هدف: کشورها بر اساس توجه به سه مؤلفه، قدرت داخلی، نقش‌آفرینی در درون نظم‌های منطقه‌ای و بازیگری هوشمندانه در محیط بین‌المللی در جهت دست‌یابی به جایگاه بهتر و مطلوب‌تر در نظام بین‌الملل به ایفای نقش می‌پردازند. لازمه ایفای نقش صحیح در عرصه معادلات منطقه‌ای، محیط‌شناسی راهبردی بر اساس معیارهای پذیرفته‌شده است. تا زمانی که یک بازیگر به شناخت صحیح و اصولی از خود و محیط منطقه‌ای که در آن قرارگرفته است دست پیدا نکند کنشگری آن‌هم نمی‌تواند اصولی و قاعده‌مند و در راستای منافع و اهداف حیاتی آن باشد؛ بنابراین دست‌یابی به محیط‌شناسی راهبردی و انتخاب راهبرد مناسب در وضعیت‌های گوناگون در مواجهه با مسائل سیاست خارجی یکی از الزامات اصلی نقش‌آفرینی دولت‌ها در آینده است. روش: پژوهش حاضر باهدف محیط‌شناسی راهبردی و برآورد استراتژیک نقش‌آفرینی ایران در منطقه خاورمیانه با استفاده از الگوی تحلیل SWOT انجام‌شده است. این پژوهش ازلحاظ هدف، بنیادی و به لحاظ روش از نوع آمیخته بوده و گردآوری داده‌ها به دو شیوه پیمایش محیطی متون و همچنین با استفاده از پرسشنامه خبرگانی صورت گرفته است. یافته‌ها: یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که برآورد و ارزیابی موقعیت ایران در محیط منطقه‌ای در وضعیت تدافعی اما رو به بهبود قرار دارد اما ضعف‌های داخلی و تهدیدات بیرونی محدودیت‌های گسترده‌ای در جهت بهره‌گیری از قوت‌ها و فرصت‌ها برای نقش‌آفرینی فعالانه ایران در محیط منطقه‌ای ایجاد کرده است.