زمینه و هدف: امروزه توجه به کیفیت محیط¬زیست در طراحی شهری، نقش مهمی در بهبود سطح کیفیت زندگی افراد پیدا کرده است. فضای سبز شهری به عنوان نوعی از کاربری زمین با بازدهی بالا از نظر چهار محور ارایه خدمات اکوسیستمی، اکولوژیک، زیبایی¬شناختی بصری و اقتصادی برای شهروندان، تاثیر به سزایی در بهبود کیفیت محیط¬زیست شهری دارد. از این¬رو، هدف این پژوهش شناسایی و اولویت¬بندی معیارهای انتخاب گونه¬های گیاهی در چهار محور یاد شده، جهت بهبود کیفیت محیط¬زیست شهری است. روش بررسی: در این پژوهش 96 معیار از مرور منابع علمی و نظرات کارشناسان در چهار محور شاخص خدمات اکوسیستمی، اقتصادی، اکولوژیک و زیبایی¬¬شناختی بصری استخراج گردید. سپس با استفاده از روش دلفی در سه چرخه دریافت اطلاعات از پرسشنامه در سال 1402، نظرات 14 نفر از نخبگان دانش¬های محيط¬زيست، هنر، فضای سبز و برنامه¬ریزی شهری و گیاه¬شناسان پرسیده شد. در نهایت 76 معیار از 96 معیار معرفی شده برای انتخاب گونه¬ها، اولویت¬بندی و انتخاب شدند و 20 معیار از چرخه حذف گردیدند. یافته¬ها: نتایج نشان داد در محور شاخص خدمات اکوسیستمی معیارهای ارزش زیبایی¬شناختی، گردشگری، تصفیه هوا، در محور شاخص اقتصادی معیارهای نهال، تجهیزات آبیاری، استهلاک و فرسودگی تجهیزات، در شاخص اکولوژیک معیارهای نیاز به آب، تعداد روزهای یخبندان در سال، متوسط تعداد روزهای آفتابی در سال و در شاخص ویژگی¬های زیبایی¬شناختی بصری فضای سبز معیارهای تنوع رنگ، تنوع بافت و حظ بصری جایگاه اصلی را به خود اختصاص دادند و برای اولویت¬بندی معیارهای زیبایی¬شناختی در نظر گرفته ¬شدند. بحث و نتیجه¬گیری: در نظرگیری معیارهای یاد شده، منتج به انتخاب گونه¬های گیاهی متناسب با شرایط اکولوژیک و اقتصادی و با در نظرگیری جنبه¬های زیبایی¬شناختی بصری و میزان ارایه خدمات اکوسیستمی آن¬ها خواهد شد. از این¬رو، طراحان و مدیران شهری می¬توانند با استفاده از اولویت¬بندی معیارهای گونه¬های گیاهی معرفی شده در این پژوهش با صرف وقت و هزینه کمتر به انتخاب گونه¬هایی مناسب برای محیط شهری دست یابند.

Manuscript profile

مساله شهرنشینی و رشد روزافزون آن سبب شد تا فضای سبز شهری به عنوان معدود محیط¬های طبیعی در شهر مورد توجه قرار گیرند. توجه به موضوع زیبایی¬شناختی¬ این فضاها، آنچنان مهم است که طراحان و برنامه¬ریزان، در طراحی، کاشت و چیدمان پوشش گیاهی بیش از هر مساله¬ی دیگری به آن می¬پردازند. از این¬رو، شناسایی معیارهای موثر بر زیبایی این مسیرها از اهمیت بسزایی برخوردارند. هدف از این پژوهش، شناسایی مهم¬ترین معیارهای زیبایی¬شناختی منظر شهر گنبدکاووس است که با کمک رویکردهای روش طبقه¬بندی کیفیت بصری و روش ماتریس دستیابی به اقدامات مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از تکمیل 100 پرسشنامه مصور در طی دو مرحله توسط 50 نفر از شهروندان شهرگنبدکاووس که به شکل تصادفی انتخاب شدند، با کمک دستور تحلیل روش¬های طبقه¬بندی کیفیت بصری و ماتریس دستیابی به اقدامات تجزیه و تحلیل شدند و در نهایت مهم¬ترین معیارها شناسایی گردیدند. نتایج حاصل از تحلیل پرسش¬نامه نشان داد از نظر کاربران معیارهای فضای سبز کافی و چیدمان فضای سبز هریک با کسب امتیاز 100 و نیز معیار تنوع رنگ فضای سبز با کسب امتیاز 75/93 مهم¬ترین نقش را نسبت به سایر معیارها در زیبایی منظر شهری داشتند. نتایج مطالعه حاضر، این امکان را برای پژوهش¬گران ایجاد می¬کند تا با بهره¬برداری از آن¬ها، امکان افزایش کیفیت بصری بیشتری از مناظر شهری فراهم شود و از طرف دیگر معیارهای دقیق¬تر و کاربردی¬تر به جای معیارهای انتزاعی مؤثر بر زیبایی مناظر خیابانی شناسایی گردند و روند بررسی زیبایی منظر خیابان¬ها برای طراحان و برنامه¬ریزان محیط شهری تدقیق و تسریع گردد. Manuscript profile