دیوان پروین اعتصامی، از نظر اشتمال درون مایه ها و موضوعات متنوّع، یکی از بی نظیرترین دیوان های شعر سنّتی دورۀ بعد از مشروطه است که به لحاظ ویژگی های ذکر شده، تا به حال از ابعاد گوناگون مورد واکاوی قرار گرفته است و بیشتر، بُعد اجتماعی و مناظرات او را در نظر داشته اند که همین عامل، شعر پروین را به عنوان شعری انتقادی-مناظره ای، معرّفی کرده است. یکی از مهمّ ترین درون مایه های شعری او که تا حدودی مغفول مانده است، طرح مباحث زاهدانه و دنیاگریزانه است. هرچند پروین شاعری عارف مسلک و زاهدمآب نیست امّا با توجّه به شخصیّت درون گرایانۀ او، از پرداختن به مباحثی چون پرورش باطن و تقویت کمالات معنوی غافل نبوده است. مبارزه با هواهای نفسانی، کناره گرفتن از جهان، دامها و مکرهای روزگار، اسارت تن، جاه طلبی، عمر ناپایدار و ...؛ از عمده ترین نمودهای این بخش از تفکّرات و اندرزهای پروین هستند. در این تحقیق، تلاش شده است تا به روش توصیفی- تحلیلی، جنبه های متنوّع این قسم از اندیشه ها و باورهای پروین مورد بررسی قرارگرفته و هم خوانی و هم سویی اندیشه های زهدمدارنۀ او با نوع رفتارهای افراد جامعه نیز مشخّص گردد. یافته های تخقیق، بیان گر آن است که در اشعار پروین، دنیا و مظاهر فریبندۀ آن در قالب اندرزها و انذارهایی چون: دام جهان، فریب جهان، ناپایداری جهان و بی مهری جهان؛ بیشترین بسامد کاربردی را دارند. Manuscript profile

بین فنون بلاغت، فنّ تشبیه، بیشترین بسامد را از لحاظ تنوّع و کاربرد به خود اختصاص داده است. ابداع تشبیهات غیرتکراری و در عین حال خیال انگیز، در سبک آذربایجانی رونقی گسترده یافته، در دورة سبک عراقی به اوج خود رسیده است. با وجود این که حکیم نظامی گنجوی در خمسة خویش ، این فنّ را در حدّ اعلای آن به خدمت گرفته است؛ متأسّفانه به دلیل شهرت مثنوی‌های عاشقانة او، دیوان اشعارش شامل غزلیّات، قصاید، قطعات و رباعی‌ها؛ کمتر مورد اقبال قرار گرفته است و زیبایی‌های لفظی و معنایی آن، ناشناخته مانده اند. آنچه در این مقاله بدان پرداخته شده است واکاوی مهم‌ّترین رکن از ارکان فنون علم بیان یعنی فنّ تشبیه در دیوان نظامی است. مسألة اصلی این تحقیق، پاسخ به این سؤال است که آیا توفیقی که نظامی در مثنوی‌هایش یافته است در دیوان او نیز قابل مشاهده است؟ بدین منظور، تمام اشعار موجود در دیوان نظامی مطالعه شده، پس از استخراج تمام تشبیهات موجود در دیوان، برای هر یک از انواع تشبیهات موجود در فنّ تشبیه، توضیحات و مثال‌هایی از شواهد مستخرج ارایه شده است. Manuscript profile