به منظور تحکیم روابط حقوقی افراد و پیش‌گیری از هرگونه تزلزل و بی‌ثباتی در تعهدات و اجرای قراردادها که منجر به بی‌نظمی در روابط اقتصادی و اجتماعی افراد در جامعه می‌گردد، در همه کشورها و در سطح جهان، تصمیم بر این شده که مفاد قرارداد‌ها لازم‌الاجرا باشند. اصل لزوم نیز به این معنا است که افراد باید به تعهدات و توافق‌های خودشان پای‌بند باشند و آنها را محترم و لازم‌الاجرا بشمارند. تمام قراردادها‌یی که بر اساس قانون واقع می‌شوند، از اصول و قواعد خاصی پیروی می‌کنند. قانون‌گذار نیز این اصول و قواعد مشترک را تحت عنوان قواعد عمومی قراردادها معرفی کرده و به بررسی آن‌ها پرداخته است. اولین اصلی که مقنن در این مواد به آن پرداخته است اصل لزوم می‌باشد و این همان اصلی است که فقها از آن به اصالةالزوم یاد می‌کنند. معنای لغوی واژۀ اصل و بنای عرفی و شرعی این اصل در بیع بر لزوم است؛ یعنی قصد مردم از خرید و فروش آن است که رابطۀ مالک اولیه با مال قطع شده، و نسبت به آن بیگانه می‌شود و خیار نیز حقی خارجی است که برای یکی از طرفین یا هر دو طرف قرار داده شده و اسقاط پذیر است. معنا و مفهوم اصل لزوم در اصطلاح حقوقی نیز آن است که، هرگاه قراردادی صحیحاً منعقد شد، اصل بر آن است که بین طرفین لازم‌الاتباع می‌باشد و باید به تعهداتی که ضمن آن نموده‌اند، وفادار باشند. بنابراین هر عقد و قراردادی که به جایز بودن آن تصریح نشده باشد، لازم است و هیچ یک از طرفین مگر در موارد مشخص و معین نمی‌توانند آن‌را بر‌هم بزنند.

Manuscript profile

از عمده مباحثی که به طور جدّی در فقه و اصول به آن توجه می‌شود، بحث شهرت است. در عین حالی که برداشت ابتدائی این باشد که شهرت اعتباری دارد یا ندارد، در موارد زیادی به شهرت استناد و اعتماد به عمل آمده است. اما در اصول همان‌گونه که درباره اجماع گفته‌اند که اجماع محصل یا اجماع به معنای یکی از ادله اربعه در اصول مستقل عنوان نشده است، شهرت نیز به عنوان یک عنوان مستقل در فقه و اصول ثبت نگردیده است. شیخ انصاری در بحث حجیت خبر، شهرت را همانند اجماع منقول در جهت اندراج تحت حجیت خبر، آن هم فقط شهرت فتوائی را مورد بحث قرار داده است. شهرت از موضوعاتى است که در مبحث امارات و حجج شرعیه مورد بحث فقها قرار مى‌گیرد. در لغت عرب، شهرت به معناى باز شدن، شایع شدن، پخش شدن، ظاهر شدن، بالا رفتن بکار رفته است. مثلاً وقتى که کسى شمشیر خود را از غلاف بیرون مى‌کشد، عرب مى‌گوید: شهر سیفه یعنى شمشیرش را ظاهر کرد یا بالا برد. در قدیم، نگاه اغلب فقهاء به اجماع‌ها و شهرت‌ها به عنوان علائم راه و جهت‌هاى مسیر بود، و در این دوره نیز، بعضی از فقهاء بى‌اعتنا از کنار آن‌ها مى‌گذرند. پذیرش افراطى شهرت و اجماع در گذشه، تا حدودى فقه را در دو زمینه تفسیر نصوص و تعیین حکم در موارد غیر منصوص، از هواى آزاد عقلانیت بازداشت، و برعکس؛ امروزه کم توجهى به شهرت و اجماع، فقه را با خطر جدا شدن و دورافتادن از برخى اصول و ریشه‌ها مواجه کرده است. بریدن دیروز از بخشى از عقلانیت اصولى، و گسستن امروز از بخشى از ریشه‌ها و چارچوبه‌هاى فقه تفریعى، دو روى یک سکه هستند. بنابراین؛ ضروری به نظر می‌رسد که بحث شهرت و جایگاه و آثار آن را مورد بررسی قرار دهیم.

Manuscript profile

پدیده‌ی شوم فقر همواره آثار مخربی در اجتماع داشته و یکی از موانع عمده‌ی سعادت اجتماعات بشری است، قران کریم برای رفع این بلای اجتماعی راه‌هایی ارائه داده و با روش‌های سلبی و ایجابی به مقابله با آن پرداخته است، از یک سو ربا را تحریم و تکاثر ثروت را ممنوع، و از سوی دیگر با وضع تأسیس‌های مهم و تأثیرگذار اجتماعی، همچون، خمس، زکات، قرض، انفاق، وقف وتوصیه به کار و تلاش، برای رفع این بلای خانمان سوز، اهتمام ورزیده است. علی‌رغم این‌که همه مسلمانان نسبت به حرمت ربا در اسلام متفق هستند، اما تعریف دقیقی در میان مسلمین از ربا مورد اتفاق نیست. سابقاً غالب دانشمندان اسلامی همچون مسیحیان، انواع سود و منفعت بر روی پول را معادل ربا می‌دانستند، اما امروزه اکثر علمای اسلامی ربا را نه هر نوع سودی بلکه معادل سود ظالمانه و می‌دانند. موضوع پژوهش ایجاب می‌کند که در سطح ژرفانگر بررسی شود. از این رو؛ طرح تحقیق ژرفا نگرانه موضوع را به وسیله طرح مطالعه‌ی موردی از فن کتابخانه‌ای، به خاطر رجوع به قرآن کریم و تفاسیر معتبر و فن اسنادی، بررسی و به این نتیجه رسیده است که، تحریم ربا یکی از راه‌های مقابله با فقر و حمایت از فقراء است.

Manuscript profile

اصل لزوم در قراردادها به این معناست که افراد به تعهدات و توافق¬های خود پای¬بند باشند و آنها را محترم و لازم-الاجرا بشمارند. قانون‌گذار نیز این اصول و قواعد مشترک را تحت عنوان «قواعد عمومی قراردادها» معرفی کرده و به بررسی آن‌ها پرداخته است. اولین اصلی که مقنن در این مواد به آن پرداخته است، اصل لزوم است که در فقه به «اصالةالزوم» تعبیر شده است. علیرغم بیان قانو¬ن¬گذار و هم¬چنین متعاقدین قرارداد مبنی بر پایبندی به قرارداد، بعضاً این پایبندی به مفاد قرارداد، بعضی یا همه متعاقدین را با مشکل حاد و یا تحمل ضرر نامتعارف دچار می¬نماید، به گونه¬ای که اجرای قرارداد برای فرد، ناممکن یا متحمل خسارتی غیرقابل جبران می¬کند. در این صورت است که بین اصل لزوم و شرایط حادث که قاعده لاحرج است، تعارض بوجود می¬آید. در این پژوهش که تحلیلی و توصیفی است، در این شرایط خاص این که حق تقدم با کدام اصل و قاعده می¬باشد مورد بررسی قرار می¬گیرد و تقدیم قاعده مبتنی بر اصول چندگانه به عنوان دستاورد پژوهش معرفی می¬گردد. از طرفی در تطبیق مسئله میان فقه امامیه و اهل سنت وجه افتراق بعضی از اهل سنت با امامیه شامل عدم حکومت اصل لزوم بر عقد معاطاتی، و از طرفی مقابل این نظر، عدم حکومت لاحرج بر اصل لزوم تا مرز عدم تأثیر حق ناشی از فسخ در مجلس و ... به جهت حکومت اصل لزوم می¬باشد. Manuscript profile