سیاست‏های علم و فناوری به دلیل اهمیتی که در توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع دارند، به یکی از مهمترین عرصه‏های نزاع گفتمانی تبدیل شده‏اند. از این‏رو، مطالعه حاضر با هدف تحلیل گفتمان برنامه ششم بر اساس رویکرد لاکلو و موف انجام گرفته است. جامعه مورد مطالعه کلیه مواد قانونی و تبصره‏های مرتبط با علم و فناوری در قانون برنامه ششم توسعه بودند که به صورت تمام‏شماری مورد مطالعه قرار گرفتند یافته‏ها نشان می‏دهد که دال مرکزی این سند «نوآوری هدفمند علمی» است که مدلول‌‌های خود را بر اساس سه نشانه «کارآمدی و روزآمدی، خصوصی‌‌سازی/مردم‌‌سازی و اقتصاد دانش‌‌بنیان» برساخت کرده است. دال شناور، در قالب «همکاری و مشارکت علمی» و «عملکرد رقابتی» خود را نشان داده است. دال‏های تهی «اشتغال»، «نوسازی و بهسازی دانشی» و «بهره‌‌وری علمی» هستند که با وقفه‌‌ها و لحظه‌‌ها «مردمی‌‌سازی»، «نوسازی و بهسازی آموزشی» و «فرهنگ و ارزش‌‌های اسلامی» همراه هستند. حوزه گفتمانی این برنامه «دولت‌‌محوری، وابستگی به بیرون، کاهش محرومیت و بی‌‌طرفی علمی» است که گفتمان «فرهنگ‌‌محور/بوم‌‌محور» با موقعیت هژمونیک خود تخاصم‌‌ها را به حاشیه برده و فضا را برای مانور گفتمانی خود تحکیم بخشیده است. نتایج این مطالعه نشان می‏دهد که این برنامه با تاکید بر ررویه‏های اثبات‏گرایانه و عرضه‏محوری به سوی اهداف کمی در حرکت است که این امر امکان مردمی‌‌سازی علم و بکارگیری سرمایه‌‌های اجتماعی را با خلاء جدی روبرو ساخته است. Manuscript profile

امروزه در برنامه‌های توسعه و اسنادبالادستی کشورها، سیاست‌گذاری علم و فناوری به یکی از مهمترین مولفه‌ها تبدیل شده است. از این منظر، بسته به اینکه علم و فناوری در چه حوزۀ گفتمانی قرار دارد، معانی و هویت‌های مختلفی به خود می‌گیرد. از این‌رو مطالعه حاضر، به بررسی تحلیل گفتمان سیاست علم و فناوری در برنامۀ پنجم توسعه با روش تحلیل گفتمان لاکلائو و موف پرداخته است. جامعه مورد مطالعه کلیه مواد، بندها و تبصره‌های مندرج در قانون برنامه پنجم توسعه بودند که به صورت تمام‌شماری مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته‌ها نشان می‌دهد که گفتمان سیاست علم و فناوری در قانون برنامه پنجم با مدلول‌هایی همچون، تجاری-سازی دانش و فناوری، حمایت‌های هدفمند مادی و شایستگی حرفه‌ای احاطه شده است. دال شناور توانمندسازی انسانی، ایده‌محوری است. در اطراف دال مرکزی، دال‌های تهی در گفتمان برنامه پنجم توسعه نفی وابستگی درونی و عدالت آموزشی قرار دارند که با وجود هژمونی عام‌محور/جهان‌محور غربی، شرایط را برای ساخت‌شکنی هژمونیِ مسلط فرهنگ-محور/بوم‌محور فراهم ساخته‌اند. مهمترین وقفه‌ها و لحظه‌ها در اطراف دال مرکزی، گسترش کمیت و کیفیت دانش و فناوری، نزدیکی به استانداردهای جهانی، راه‌اندازی قطب‌ها و پارک‌های علم و فناوری و تحول بنیادین در علم و فناوری (جهش نرم-افزاری علم) هستند که این نشانه‌ها به دلیل برجستگی زیاد و نادیدگی قدرت عام‌ محور/جهان‌محور با نوعی اسطوره‌سازی نیز همراه هستند؛ به این معنا، هژمونی فرهنگ‌محور/بوم‌محور با به حاشیه‌راندن دانشگاه و علم غربی و سکولار سعی کرده است که اسطوره دستیابی به جایگاه دوم علمی و فناوری در منطقه و تثبیت آن تا پایان برنامه پنجم را مسیر سازد. Manuscript profile