مضمون پردازی از هنرهای برجستۀ شعر دورۀ صفوی و به ویژه صائب تبریزی است. استفاده از عناصر اساطیری، مذهبی و ملّی نیز در این میان ضمن یاری رساندن به مضمون سازی و خلق مضامین جدید، گاه برداشت های عرفانی صائب را از این عناصر بازتاب می دهد. این مقاله سعی دارد با شیوۀ تحلیلی- توصیفی، این عناصر و نحوۀ استفاده صائب از آن ها را بررسی نماید. ابتدا با یک تقسیم بندی این موارد در سه دستۀ کلّی اساطیری، مذهبی و ملّی جای داده شد و سپس با بررسی اشعار صائب، نحوۀ استفادۀ وی از این عناصر در بیان مضامین عرفانی چون طلب، عشق، استغنا، توحید (وحدت)، فنا و مضامین مرتبط با این مفاهیم با ذکر مثال های شعری بررسی گردید. نتیجۀ این بررسی نشان می دهد که صائب در مضمون سازی از این عناصر، گاه اشارات عرفانی ظریفی را در اشعارش مطرح ساخته و در این میان سهم اساطیر مذهبی (شامل عناصر اسلامی که منبع آن بی‎شک قرآن کریم بوده ) از سایر عناصر بیشتر و برجسته تر است. Manuscript profile

دیوان پروین اعتصامی، از نظر اشتمال درون مایه ها و موضوعات متنوّع، یکی از بی نظیرترین دیوان های شعر سنّتی دورۀ بعد از مشروطه است که به لحاظ ویژگی های ذکر شده، تا به حال از ابعاد گوناگون مورد واکاوی قرار گرفته است و بیشتر، بُعد اجتماعی و مناظرات او را در نظر داشته اند که همین عامل، شعر پروین را به عنوان شعری انتقادی-مناظره ای، معرّفی کرده است. یکی از مهمّ ترین درون مایه های شعری او که تا حدودی مغفول مانده است، طرح مباحث زاهدانه و دنیاگریزانه است. هرچند پروین شاعری عارف مسلک و زاهدمآب نیست امّا با توجّه به شخصیّت درون گرایانۀ او، از پرداختن به مباحثی چون پرورش باطن و تقویت کمالات معنوی غافل نبوده است. مبارزه با هواهای نفسانی، کناره گرفتن از جهان، دامها و مکرهای روزگار، اسارت تن، جاه طلبی، عمر ناپایدار و ...؛ از عمده ترین نمودهای این بخش از تفکّرات و اندرزهای پروین هستند. در این تحقیق، تلاش شده است تا به روش توصیفی- تحلیلی، جنبه های متنوّع این قسم از اندیشه ها و باورهای پروین مورد بررسی قرارگرفته و هم خوانی و هم سویی اندیشه های زهدمدارنۀ او با نوع رفتارهای افراد جامعه نیز مشخّص گردد. یافته های تخقیق، بیان گر آن است که در اشعار پروین، دنیا و مظاهر فریبندۀ آن در قالب اندرزها و انذارهایی چون: دام جهان، فریب جهان، ناپایداری جهان و بی مهری جهان؛ بیشترین بسامد کاربردی را دارند. Manuscript profile