ و جلسه‌ مورخ 22/8/1375 مجمع‌ تشخیص مصلحت نظام.

19)  مجله اقتصادی – ماهنامه بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی، «عملکرد مناطق آزاد تجاری – صنعتی در چهار سال اول برنامه چهارم توسعه»، شماره‌های 9 و 10، آذر و دی 1389، صفحات 132-123.

20)  ﻣﺤمودی اﻟﻤﻮﺗﻲ، ﻣﺴﻌﻮد، 1374، مطالعه‌ای در مورد مناطق آزاد و اثرات اقتصادی – بازرگانی آن، ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و پژوهش‌های بازرگانی.

21)  مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1385). مروری بر تجربه مناطق آزاد تجاری- صنعتی در چین، دفتر مطالعات اقتصادی، تهران.

22)  ملکان، سرور، بهار و تابستان 1379، اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، تحلیل وضعیت مناطق آزاد ایران، - شماره‌های 28 و 29، از 159-128.

23)  موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، «اثرات اقتصادی- اجتماعی شرکت‌های چندملیتی در مناطق پردازش صادرات»، ترجمه محمدرضا رفعتی.

24)  وزارت مسکن و شهرسازی، «مطالعات طرح فراگیر مناطق آزاد تجاری صنعتی ایران»، تهران، دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد.

25)  «ویژگی‌های بندرها در ایران»، مجله مناطق آزاد، شماره 19، سال دوم، شهریور 1371.

26)  «مناطق آزاد و تجربه چین»، مجله مناطق آزاد، شماره 42، سال پنجم، 1372.

27)  «سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای در حال توسعه»، نشریه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن .1379

28)  «پژوهشی درباره منطقه‌ها و سرزمین‌های آزاد جهان، منطقه و سرزمین‌های آزاد قاره آسیا و اقیانوسیه»نامه اتاق بازرگانی، شماره 3.

29)  کلانتر بنگر، محسن، 1383، «شناسایی عوامل مؤثر بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران»، فصلنامه پژوهش و سیاست‌های اقتصادی ، شماره 29.

30)  سیف، احمد، 1382، «عوامل تعیین‌کننده سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی: شواهدی از فعالیت بنگاه‌های ژاپنی در اتحادیه اروپا» فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی ص 26.

31)  رحیمی‌فر، مهری، «بررسی عملکرد سرمایه‌گذاری خارجی در ایران طی سال‌های 81-1335»، مجله اقتصادی، سال دوم، شماره 15.

32)  «نقش مناطق آزاد در توسعه اقتصادی»، مجله اقتصادی، شماره اول، سال پنجم.

33)  رحیمی‌فر، مهری، «عملکرد مناطق آزاد تجاری – صنعتی کیش، قشم و چابهار با تأکید بر سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی» مجله اقتصادی، سال اول شماره 12.

34)  «عوامل بیرونی نظام منطقه آزاد »فصلنامه کیش، منصور محمودی، شماره اول، 1369.

35)  «اهداف، عملکرد، چشم‌اندازهای مناطق آزاد ایران»، تازه‌های اقتصاد، شماره سی، فروردین 1372.

36)  «ایران و مناطق آزاد»، تازه‌های اقتصاد، شماره سی 1372.

37)  فاضل؛ ماندانا و پور سعیدی؛ رضوان، 1371، «شیوه‌های تشویق صادرات در چند کشورها مختلف» فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی،.

38)  «مناطق آزاد تجاری چین» سرکنسولگری ایران در چین، تحولات شانگهای، شماره 10، 1375.

39)  «اخبار اقتصادی پودونگ» سرکنسولگری ایران در چین، تحولات شانگهای، شماره 2، سال دوم.

40)  سفارت ایران در دهلی‌نو، مناطق آزاد تجاری هند، 1375.

41)  سازمان منطقه آزاد چابهار، «گزارش عملکرد سه سال منطقه آزاد چابهار 75-1372»، تهران، 1376.

42)  سرلک، محمدعلی، «صحت مکان‌یابی مناطق آزاد تجاری-صنعتی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

43)  سخنرانی دکتر مسعود درخشان، «مسائل اقتصاد ایران و راه‌کارهای اساسی آن» کمسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، دفتر بررسی‌های اقتصادی.

44)  «سهم ایران در جذب سرمایه‌گذاری چقدر است؟ همگام با اقتصاد جهان» روزنامه ایران سال دهم، هشتم مهرماه ،1383.

45)   Clark, W. S. (2000). Tax Incentives for Foreign Direct Investment: Empirical Evidence on Effects and Alternative Policy Options, Canadian Tax Journal 48: pp: 1139-1180.

46)   Byang- Nak song. The Rise of the Korean Economy oxford university press, 1990.

47)   Fias (2008). Special Economic Zones: Performance, Lessons Learned and Implications for Zone Development, Final Report to U.S. Agency for International Development”. The World Bank Group.

48)   IIO and unctc economic and social Effect of multinational Enter presses in Export processing zones, 1988.

49)   Johansson H. and Nilsson L. (1997). Export Processing Zones As Catalysts, World Development. No:25(12). Pages:pp:2115-2128.

50)   Lotta Moberg. (2014). The Political Economy of Special Economic Zones, Journal of Institutional Economics,  Forthcoming.

51)   Madani D. (1999). A Review of the Role and Impact of Export Processing Zones, World Bank Working Paper No:2238. World Bank.

52)   Organisation of Economic Cooperation and Development (OECD 1995). Taxation and Foreign Direct Investment. The Experience of Economies in Transition, Paris.

53)   Rhee, Y.W., K. Katterbach and J. White. (1990). Free Trade Zones in Export Strategies, Industry Development Division, and Industry Series Paper. No: 36. World Bank.

54)   Watt P.G, “Free Export Zone and Trad Policy”, Pul, of Finence and Development org., 1989.

55)   Tom Kelleher, Jelena Budak, ,Strategic Plan for the Long Term Development of Existing Free Zones in Croatia, Zagreb, November 8th, 2006.

56)   UNITED NATIONS, ST/ESCAP/2377, Free Trade Zone, and Port Hinterland Development, UNITED NATIONS, 2005.

57)   Worid Export processing Zone Assistation Directory of export processing Zone and free trade Zone WEPZA June 1996

 

پیوست: جداول

 

جدول 4- میزان و نرخ رشد صادرات کالا از مناطق آزاد تجاری ایران 1393- 1372 (میلیون دلار/ درصد)

منطقه/ سال	کیش	رشد	قشم	رشد	چابهار	رشد	جمع
1372	0	-	0	-	0	-	0
1373	0	0	0,3	0	0	0	0
1374	0	0	0,9	200	0	0	1
1375	0	0	3	233	0,0	0	3
1376	0,2	0	5	67	0,2	0	5
1377	0,1	50-	5	0	0,4	100	6
1378	0,7	600	10	100	1	150	12
1379	1,1	57	14	40	0,3	70-	15
1380	4,1	273	9	36-	0,1	67-	13
1381	3,0	27-	11	22	0,3	200	14
1382	4,0	33	114	936	0,2	33-	118
1383	255	6267	40	65-	0,1	50-	295
1384	275	8	44	10	0,4	300	319
1385	181	34-	59	34	1	150	241
1386	148	18-	48	19-	3	200	199
1387	148	0	175	265	9	200	332
1388	350	137	26	85-	11	22	387
1389	383	9	26	0	8	27-	417
1390	717	87	58	123	21	163	796
1391	366	49-	27	53-	14	33-	407
1392	997	172	33	22	21	50	1.051
1393	327	67-	24	27-	19	10-	370
جمع	4159	-	732	-	110	-	5.001

مأخذ: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد[1] و محاسبات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

جدول 5- میزان واردات کالا به مناطق آزاد ایران ( 1393- 1372)  (میلیون دلار/ درصد)

منطقه/ سال	منطقه آازاد کیش	رشد (درصد)	منطقه آازاد قشم	رشد (درصد)	منطقه آازاد چابهار	رشد (درصد)	جمع
1372	0	-	0	-	16	-	16
1373	0	0	357	0	28	75	385
1374	0	0	215	40-	51	82	266
1375	0	0	122	43-	114	124	236
1376	132	0	136	11	89	22-	357
1377	110	17-	156	15	72	19-	338
1378	99	10-	209	34	160	122	468
1379	99	0	256	22	82	49-	437
1380	137	38	275	7	99	21	511
1381	135	1-	445	62	100	1	680
1382	82	39-	195	56-	74	26-	351
1383	149	82	176	10-	105	42	430
1384	250	68	206	17	234	123	690
1385	141	44-	206	0	295	26	642
1386	187	33	203	1-	353	20	743
1387	220	17	222	9	431	22	873
1388	282	28	303	36	440	2	1.025
1389	393	39	389	28	677	54	1.459
1390	732	86	394	1	838	24	1.964
1391	310	58-	271	31-	655	22-	1.236
1392	559	80	393	45	238	64-	1.19
1393	508	9-	517	32	821	245	1.846
جمع	4.525	-	5.646	-	5.972	-	16.143

مأخذ: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد^[2] و محاسبات تحقیق

 

 

نمودار 1- مقایسه رشد صادرات کالا در مناطق آزاد ایران (کیش، قشم و چابهار) طی بازه زمانی 1393- 1373

 

نمودار2- مقایسه رشد واردات کالا در مناطق آزاد تجاری ایران (کیش، قشم و چابهار) 1393- 1373

 

جدول6-  نسبت صادرات به واردات در مناطق آزاد تجاری کشور (کیش، قشم و چابهار) 1393- 1372 (میلیون دلار/ درصد)

شاخص/ سال	صادرات	واردات	نسبت صادرات به واردات	رشد (درصد)	تراز تجاری
1372	0	16	0	-	16-
1373	0	385	0.001	0	385-
1374	1	266	0.003	0	265-
1375	3	236	0.01	0	233-
1376	5	357	0.02	19	352-
1377	6	338	0.02	8	333-
1378	12	468	0.03	54	456-
1379	15	437	0.04	41	422-
1380	13	511	0.03	27-	498-
1381	14	680	0.02	19-	666-
1382	118	351	0.34	1501	233-
1383	295	430	0.69	104	135-
1384	319	690	0.46	33-	371-
1385	241	642	0.37	19-	401-
1386	199	743	0.27	29-	544-
1387	332	873	0.38	42	541-
1388	387	1,025	0.38	1-	638-
1389	417	1,459	0.29	24-	1.042-
1390	796	1,964	0.41	42	1.168-
1391	407	1,236	0.33	19-	829-
1392	1,051	1,190	0.88	168	139-
1393	370	1,846	0.2	77-	1.476-

مأخذ: محاسبات تحقیق

جدول 7- میزان سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد ایران (قشم، کیش و چابهار) 1393- 1372  (میلیون دلار/ درصد)

منطقه/ سال	کیش[3]	رشد	قشم	رشد	چابهار	رشد	جمع
1372	0	-	0	-	0	-	0
1373	0	0	0	0	0		0
1374	0	0	3	0	0	0	3
1375	29	0	44	1583	0	0	73
1376	130	344	62	41	0	0	192
1377	118	9-	100	62	0	0	218
1378	120	2	142	42	1	0	263
1379	115	4-	125	12-	1	0	241
1380	218	90	160	28	0	0	378
1381	315	44	143	11-	1	0	459
1382	302	4-	217	52	1	0	520
1383	300	1-	100	54-	54	4358	454
1384	24	92-	5	95-	10	82-	39
1385	51	115	2	62-	4	59-	57
1386	122	137	5	150	2	54-	129
1387	47	61-	29	480	26	1333	102
1388	5	90-	5	83-	232	799	242
1389	45	847	11	120	1	100-	56
1390	0,2	100-	14	27	1	6-	15
1391	25	12400	2	86-	2	167	29
1392	300	1100	2	0	8	247	310
1393	25	92-	0	100-	38	356	63
جمع	2291	-	1171	-	382	-	3844

مأخذ: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و محاسبات تحقیق

 

 

نمودار1- مقایسه رشد سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد ایران (قشم، کیش و چابهار) طی بازه زمانی 1393- 1373

جدول 8- میزان سرمایه‌گذاری داخلی در مناطق آزاد ایران (قشم، کیش و چابهار) طی بازه زمانی 1392- 1372 (درصد/ میلیارد ریال)

منطقه/سال	کیش	رشد	قشم	رشد	چابهار	رشد	جمع
1372	4	-	0	-	0	-	4
1373	26	550%	110	0%	0	0%	136
1374	116	346%	83	25%-	5	0%	204
1375	305	163%	57	31%-	69	1247%	431
1376	335	10%	184	223%	76	11%	595
1377	172	49%-	277	51%	134	76%	583
1378	253	47%	331	19%	114	15%-	698
1379	731	189%	479	45%	11	91%-	1.221
1380	628	14%-	585	22%	5	52%-	1.218
1381	531	15%-	600	3%	14	167%	1.145
1382	544	2%	649	8%	109	702%	1.302
1383	546	0%	670	3%	411	277%	1.627
1384	822	51%	1510	125%	834	103%	3.166
1385	795	3%-	1530	1%	1.326	59%	3.651
1386	724	9%-	865	43%-	1.247	6%-	2.836
1387	799	10%	5171	498%	4.367	250%	10.337
1388	841	5%	4230	18%-	362	92%-	5.433
1389	801	5%-	3521	17%-	489	35%	4.811
1390	846	6%	4307	22%	1.37	180%	6.523
1391	821	3%-	8100	88%	626	54%-	9.547
1392	546	33%-	8465	5%	17.863	2754%	26.874
جمع	11179	-	41724	-	29432	-	82,334

مأخذ: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد^[4]و محاسبات تحقیق

 

 

نمودار2- مقایسه رشد سرمایه‌گذاری داخلی در مناطق آزاد ایران (کیش، قشم و چابهار) طی بازه زمانی 1392- 1373

جدول 9- میزان تولید مناطق آزاد تجاری در ایران (قشم، کیش و چابهار) 1392- 1372 (میلیون ریال / درصد)

منطقه/ سال	منطقه آازاد کیش	رشد (درصد)	منطقه آازاد قشم	رشد (درصد)	منطقه آازاد چابهار	رشد (درصد)	جمع
1378	-	-	-	-	16113	-	16113
1379	2104992	-	-	-	22152	37	2127144
1380	2737410	30	-	-	35065	58	2772475
1381	3545828	30	-	-	41050	17	3586878
1382	4183158	18	-	-	149547	264	4332705
1383	5360741	28	-	-	105648	29-	5466389
1384	7068241	32	637193	-	165385	57	7870819
1385	9681459	37	627607	2-	185522	12	10494588
1386	12145098	25	620879	1-	86693	53-	12852670
1387	17197979	42	1057980	70	196416	127	18452375
1388	24079944	40	1962873	86	121036	38-	26163853
1389	27305098	13	1820414	7-	183790	52	29309302
1390	34754535	27	1866370	3	164818	10-	36785723
1391	47452300	37	3154245	69	357748	117	50964293
1392	62872554	32	4129821	31	506824	42	67509199
جمع	260489337	-	23969138	-	3577011	-	288035486

مأخذ: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و محاسبات تحقیق

 

 

 

نمودار5- میزان رشد تولید در منطقه آزاد کیش (1392- 1380)

 

 

 

 

 

نمودار 6- میزان رشد تولید در منطقه آزاد قشم ( 1392- 1385)

 

 

نمودار7- میزان رشد تولید در منطقه آزاد چابهار (1393- 1379)

 

 

 

نمودار8- مقایسه رشد اشتغال در مناطق آزاد ایران (قشم، کیش و چابهار) ( 1393- 1373)

 

جدول 10- ایجاد اشتغال سالانه در مناطق آزاد ایران (قشم، کیش و چابهار) 1393- 1372 (هزار نفر / درصد)

منطقه/ سال	کیش	رشد	قشم	رشد	چابهار	رشد	جمع	رشد
1372	1.2	-	1	-	0	-	2.2	-
1373	3	150	5.4	440	0.5	0	8.9	305
1374	5	67	7.7	43	1.7	110	14.4	62
1375	7.4	48	14.2	84	3	3	24.6	71
1376	7.6	3	15.8	11	4.5	32	27.9	13
1377	8.7	14	16.6	5	5.5	11	30.8	10
1378	9.1	5	17.4	5	7	17	33.5	9
1379	9.4	3	18.2	5	8	8	35.6	6
1380	10.5	12	18.9	4	8.5	0	37.9	6
1381	0.5	95-	19.7	4	8	26	28.2	26-
1382	1.9	280	20.5	4	7	16-	29.4	4
1383	1	47-	21.3	4	7	0	29.3	0
1384	0.3	75-	22	3	7	0	29.3	0
1385	0.3	4	27.6	25	7	16-	34.8	19
1386	0.4	38	31.4	14	9	10	40.7	17
1387	0.3	11-	34.5	10	1.2	85-	36	12-
1388	0.4	22	36.4	6	8.6	469	45.4	26
1389	0.3	18-	38.7	6	8.7	4-	47.7	5
1390	0.3	3-	40	3	1.2	84-	41.5	13-
1391	0.1	65-	41	3	2.1	68	43.2	4
1392	-	-	47.4	16	2	17-	49.4	14
1393	-	-	50.3	6	5.8	155	56.1	14
جمع	67.6	-	545.9	-	113.3	-	726.8	-

مأخذ: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد^[5] و محاسبات تحقیق

 

 

                                                 

 

 

 

 

 

یادداشت‌ها

 

 

---

[1]  آمار منطقه آزاد کیش، از سالنامه آماری منطقه آزاد کیش

[2]  آمار منطقه آزاد کیش، از سالنامه آماری منطقه آزاد کیش

[3]  از سال 1372 تا 1387، آمار منطقه آزاد کیش از 'گزارش دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری ایران، "طرح جامع عملکرد مناطق آزاد ایران" بهار 1388 و گزارش" برنامه توسعه مناطق آزاد تجاری - صنعتی ایران"، تیرماه 1384، مقاله اثر جریان ورودی سرمایه‌گذاری خارجی بر صادرات غیرنفتی در مناطق آزاد تجاری ایران (87-1375) و از سال 93- 1388 از سالنامه آماری کیش آورده شده است.

[4]   از سال 1372 تا 1380، آمار منطقه آزاد کیش از معاونت امور اقتصادی و دارایی، وزارت دارایی، 1382، مقاله "ویژگی‌ها و عملکرد مناطق آزاد تجاری - صنعتی ایران"، شاددل، آمنه؛ مدیریت بررسی‌های بازرگانی ؛ خرداد و تیر 1386 شماره 23،

[5]   از سال 1372 تا 1380، آمار منطقه آزاد کیش و قشم از معاونت امور اقتصادی و دارایی، وزارت دارایی، 1382، مقاله "ویژگی‌ها و عملکرد مناطق آزاد تجاری - صنعتی ایران"، شاددل، آمنه؛ مدیریت بررسی‌های بازرگانی ؛ خرداد و تیر 1386 شماره 23،