از ویژگی های بارز قرن نهم هجری از نظر مذهبی، رواج مذهب تشیع و اظهار قشر فرهنگی و فرهیخته نسبت به این مذهب بود. سیاست آزادی مذهبی تیموریان که ادامه سیاست مغولان بود. زمینه را برای تضارب آراء مهیا کرد. در این راستا مکتب تشیع که از پایه های اعتقادی استواری برخوردار بود، با انگیزه های معنوی، الهی و عرفانی رشد چشمگیری کرد که درنهایت مقدمات تشکیل حکومت شیعی ایجادگردید. همچنین آرامش ایجادشده بعد از فتوحات تیمور و علاقه و احترام وی به علما، دانشمندان و صوفیان نیز مشاهده می گردد. دراین دوره عالمان یا شیعه بودند و اساس تألیفات خود را بر بعد عرفان و تشیع قرارمی دادند و اگر هم سنی بودند، سنی کم تعصب و یا متمایل به شیعه بودند. حال تلاش های عالمان و دانشمندان در دوره قبل و مقارن روی کار آمدن تیموریان برای ایجاد تشیع حائز اهمیت است که این پژوهش به آن می پردازد. شیوة این جستار (توصیفی - تحلیلی) می باشد. پرسش اصلی این تحقیق این است که آیا با مطالعۀ آثار دانشمندان این دوره می توان به دیدگاه های عرفانی آن ها در زمینه تشیع دست یافت؟ نتایج بررسی نشان می دهد که آثار امیرعلیشیرنوایی، خنجی، عبدالرحمن جامی و غیره از اهل سنت و متصوفه نمودی از عرفان و تشیع را در آثار خود دارند. Manuscript profile

وضعیت اقتصادی شیعیان در دوران ائمه با وجود زمین های زراعی ینبع که در دست آن ها وجود داشت و پر آب بودن دو رود دجله و فرات برای کشاورزان در عراق و مالیات هایی شامل خمس، زکات و غیره را که مسلمانان پرداخت می کردند، قابل اهمیت و بررسی است. همچنین واقفان نیز با انگیزه های معنوی، الهی و عرفانی مانند مقابله با مسائل نفسانی، طی کردن مراتب روحانی، خدمت به خلق خدا صرفأ برای قرب الهی به وقف می پرداختند که در امر اقتصادی تأثیرگذار بود. نویسنده در این مقاله که به روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته است به ارزیابی عوامل موثر بر اقتصاد شیعیان در عراق پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که بی شک تشکیل حکومت الهی که انسان را به تمام اهداف مورد نظر برساند، فقط از طریق پیشوایان معصوم امکان پذیر است، زیرا حکومت های انسانی، همیشه در مسیر منافع مادی افراد یا گروه های خاص سیر کرده اند.لذا حکومت اسلامى از مهمترین مسائلى است که مسلمانان با آن سر و کار دارند و قسمتى از پایه هاى این حکومت بر مسائل اقتصادى نهاده شده است. چرا که نخستین شرط استقلال یک تشکیلات، استقلال اقتصادى است و این مطلب از طریق زکات، خمس، انفال، خراج در جهان تشیع به خوبى پیاده شده است. Manuscript profile

مسجد دارالاحسان سنندج از دوره قاجاریه تا زمان حاضر را می توان یکی از فعال ترین مساجد تاریخ کردستان نامید ،که گذشته از امر عبادی به مسائل آموزشی نیز توجه زیادی داشته است و بسیاری از علمای کردستان از این مسجد بهره مند شده و منشا خدمات شایسته ای و ارزنده ای شده اند.این مسجد همان طور که اشاره شد ،که علاوه بر وظیفه اصلی و مهم آن در امر عبادت، نقش آموزشی و فرهنگی آن در استان کردستان دارای اهمیت بسیار زیادی است،ونیز با دارا بودن موقوفات زیاد موفقیت های زیادی در این زمینه داشته است . به طوری که آوازه دارالاحسان وحضور علما در این مکان باعث جذب دانشمندان و علمایی در کردستان می شد و نقطه اتصال علما محسوب می شد. اهمیت این مسجد جدا از مسجد جامع بودن شهر، موقعیت خاص علمی آن بوده است که طلاب علوم دینی از شهرهای دور و نزدیک جهت فراگیری علوم دینی به این مسجد می آمدندو نیز در این مسجد-مدرسه استادان بلند پایه ی علوم دینی برای تدریس علوم و معارف اسلامی از طرف والی دعوت می شدند. تاثیرات این مسجد از فعالیت مستمر آن تا به امروز در جامعه اسلامی منطقه قابل مشهود است. در زمان قاجاریه این مسجد دارالعلم و دارالملک فرهنگ مذهبی و آموزشی کردستان بود و بسیاری از علمای اهل تسنن در این مسجد تعلیم و تربیت یافتند علاوه بر این به لحاظ سیاسی نیز نقش مهمی در انتقال فرامین و دستورهای والیان و حاکمان کردستان به مردم و تقویت و ثبات سیاسی محلی داشت.سئوال اصلی درباره چگونگی و حدود جایگاه آن در کردستان دوره قاجاریه می باشد؟بنابراین به نظر می رسدجایگاه این مسجد و بانی آن وشیعه بودن او ، بیشترین نقش فرهنگی و آموزشی وپرورش علما و فقها در این زمینه در دوره قاجاریه داشته است . تلاش شده است تا بر اساس سند موقوفات و منابع محلی با روش توصیفی –تحلیلی، کارکرد این مسجد و موقوفات آن در کردستان دوره قاجاریه مورد بررسی قرار گیرد Manuscript profile

در آستانه ظهور اسلام، برده داری به صورت گسترده در شبه جزیره عربستان وجود داشت. در شرایطی که اعراب با تعصبات وتفکرات برتری نژادی خود، برای بردگان جایگاه و حرمتی قائل نبودند، اسلام با تأکید بر برابری و مساوات بین انسان ها سعی نمود با وضع قوانین مناسب و بستن سرچشمه های بردگی و آگاهی بخشیدن به مردم، با این سنت غلط مبارزه کند. در همین راستا پیامبر (ص) با سیره عملی خویش، مسلمانان را به آزاد سازی و ملاطفت با بردگان تشویق می کرد. یکی از پیامدهای فتوحات وگسترش قلمرو اسلامی پس از رحلت پیامبر (ص) در سده های اول و دوم هجری، اسارت تعداد قابل توجهی از انسان های بی گناه از ملیت های گوناگون بود که بر اثر محرومیت از آزادی های فردی و اجتماعی به صورت برده در می آمدند و در واقع ابزار زندگی خانواده‌های مرفه و اشراف جامعه اسلامی بودند. این بهره کشی انسانی، سبب شد تا منش و رفتار ائمه اطهار (ع) نسبت به بردگان بر مبنای حقوق اسلامی انسان‌ها و متفاوت با قوانین حکومتی و عرفی مرسوم جامعه عرب، خود را نمایان سازد. در این مقاله تلاش شد بر اساس آیه وَلقدکَرَّمنا بنی‌آدم با هدف نمایان کردن سیره عملی امام رضا (ع) در حفظ کرامت انسانی بردگان، مدیریت رفتاری امام (ع) نسبت به آنان با روش توصیفی- تحلیلی از طریق گردآوری اسناد و منابع کتابخانه‌ای معتبر مورد واکاوی قرار گیرد. از این‌رو لازم بود که علل و عوامل برده‌داری، رویکرد اسلام نسبت به بردگان، مصاحبت حضرت با بردگان و امیدوار ساختن آنان به زندگی در سایه اسلام و آموزش و تربیت آنان مورد ارزیابی قرار گیرد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد امام رضا (ع) با داشتن نگاهی انسانی برگرفته از مبانی اسلام به بردگان، ضمن تکریم و حمایت حقوقی و اخلاقی از آنان، با آزاد کردن و آموزش و تربیت بردگان، دیدگاه واقعی اسلام را نسبت به این قشر فاقد حقوق اجتماعی، نشان دادند. این حرکت امام رضا (ع) در جامعه عرب که تنها به‌ تحقیر و توهین بردگان می‌اندیشید، نوعی راهکار عملی برای مقابله با برده‌داری بود. Manuscript profile

چکیده : تاریخ اجتماعی اسلام به عنوان گرایشی نو در بررسی تاریخ گذشته ، تلاش می کند تا به دوران زندگی مردم و گرایش های فکری آن ها توجه کند . در این گرایش برای بررسی زندگی اجتماعی مردم از دانش هایی مانند تاریخ اقتصادی ، تاریخ مشاغل ، تاریخ فرهنگی و غیره در جامعه بهره گرفته می شود . در این مطالعات مؤلفه، پیشه مردم و مشاغل آن ها به عنوان رکن اصلی حیات اجتماعی و اقتصادی در جامعه ، از اهمیت خاصی برخوردار است . روش این جستار به صورت تاریخی ، توصیفی - تحلیلی می باشد . پرسش اصلی این تحقیق مبنی بر این مطلب است که سعی دارد ، ضمن بررسی این مقوله ، از تاریخ اجتماعی دولت عباسیان ، به عنوان بخش مهمی در امور دیوانی ، اهمیت سه پیشه ( کتابت ، نساخ و صحافی ) و مشارکت شیعیان در رونق و شکوفایی مشاغل اداری ، فرهنگی و علمی در اقتصاد جهان اسلام در عهد اول و دوم دولت عباسی در عراق تا چه حدی بوده است ؟ نتایج این بررسی با توجه به منابع موجود نشان می دهد که در دوران عباسیان ، پایگاه اجتماعی نساخان و کاتبان شیعه در دربار تقریبأ فزونی گرفت و گذشته از نفوذ در امور مالی ، به تدریج آن ها توانستند به درون دربار خلافت نیز راه یابند . در فاصله وزارت فضل بن سهل ، وزیر مأمون تا دوران مقتدر ( 295 – 320 هـ ) کاتبان شیعه شایسته ای اداره امور را به دست گرفتند و در این میان عده ای پیشه و شغل کتابت و وزارت را حتی با هم انجام می دادند . خاندان فرات و ابن جراح کاتبان شیعه عراق و خاندان وهب ، آل حبیب و ابن واضح یعقوبی در سده های سوم و چهارم هجری از آن جمله هستند . Manuscript profile

قبیله بنی خزاعه در دوره جاهلیت به دلیل جمعیت ، نیرو و امکانات مناسب، مهارت در بازرگانی و مناطق گسترده محل سکونت در حجاز و تهامه ، یکی از مهمترین قبایل جزیره العرب به شمار می رفت. پس از طلوع خورشید اسلام روابط خزاعه و رسول خدا(ص) همواره دوستانه و با احترام متقابل همراه بود. دلیل این روابط حسنه ، پیمان اتحاد بین خزاعه و عبدالمطلب بود که آثار آن تا بعد از اسلام نیز ادامه یافت. محبت خزاعیان نسبت به پیامبر(ص) درگرایش آنان به قبول اسلام و مشارکت درحوادث تاریخی مانند صلح حدیبیه و فتح مکه، تاثیرگذاربود. خزاعیان در دوره خلافت ابوبکر ، جهت حفظ وحدت امت اسلامی ، حاکمیت وقت را در حوادثی چون جنگهای ردّه یاری کرده و در فتوحات دوره عمرحضور یافتند. با آغاز خلافت عثمان به دلیل بدعتهای خیلفه سوم وتبعیض بین قبایل قحطانی وعدنانی به ویژه سپردن حکومت مناطق مهم به بنی امیه، در صف مخالفان خلیفه سوم قرار گرفتند. تا آنجا که برخی از بزرگان خزاعه در واقعه محاصره عثمان و قتل او مشارکت کردند. پس مرگ عثمان، گروه بسیاری از افراد قبیله خزاعه با امام علی(ع) بیعت کرده و درگروه شیعیان حضرت جای گرفتند. در این پژوهش سعی شده است، دلایل و شواهد تشیع بنی خزاعه و نقش آن درحمایت از امام علی(ع) به ویژه در حوادث جنگ صفین مورد ارزیابی قرارگیرد و ماهیت آن با توجه به انشعاب در میان شیعیان عراق به تشیع سیاسی و اعتقادی معلوم گردد . یافته های پژوهش که بر اساس تحقیق توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر منابع دست اول کتابخانه ای تدوین شده است، نشان می دهد که تشیع خزاعیان بر حقانیت امام علی (ع) و فضیلت ایشان بر سایر مدعیان خلافت استوار بوده است. بنابراین، بنی خزاعه را می توان از شیعیان اعتقادی به شمار آورد که براساس باورهای مذهبیشان در دوره خلافت امام علی (ع) درکنار حضرت ایستادند و مخلصانه از مواضع ایشان به ویژه درجنگ صفین دفاع کردند. Manuscript profile

با بررسی تاریخ دادرسی در ایران باستان می‌توان فهمید که دادگستری در این سرزمین در مرحله‌ای از اهمیت قرار داشته که کشورهای متمدن آن زمان از آن بی‌بهره بوده‌اند. بنا به قول تاریخ نویسان یونانی و سنگ نوشته‌های آشوری و کتاب تورات، مادها از نخستین کسانی بودند که در این سرزمین حکومت می‌کردند و در امر قضا سخت‌گیر و سرپیچی از قانون را روا نمی‌دانستند و متخلفان را به شدت مجازات می‌نمودند. با این روش عدالت را رعایت می‌کردند و به حکومت‌های بعد از مادها هم سرایت نمود؛ اینکه مقام عدل و عدالت که پایه دادرسی است تا چه اندازه دارای اهمیت می‌باشد؟ می‌توان گفت در ایران آیین و تشریفات دادرسی از عرف، قواعد دین زرتشت و فرامین پادشاه سرچشمه می‌گرفت. از زمان هخامنشیان، قرائن کافی در دست است که عدالت به کودکان آموزش داده می‌شد و هم در اجرای آن در داوری به حد افراط اعمال می‌گردید. معمولاً قاضی‌ها از میان اشخاص لایق و امین و دانشمند منصوب می‌شدند و اگر حکم غلط در نتیجه گرفتن رشوه صادر می‌نمودند به مجازات اعدام محکوم می‌شدند. چنانچه این نحوه‌ی گزینش قاضی‌ها در دوره‌های مختلف حکومت‌ها در ایران هم جاری بوده چنان‌که بعد از ورود اعراب به ایران و رواج اسلام در این سرزمین قاضی‌ها از میان مردم متقی و بر اساس سنت و قرآن برگزیده می‌شدند، هم اکنون و پس از انقلاب مشروطه هم شرایط گزینش قاضی‌ها، نهادینه شده و قاضی منصوب باید دارای شرایط اخلاقی، دینی و اجتماعی خوبی باشد تا برای منصب قضا، انتخاب شود. Manuscript profile

با روی کار آمدن صفویان(907-1135ه.‎ق)و فراگیر شدن تشیع در ایران، دوران منازعه و اختلاف شدید با عثمانیان سنی مذهب(1299-1922م/698-1340ه.ق) آغاز گردید. یکی از مسائلی که همواره زمینه دشمنی دو کشور را تشدید می‎نمود، مسأله حج و نحوه برخورد عثمانیان با حجاج ایران بود. از آنجا که سرزمین حجاز تحت سیطره عثمانیان بود و حجاج ایران برای عزیمت به حج می‎بایست از قلمرو آنان عبور می‎کردند، در طی مسیر و در سرزمین حجاز، با دشواری‎های بسیاری مواجه می‎شدند. به گونه‎ای که حتی گاهی از انجام حج منع می‎شدند. در این دوره، اختلاف این دو دولت، حج را به عرصه اختلاف میان شیعه و سنی تبدیل کرده بود. هر دو دولت تلاش داشتند تا با تکیه بر مسأله حج از این مراسم مذهبی بهره‎برداری سیاسی کنند. در این پژوهش با بهره‎جستن از روش توصیفی تحلیلی، به بررسی چگونگی حج ایرانیان با تأکید بر روابط صفویان و عثمانیان پرداخته می‎شود و به این مسأله پاسخ داده می‎شود که آیا روابط این دو دولت بر حج‎گزاری ایرانیان تأثیر داشته یا فریضه حج ورای کشمکش‎های سیاسی و مذهبی انجام می‎شده است؟یافته‎های این پژوهش نشان می‎دهد که حج‎گزاری ایرانیان در قرن‎های دهم و یازدهم تحت الشعاع روابط سیاسی صفویان و عثمانیان بوده‎است. Manuscript profile

چکیده :ملامتیان فرقه ای مذهبی بودندکه براساس مکتب تصوف درنیشابور و درعصرحکومت سامانی، مقارن باقرن سوم هجری درسرزمین خراسان ظهورکردند. اساس تفکرآنان به واسطه ی پیوندی که با آیین فتوت داشتند براساس تشویق به کسب و کار حلال و تاکید بر رونق امور اقتصادی و بازار در مقابل عزلت گزینی و خرقه پوشی سایر صوفیان و فرقه های مذهبی زهاد هم عصر و پیش از خود بود.اگر جریان کلی تصوف را دنیاگریزی وبه نوعی کاهلی و دوری ازکسب وکار جدی ورونق اقتصادی بدانیم ، می توان گفت که با ظهور ملامتیه در نیشابور زمینه های مناسبی برای رشد اقتصاد و تجارت در سرزمین خراسان مهیا گردید، بر این اساس هدف اصلی این مقاله واکاوی در تاملات فتیان و متصوفه و آمیخته شدن این دو جریان در نحله ی صوفیانه ی ملامتیه و تاثیر مثبت آنان بر بازار و اقتصاد آن دوره می باشد، روش تحقیق به صورت کتابخانه ای است. Manuscript profile

یکی از ایل های کرد نژاد ایران، ایل چمشگزک می باشد. این ایل تا قبل از قرن یازده (ه.ق) در مناطق دیار بکر و جنوب ارزنجان در کشور عثمانی زندگی می کردند. با رفتار قهر آمیز دولت عثمانی با شیعیان در شرق آناتولی، ایل شیعه مذهب چمشگزک به داخل ایران کوچ نموده و در منطقه مرزی مهاباد و اطراف آن ساکن گردید. همزمان با تشکیل دولت صفوی ازبکان که در ماورالنهر به قدرت رسیده بودند با حملات مکرر خود آرامش و امنیت را از مرزهای شمال شرقی ایران سلب نموده بودند. به‌طوری که ناامنی در مرزهای شمال شرقی ایران عمده ترین مشکل امنیتی این دولت بود. یکی از اقدامات دولت صفوی کوچ این ایل از شمال غربی ایران به مرزهای شمال شرقی کشور بود. این ایل در پیشگیری از تجاوزات ازبکان مانند دیوار دفاعی مستحکمی عمل نموده و مانع از هجوم آنان به مناطق مرکزی ایران گردید. یکی از اهداف اصلی این نوشتار، بیان علل کوچ این ایل به منطقه مرزی شمال شرق کشور و هدف دیگر آن تبیین نقش دفاعی آن در مقابل تجاوزات مکرر ازبکان می‌باشد. بررسی عوامل موفقیت این ایل در تحقق اهداف فوق موضوع مورد مطالعه این مقاله می‌باشد که به روش توصیفی- تحلیلی تبیین گردیده است. به نظر می‌رسد اعتقاد به مذهب تشیع، شجاعت نژادی و علاقه به آب و خاک این سرزمین از عوامل اصلی این موفقیت بوده است. Manuscript profile

مدفن امام هشتم شیعیان علی بن موسی‌الرضا (ع) در دیار خراسان موجب گردید تا شیعیان و محبین خاندان اهل‌بیت‌(ع) در این ناحیه مسکن گزینند و خراسان مرکزی برای گسترش تشیع امامیه و نشر عقاید شیعیان در ایران گردد. حضور آنان در کنار بقعه متبرکه علی بن موسی‌الرضا (ع) موجب شد تا این بقعه شریفه در طول دوره‌های زمانی دستخوش تغییر و تحول در بنا و تزئینات گردد. روش این جستار به‌صورت توصیفی- تحلیلی هست. پرسش اصلی این تحقیق مبنی بر این مطلب است که گسترش تشیع امامیه چه تأثیری بر بقعه متبرکه علی بن موسی‌الرضا (ع) گذاشته است و این تأثیر در کتب جغرافی‌نگاران و مورخین چگونه بازتاب یافته است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که در دوره‌های اولیه مورخین و جغرافی‌دانان تنها به ذکر محل دفن پرداخته‌اند اما در ادوار بعد با حضور شیعیان و اقدامات آنان در جهت گسترش بقعه این امر مورد توجه جغرافی‌دانان و مورخین قرار گرفت و در باب تزئینات و ساختار بنای بقعه سخنانی ذکر شده است، برخی حتی پا را فراتر نهاده و با جزئیات به ذکر نام بانیان و اقدامات آنان در جهت تغییر در تزئینات و ساختار بنا پرداخته‌اند. Manuscript profile

• کارکرد سیاسی منبر یکی از کارکردهای چندگانه منابر شیعی است که در دوره مشروطیت برای آگاه‌سازی و به صحنه‌کشاندن مردم، برپایی قیام عمومی و مطالبه عدالت اجتماعی، منشأ کنش و واکنش بوده است. از این‌رو نویسندگان می کوشند در برابر این پرسش که کارکرد سیاسی منبر موافقان و مخالفان مشروطه به چه علل و عواملی وابسته بوده است؟ این فرضیه را به آزمون بگذارند که رسانه منبر در دوره مشروطیت (اعم از موافقان و مخالفان) از عناصری چون قداست جایگاه منبر به‌عنوان نماد رفتاری پیامبراکرم(ص)، نفوذ اجتماعی روحانیت و وعاظ، گسترش مناسک و شعایر شیعی، بیان نیازهای روز جامعه و عوامل دیگر بهره جسته و کارائیِ سیاسی منابر انقلابی، به عنوان عامل اصلی حرکت و قیام مردمی تا تأسیس مجلس شورای ملی چشم‌گیر و انکار ناپذیر بوده است. موافقان و مخالفان مشروطه از ابتدای جنبش مشروطیت تا اواخر دوره قاجار به وسیله منبر طیف‌هایی از جامعه را به خود جذب و مواضع مختلفی گرفتند که علل، عوامل و برخی آثار آن به تفصیل در این نوشتار مورد بحث قرار خواهد گرفت. این مقاله به شـیوه تحلیلی- توصیفی با اتکا به منابع متعدد تاریخی و اسناد موجود نگاشته شده است. Manuscript profile