الگوی طراحی معماری نقش مهمی در سبک زندگی انسانها داشته و می‌تواند محل تحقق احکام اسلامی و قواعد فقه شیعه در معماری اسلامی باشد. قاعده فقهی حرمت الگوی بیگانه بر بستن راههای تسلط بیگانگان بر مسلمانان تاکید می-نماید. به عبارت دیگر، الگوگیری از بیگانگان در ابعاد مختلف زندگی مسلمانان ممنوع بوده و جایز نیست. الگوگیری و سلطه بیگانگان در معماری و شهرسازی می‌تواند در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، فضایی_کالبدی، منظر و عملکردی بررسی شود. بازارها که از مهمترین مراکز اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی شهرهای مسلمانان محسوب می‌شود در گذشته با الگویی درون‌گرا، برخوردار از مساجد، آیینها و سنتهای برگرفته از فرهنگی اسلامی از جمله احکام کسب و کار بوده است. اما در دوره معاصر گسترش پاساژها و مراکز خرید به عنوان الگویی غیربومی و بدون بستر فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی مهیا برای احکام و اخلاق اسلامی است. از این رو هدف این مقاله بازشناسی جایگاه قاعده حرمت الگوی بیگانه در معماری اسلامی و الگوی بازارهاست که با روش تحقیق تحلیل محتوای متن و استدلال منطقی با رویکردی مطالعه بین‌رشته‌ای و با استفاده از شیوه‌های کتابخانه‌ای و اسنادی انجام می‌شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که قواعد فقهی و از جمله قاعده نفی سبیل باید در معماری اسلامی بکار گرفته شود. چنانچه مطابق قاعده حرمت الگوی بیگانه، در معماری اسلامی باید زمینه عمل به احکام الهی فراهم شود و برنامه‌ها و طرحها و اقدامات نباید سلطه بیگانگان را فراهم نمایند. بنابراین معماری اسلامی حامل قاعده حرمت الگوی بیگانه بوده و الگوهای معماری باید برگرفته از شرایط بومی و با محوریت احکام و اخلاق اسلامی و نه با الگوگیری از طرحها و تجارب خارجی اجرا شوند. این اصل می‌تواند در طراحی بازارها استفاده شده و نیز در مقررات و طرحها و برنامه‌ها از گسترش مراکز خرید و پاساژها جلوگیری شود. قاعده نفی سبیل از قوانین اسلامی است و بدنبال سد راه نفوذ اجانب و بیگانگان در زنگی مسلمانان است. این موضوع در آیات متعدد قرآن کریم در "ممنوعیت نفوذ و ورود بیگانگان به جامعه مسلمانان" تاکید شده است. امری که در ایات و روایات متعدد نیز بر آن تاکید شده است. این امر در معماری و شهرسازی اسلامی قابل ملاحظه است. Manuscript profile

هدف اساسی آمایش سرزمین چیدمان سه مؤلفه مهم جمعیت، سرمایه و منابع طبیعی برای تحقق مطلوب ترین، عادلانه ترین و پایدارترین سازمان فضایی در سرزمین است. همچنین از مصادیق رعایت عدل و حقوق برابر انسان ها و همچنین از ویژگی های جامعه ی اسلامی توزیع مناسب خدمات و امکانات می باشد. در این راستا، پایبندی به احکام و حقوق شهروندی در ابعاد مختلف امری الزامی است. متاسفانه علی رغم وجود مسئولین و متخصصین متعهد و پایبند به اصول و احکام گفته شده، افراد ذی نفوذ با مداخله ی نابجای خود، موجب نقض احکام و حقوق شهروندی می شوند. درنتیجه مسأله ی اصلی این پژوهش، خلاء احکام اسلامی در فرآیندهای آمایش سرزمین است که در منطقه ی خراسان نیز ابعاد مختلفی از بی عدالتی و توسعه های نامتوازن را رقم زده است. این پژوهش، میان رشته ای بوده و به روش توصیفی_تحلیلی و با استدلال منطقی انجام می شود. با مطالعه ی کتابخانه ای و با تحلیل محتوای متون و استدلال منطقی، ارتباط احکام و حقوق اسلامی که در زمینه ی پروژه های عمرانی مطرح شده اند به طور خاص با آمایش سرزمین بررسی شده است. با شناسایی دقیق احکام و قوانین ناظر بر آمایش سرزمین، وضعیت هر یک از آن ها در نمونه ی مورد مطالعه ی پژوهش بررسی شده است. درنهایت تعدادی پیشنهاد به عنوان راهکار ارائه شده است. دلایل ناکامی و یا ناکارآمدی بسیاری از پروژه ها و همچنین نارضایتی و بی عدالتی ایجاد شده در جامعه، نادیده گرفتن ابعاد حقوقی و احکام اسلامی می باشد که پایبندی و توجه به آن ها در کنار قوانین متعدد موجود، الزامی و راه گشا است. در این راستا ضروری است که جایگاه احکام و حقوق اسلامی در هرنوع طرح و برنامه ی شهرسازی و آمایشی، تبیین و تدقیق گردد. به طور اصولی از ابتدای امر، یعنی از مرحله ی گزینش متخصصان به جنبه های اعتقادی و شخصیتی آنان پرداخته شود. علاوه بر نظارت های تخصصی و فنی رایج، نظارت های حقوقی و اعتقادی در تمامی فرآیندهای برنامه ریزی تا اجرا و بهره برداری، به طور جدی دنبال شود. Manuscript profile