مسائل اجتماعی هر دوره‌ای در روند شکل‌گیری ادبیّات آن دوره تاثیر بسزایی دارد. از آنجا که شاعران هم-عصر، اتّفاقات و اوضاع اجتماعی مشترکی داشته و شرایط فکری و فرهنگی تقریبا یکسانی را تجربه می‌کنند؛ لذا طبیعی است که گرایشات و مضامین مشترک در آثار آنها دیده شود. در این رهگذر، شعر صائب و فضولی به عنوان دو شاعر دوره صفوی از جهت جامعه‌شناسی به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است تا به این سوال پاسخ دهد که هر کدام از این دو شاعر به چه مضامین اجتماعی توجه داشتند و چه دغدغه‌های اجتماعی را در شعر خود بازتاب داده‌اند. نتایج حاصل نشان می‌دهد که اشعار هر دو شاعر از قابلیت چشمگیری برای مطالعات جامعه‌شناسی برخوردار است. بخش عمده‌ای از مباحث اجتماعی در اشعار هر دو شاعر مشترک بودند امّا بندرت به مضامینی برخورد شد که فقط در شعر یک شاعر نمود داشت از جمله: گرایش به مخدّرات، عید فطر و شکایت از فلک. موضوع غربت و قربت از وطن نیز از موضوعاتی بود که نگرش متفاوت دو شاعر را به همراه داشت. Manuscript profile

شاعر یا نویسنده برای خلق اثر خود با دنیایی از تاثرات از متون دیگر در ذهن خود در چالش است و با ارتباطی که با آثار پیش یا معاصر خود دارد، دست به آفرینش می‌زند و از این طریق بین متن‌ها به شیوه-های مختلف پیوند برقرار می‌کند که به عنوان ترامتنیت قابل مطالعه و بررسی است. نان و حلوا به عنوان متنی است که شیروانی در نوشتن صفاءالقلوب از آن تاثیر پذیرفته است. هر دو اثر، اثری تعلیمی- عرفانی است. از آنجا که ترامتنیت ژنت به لحاظ تقسیم‌بندی و جزئی‌نگری خیلی گسترده‌تر از نظریات بینامتنی دیگر است، هدف اصلی این پژوهش، کشف انواع روابط ترامتنی بین صفاءالقلوب و نان و حلوا است. در این مقاله تلاش شده به روش تطبیقی-تحلیلی- اسنادی به این پرسش پاسخ داده شود که کدامیک از تقسیمات نظریه ترامتنیت ژنت در مقایسه تطبیقی بین صفاءالقلوب و نان و حلوا مصداق پیدا می‌کند؟ نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که شیروانی، آگاهانه با نان و حلوا رابطه بینامتنی برقرار کرده و در این راستا از انواع روابط ترامتنی از جمله بینامتنیت(صریح، غیر‌صریح و ضمنی)، پیرامتنیت، فرامتنیت، سرمتنیت و بیش‌متنیت(همانگونگی و تراگونگی) بهره برده است. Manuscript profile

محمود وراق هروی و سعدی شیرازی دو تن از شاعرانی هستند که در دیوان‌های شعری خویش به حکمت، پند و اندرز توجّه خاصی داشته‌اند. تأثیرپذیری از فرهنگ اسلامی و آموزه‌های دینی به‌ویژه قرآن و نهج‌البلاغه در کنار تجارب زندگی شخصی از جمله منابع حکمت در شعر آن‌ها محسوب می‌شود. سادگی و وضوح واژه‌ها و عبارات، آزادی نسبی از اصطلاحات مهجور و نامفهوم، خروج از فرهنگ لغوی قدیم و استفاده از فرهنگ لغوی عصر خویش، بهره گرفتن از ضرب‌المثل‌ها متناسب با نیاز عصر و ذوق و سلیقه مردم و عوام‌پسند بودن آن از ویژگی‌های ادبیّات حکمی این دو شاعر فرزانه محسوب می‌شود. پژوهش حاضر بر آن است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از مکتب آمریکایی ادبیّات تطبیقی به بررسی وجوه اشتراک در ادبیّات تعلیمی و حکمی دو شاعر بپردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که هر دو شاعر در قالب ابیات و انواع ادبی گوناگون، مکارم اخلاق از جمله کار و تلاش، صبر، جود و بخشش، ظلم‌ستیزی و ... را به مخاطبان‌شان توصیه کرده‌ و آنها را از صفات نکوهیده از جمله طمع، بخل و حسد و ...برحذر داشته‌اند. پرداختن به اصول اخلاقی و تعلیمی در شعر این دو شاعر گاه به حدی نزدیک است که گویی این شعار از تفکّر یک انسان برآمده‌اند؛ برای نمونه وراق در دو بیت مال و ثروت را وسیله‌ای برای حفظ و افزودن بزرگواری انسان می‌داند و سعدی نیز در یک بیت دقیقاً همین نکته را گوشزد می‌کند. Manuscript profile

قرآن کریم، همواره یکی از سرچشمه‌های غنی و لایزالی است که شاعران و نویسندگان مسلمان از آن بهره برده‌اند. پیشینۀ بهره‌گیری از قرآن کریم در شعر فارسی، عمری به درازای اسلام ایرانیان دارد. تناص (بینامتنیت) یکی از نظریه‌های نقدی ادبیِ جدید است که در نیمۀ دوم قرن بیستم میلادی توسط ژولیا کریستوا مطرح شد. در حقیقت، تناص، اصطلاحی جدید است که دارای مفاهیمی قدیمی در ادبیات است. پژوهش حاضر بر آن است با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به بررسی انواع بینامتنی در قصاید فرید اصفهانی، یکی از شاعران کمتر شناخته‌شدۀ هم‌عصر سعدی، بپردازد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که وی بیشترین بهره را از بینامتنی جزئی برده که در قالب کلمات، جملات و عبارات قرآنی رخ نمایانده است. نیز می‌توان بینامتنی اشاره‌ای (تلمیحی) را یکی دیگر از پرکاربردترین انواع بینامتنی در شعر وی دانست که در قالب فراخوانی داستان‌ها و شخصیت‌های قرآنی نمایان شده است. شاعر به ندرت از بینامتنی الهامی و مفهومی بهره گرفته است. Manuscript profile

إنَّ الاستعمال الاجتماعي للكلام يبرز للحجاج سمة مميزة فكل حجة تفترض حجة مضادة ولا وجود البتة لحجاج دون حجاج مضاد باعتبار أن الحقيقة متى تنزلت في إطار العلاقات الإنسانية والاجتماعية صعب إدراكها واضحت محل نزاع وجدال في غياب الحجج المادية والموضوعية. فميدان الحجاج إذن ليس الصادق الضروري وهو ما يميزه عن البرهنة - وإنما الممكن المحتمل لذا يقول جيل دكلارك (Gilles Declercq) إن الحجاج وهو يتخذ من العلاقات الإنسانية والاجتماعية حقلا له يبرز كاداة لغوية وفكرية تسمح باتخاذ قرار في میدان يسوده التزاع وتطغى عليه المجادلة. سميح القاسم أحد أهم وأشهر الشعراء العرب والفلسطينيين المعاصرين الذين ارتبط اسمهم بشعر الثورة والمقاومة. فموضوع بحثنا كما يدل عليه عنوانه دراسة للحجاج في شعر سمیح القاسم ونعني بالدراسة هنا النظر في مجموع التقنيات التي يعتمدها الشاعر ليحتج لرأي أو اليدحض فكرة محاولا إقناع القارئ بما يبسطه أو حمله على الإذعان لما يعرضه. وهو أمر سيقودنا حتما إلى دراسة بنية الحجاج من ناحية وأساليبه من ناحية ثانية، فلن نكتفي بحصر الحجج المعتمدة ورصد ما بينها من فوارق ظاهرة وباطنة ولن نكتفي كذلك بتصنيفها وتفريعها باعتماد أكثر من مقياس. إنّنا نعتمد في هذه الرسالة بمنهج الوصفي التحلیلي. Manuscript profile

بخشی از متون ادبی در ارتباط با متن‌های دیگر شکل گرفته و از این حیث متن‌ها در دنیای خود از روابط گوناگون درون متنی و بینامتنی برخوردارند. در این میان معمولا یکی از متن‌ها از نظر زمانی، جلوتر از بقیه‌اند. بعد از سعدی، گلستان وی و شیوه بیان، مضامین، ترکیبات و تصویرهای آن مورد توجّه عام و خاص قرار گرفت و سادگی، روشنی بیان و لطف سخن او سبب شد تا در میان نویسندگان به سرمشق و الگوی نویسندگی تبدیل شده و آثار گوناگونی با تکیه برآن خلق شود چنانکه بهارستان جامی در قرن نهم، پریشان قاآنی در قرن دوازدهم و خرابات فقیر شیرازی در قرن سیزدهم نمونه‌ای از آن نظیره‌هاست. پژوهش حاضر به شیوة توصیفی- تحلیلی و آماری و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای در صدد است تا گلستان، بهارستان، پریشان و خرابات را از جنبة بلاغی و از بعد صنایع معنوی( تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه) مطالعه کرده و نشان دهد که گلستان از این حیث در چه پایه‌ای قرار دارد تا بر اساس آن در مورد استفاده از صنایع معنوی سه نظیرة دیگر قضاوت شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بعضی ویژگی-های در هر چهار اثر مصداق داشت از جمله غلبة تشبیهات حسی نسبت به عقلی و وجود مجاز کمتر اما بعضی ویژگی‌ها، خصیصة اختصاصی بین گلستان و نظییره‌ای دیگر شمرده می‌شود از جمله بهارستان در وضوح و حجم متعادل تصویری و پریشان و خرابات در تصویرهای مشترک. Manuscript profile

بررسی اوضاع اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و دینی یک کشور از ادبیات آن جامعه متمایز نیست. شاعران نیز مانند مورخان جنگ ها را به تصویر کشیده اند و باورهای مذهبی را که از فرهنگ آن جامعه نشات گرفته در قالب کلمات ادبی بازگو کرده اند. ادبیات ما سرشار از نمونه های ارزنده ای است که از ارزش زن حکایت می کند و هر گوشه ای زا این گنجینه ی غنی طرحی از چهره ی متعالی زن ارائخخ می دهد. از این که مردم به این باور رسیده اند که زن به عنوان یک مهره اصلی می تواند در اوضاع مختلف جامعه همپای مردان نقش اساسی داشته باشد، موجب شدتا در این مقاله با بررسی آثار ارزشمندی از این ادبیات غنی، به نگرش این نظام فرهنگی در مورد زن پرداخته شود تا ذهنیت جامعه ی ایرانی در رابطه با زن و نحوه اندیشیدن به او و حقوق و حضور و موقعیت او در فرهنگ ایرانی متجلی شود. Manuscript profile

در این مقاله بعد از تعریف لغوی و اصطلاحی حجاب ،موضوع حجاب با نگاهی به تورات، انجیل و قرآن در دین یهود، مسیحیت، زرتشت و در دین اسلام و همچنین در میان ملیت های مختلف مانند اعراب و ایرانیان باستان و... بررسی شده و به اهداف تشریع پوشش در شرع مقدس اسلام اشاره شده است.در نهایت تفاوت اساسی حجاب اسلامی با حجاب ادیان دیگر ،مشخص شده است. Manuscript profile

نسخ خطّی از مهمّ‌ترین ارکان فرهنگی بشر و نشانگر تاریخ و تمدّن یک سرزمین و وسیلۀ تعمّق و ژرف‌نگری در شناسنامۀ ملّی ایران است که موجب رونق و غنای پیشینه‌ی علمی، ادبی و تاریخی و... میشود. دبیر اعلم فرزند رئیس محمّد منشی از سخنوران و نویسندگان قرن 14، خوشنویس، شاعر و نویسنده عصر قاجار، است. تحریر ترجمه درّالنّثیر ، یکی از چند آثار قلمی وی می‌باشد. این اثر در ادب تعلیمی، شامل16 حکایت به زبان حیوانات است که هر کدام مشتمل بر یک یا چند اصل اخلاقی است که دبیراعلم در اثنا یا در پایان به آن میپردازد. روش کار در این جستار بر مبنای مطالعه کتابخانه‌ای، توصیفی و تحلیلی و اسنادی می‌باشد. بررسی تضامین در این اثر بازگوی این امر است که وی به آثاری نظیر کلیله و دمنه، گلستان، مثنوی و... نظر داشته است. در اثر فوق هر حکایت ابتدا به زبان عربی و سپس به زبان فارسی قید شده است. از بررسی بخش عربی و فارسی حکایت چنین بر می‌آید که حجم حکایات در قسمت فارسی طولانی‌تر است؛ دبیراعلم با تسلطی که به مباحث ادبی و حکمی دارد به بسط داستان پرداخته است. Manuscript profile

عبدالرحیم شیروانی، از گویندگان دوره قاجار بود. نسخة دیوان شامل سه اثر از وی( دیوان، صفاء-القلوب و هدایت‌نامه)، که در قرن 12، به خط پسرش، میرزا اسدالله، در زمان حیات وی، نوشته شده و به عنوان نسخة منحصر به فرد در کتابخانه ملّی تبریز نگهداری می‌شود. مقالة حاضر با هدف معرّفی و بررسی ویژگی‌های سبک‌شناسی هدایت‌نامه، به روش اسنادی- توصیفی و آماری و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای بررسی و تحلیل شده، در صدد پاسخگویی به این پرسش است که بارزترین ویژگی‌های سبکی هدایت‌نامه چیست؟ نگارنده در صدد معرّفی آن و بررسی ویژگی‌های رسم‌الخطّی و سبکی آن در سه سطح زبانی، فکری و ادبی است. اثر حاضر، یک اثر داستانی است که مهم‌ترین داستان آن، داستان حضرت ابراهیم و ذبح فرزندش، اسماعیل است که تحت عنوان ذبیح‌نامه، سروده شده است. یافته‌های پژوهش مبنی بر آن است که هدایت‌نامه یک نسخة مسوده بوده که در دو وزن از زیر مجموعه بحر هزج سروده شده است. تنها 10 درصد ابیات آن مردّف است. برخی از عیوب قافیه در آن قابل مشاهده است. به جهت شمول مطالب دینی و عرفانی، می‌تواند برای پژوهش‌های ادبی، دینی، تاریخی و عرفانی مفید واقع شود. Manuscript profile

صفاء‌القلوب اثر ارزشمندی است که فقط یک نسخۀ خطی در کتابخانۀ ملّی تبریز از آن وجود دارد و تاکنون هم تصحیح نشده است. این کتاب را عبدالرحیم حزین شیروانی در دورة قاجار در 19 گفتار و 11 حکایت و یک خاتمه‌ای کوتاه در دعای خیر در حق کاتب به اقتفا از نان و حلوای شیخ بهایی و در وزن و قالب آن سروده است. مقالة حاضر به روش اسنادی- توصیفی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای بررسی و تحلیل شده، در صدد پاسخ‌گویی به این پرسش است که بارزترین ویژگی‌های سبکی صفاء‌القلوب چیست؟ به این منظور، مهم‌ترین ویژگی‌های صفاء‌القلوب در سه سطح فکری، زبانی و ادبی همراه با معرَّفی نسخه و ویژگی رسم‌الخط آن، بررسی و تلمیحات و تضمین‌های به کار رفته، تخریج و مصدریابی شده است. یافته‌های پژوهش مبنی بر آن است که این اثر از جهتی ویژگی‌های سبک کهن را دارد و از جهتی رد پای واژه‌ها و اصطلاحات روز و کاربردهای نو در لابلای این نسخه مشهود است. ویژگی‌های سبکی و رسم‌الخط نسخه، در دو نسخه دیگر نیز دیده می‌شود. تنها 7 درصد ابیات مردّف، هستند. پیروی از نان و حلوا نیز در جای جای نسخه نمود دارد. مؤلفّ این اثر، غیر از شیخ بهایی، به اشعار مولوی و عطار و صائب نیز نظر داشته است. Manuscript profile

نارسیسیسم در تمامی دوره‌ها و در ادبیات همه ملل شناخته شده است به‌ویژه در قرن بیستم که من درونی نویسنده بخش اصلی فرآیند ادبی را تشکیل می‌دهد. نارسیسیم یا خودشیفتگی نشانة خود محوری نیست؛ بلکه دلالت بر وضع فکری و برداشت خود انگیختة انسانی دارد که در آن، شخص خودش را به جای دیگری، هدف عشق قرار می‌دهد. در دیوان شعر کمتر شاعری است که مفاخره و ستایش از خود و جلوه‌های گوناگون این هنر متجلّی نشده باشد. مقالۀ پیش رو می‌کوشد به شیوه توصیفی- تحلیلی، پس از بررسی و تحلیل واژه نارسیسیم و خودشیفتگی، نمونه‌هایی از وجود چنین حس را در اشعار ملک‌الشّعرای بهار نشان دهد. پژوهش حاضر ما را به این رهنمون کرد که با وجود این که یازده شایستگی متفاوت، بهار را به خودستایی برانگیخته، آن خودستایی‌ها، فروتنی را از وی نگرفته و از او یک شاعر متفاخر متواضع ساخته که با وجود اقرار بر هنرهای خود و ظهور من متعالی، می‌تواند من شخصی خود را نیز بیابد و هنرهای دیگران را نیز بستاید. Manuscript profile

ادبیات غنی ایران‌زمین و به تبع آن، سرزمین آذربایجان با تاریخ و فرهنگ گره خورده است و بازی های بومی و محلی نیز به عنوان بخشی از فرهنگ جامعه، جزئی از همین ادبیات گران سنگی شده است که به قلم ادبایی که دغدغۀ فرهنگی سرزمین‌شان آن‌ها را میراث دار این گنجینۀ گرانبها کرده، ضبط گردیده است. از طرف دیگر، فرهنگ عامه می تواند خاستگاه آثار فاخر هنری و ادبی باشد، همان طور که آبشخور بزرگ ترین و ماندگار ترین اثر هنری محمد حسین شهریار شد. شهریار به دلیل گذراندن دوران کودکی خود در طبیعت بکر روستای خشکناب، بازی‌های محلی آذربایجان را که در دوران کودکی با آن‌ها مأنوس بود، در دل اشعار ترکی خود جای داده است. مقالۀ حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و پژوهش های شفاهی در بین مردم، تعداد 9 بازی از انواع بازی های آذربایجان را با استناد به اشعار این شاعر، تحلیل و بررسی می نماید. دقت در این بازی های مهیّج که به اقتضای زندگی در طبیعت و فرهنگ عشیره ای ایجاد شده‌اند نشان می‌دهد که همۀ این بازی ها، متناسب با فرهنگ سادۀ روستایی، گروهی و ساده بوده‌اند و به تبعیت از زندگی سادۀ مردم و متأثر شدن از طبیعت، اغلب به ابزار خاصی نیاز نداشته‌اند و یا ابزار استفاده‌شده برای آن‌ها، جزئی از طبیعت بوده است. Manuscript profile

نوستالژی، اصطلاح روان شناختی است که به معنی دلتنگی برای گذشته بوده و به شکل های مختلف، نشانه های آن در آثار ادبی متجلّی شده است. بررسی این نشانه ها ما را به درک عمیق عواطف و اندیشه های شاعر رهنمون می کند و مایه های دردمندی و رنجوری و وجوه آرزومندی وی را آشکار می کند. نوستالژی یک فرآیند ناخودآگاه ذهنی است که در افراد و زمان‌های گوناگون، به صورت‌های مختلف بروز می کند. مقالۀ حاضر بر آن است تا به روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، چگونگی نمود نوستالژی را در حیدر‌بابای شهریار تبیین و تحلیل کند. در این پژوهش، دلتنگی برای گذشته در دو بخش یادکرد شخصیت های گذشته و یادکرد خاطرات گذشته، روستا‌ستایی و تمدن گریزی، پناه بردن به دوران کودکی، گرایش مفرط به بازگشت به وطن و زادگاه، اسطوره پردازی، آرکائیسم و پناه‌بردن به آرما ن‌شهر، به عنوان مؤلفه های نوستالژی بررسی شده است. نتیجۀ این تحلیل و بررسی نشان می دهد که در بخش اعظمی از قسمت های این منظومه، حس نوستالژیک و حسرت بر گذشته موج می زند و این احساس می تواند ناشی از یک تنهایی درونی و گریز از تمدن معاصر باشد. Manuscript profile

اخلاق شاخه‌ای از فلسفۀ عملی است. این مقاله با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و به روش فیش‌برداری، با رویکرد توصیفی‌تحلیلی، شخصیت شمس را با تکیه بر چند صفت غیراخلاقی بارز از جمله کبر، طمع، بی‌مایگی در سخنوری، تندخویی و تندگویی و بی‌ادبی به استناد مقالات شمس بررسی کرده است. دلیل انتخاب این صفات ازآن‌رو بود که با توجه به صحبت‌های خود شمس در مقالات، این صفات جزء صفاتی بود که شمس از سوی مردم عوام به آن‌ها متصف بود و این موضوع شمس را آزرده‌خاطر می‌کرد. لذا این مقاله با تشریح هریک از این صفات غیراخلاقی و آوردن نمونه‌هایی از سخنان شمس و آوردن دلایل کافی از خود مقالات، ضمن رد چنین رذایل اخلاقی از وی، اخلاق‌مداری وی را به اثبات رسانده و معلوم نموده که همۀ این ویژگی‌ها اتهامی بیش نبوده است. شمس معلم اخلاق ماهری بوده که عدول او از دایرۀ ادب، دلیل موجهی داشته است. وی فردی به‌غایت متواضع، بی‌طمع، بی‌نفاق، مهربان و سخنور بوده که دنیا با همۀ زرق‌وبرقش، نمی‌توانست دل صادق او را بلرزاند. پژوهش حاضر فضایل اخلاقی مقابل آن رذایل را در وجود شمس اثبات کرده و نشان داده که وی از نظر اخلاقی، فرد معتدلی بوده و از این لحاظ مثل اکثر عرفا و حکما بر اخلاق ارسطویی تکیه زده است. Manuscript profile